Береккәннәр сыйфаты

Береккәннәр сыйфаты Кил, нигяр* бу дөнйаны куйсак кәрәк, Ахирәт әсбабене корсак кәрәк. Кил имди, без бу дөнйаднн бизәдем, Тагьга32 33 барып мәсҗидсаумага34 төзәлем. Гъәурәт35 әйде: дыңла сүзем, әй ири, Андагъ иргә ихлас кәрәк, пакь-арн36Ихлас илә һәр эшни оталмазсән37. Кил, торалым ил эчендә тагыйә Ихлас булса, һәркайда булмаз хата. 32 Нигяр —гүзәл. 33 Тагъга тауга. 34 Мәсҗид-саумага — гыйбадәтханә. 35 Гъәурәт — хатын. 36 Пакь-ари — пакь, ару. 37 Оталмазсән — оталмассың. Ире диде: Хакъ йулы хәлүәт' улур, Хәлүәтдә тагьәт38 39 кыйлаи Хакный булур40Диде гъәурәт «Китәр ирсәк тагь сари41, Хәлүәт улса адәм йөрмәз ул яри42 43Дорды® Заһид, китделәр ире-хатун Телләрендә йад итеп Тәңре атын. Бардылар тагыа йәнә хәлүәт сари Хайван, адәм күп гизмәз ул тагь яри Ул тагь үзрә төзделәр мәсжид-һөжрә44 45Тагьәт кыйлу(п) гомерләрен кичерә Дордылар Хакъ әмрилә, кыйлу(п) эши, Күңслләрендин чыкды дөнйа тәшвиши". Дорды айлар ул саумагыйда алтмыш йыл, Рузә, намаз кыйлыб булды Хакъга кол Алтмыш йыл нмди тәмам булмышында, һич хатасыз Хакъга бстүб тормышында Килде Иблис, монларга итеп вәсвәсә, Монларнын Хакъга барур йулун кисә Заһидның фикеренә диде «Кырлар вар, Күңелеңсздин китсен ул тугъ-у-гобар46 47 48Заһид бу фикери күңел(нг)ә алыб Гъәурәтенә әйдс андин сүз салыб: «Йор чыкалым, йаланларда йөрәлем, Рәүзаларда'° төрлүк" кошлар күрәлсм, Күрәлсм нәбатларның49 гөлләрен, Гашикында зикр кыйлаи50 болбылларын. Гъәурәт әйде аңа «Әй, Заһиды! Хакъ эшендә тормага кыйлдың гьәһди'51, Гизмәклскдә төрлүк нәрсә күрәссн, Дөнйанын бер эшенә әүреләссн». Диде Заһид: «Йор чыкалым гизмәгә, Сәйср кыйлыб52 53 күңел керен йазмага» Чыкдылар кырыйази'® гизделәр, Сәйср кыйлыб күңслләр(сн) дөздсләр' 54 55. Гизә-гизә көйләре кичә булды. Намаз дигәр'* вакътн бер шәһәрә килде Туктадылар анда бер чишмә capo, Заһид андин нан56 алмага шәһәрә вара Варды Заһид ул шәһәр ичрә57 керде, 'Хәлүәт - аулак. 39 Төгъәт гыйбадәт, намаз. 40 Булур табар мәгънәсендә. 41Тагъ сари тау ягына. 42 У л яри ул тарафка. ® Дорды торды. 44 Мәсжид-һожрә аерым мәчет "Дөнйа тәшвиши дөнья мәшәкате 46Тугъ-у-гобар тугь сүзе буйсынучанлы. кыршау, алка MOI ьнәсендә, гобар томан, караңгылык Тугъ-у-гобар монда буйсынучанлык караңгылыгы (ягъни: томаналык) 47 Рәүза гөлбакча, чәчәклек "Төрлүк торлс. 48 Н ә бат үлән, үсемлек. 13 Гашикында зикр кыйлаи гыйшыкларын сөйләүче, мәхәббәтлә рен сайраучы. _ 51 Кыйлдың гъәһдн вәгъдә бирдең, ант иттек 52 С ә й с р к ы й л у йөрү, гизү '"Кыры-йази й а з ы сахра 54 Дөзделәр дөзмәк төзәтү '"Намаз дигәр икенче намаз, чираттагы намаз '•Нан икмәк. 57 Ичрә эченә. Кайтмышында (бер) гали58 сарайн күрде. Ул сарай капугыйдыр59 сим-у-зәрин60, Ичрә карап күрде бер маһи руйин61. Ул маһи руй ул шәһәрнец шаһ кызи, Хосне ичрә маһ табан’ нрде үзи. Күрде Заһид ул кызи, булды әүварә®, Карамакдин китмәгә булмаз чара. Белде: ул кыз гашыйкъ булмыш үзенә, Ул Заһидның карады кыз йөзенә. Көнай коймуйур7 (?) Заһид йөзи, Кыз йәнә гашикъ булуб текде күзи. Заһидә мән бер нишан8 бирсәм кәрәк, Ул иишандин Заһид кичә килсә кәрәк. Ул бер заман бер айнәйи9 алды керсб, Айнәйи ачыб бакты каршы торыб. Айнә сырты Заһидә, йөзе—үзенә, Йабды айнәйи, кнрү кайтты үзенә. Йәнә чыкды бер айакка10 су салыб, Суыны түкеб, айакын керде алыб. Йәнә чыкды бер нари эленә" алыб, Кушты нари12, кисте уртала(й) йарыб. Кыз керде кире йәнә сарайына, Алыб чыкды йәнә бер тимән нгнә’3 . Сындырыб орды йиргә игнәне: «Ник торасын, белмәйсен сән», дигәне. Кыз керде сарайә, чыкмады ул, Заһид андин китмәклсккә тотты йул. Китте Заһид гьәурәтенә кауышты, Нигә кичү калмышыны сорышты. Заһид әйдс: «Күчә’4 берлә мән барай15, Кайтмышымда күрдем бер сарай. Ул сарайда күрдем караб бер маһи, Бичара улыб гашикында кылдым аһи». Гъәурәт әйде: «Аны күрүб ни йолдың, Ни нишан күргүзде ул, ни белдең?» Заһид әйдс: «күргүзде һәр нишанын, Нишанында белмәдем mi дигәнен. Хатун әйде: «Нишанын днгел мәна, Сыйфатымы мән әйтеб бирәм сәна» Заһид әйдс: «Бер айнә алыб чыкды, Айнәсен мәңа тотыб ачыб бакты. Йәнә бер айак суы алыб чыкды, Сәрчәдән’4 , килеб аша түкүб китте. Андин йәнә бер нари чыкды алыб, Кушды аны, бер-беренә орыр йарыб. /\ндин алыб чыкды бер тимән нгнә», Сындыруб йиргә орды аны йәнә. 58 и— биек, бөек. и у г ъ капка. м-у-зәрин — алтын-комеш. һ и р у й ай кебек нурлы йөз, чибәркәй. сне ичрә маһ табан— гүзәллектә тулган айдай матур. в а р ә бер нәрсәгә бирелеп китү. й м у й у р — (?) балкыйдыр. шан вәгъдә бүләге. к ә й и - көзгене. а к — савыт. енә кулына. > (анар) — гранат. 1ә н и г н ә (тибән инә) — зур энә. ә — урам. ай— бару. 61 ә д и н — пыяладан, ягъни пыяла савытта. OU-cSiMbSt&EzO-tfOpSPW Ничә баксам чыкмады андин кирү, Йулуму62 тотуб киттем сәңа сару. Белмәдем мән аны ни (эш) кыйл(м)ышын, Бу эш ичрә күңелендә нә әйтмешен»63. Хатун әйде: «Аны белеб нидәсен? Белсәк, йәнә ана нә эш къиласын? Заһид әйде: «Ул маһи алды күңел64 65, Нишанындин нә димешен сөйләгел!» Гъәурәт әйде: «Андагь ирсә, килгел».—дамеш...* ... Илтүбән66 67 анларн зинданә салды. Заһидны гъәурәте көтте килмәде®. «Көйүкенднн чәрам-карар калмады, Так намазга килмәкде Заһид мәка. Ник килмәде бер бәла булды аңа?» Заһид хатуны ул багъга68 барды йөрүб, Сарайдан инде дайә69 70 хатуни күрүб, Дайә әйде: «Ни кеше хатуны сән?» Хатун әйде: «Заһидның хатуны мән». Дайә әйде: «Булды безем йөз кара, Бу эш ичрә ни кыйлалыйк, ни чара?» Хатун әйде: «Мән кыйлайын чарасын, Китәрәйсн сезнең йөзнең карасын. Ни йирдә Заһидле” кыз, әйден мәңа, Илтеңез мәни, җәһәд71 72 барам аңа» Хатунә дайә зиндан мирен әйтте, Ике табак аш алыб хатун китте. Башына ике дәстарчә" йабуб Шул сагьәт зинданә йиттс барыб. Зинданчыга диде хатун: «Әй, гъәзнз! Бер сагъәт(кә) мәне зинданә кергүз. Зинданда кешем бар, аш йидерәйсм73, Бер табак аш сәңа йнйма бирәсм». Зинданчы әйде: «Сүзеңне тынласм, хуш». Таш тик күңел йомшаткан бер табак аш! Рәүан74 ксрсб, тиз кире чыккыл75 сән йәнә, Хан белмәсен бу эши куркарым йәнә». Хатун рәүан керде нчрү76 77 78 аш алыб, Бер дәстарчә башындин алды салыб. Дәстарчәнс ул кызның башына салыб, Табакны кулына бирде: «Чыккыл алыб! Зинданчыдин табакны алгыл сораб, Хәлүәт йиргә чыккач табакны борагь!1® Рәүан сараеңа сән баргыл җәһәт, Сүз булса, аптырама, күңелең бикүт!'7 Кыз чыкты башына дәстарчә салыб, 62 Йулуму юлымны. 63 Н ә ә й т мешен ни әйткәнен. 64 Байтном икенче юлы юк. • Бу урынла текст отела, ягъни кулъязмадагы берничә бит тошкаи 66 Илтүбән илтеп. ® К н л м ә к д с килмәк ндс, килмәкче иде 68 Б а гъ бакча. 69 Дайә хезмәтче. ° 3 а һ и д л ә Заһид илә. 71 Җәһәд тиз. " Дәстарчә яулык, бөркәнчек. 73 Йидерәйсм ашатыйм. 74 Р ә ү а и тиз, шунда ук. " Чыккыл чык. 13 И ч р ү эчкә, эчкәрегә. •’Борагъ ташла. 78 Бикүт нык бул, тыныч бул. Китте (рәүан)’ зинданчыдан табакны алыб79 80. Бер хәлүәттә табакны салыб китте, Сараена сәламәт барыб йитте. Хан йәнә мәсҗиддә чаш81 намазын кылыб, Къәһр82 илә ултурды тәхтенә килеб. Диде: «Йәллат83, килтүрүң Заһидлә кызни, Ник бәйлә84 кара къилды безем йөзни? Йәллатә хандин бәйлә булгач фәрман, Зинданә шул ук заман барды рәүан. Зинданчыйә диде: «Тиз кер ичәрү, Заһид илә хан кызын кнлтүр бирү! Зинданчы Заһидлә хатунны бирде, Йәллат рәүан монлари алыб барды. Заһид илә хатун ханны күрделәр, Хезмәт85 илә йирә йөзен ордылар. Хан анда диде: «Әй, бәдбәхет хатун! Йөз кара иттең, сакламый аталык хакын». Хатун әйде: «Ни тигде мәндан зарар? Ни зарар тигсә мәндин, биртел хәбәр». Хан әйде: «Ул багъда ни къилмыш(сын) сән, Йөзеңә кара сөртеп килмеш(сен) сән?» Хатун әйде: «Әй, шаһым, булгыл ата, Кичәлекдин эшемез булды хата. Бу гъитаби86 багъ өчен ирсә мәңа, Йалбарамын Тәңре хакы өчен сәңа. Кичә берлә йиттек караңгы булуб, Шәһәрә кердек бер чишмә якалай йөрүб. Килә-килә бу багъ ичрә йиттек без, Йокы гьәләбә къилды87 анда йомдык күз. Армышдин йоклабмыз үздин88 китеб, Йоклабмыз уйганмай, таң намаз үтүб. Йәлла(т) килеб тотты безне йокыдан, Диде безгә: «Йөреңсз, йиреңез зиндан!» Кичәлекдин эшемез хата булмуш, Белмәдек без, бу бакча сезнең имеш. Ул гъәйеб булды бездә кичә өчен, Гъәйбемез кичер, Тәңре хакы өчен». Хан әйде: «Канча89 хәйлә (сән) ндәсен, Бу тәдбирлә90 ничә ийерәб91 кидәссн?» Хатун әйде: «Бези монча92 ндәсен, Багыгыза кермеш өчен дотасын93 . Хан диде: «Кем дийә дуругъ94 сүзи: «Сән безем кара кылдың йөземези!» Хатун әйде: «Нә эш булды бу ара, Нә зарарым тигеб95 йөз булды кара?» Хан әйде:«3аһид илә тотулуб 79 Бу сүз кулъязмада артык язылган булса кирәк. 80 Табакны салыб китте — ташлап китте. 81 Чаш төш вакыты. 82 Къәһр — ачу. 83 Йәллат җәллад. 84 Бәйлә болай. 85 «Хөрмәт» булырга да мөмкин. 86 Г ъ u т а б шелтә, сүгү, ачулану. 87 Гъәләбә къилды җиңде. 88 Ү з д и н һуштан. 89 Канча күпме. 90 Тәдбирлә—ният белән. 91 И й е р ә б боргаланып, хәйләләп. 92 М о н ч а болай. 13 Дотасын—тотасың. 94 ДУРУГЪ тугьры. 95 Тигеб тиеп. Ошбу ниргә килебсән, кара йөз булуб. Хатун әйде: «Шәригатьтә мондагь96 эш булса. Үз хәлале берлә тотылуб ханлара килсә...» Хан әйде «Ирмәсмүсән97 минем кызым, Йук ирсә гьәләтмедүр98 минем сүзем?» Хатун әйде; «Мән бу Заһид хәлале99, Сәнеңкызың ирмәзмән100101, белгел бәли®>>. Хан әйде: «Йөзеңне ачкыл, күрәнен, Бу Заһидның хәлале нрсәң бсләнен.» Хатун анда чадырун ачды заман, Хан күрүб ошбу эшдин калды хәйран. Хан әйде йәллатә «Нидер бу халь?» Йәллатның сүз димәгә калмады мәҗаль102 Хан кызына кеше изды103 белмәгә, Сарайында бары-йукын күрмәгә. Сарайында күрделәр ул дәм104 кызи, Каралыкдин йуылды ханның йөзи. Хан йәллатә диде «Мондагь мине хәҗил105 106 ит дек, Имди сән үз башыңа үзен йитден». Хан бойырды йәллати санын кистеләр, һәр саныны дәруазага" астылар. Заһид(д)ин китте йәнә монча михнәт, Хан Заһидә күб бирде мал гъәнимәт107 108Ул шәһәрдин киттеләр йула ксрсб, Сумгьөсинә йиттеләр йәнә барыб Йәнә алтмыш йыл кыйлдылар гъибадәт, Көндсзүн рузә тотыб, төнлә тагъәт. Гомерләре ахыр улды үттеләр, Дөнйа-ахнрәт морадына йиттеләр Берекмәкдин итте айлар монча эш, Береккәнләр асан” булыр йаз вә кыш. Гъакиль109 110 111 адәм берекеб берлек кыйла, Хакъ рәхмәте бсрлек(к)ә йакын була. Кил, әй, мөэмин, берекеб къил һәр эшн, Хакъдин рәхмәт булса” кәрәк ул кешн Береккәнләр сыйфатын айдем сезә, Береккән эш асандыр сезә-бсзә Хак рәхмәте берлскдә хасил ула, Бсрсгсб тагъәт кънлан рәхмәт була. Бсзләрә тәүфикъ рузи1® къилгыл сәнә, Колларыңа, Изсм'112, сән пошт-ләнаһ113 Тәүфикъ тсләб йыгьларым сәндин омид, Рәхмәтең пәрауан19 сәнсң, къилма нәүмиз. 96 Мондагь- мондый. 97 Ирмәсмүсән түгелме син. 98 Гъәләт ялгыш 99 Хәлале хатыны 1 Ирмәзмән түгелмен. 101 Бәли шулай. 102 М әжа л ь коч, куәт "Изды күндерде, җибәрде. ’Дәм вакыт, чак. '° X ә ж и л итү оятлы итү ” Дәруаза капка, шәһәр капкасы. 107 Гъәнимәт бүләк 108 А с а н имин, тыныч 109 Гъакъиль акыллы. ” Рәхмәт булса рәхмәт тапса. '• Рузи ризык, өлеш, язмыш ^ПошМт-п Гән?һ таяныч, терәк, яклаучы (пошт-арка, терәк, пәнаһ У|9 Пәрауан (дөресе фәрауан) мул. бай. чиксез. Тәүфикъ биреб күргүз хакъ йулларыңны, Рәхмәтлек(к)ә йарлыка колларыңны Әй, Ходайа, гасый114 жафи Мәүла Колый, Рәхмәтеңлә сән биргел коллык йули. Рәхмәтендин нә өмид кыйлмагани, Рәхим сән, йарлыкагыл сән анн Җөмләләри115 йарлыкаган сән Кәрим, Гъәйебләрен йабкычы гъәфү рәхим. Хәлаль нәфкъә эстәгәнләр сыйфаты Бер нурындин йаратгы Хакъ Әфрасиаб116Ул үзе бер шаһ иде, халкы гъораб117. Мөтәмәкян118 мәками йире119 аның, Бер гъәзиз колы иде бер Ходайның. Сулары иде бер дәрйа- Уркан Өгүз, Башында Әфрасиаб, тамагы диңгез. Башындин тамагына өч айлык йул, Тамагында бер шәһәрдер, күб-калын ил. Әфрасиаб шәһәрендә бер фәкыйрь Тиречелек къилыр ирде кәм-у-хәкъир120. Кырык йылча тиречелек кыйлды тәкъи, һәр көнгә йарым тәңкә ирде хакъи һәр көнгә йарым тәңкә улур ирде, Бу көчем хәлаль микә(н) дәйүр121 ирде Бу көчем хәлаль булса күрәйен, Нә бирүрсә, Хакъга караб торайын. Ихлас-лә мән чөн бу эшне къилайын, Көчем кайчан хәлаль булса беләйен. Йарым тәңкә һәр көндә эшләб алыб, Бакар ирде аны дәрйага салыб Дир ирде: бу тәңкә хәлаль ирсә, Батмагай122 бу дәрйага, мана бирсә. Кырык йылча салды суга көч итеб, һич берсе күренмәде батыб китеб Кырык йыл итмешендә тирсчелекдин, Йарым тәңкә алды ул йалчылыкдин. Дәрйага йәнә һәм салды ани, Хәлаль ирсәң батмага кумаз сәни. Батмаз ирсәң сән мәңа булдуң хәлаль, Батыр ирсәң сәнең өчен йук мәлаль123Дәрйага батмаз улды тәңкә йәнә, Тәңрегә къилды124 фәкыйрь тәшәккер-сәна. «Бисмиллаһ» тиб тәңкәне алды рәүан, Калтасы125 126 ичрә тәңкәне кыйлды пинһан’3 . Көнләр ичрә ул шәһәрдә бер хуҗа 114 Гасы й —гөнаһлы. 115 Җөмләләри—барчаларны 116 Әфрасиаб - монда шәһәр (Самарканд). 117Г ъ о р а б - фәкыйрь, сәер. 118 Мөтәмәкян — торган жир, яшәгән урын 119 Мәками йир шул ук мәгънәдә; бу урында тавтология килеп чыга. 120 Кәм-ү-хәкъир ким вә фәкыйрь, мескен һәм түбәнсетелгән. 121 Сүз кулъязмада бозылып «дирүр» рәвешендә язылган 122 Батмагай—батмас, батмаячак. 123 Мәлаль — әрнү, кайгыру. “ Кыйлды тәшәккер-сәна — рәхмәтләр, мактау сүзләре укыды 125 Калта акча янчыгы. 126 Пинһан кыйлу—яшерү. Урну олугъ, дәүләте кимссз, йүчә* Кәруан улуб сәүдәгә китмәк теләр. Күб халайыкъ моңа йулдаш булдылар. Уркай Өгүз кимәсенә ултуруб. Кимәләргә калә2 комаш тултуруб. Ул хужага килде ул тирече фәкъир, Йалбарыб сүзен әйдс ким-ү-хәкънр. Диде: «Котлугь булсын сәфәр ниятен, Йүчә къилсун Хакъ Тәгалә дәүләтен. Мин фәкънргә күзеңне салырмусән, Бер сүз дисәм, сән кабул алурмусән?» Диде хужа: «Әй, фәкъир, дигсл сүзен! Сүзенә бу жан корбан улсун безнен». «Йарым тәңкә Хакъ хәлаль бирде мәңа, Ул тәңкәне әманәт бирәм сәңа» Хужа диде: «Хуш, фәкъир, дотам сүзен. Бу тәнкәдин морадын айгылCXXVII CXXVIII үзен! Әманәтне бирдең мәңа, ни аланын, Мән сәңа ни кирәген нә бсләйсн? Әйдс фәкъир. «Бу тәнкәне сән белгел, Хакына һәр нә тигәр алыб кнлгел!» Ул хужа чөн Тәңренең хакын хаклар, Ул тәңкәне малына кушмай саклар. Фәкъир мәңа бирде моны әманәт, Кыйамәт кон булмасын тир' йаман ат. Уркан Өгүз тамагына нрдсләр, Андагы бер олугъ шәһәр күрделәр. Ханына керде анлар... (?) алыб, Хан монларә хезмәт итте баш салыо. Йәнә кәрван оч кичә-көндүз кичео, Хан кашында жомләссне ймиеб-эчсо