ХӘЙРЕТДИН МӨҖӘЙНЕҢ ТУУЫНА 100 ЕЛ

Хәйретдинов Мөжәһит Хәйретдин улы (Хәйретдин Мөжәй) 1901 елның 26 мартында Башкортстаннын Туймазы районы Төрекмән авылыңда туа. Унсигез яшеннән хәрби хезмәткә алына һәм командирлар хәзерләү курсларында укый Бик яшьли—мәктәптә укыганда ук матур әдәбият белән кызыксынуы аны шигырьләр язуга этәрә, утызынчы елларда үзенең әсәрләре—хикәяочерклары. шигырьләре белән матбугат битләрендә күренә башлый 1932 елда Казанда, аның «Мылтыклылар» исемле беренче китабы басылып чыга X. Мөжәйнең тематикасы шактый киң Ул авыл турында, илне индустрияләштерү, рекорд куйган хезмәт батырлары һәм ан-белем алу турында илһамланып-яратып яза. Хәйретдин Мөжәй 1938 елда Хасан күле районында япон самурайларына каршы сугышларда катнаша Боек Ватан сугышының беренче көннәреннән үк ул алгы сызыкта сугыша, полк командирлары була. Сугыш тынып торган вакытларда «Сугыш язмалары» исемле көндәлек алып бара, шигырьләрен, очерк-хикәяләрен газета-журналларга жибәреп тора. Ул туган иленең чын патриоты була, әсәрләре дә шул рухта сугарылганнар Тамды яшем туфрагына, синен өскә. Туган ил! Антым ул синен исеменә, бөтенләй синеке мин' X Можәй Бөек Ватан сугышы кырларында зур батырлыклар күрсәтә, сугышчылар арасында хөрмәт казана. Сугыш дәвамында ул каты контужен бу ла. шуңа да карамастан алгы сызыктан китми, хәтта ерак Германия тылында ла фашистларга каршы яшерен оешма җитәкчесе булып көрәш алып бара Совет Армиясе полковнигы, шагыйрь һәм язучы Хәйретдин Мөжәй Дахау конилагеры кремоториендә яндырылып үтерелә Илгә исә аның сугыш көндәлекләре кайта «Сугыш язмалары» дип аталган бу көндәлекләрне укыганнан соң татар шагыйре Хәйретдин Мөжәйнеңсугыш вакыйгаларына дөрес бәя бирүенә, ватанпәрвәр. көчле рухлы батыр кеше булуына сокланасын Укучыларыбызга анын иҗатын искә төшерү йөзеннән берничә шигырен тәкъдим итәбез §agir qabere yaninda ' Bu qaber ber taw basmda. min anarqa ba$ idem. Ba$ idem do kuzlodem min uz ilemnen kinlegen. Anda urmannar. sular horn anda tawlar. kin basu Bansi yomle. bansinda da ya$i xahq saw da $u. §ul xaliqqa tup atalar. bombovozlar ta$lana. • Taras Jyevcenkoga baqislangan $iqer. Ba$, ayaqlami watalar, qanh yilgalar aqa. Zar yiliylar qir-basular. siqranip tetrana cir; Zangar urman qara keygan, masxara aldinda il. Әү. sagir, bel. sin seygan il izge cir ul, Qara tap Tesmas anar, ul qaralmas, ul azat, faqat azat! Tamdi ya§em tufragiqa, sinen eska. Tugan il! Antim ul sinen isemena, betenlay sineke min! 1941, 15 avgust. Ant Taskent uramnann belam ale, Kanawli da alar, sub da. Qitlarena iisean tiraklare Ber aiilanep cikkac. tagin da Qiilanase kiia yannagin. Bedra basmdagi qo$siqlanin Tinliysi la kila sayraw. Silu qizday seygan ciremne Masxaralaw ecen taptarg Desman quzgalg beldem min. Yerakta ant yandi ut kebek, Acu tasti, ta$qin su kebek. Uc alirga. dier, dosmannan Min qarsina ciqtim yul biiler. Cirda iiskan harber gel ecen Basip yergan izge cir ecen Qeynar tirga batip kere§tem, Seygan anam kebek il ecen! Qizganmadim qaynar qanimm, Oizganmadim yerak-canimm. Dosman «cindem!» digan caqta da, Min iizem gel eska atildim. Minem antim, Anm. har siize Yerakta ut kebek tordilar. Harber esem, har adimim ecen Sekundomer kebek buldilar. Min yerakta antm saqladim. Antim belan ilne yaqladim! Hern ecen bulgan kera$tan da Beyegrak narsa tapmadim! 1942, 15 аргеГ