Укучы сүзе

БЕРЕНЧЕ ТАТАР ДӘҮЛӘТЕ КАЙЧАН ТӨЗЕЛГӘН? С оңгы елларда сагышлы, шулай да истәлекле Хәтер көнен үткәрү традициягә әверелде 1552 сл—татарларның дәүләтчелеге югалган ел. Былтыр август аенда киң халык катнашында тантаналы төегә Татарстан бәнсезлсгснсн унъеллыгы, ягъни татар ләүләтчелег сиен (киселгән, чикләш ән булса да) яңадан башлануы бәйрәм ителде Әмма тагар дәүләтчелеге ун ел гына яшәми Татарларның бабалары—-болгарлар, борынгы төркиләр һәм һуннар—тамырлары белән меңъеллык гасырлар тирәнлегенә барып тоташалар. Дәүләтчелегебез югалган елны хәтерлибез икән, ул чагында аның барлыкка килү елын да бәйрәм итәргә тиеш гербез. һәрбер милләт очен дәүләтчелек—ул аның эшергәнлеге, киләчәге, үз-үзен саклау сәләте һәм тулы канлы яңарышы очен иң кирәкле шартларның мөһим күрсәткече. Мәсьәлә шуннан гыйбарәт дәүләт тезелә башлаган ел итеп кайсы датаны сайлап алырга ' Мәсәлән. Идел-Болгар дәүләтенең Багдад хәлифәлеге һәм ботсн Налам дөньясы тарафыннан танылган 922 елны алырга була дип әйтергә момкнн. Бәлки татар дәүләтчелегенең башлангычы итеп XIII гасырның 40 нчы елларында барлыкка килгән Алтын Урда дәүләтен яки Алтын Урда составыннан аерылып чыгып. Казан ханлыгы төзелгән 1438 елны алырга кирәктер Тагын да ераграк чорларга китеп карасак. Кубрат ханның Бөек Болгарстанын искә төшермичә булмый Бу бай мирастан Боек Ьолгарстаннан без ваз кичә алмыйбыз Биредә шулай ук аварларны җиңеп, вассал бәйлелектән котылган һәм гулысынча мөстәкыйльлеккә ирешкән 640 елны таяну ноктасы итеп алырга мөмкин. Шушы исән буенча дәүләтчелсгсбсэнсн 1360 еллыгын бәйрәл итәр идек. Ләкин тагын да борынгырак ярымтүгәрәк дата якынлашып кнлә. 2001 нче елда Беренче Төрки каханат төзелүгә 1450 ел тула Борынгы төркиләрнең беренче каханы (императоры) Бумын була Аны киезгә утыртып күтәреп. 9 тапкыр ставкасы тирәсендә әйләндереп йөртәләр Бу 551 елда була Төркиләрнең әлеге беренче бәйсез дәүләтен Кытай таный, ә бу исә шул чакларда халыкара танылуны аңлаткан Төркиләргә чаклы Үзәк Азиядә гасырлар буе һуннар хакимлек иткән Л Н. Гумилев алариы төрки телделәр дип атый Борынгы һуннар Кытай тарихында беренче тапкыр безнен эрага кадәр XVIII гасырда телгә алына, һуннарны «Күк горурлары» дип атагазг Кытай шигъриятендә алар турында беренче тапкыр безнен зрага кадәр 822 нче елда языла Күренекле Питер галиме. Русня Фәннәре Академиясенең шәрскъне өйрәнү буенча Санкт-Петербург институты директоры, тарих фәннәре докторы Е. II Кычанов -Күчмә дәүләтләр һуннардан маньячурларга хәтле» дигән китабында «һуннарның безнен эрага кадәр III гасыр азагынназг дәүләт бу лып яшәвендә шик юк», дип яза Аларның үз язулары бу туына да байтак мөхтәрәм галимнәр шнк белдерми Әгәр төрки холыклар дәүләте төзелүнең башлангычы итеп һуннар мәмләкәтенең Кытай тарафыннан танылу (мәсәлән. Кытай һәм һуннар дәүләте арасында зкшен эрага кадәр 177 елда килешү төзел! ән) датасын алсаң, ул чатында төрки халыклар, шул исәптән тагар халкы дәүләтчелегенең яше 2177 е гнг.г тәшкил итәр Китерелгән әлеге даталар түшәмнән алынмады Мин күренекле галимнәр JI II I у милев. Е II Кычанов. С Г Кляшторный, М А Госманов. М I. Закиев. А П. Окладников. Л. Р Кызласов һәм башкаларныңз|юннн хсгмәт гаренә таянам Мина калса, руслар славян әлифбасын билгеләп үткән кебек үк. төрки-татар и TV ы көнен дә гамәлгә кертергә кирәк Горкигагар рун язуы славяннарныкыннан күп тапкырларга борынгырак һәм славян язуы барлыкка килүгә аның туры мөнәсәбәте бу.тган Татар дәүләтчелеге һәм әлифбасы датасын кем расларга тиеш? Моны Татарстан тарихчылары, сәясәт гыйлеме белгечләре-, этнологлар, тел һәм әдәбият белгечләре ниләргә тиеш Алар ук Татарстан хөкүмәте һәм Дәүләт Советына тәкъдимнәр белән чыга алалар Минемчә, гпгар дәүләтчелеге төзелүне бәйрәм нтү өчен борынгы төркиләрнең беренче каханы Бумынны сайлаган һәм беренче горки каханпгы барлыкка килгән 551 нче елны алу максатка ярашлы булыр иде Быел төрки халык лар язмышын хәл иткән бу вакыйгага 1450 ел зу га 2005 елда Казанның 1000 еллыг ы тантаналы гөслә билге тәнен үтеләчәк Бу икс күренекле бәйрәм та тар дәүләтчелеге төзелүнең 1450. Казанның 1000 еллыгы татар халкының тантана һәм бәйрәм даталары исемлегенә бик нигезле һәм дөрес керен урнашырлар иде Соңгы һәм хәлиткеч сүтне галимнәр, сәясәтчеләр әйтерләр