БЕЗ — ТОРМЫШ ТЕАТРЫНЫҢ АРТИСТЛАРЫ

Pjjmi Ят ыһәрәв 1946 елнын 6 фенрцлунд.* Пермь гмк.ич? Бир та р*ш<- Луиин ^үчт-чугн Б<»Н1 япы шн м тугЯН. 1964 елда Сараш урта мәктәбен тәмамлагач, К а иш дәүләт университетының татар геле һәм әдәбияты бүлегендә белем алган. Шул ук вакытта Актерлар йорты каршындагы сәхнә ветераннары оештыртан театр студиясен тәмамлатан. Туган яты — Бардада «Тан» газетасында, җирле радиотапшырулар редакциясендә эшләгән. Газета редакциясе каршындаты «Тан йолдызы» әдәби берләшмәсе белән җитәкчелек иткән. 1973 елда янадан Катанта килен. Мәдәният министрлыгы каршындаты мәдәни-ат арту методик кабннетынла методист булып ипләгәннән соц, Г. Ибраһнмов исемендәге Тел, әдәбият һәм тарих институтының, фольклор бүлегендә аспирантурада укыган, кандидатлык тнссертациясе яклат ан. Шул институтта фәнни хезмәткәр Каган дәүләт педагогия ннстнту гынын татар әдәбияты кафе трасы укытучысы. Татарстан укытучылар белемен күтәрү ннстнтутынын татар теле һәм әдәбияты кафедрасы модире. «Мирас» журналы редакциясенен бүлек модире. Татар иҗтимагый үзәге вицепрезиденты. Бөтен- донья татар конгрессы башкарма комитеты бүлек модире... Хәзер рәсми эш урыны — Г. Ибраһи- мов исемендәге Тел. әдәбият һәм тарих инстигу тынын олкән фәнни хезмәткәре. Җәмәгать эшләре нисбәтеннән — БТИҮ рәисьнпе. Богентатар «Мәгариф» һәм «Мәдәният» берг әлекләре президенты. Актив җәмәгать эшлеклесе, берничә китап һәм җыентыклар авторы, фольклорчы галим Рәшит Ят ьфәровка 6 февральдә 50 яшь тулды. Шушы унайдаи хәбәрчебе знен анын белән әңт әмәсен урнаштырабыз.

Рашит, биографиягезгә, хезмәт юлыгызга күз ташлагач. бераз аптырап калырга да момкип кем сез галимме, фольклорчымы язучымы, сәясәтчеме, мәгариф зшлек.зесе ме ' Мин. мөгаен, беренче чиратта Рәшиттер Минем маңгайга язылган үз язмышым бар Шул язмыш буенча йөримдер һәм төрле Вазыйфалар башкарамдыр Ләкин миннән торганы шул кайда тына эшләсәм дә. милләтебез мәи- фәтаген кайгыртырга тырышам Мина тштән-эшкә күчеп, очып-кунып йөрүче кеше итеп караучылар да бар Ләкин мин эштән-эшкә күчмим, ә лш урыннарын гына алыштырам Төп эшем татар мәдәнияте, ә инде >ш урынын алыштыру ул кеше өчен гадәти нәрсә.минемчә. Гомер буе бер урында гына эшләгән кеше калыплаша, шомара, мина калса, яңалыкка омтылышы сүнә, инертлаша Әйтик, мин үземне фольклор белгече дип тә саныйм һәм халык ижатын бик яратам Элегрәк, мәсәлән, мин аннан башканы белми дә идем шикелле Бөтен дөньяның барышы шушы фольклорга бәйләгән булып тоела иде. Хәзер милли сәясәт, мәгърифәт, мәдәният диңгезләрендә бераз чирканчык алгач, инде алай дип уйлый алмыйм Халык хәтере, халык ижаты милләтне милләт итеп яшәтүче төп факторлардан булса да, аның гомерен бер фольклор гына саклап кала алмый. Глобаль процесслар бар. сәясәт бар, милләт үсешенең башка төрле зарури шартлары бар. Шунлыктан, хәлбуки, мин халык ижатын бик яратсам да, әйтик, «Халык җырларында каен образы» яки шуңа охшашлы башка матур темаларны гына тикшереп утыра алмыйм инде. Халыкның перспективасын, киләчәген тәэмин итү күзлегеннән карап зуррак гамәлләр кыласы, үзеңне зур авырлыклар алдында куеп булса да. милләт яшәеше өчен чарпалыш барган жирдә буласы килә. Аннан соң «очып-кунып йөрүем» үз хасиятемнән дә киләдер. Эш урынында һәрчак — «суның чиста» булганын яратам. Ә безда^ бигрәк тә татар-көлдектяв- ларында. мә^шнимәтамәлә жи гсшмп—Милләт^безнең (зыялыларның да) әхлагы бозы па төшкән Хөсет ләшү, көнләшү, бер-береңнән нәрсәнедер күпсенү, гайбәт чәйнәү безнең кавемгә хас нәрсә. Мин андый «болгау сулы» коллективларда озак тора алмыйм. Тын кысыла һәм «чиста су» эзли башлыйм Хәзер шуны аңладым идеаль «чиста су» кайда да юк икән ул һәм тиз генә булмастыр да, мөгаен. — Сез үзегезне күбрәк фольклорчы саныйсыз. Хәзерге чорда фольклор югала, аның әһәмияте кими төште түгелме? — Шулай тоела_гына. Халык исән булса, аның ижаты да исән Туган телен саклаган халык кына изахка салздде Теле булмаса, ижаты да. рухы да сүнә, башка милләткә иярчен булып жан саклау хәленә дучар ителә ул. Фольклор экспедицияләрендә шундый халәттәге татар төбәкләрен күрергә туры килде миңа Әйтик. Мордовия Свердппвск-аокәләрендәге авыдларда балаларның рус-_ чахөйләшеп йөрүләрен, бер генә татар yxun.ni на Grp! лһгыкман гн-бепмәгәнен күрерГә туры Тилле. Бу инде безнең милләт өчен югалган балалар Тамырсыз яшәү һәм рухи мескенлеккә дучар буын. Кайбер җирләрдә балаларны рус телендә һәм татар теленнән тәржемә ителгән әдәбият һәм фольклор нигезендә тәрбияләмәкче булалар. Бу—файдасыз шөгыль. Чөнки әдәбият, бигрәк тә фольклор, халыкның үз теле белән бергә генә яши ала. Дөрес, фольклор әсәрнең эчтәлеген якынча башка телгә тәржемә итеп була, ә рухын юк. Тәржемә ителгән фольклор ул әсәрнең җансыз гәүдәсе генә. Ә үленең кайчан терене тәрбияләгәне бар? — Татар фольклорының җыелу һәм өйрәнелү дәрәҗәсен ничек бәяләр идегез4 — Җуелуы байтак „җыелган .Әмма хәзер аны яңача, ягъни хәзерге техник җайланмалар—видео һәм кино ярдәмендә жыю-туплауны оештырып җибәрү мөһим Җыелган материалларны компьютерга кертү мәсьәләсе дә бик актуаль- ләшә. Хәзер бөтен дөнья видео, компьютер белән эшләгәндә, без татар фольклорчылары фольклор җыентыклары төзибез, аны өйрәтәбез дип. еллар буе архив тузаны эчендә утыра алмабыз бит Фольклорны өйрәнү бездә хәзер тиешле югарылыкка ирешеп килә. X. Бәдиги. Н Исәнбәт. X Ярми^Ф Удманче. И На.пиров,. X Махмутов. Ф Әхмәтова Л Җамалетдинов, Р Мөхәммәтҗанов һ. б фидакарьләребез хезмәтләре белән ул. башка~Күрше-тирә милләтләрнеке белән чагыштырганда, ярыйсы гына дәрәҗәле күренә Әмма аның чын югарылыгы, минем уемча, халык иҗатының укыту һәм тәрбия системасына ныклап кертелү-кертелмәве белән билгеләнә. Бу яктан караганда без әлегә мактана алмыйбыз Урта мәктәп дәрәҗәсендә ул ярыйсы гына кертелгән булса да. югары мәктәптә эшләребез хөрти Югары мәктәп өчен татар халык ижаты буенча дәреслек тә. хрестоматия дә эшли алганыбыз юк. Дөресрәге, бервакыт дәррәү тотынган идек тә, соңгы елларда милли-сәяси даирәләргә кереп китеп, бу эшне онытып җибәрдек Хәзер югары мәктәп өчен дәреслек һәм хрестоматияне төзү эшен кичекмәстән башларга кирәк. Әйтергә кирәк, татар фольклорының күп жанрлары инде өйрәнелгән, күзәтүләр ясалган Ә менә халкыбызнңң драма һәм уең фппигпоры турында әлегә зур хезмәтләр юк Мин хәзер фольклор хәзинәбезнең шул өлкәсенә кереп киттем. Исән булып, эшләр әйбәт барса, якын арада үз эзләнүләремне халыкка җиткерермен дип өмет итәм Р-зшит. сез фольклорчы, ә регез соңгы е нарда милли сә.чсәткв кереп киттегез Бу ничектер көтелмәгәнчәрәк булды шике не ■ Барысы да шул фольклорчылыктан башланды инде Мин халык ижатын җыеп татарлар яшәгән күп төбәкләрне йөреп чыктым Кайда да милләтебезнең кысылып, барлык мәсьәләләрдә дә башка халыкларга буйсынып, соранучы кыяфәтендә яшәвен күрдем. Болар минем йөрәкне нык әрнетте 1988 елда, казанда Татар иҗ1иматый\'Шс4>еш а башлау чорында, үзем дә сизмәстән милли хәрәкәт - кә кереп киттем. * М^лли хәрәкәттә булу дәверендә мине татар халкын туплау-жыю мәсьәләсе кызыксындырды Бу безнең халыкның язмышын хәл итә торган төп мәсьәлә икәне һәркемгә мәгълүм. Татар халкы үзенең тарих» «шищы белән территория ягыңнан да. үзенең рухы мәдәнияте бслац_д^_бик таркалган халык 1өрйе илләрдә, кыйтгаларгасибелгән Шушы сибелгән халыкның рухи бергәлеген тудыру механизмнарын эшләү кирәк иде Татар ижтимагый yraie оешу чорында без. шуның беренче этабы буларак, татар яшәгән төшләрдә ТИҮнең бүлекләрен оештыру эшенә керештек Ул процесс бик тиз барды. 1989 ел ахырларында элекке СССР чикләрендә i енә дә йөздән артык ТИҮ бүлекләре барлыкка килде Әтб?гтгә индгг^ТИҮ сәяси оешма да-булгач, татар халкы үз мәркәзе тирәсенә мондый формада туплана башлагач. Россиянен махсус елужбалары бу күренешкә тиз игътибар итте Россия өлкәләре һәм республикадагы бүлекләрне культура-агарту үзәкләре рәвешендә, ягъни мәгърифәт оешмалары итеп төзергә «установка» булды. Ләкин урындагы оешмаларны тудыручы милләттәшләребез белән без аңлашып эш иттек Бәйләнешләрне, эшләрне төрле юнәлешләрдә алып бардык Шулай итеп беренче мәртәбә ничә йөз еллар буе сибелеп яшәгән татарның җәмәгать тәртибендә туплана башлавына шаһит булдык. Бу процессный ныклы идеологиясен дә булдырырга кирәк иде Татарстан күмәк информация чаралары җитәкчелеге белән дә бу турыда аңлашу таптык Телевидениедә милли берләшү проблемаларына багышланган «Кардәшлеккә чикләр юк», радиода «Кардәшлек» тапшырулары «Ватаным Татарстан»да «Милләттәшләр авазы» чыгарылышлары берләшү идеясен ныгытуда зур роль уйнадылар Җәмәгать тәртибендә туплануның икенче этабында без милләт вәкилләренең процессиональ нигездә берләшүен күз алдында тотлык һәм кичекмәстән бу эшкә тотындык 1992 елның гыйнварында без. бер төркем мәгърифәтчеләр. Каганда татар укытучылары һәм тәрбиячеләренең корылтаен жыеп, Бөтентатар «Мәгариф» бергәлеген оешт ырдык Аннан соң мәдәният һәм сәнгать әһелләренең «Мәдәният» бергәлеген хасил иттек. Соңрак татар галимнәренең «Фән» бергәлеге һәм татар журналистлары бергәлекләре оешты. Бу процесс алга таба да дәвам итәр дип уйлыйм. Хәзер бу тупнаныгц процессын, безнең карашыбызча. Татарстан хөкүмәте тулысыңча уг кулына алырга гиеш Дөрес? хөкүмәтебез каршында бу эш белән шөгыльләнергә тиеш булган структуралар бар кебек Әйтик, президент аппараты каршындагы милләтара мөнәсәбәтләр һәм җәмәгать оешмалары беләгг бәйләнеш бүлеге һәм Бөтендөнья тагар конгрессы башкарма комитеты Әмма алар әлеге татар халкы берләштерүне. туплауны тулысы белән үз кулына алырлык дәрәҗәдәге структуралар түгел. Дәүләт күләмендә андый структура булдыру өчен, күрәсең, хөкүмәтнең татар халкы язмышына карата позициясе, гомумән, республикада ачык милли сәясәт булырга тиеш Ә Татарстан мөстәкыйльлегенең, түрәләребез әйткәнчә, «милли билгесе юк» Монда рухи бөлгенлеккә төшкән төп халык татарларның да. инде тормышыбызның барлык сфераларын да яулап алган урыс халкы мәнфәгатьләре дә тигез куелган. Димәк ки. тагар халкының алга габа да ассимиляцияләнүенә юл ачык дигән сүз. Ни гаҗәп. телне, милләтне саклау буенча законнар, дәүләт программалары кабул ителүгә карамастан, республикада тагар мәнфәгатен кайгырту «татар өчен гамәл калсак, урыс ни әйтер’’» дигән беркатлы «идеология» белән алып барыла. Республикада шундый сәясәт хөкем сөргәндә башка кыйтгаларда яшәүче тагар мәнфәгатен кайгырту турында нинди сүз алып барырга мөмкин'* Әйе. республикабыз күп милләтле. Аларның һәрберсе гурында кайгырту булырга тиеш Әмма шул бергә яшәүче халыкларның бер-бсрсенең милли тормышына комачау итмичә, бер-берсенең үсешенә ярдәм итеп, яхшы мөгамәләдә торуның тәгълимәтен булдырырга, шуны тормышка ашыруга юнәлдерелгән дәүләт идеологиясе урнаштырырга тырышу юк. Хәзерге хөкүмәтебез милли сәясәте, әлегә дә баягы, «урыс ни әйтер?»гә генә корылган Минем уемча, хәзер республикада дәүләти милли сәясәт булдырылмаса. татар мәнфәгате һаман көчле идеологик машинасы булган урыс халкы белән «тигез» күрелеп, шул рәвешчә милләтебезнең ассимиляцияләнүе дәвам итсә, гомумән, дәүләт тарафыннан милләтне"са1слау буенча чаралар күре.чмөСәГТТпгр. иртәме-соңмы. 1990 еллар башындагы кебек, тагын бер кузгалыр Монысы инде милләтләр арасында гаделлек урнаштыру төсен чынлап алуы мөмкин Мин бу күтәрелешнең якынайганын ничектер күңелем белән сизеп торам. Әйтик, соңгы елларда милләт язмышы, татар тарихы, аның рухи мәдәниятенә багышланган дистәләгән җыеннарда, конференцияләрдә булырга һәм аларнын байтагын оештырырга туры килде. Берсендә генә дә бүгенге хөкүмәтнең татар халкы язмышына карата алып барылган сәясәте хупланганы юк диярлек. — Сез Бөтентатар «Мәгариф» бергәлеген оештыруның да башында торган кеше. Бу оешманың максатлары нидән гыйбарәт? Аны без татар халкының мөстәкыйль мәгариф системасын барлыкка китерүдә бер терәк булыр дип оештырган идек. Ул үзен аклады Башта ул ТИҮнең «Мәгариф» комитеты буларак эшләде. Соңыннан, корылтай уздырып, мөстәкыйль җәмәгать оешмасы булды. Гомумән, ул татар мәктәпләре, гимназияләре ачу вакытында зур эш алып барды. Рәсми мәгариф органнары «Мәга- риф»челәр эшенә таянып эшләде. Милли мәгарифне торгызуның теоретик нигезләрен эшләүдә дә өлешебез булды дип әйтә алам. Үз вакытында без. берничә мәгърифәтче җыелып. «Татар мәгарифен үстерү концепциясе• проектын эшләргә булдык һәм аны төзеп матбугатта бастырып чыгардык, фикер алышулар үткәрдек. Соңыннан милли мәгариф системасын барлыкка китерүнең фәнни нигезен тәшкил иткән бу документ Татарстан мәгариф министрлыгы коллегиясендә кабул ителде, соңыннан «Мәгариф турындагы закон»га да нигез булып ятты. Шулай итеп, җәмәгать тәртибендә эшләнгән нигезләмәләребез мәгариф буенча дәүләт сәясәтен билгеләүче мөһим документка әйләнеп куйды. Халыкның милли мәгариф системасын барлыкка китерү ул киләчәк буынга балалар бакчасыннан алып югары уку йорты һәм аспирантурага кадәр үз туган мохитендә һәм телендә белем һәм тәрбия бирү өчен тулы шарт булдыру дигән сүз. Ә территория ягыннан, татар уку йортының кайдалыгына карамастан, методик үзәге Казанда булган халык мәгарифе белән җитәкчелек итү системасын төзү күз алдында тотыла, һәм бу система татар яшәгән бөтен төбәкләрне дә үз эченә алырга тиеш. Әйтергә кирәк, хәзергә Россиядәге хокукый башбаштаклык хөкем сөргән заманында бу шартларны булдыру бик авыр. Әмма алга китеш сизелә. Республикада моннан биш еллар элек туган телдә уку бары тик урта мәктәп дәрәҗәсендә генә булса, хәзер инде урта махсус һәм югары уку йортлары дәрәҗәсенә күтәрелеп килә. Татар милли университетын төзү дә тормышка ашу стадиясенә керде Моны мин республика мәгърифәтчеләренең зур казанышы дип бәяләр идем Алдагы көндә үз республикабызда үз телегездә диссертацияләр язып, аны үз телебездә яклауны; үзебезнең югары мәктәпләр министрлыгын да булдырып, анда Югары аттестация комиссияләре дә оештыруны максат итеп куярга тиешбез. Төрле халыкларның мәгариф системасы укмашкан республикада татарның үз мәгариф системасын бүлеп алу мәҗбүрият булачак. Ни өчен? Чөнки .|д,пярак ә/1шсаиед1чә. Тат4рстан дәүләте үзенең эчке һәм тышкы сәясәтендә татар халкы мәнфәгатен приоритетлы итеп куеп җиткерә алмады. Димәк, татар милЛТгугзга- рифе оетенлеклё~~урында торган рус, мәгарифе беләй керешкән хәлдә, i цешле ләцажолә үсә алмаячак Бу обстановкада. милли мәгариф, халыкһың язмышын билгеләүче төп фактор буларак, һичшиксез, башка халыкларның мәгариф системасыннан аерылырга тиеш. Укытуның эчтәлеге, тәрбия системасы, методика юнәлешләрендәге милли бүленешне эшләве авыр да түгел кебек Ә мәктәп, институт биналарын шушы процесс белән бәйләнешле рәвештә бүлүләр авырлык белән барганы күз алдында. Тотылган чыгымнарны укучы балалар һәм яшьләрнең милли нисбәттән пропорциясе нигезендә бүлү турында суз чыкса, «интерна- ционалист»лар бугазга ябышырга әзер Бу республикабызда шулай, ә Россия җирендә, бу турыда сүз кату белән үк. «Карабах оештыручы»га әйләнәсен Ни генә булмасын, халкыбыз яшәсен, башка милләтләр тарафыннан «йотылмасын» дисәк, үзебезне башка халыкларга каршы куймыйча, мәгарифебезне гадел шартларда аерымландыру юлыннан барырга да барырга кирәк Ахыр чиктә бу мәсьәләдә милләтара анлашу барыбер киләчәк. Чөнки «һәр милләтнең үз мәгариф системасы була» дигән нәрсә ул дөнья цивилизациясендә аксиома һәм бернинди дә каршылыкка очрамый. Без дә ул көнгә киләчәкбез. — Рәшит, сез Ботентатар иҗтимагый үзәген оештыруда һә w хәзергәчә аның эшен алып баруда катнашкан кеше Әйтегез әле. бу оешманың тормышыбызда нинди роле булды һәм аның алдагы язмышы ничек булыр? ТИҮ татар милли хәрәкәтенең 1980 еллар ахыры 1990 еллар башында яна көч белән күтәрелеп китүендә зур роль уйнады Республиканың мөстәкыйльлек юлы белән китүендә дә аның роле бәхәссез Ул оешмаган булса, мөстәкыйльлек турында бүгенге декларациябез дә. Конституциябез дә булмас иде. Ләкин ул хәзергечә Татарстанның милли дәүләт сәясәтенә тәэсир итеп торучы көч була алмады. Хәлсезләнде Моның сәбәпләрен торле кеше төрлечә аңлата Күпләр: «Россиянең махсус елужбаларының эше булды, ахрысы», диләр. Анысы да булгандыр. Россия дәүләтенең кайсы чорда, кайсы җирдә жимерү эше алып бармаганы бар? Шунда гынамы сәбәп? Минемчә, төп сәбәпне иң беренче үзебездән эзләргә кирәк. Бердәм, кардәшлек кадерен белә торган фикердәшләрне, милләтне беркем дә читтән торып тарката алмый Димәк, сәбәп иң беренче үзебезнең рухыбызда, фигылебездә, гамәлебездә Шунысын да әйтергә кирәк, тора-бара җитәкчеләребез гамәлләрен ы тагар кешесенә хас булыш «чабатаны iypiә иәтте-кгпстю б.цпддУш. ЖтчслйГитәргә хәленнән килгәннәр аз санла булса да. лиюкшчек чыры i слоге булганңар артьһГкубәйде. Аларның байтагы үз оешмаларын ю<гп ' ир ләр» булдылар. Анда иңде-кайсы оешма нинди фирка!a буйсынырга тешлеге Йрышщ сүз кипе. Бик җаваплы сәяси момен/ларда ла аларны iулыСПТгча рләшкән бер көч итеп оештыру мөмкин булмады Шундый буталчык заманда да мин башта ук оешкан «традицион ТИҮ» (бервакыт яңа ТИҮ төзибез дип йөрүләр дә булды бит), нинди генә авыр моментлар булса да. салкын акыл белән, шапырынмыйчарак эшләүчеләр белән бергә булдым Хәзер «ТИҮ бетте, TJ4Y таркалды» дип лаф оручылар бар Мин шуның эчендә йөрүче бер кешёТэуларак әйтә алам УЛ бетмәде, аның Ка зандатт.! традицион үзәге сакдацып калды,. Ә вакытында «Үзәк»нс |з куЛларына алын. ЖИ!әкчетеккә менеп утырып, милли хәятебезне, милли дәүләтебезне тиз генә «мүкләп-чутлап» куярга йөрүчеләр акрынлап тындылар. Милли дәүләт өчен көрәшнең әле дәвам лы булачаг ын алар да шәйләде, күрәсең Татар иҗтимагый үзәге хәзер республикада милли сәясәт буенча фикер туплау урыны, милләт төшләребез мәнфәг a i е буенча көндәлек эшләүче, милли мәсьәләләр буенча һәркем консультация ала. армиядә балаларын югалтканнар. чит илләрдән куылганнар, дәүләт аппаратларыннан җавап таба алмыйча интегүчеләр, гаделсезлек корбаннары булг ан милләт г әшләребезнең киңәш- габыш итү урыны буларак яши һәм милләтебезгә хезмәт итә Сакчыларга, милицияләргә ялынмыйчы. пропуск системалары сират күперләре аша т үт ел. адәмчә г енә кереп киңәш-табыш, җан тынычлыгы алып китәрдәй Казанда тагын нинди җир бар милләттәшләребез өчен? Юк би г Шуның өчен ТИҮне мин и и е җир дип саныйм Үзен тат ар дип сана! ан кеше, т өрле г айбәтләргә бирелеп, ана тел-теш тидерер! ә т иеш түт ел - Сез алдарак. үземне зур кыенлыклар алдында куеп булса да. милләт мәнфәгате өчен чаркалыш tap арасында буласы килә дидегез Бу ГИҮдә эшләүгә дә кагыламы? Анда эш алып баруның тап авырлыгы пидә' акчасына торучы оешма Минем, мәсәлән. ТИҮдә хезмәттәшлек иткәнемне бер генә «шеф»ымнын да (өйдәгесс дә!) хуплаганы юк Хәтта Бөтендөнья тагар Конгрессында эшләгән елларымда ТИ Үдойө^ч^нз.дуДыГ..кырын карау сиздем Бер карасаң. гаПр КднгрсссьГДП7ТГи1 ездә. 1 аТар иҗтимагый ү төгенең җир ге оү .Ц-Һ i.ipc ,iin,i җыстды (шТ- Конг рейсның да. ГИ\ нен ^дз^Роөеиялл һәм—ЬДҺ н.г гәрззнгҗ* ницщшгсп инләүчс оешмалары үргак Бергә ^улга-кул тотынып зш-зоры зз-ңо кир^к, юг ыисә Беренче чиратта, хөкүмәт .мирапар.™ л,-ис кайбепоз гәпнең_һәм күпчелек халыкның бу эшнең кирәк idен кирәк ДӘРӘҖӘДӘ онламавында Кайчак миннән «ТИҮдоТёүпме ак^га аласын7» дип сорыйлар Анда акча гүләү юк Бары гик. техник хезмәткәрләргә генә гүләү бар Анысы да даими түгел. Ул бит иганә Хөкүмәт даирәләрендәге күп кешеләр өчен без — «ТИҮчеләр», әлбәттә инде, «тамга салынган» адәмнәр Күрмәмешкә салышу, фикерне үткәрмәү, санашмау, «чабудан тартып тору» һәм, гомумән, безнен белән «ара саклау» табигый бер хәл. Аңа без күнеккәнбез дә инде. Боларның сере, мөгаен, төптәрәк, без белмәгән җирдәдер. Кайдадыр кемнәргәдер «установка» куялар. Юкса, үз милләте өчен дип йөрүчеләргә мондый караш булырга тиеш түгел иде. Әйтик, миңа заманында «Татар мәгарифен үстерү концепциясе»н, «Татар мәдәниятен үстерү концепциясе»н төзү белән җитәкчелек итәргә (соңгысын брл- reje Д_И<-уякгт безән берлектә) туры килде Без боларны каруСБТз эшләдек. Авыр эшләнде, күп энергия, вакыт китте Аларның милли мәгариф, мәдәниятне күтәрү юлларын билгеләүдә файдасы булганын да белеп-күреп тордык. Әмма югары структуралар бу идея-концепцияләрне тартып алды да, безне алга таба гамәли эшләрдә катнаштырмады. Соңыннан ишетәбез: теге министрлык концепция төзегән, монысы программа төзегән.. Хәтта бер министр урынбасарының, «концепция минем тарафтан эшләнде» дип, эшләүчеләрнең исемен сызып конкурска җибәрү очрагы да булды... — Әйдәгез. Рәшит әфәнде, бераз «яктырак» темаларга күчик әле. Сез әле театр студиясе бетергән кеше дә. шагыйрьлек сәләтегез дә бар бит әле. — Театр студиясе дигәннән. 1967—69 елларда Актерлар йортында Сәхнә ветераннары оештырды аны Кәшифә Тума щена Касыйм Шамил. Аоия_Л1аса- утова, Хамит-Төхвахуллин. Екатерина- Гардановалар укыттылар. Укып чыгучыларга нинди дә булса таныклык бирә алмасалар да, театр серләренә ныклап төшендек Кайбсрләребез турыдан-туры театрларда эшләп китте. Мин исә М Җәлил турындагы «Моабит дәфтәре» дигән фильмда эпизодлар уйнау (1968 ел). Пермь өлкәсендәге Барда халык театрының артисты булудан гайре гамәл кыла алмадым Хәлбуки, урта кул артист булырга чамам булса да. язмышым икенче юлдан китте. Минем театр буенча белемем алга таба татар халкының театр сәнгатен, уеннарын тикшергәндә ярап куяр дип уйлыйм. Шигырь дигәннән Анысын да онытып булмый — яшьлек хыялларыннан килә торган нәрсә. Хәзер Казанда шигырь китабы чыгарам дип йөрү мөмкин түгел. Аның каравы туган ятымда. Барда нәшрия1ендә ки1Дбк»мньг2бастырь1п чыгардылар. ~ — Рәшит, сезнең эшчәнлек колачыгыз бик киң. Башкарган хезмәтләрегез, гомумән, белгечлекләрегез арасында берәр уртак момент, сыйфат бармы? — Кемдер әйткән, бит: дөнья сәхнә, без тормыш театрының артистлары дигән Бар эштә дә яхшы актер булырга тырышырга кирәктер, минемчә. Артистланырга түгел, ә актер булырга! Тәкъдим ителгән мөхиткә (аны русча «войти в предлагаемые обстоятельства» диләр) җанынтәнен белән кереп, шул тормышта яшәп китәргә кирәк. Шунда гына эш майтарып була. Барлык эшләрдә дә әнә шулай яхшы мәгънәсендә «образга керергә» тырышам. Әгәр артистлансаң, көт тә тор, мәгънә чыкмый. Мин акхер иҗаты белән шагыйрь ижаты арасында да тңгыз ЧПРМТӘ Дарын тоям, һәр шагыйрьдә артисьсәләтенен бу туы шарт пип табам Әгәр дә шагыйрь йлһам килгән вакытта хыялы белән образга керә алмаса. ул шигырь тудыра алмый. Шигырь язганда шагыйрь көнкүрештән тулысы белән аерылып, хыялындагы дөньяга китә һәм, чын актер шикелле, шунда «яши» башлый. Шагыйрь шул халәттә булганда i ына чын шигырь тудырырга мөмкин. Башка өлкәләрдә дә. сәясәттә, милли хәрәкәттә дә үз ролебез бар безнең. Әйтик, кайбер милли түрәләребез, (алар кайчак үзләрен милли хәрәкәт башында дип тә тоя) безнең ише дәүләт структураларыннан читтә эшләүчеләрне «урам сәясәтчеләре нәрсә кыра алсын» дип чиртеп сөйләшергә ярата. Билгеле ки, бу оста актер түгел, бу артистланып йөрүче генә Милли хәрәкәттәге чын көрәшче — ул нинди вазифада булуына карамастан, сәхнә теле белән әйтсәк, «партнерын тоя» һәм, үз образы буразнасында калып, сәясәт-спектакльнең логик төгәлләнешенә омтыла һәммәбез дә бу тормышта шундый актер булып кала алсак, без милләт буларак, үз максатыбызга ирешербез.