ОЧКАНЫНДА НИ БУЛСА...

ӘХӘТ МУШИНСКИЙГА 50 ЯШЬ зучы, гомумән, шәхес буларак. Әхәт Мушинский турында сүз чыктымы, татар халкының шушы акыллы, күпьеллык тормыш тәжрибәсен сыйдырган гыйбрәтле сүзләре искә килеп төшә Хәер, Әхәт моны үзе дә яшерми, җае туры килгәндә «Мин Казанның интеллигентлы татар гаиләсендә тәрбияләнеп үстем.—ди эчке бер нәзакәтлек белән. Әтием—Хәй Хафиз улы Мушинский була иңде, танылган профессионал фокусчы-иллюзионист иде. жыйнак кына гәүдәле, пөхтә кеше иде Әнием дә. ул Рәбига исемле иде. гомере буена татар сәнгатенә хезмәт итте. Татар дәүләт академия опера һәм балет театрында җырлады Кыскасы, безнең өйдән артистлар, музыкантлар, язучылар өзелеп тормады. Әдәбият-сәнгать дөньясына тартылуымда болар да человека» романы авторнын ин уңышлы әсәрләреннән саналырга хаклы. Биредә язучы, яшьлек идеалларына тугрылыклы эзсез югалмагандыр, мөгаен» Бүгенге көндә Әхәт Мушинский сәнгатьнең «өч яссылыгында» яши. Беренче чиратта—ул. әйе, язучы. Әйткәнебезчә, гаиләсендә татар тәрбиясе алса да Әхәт урысча язарга мәжбүр (ни дисәң дә. шәһәр баласы, татар мәктәпләре ябылып беткән бер чорда, гомуми урыслашу бәласен читләтеп үтеп буламы сон), ул «Шейх и звездочет», «Треугольники». «Гол в девятку». «Тезка» дигән проза китаплары авторы Анын «Кайту» һәм «Ак бүре» повестьлары «Казан утлары» журналында басылып чыгып, укучылар тарафыннан җылы кына дөнья күргән «Записки горбатого калган хәлдә, югарырак кимәлдә фикер йөртә, тормыш, яшәү философиясе турында тирәнрәк уйлана. «Мәхәббәт һәм нәфрәт, чын һәм ялган шигърият, чын һәм ясалма кешеләр, тормыш мәгънәсе һәм андагы мәгьнәсезлекләр»—әсәрнен кредосы менә шуннан гыйбарәт Миргазиян Юныс, әсәргә бәя биреп, «Лирик геройның башы белән «кызыл стенага» һөжүм итүен»дә, чорзаман фаҗигасен дә. шәхес һәм җәмгыять арасында барган көрәшнең аянычлы якларын да дөрес билгеләп үтә. Кыскасы. Әхәт Мушинский бу әсәре белән үзен җитлеккән прозаик, каләм остасы итеп танытты. Әхәт «өч яссылыкта» яши дигән идек бит... Ул—татар ПЕН-үзәгенең башкаручы директоры да бит әле. Мәгълүм булганча. ПЕН-үзәк моннан алты ел элек оешкан иде. Шушы дәвер эчендә ул шактый гына эшләр башкарды Әйтик. Халыкара ПЕН-клуб ел саен конгресслар үткәрә. Татар ПЕН-үзәге шуларнын Мексикада. Шотландиядә һәм Финляндиядә уздырылганнарында катнашырга өлгерде инде. Бу гамәл дә—ник кирәк ул тагын бер эшләмәгән бюрократик оешма, дип әйтүчеләргә җавап булсын!—татар милләтенең гомум кешелек аудиториясенә чыгуына, ә аудиториянең кабул итүенә бер дәлил. Әйтик. Бөтендөнья Язучылар ассоциясе 140 илнең ПЕН-үзәкләрен берләштерә. Русиядә мондый үзәкләр икәү генә— урысларныкы һәм татарларныкы Бу безнең абруебыз үсә бару турында сөйли түгелме? Белмәгәннәр белеп торсыннар дигәндәй. ПЕН-клуб. беренче чиратта, хокук саклау оешмасы ул сүз иреге, иҗат иреге һәм иҗатчыларның иреге һәм хокуклары сагында тора. Әлбэтгә. клуб хокук саклау функцияләрен генә башкара дип уйлау дөрес булмас иде. шуңа күрә клуб эшчәнлегенең конкрет Я Бүгенге көндә Әхәт Мушинский сәнгатьнең «өч яссылыгында» яши. Беренче чиратта—ул. әйе, язучы. Әйткәнебезчә, гаиләсендә татар тәрбиясе алса да Әхәт урысча язарга мәжбүр (ни дисәң дә. шәһәр баласы, татар мәктәпләре ябылып беткән бер чорда, гомуми урыслашу бәласен читләтеп үтеп буламы сон), ул «Шейх и звездочет», «Треугольники». «Гол в девятку». «Тезка» дигән проза китаплары авторы Анын «Кайту» һәм «Ак бүре» повестьлары «Казан утлары» журналында басылып чыгып, укучылар тарафыннан җылы кына дөнья күргән «Записки горбатого эзсез югалмагандыр, мөгаен». юнәлешләрен, кайбер тармакларын гына билгеләп үтү дә кайбер уйлануларга этәрер, мөгаен «Әдәбиятларнын үзара тәэсир итешүе», «Әдәби тәржемә һәм лингвистика хокуклары», «Төрле халыкларның телләрен һәм әдәбиятларын саклау» ПЕН-клуб каршында шушы эшчәнлек— әдәбият мәсьәләләренә караган эшчәнлек—хәзерге вакытта иң мөһиме булып тора. Үз чиратында, татар ПЕН- үзәге дә бу юнәлештә хәл кадәри эш башкара. Хельсинкида үткәрелгән конгресска ул инглиз телендә чыккан «Бүгенге татар әдәбияты» дигән китапны әзерләгән булса, Варшавада үтәсе конгреска, шулай ук инглиз телеңдә, «Татар халык әкиятләре» дигән сюрпризбүләк алып барды. Татарнын танылу юлы, шөкер, менә шулай төрле юнәлешләрдә дәвам итә. Узган ел Мәскәүдә уздырылган конгресста Рус ПЕН-үзәге президенты Андреи Битов сүзләре белән әйтсәк: «Күпмилләтле дөнья әдәбияты—зур болын ул. анда кирәкле яисә кирәксез чәчәкләр юк. Бер төр үсемлекнең юкка чыгуы—бөтен Жир табигате өчен зур югалту ул». Ә татар әдәбияты югалмаска, башка бик күп дөнья әдәбияты белән, анын алдынгы вәкилләре белән аралашып яшәргә тиеш «Өченче яссылык» дигәнебез, Әхәт Мушинский «Татарстан» дәүләт телевидениесе аша «Яшел камин янында» дип исемләнгән тапшыруларны алып баручы буларак дан-шөһрәт казанган тележурналист та бит әле Сәгать буена сузылган, әмма бер дә ялыктырмый торган бу тапшыру, әйтергә кирәк, үзенен интеллектуаль югарылыгы ягыннан, рейтингы ягыннан бер дә мактаулы Мәскәү тапшыруларыннан калышмый, димәк, бу нәүбәттән, Әхәт үзе дә Мәскәү йолдызларыннан ким түгел дигән сүз. Әйе. президентыбыз М.Ш Шаймиев, Дәүләт Югары Советы рәисе Ф X. Мөхәммәтшин кебек сәясәтчеләребез, Әмирхан Еники, Миргазыян Юныс, Разил Вәлиев кебек язучыларыбыз, Вил Мирзаянов, бертуган Акчуриннар һәм башка бик күп зыялыларыбыз катнашында алып барылган әңгәмәләр (барысы 70 якын) чын мәгънәсендә «хит»ка әйләнде. Монысы да Әхәт Мушинскийның кин эрудицияле, тыйнак, әмма кирәк чакта әйдаман әдип булуы хакында сөйли Яз, эшлә, ижат ит, Әдип!