ӘЗ-МӘЗ ГЕНӘ МӘЗӘК ХӘЛЛӘР

«Әгәр бззш-алты кеше бергә җыела икән, шулар арасында бу тәннәрнең күңелен ачардай бер жор кеше, халык әйтмешли, авызы белән кош тотардай берәр «тел бистәсе» булмыйча калмый. У л элек тә шулай булган, хәтер дә шулай. Билгеле, андый кешенең теленә эләксә, иң гади бер хәлнең, кечкенә генә юрмыш мажарасынын да күңелле бер мәзәккә әйләнеп китүе тиз...» — «Мең дә бер мәзәк» китабының авторы, аксакал әдибебез Гомәр аза Бәширов әнә шулай язуы белән бик хаклы, әлбәттә. Дөньядагы һәрнәрсә хәрәкәттә булган кебек, мәзәкләр дә заманалар узу белән үзгәрәләр, янадан-яна мәзәкләр туа тора. Алар- ның геройлары — төрле-төрле һөнәр ияләре. Com ы елларда мәзәк ижат итүгә һәвәс булган әдәбият һәм сәнгать әһелләре, гомумән, зыялыла- рыбызнын үзләре зурында да мәзәкләр еш сөйләнелә, алар турында матбузазта да күренгәләзз тора. Бу юнәлезззтә Багулла, Фәнзаман Багтал, Марсель Гали, Шамил Маннан кебек язучылар аеруча актив эшли. Чыннан да, башка һөнәр ияләре арасындазы кебек үк, әдәбияз вә сәнгать әһелләре белән дә мәзәк хәлләр бу.п алап тора бит. Күп вакыз алар бу хәләхвәлләрнең мәзәк язу өчен менә дигән азык булуын сизми дә калалар шикелле. Чөнки бит мәзәк хәлләр аларның яшәү рәвешеннән, жор телле, үткен фикерле чичәнлекләреннән үзеннән-үзе килеп чыга. Шу ларны күрә бел дә, тотып ал да яз гына. Андый мәзәкләр тезе якн бу шәхеснең күңел төпкелен бер мизгелдә ачып күрсәтә. Карашы төндә күктә ялтырап алган яшен елдырымы жнр остен яктыртып күрсәткән сыман... Ә кызыклы шәхесләр тормышы турында кемнен генә беләсе кнлмн икән?! Без журналыбызның бу санынназз башлап, «Әз-мәз зенә мәзәк хәлләр» днзән сәхифә ачын җибәрәбез һәм анда халыкзазз язызз алзазз яки үзе ижат иткәзз мәзәкләре белән әдипләрне, сәнгать әһелләрен, журналнсз ларны, з алнмч оләмәне, гомумән, жор сүзнең кадерезз белүче барлык у купыларыбызны актив катнашырга чакырабыз. Бу сәхифәне ШАМИЛ МАННАПНЫҢ куен дәфтәренә зеркәзз барзазз мәзәкләре белән ачызз җибәрик әле. Кул-аягы җиңел булсын! Карак дип белгән Гадәттә, диңгез буйларына ял итеп, тазарып кайту өчен баралар Ә шаз ыйрь Мәхмүт Хөсәен Күктүбәдән кайткан саезз фәләзз килограммга ябыктым әле. артык авырльп ымны калдырып кайттым, дип сөенеп сөйли иде Махсус ябыгу өчен портфеленә таш тутырып, гауга күтәрслүезз әйтә иде Шуңа микән, язучылар арасыззда мондый бер мәзәк барлыкка килде Имеш. Мәхмүт абый, иртән гаш гутыргатз портфелен күтәргәзз килеш. Кара диңгез яры буйлап йөгереп йөргәндә, үз артыннан кычкырган тавыш ишетә «Әй. ворюг а' Стой1» дип акыра-бакыра йонлач күкрәкле бер әзмәвер куып килә икән ләбаса моны! Мәхмүг абыйның коты ботына төшә, аяклары артына тими, сыптыра гына Шу тай куыша-куыша. Күктүбә ижат йортынын капкасына килеп житә болар «Ач портфелеңне!» ди теге йонлач күкрәк боерып Нишләсен, Мәхмүг абый портфелен ачып, (ашларны җиргә бушатырга мәҗбүр була «Фу. черт!» ди әзмәвер сүгенеп Мин бит сине карак дип белдем Минем көймәнең моторын салдырып алганнар » Бу елны Мәхмүт абый диңгез буеннан сәпсим ябыгып кайткан, имеш «Сәлам-сәлам, коллега!..» Шактый еллар партия аппаратында эшләп, пенсиягә чыккан берәү Батулла белән очраша. — Нихәл, әкиятче?—дип сәлам бирә ул язучыны мыскылларга теләп. Ләкин Батулланың керфеге дә селкенми — Ә-ә, сәлам-сәлам, коллега! - - ди ул ачык йөз белән. — һә,—ди теге, элеккеге түрә,-- мин нишләп сина коллега булыйм? — Соң син, гомерең буена халыкка жирдә оҗмах төзү турында әкиятеңне сөйләп көн күрдең ләбаса, ди Батулла һәм өсти: Хәер, минем әкиятләрнең тормышчанрак булуларын исәпкә алганда, без коллегалар ук түгел икәнбез шул Бигайбә! Тәнкыйтьче мунчасы Мансур Вәли шәп тәнкыйтьче булу белән бергә, мунча керергә яратуы ягыннан да танылган Аккош күлендәге мунчаны иң еш ягучы ул булыр. Утынын да үзе хәстәрли, себеркесен дә кычыткан кушып бәйли Мансур үзе чабынып- парланып чыкканнан соң. Аккош күлендәге башка әдипләрне дә мунчага чакыра. Ходайның хикмәз е. ул яккан мунчага керергә бик атлыгып тормыйлар. Нишләп болай икән бу? дип аптырый Мансур. Ниһаять, бер көне үзен мунчага чакыргач, шагыйрь Рәдиф Гаташ ачып сала серне: — Тәнкыйтең белән мунча кертүең җитмәгән, тагын монда да парламакчы буласын безне! Шалишь, тәкъсир! —ди ул... Телен күрсәткән... Язучы Гариф Ахуновның нефтьчеләр каласында яшәп, «кара алтын» табучылар турында роман язып йөргән елларында була бу хәл. Нәшриятка биргән китабына эчке рецензия язуны «Чаян»да эшләүче Габделхәй Сабитовка тапшыралар. Көннәрдән бер көнне бу ике язучы Казан урамында очраша. Исәнлек-саулык сорашканнан соң, Габделхәй әйтә Ахуновка — Гариф, телеңне күрсәт әле,—ди. — Ник? — ди Ахунов аптырап — Әсәрләреңнән нефть исе аңкып тора. Телең нефтьле, ахры. Шуңа тагын бер кат күреп ышанмакчы булам,— ди Габделхәй. Потенциаль клиентлар Татарстан Язучылар берлеге идарәсенең киңәйтелгән утырышы бара. Көн тәртибендә берлеккә яңа әгъзалар кабул итү Алар арасында Трофимов дигән керәшен егете дә бар. Ул Казан хастаханәләренең берсендә табиб-психиатр булып эшли икән. Яшерен тавыш бирү тәмамланганнан сон. Трофимовка ике кешенең каршы булганлыгы беленә. Моны ишеткәч, Батулла әйтә: — Кайгырмагыз, Трофимов әфәнде, тиздән ул ике язучы сезнең потенциаль клиентларыгыз булачак! — ди. Рәхмәт кемнән тиеш? «Казан утлары»ның поэзия бүлеге мөдире Рәдиф Гаташ шагыйрь Мөдәррис Әгъләмне коридорда очратып, болай ди: — Ну. Мөдәррис, журналда чыккан шигырьләреңне күрдеңме? — Күрмәскә, сукыр түгел лә,— ди Мөдәррис, төксе генә. һм Шәп чыгардык бит, ә? һы. шигырьләре шәп булгачыннан. шәп чыкмый хәле юк. Рәдифнең бераз кәефе кырылса да. сиздерми — һмм Тагын әзерлә, яңаларын. Тагын шәпләп бирербез тәкъсир һы. Әле боларын биргән өчен дә рәхмәт әй1әсен бар.— ди Мөдәррис һәм юлый дәвам итә. Бер лифтка - ике тәкә башы... Мөдәррис Әгъләм лифтта Лифт ишеге әле ябылмаган Ни өчендер Батул- ла лифтка керми тора. Мөдәррис аны дәшә Әйдә, Батулла, син генә сыясың әле монда Батулла Юк инде, агайне, син сыйган җиргә мин сыймамдыр Мөдәррис: Шулай шул. Бер лифтка «ике тәкә башы» сыймый ул. Кирәген әйткән... Бервакыт шулай, Сибгаг Хәким партия олкә комитетыннан чьнып килә икән. Аңа студент шагыйрьләр очрый Исәнмесез, Сибгат абый Нихәлләр? - Яхшы-ы «Беренчемнең үзе яныннан чыгып килешем әле. Kepi ән-кергән теге ни. яхшырак итеп, тазарак итеп әй гергә иде. Сибгат абый Юкса ни бит - Әйттем инде кирәген, әйттем. . - - Нәрсә дидегез соң? - - Әйттем инде, әйттем Үзәгенә үтәрлек булды Шулай да. нәрсә дип әйттегез икән Сибгаг абый? Ә? Әйттем инде, әйттем, һы-ы. «Исәнмесез. Фнкраг Әхмәтҗанович! » дип әйттем Тәки татарча исәнләшергә мәҗбүр иттем үзен! һы Дуслык телендә аңлашу Әхәг Гаффарнын Әлмәт Язучылар берлеге башлыгы булып эшләгән еллары Кичен өенә кайтып килгәндә бер салмыш адәм юлын кисә моның Тәмәке сорый «Юк!» дип кенә китеп бармакчы була Әхәт, әмма алай ансат кына котылырсың исеректән «Скряга! Шею сверну!» дип, русчалатып сүгенә, бала башы кадәр йодрыгын Әхәтнең борын төбендә уйната башлый теге имансыз Әхәт Гаффар да төшен калганнардан гү!ел. күкрәген киерә төшеп, бодай ди Нет. брат! Не сможешь, брат' Депутат, браг! Бу вакыйганың бердәнбер шаһиты Хәйдәр Гайнетдиннең әйтүенә караганда, теге юлбасарның кикрше шундук шиңеп төшә һәм ул шәмаилдән качкан шайтан шикелле, шыпаншылан китеп бару җаен карый (Депутат белән бәйләнешеп, башын бәлага тыкмас бит инде ) Эльс Гаделгә ТАССтан хат Мәшһүр диктор Эльс Гадел бервакыт «Татарстан яшьләре» редакциясендә тәрҗемәче булып эшли Гәзиткә Мәскәүдән килеп торган ТАСС материалларын тәрҗемәләп биреп бара Моның өчен билгеле инде, а > ма i гонорар та тия үзенә Беркөнне Эльсның бүлмәдәше Илдус Сафин, кеше-кара күрмәгәндә генә. Мәскәүдән килгән конверты ача да. ГАСС материи iu өстенә машинкада болан дип өсти: «Товарищ Гадслев! Вы систематически исполыуете наши материалы в вашей газете За это Вы должны высылать нам часть гонорара» һәм конвертны әйбәтләп ябыштырып. Эльс өстәленә куя Эльс Гадел эшкә килгәч, теге конвертны ача Язуны кат-кат укый Йөзе җитди, анда аптырау галәмәте Илдус моны күрмәгәнгә салышып, үз эше белән мәшгуль сыман утыра. Гадел ТАССтан килгән хатны күтәреп, газета мөхәррире Хәлим Гайнуллин янына кереп китә. Бераздан ай шикелле балкып чыга. Миңа дигән хатның безнең машинкада басылган булуын ничек абайламадым сон миндивана!—ди ул — Дөрестән дә, ТАСС журналистларына безнең машинка каян килсен9 Әллә, Илдус, син ТАССка эшкә күчтеңме?! Кама Тамагында мишәрләр бармы? Туфан Миннуллин «Казан утлары» журналы редакциясендәге дусларына туган яклары Кама Тамагына кайтып килүе турында сөйләп тора Шунда бер мишәр егет сорап куя: — Ә Кама Тамагында мишәрләр бармы соң? — Юк — Ницек яшисез сон сез мишәрләрсез? Кыендыр бит? — Кыен, бик кыен, ди Туфан, мыек астыннан көлеп.—Әмма без акыл алырга Цүпрәлегә барып катябыз. Бер куянны тоту өчен Туфан Миннуллин троллейбуста бара. Кремль тукталышында контролер килеп керә һәм юлчыларның билетларын тикшерә башлый. — Бер куянны тоту өчен күпме арысланның кәефен бозалар...—ди Туфан ризасыз тавыш белән. Итәк астыннан Журналист һәм детектив әсәрләр язучы Госман Гомәр районга командировкага бара. Бер авылда аракы алмакчы булып, кибеткә сугыла. Ләкин киштәләр буш. Госман кибетче хатынга әйтә: Мин беләм бит, сез башкаларга «итәк астыннан» гына биреп ятасыз. Мина да бирегез! — ди. Шуннан сатучы хатын итәген күтәреп, мул гына артына чәбәкли дә: — Мә соң ал, энем, ал гына, жәл түгел синең өчен дә! — ди икән Госман кибеттән ничек атылып чыгып китүен үзе дә сизми кала «Авыр туфрагың җиңел булсын!» Мәгълүм ки, халыкка дача өчен жирнең юнлесен бирми хөкүмәт. Йә ул элекке карьер булыр, яки сазлык, яисә чокыр-чакыр Андый жирне алдыңмы инде, гомер буе туфрак ташып чиләнәсең. Әнә язучыларның «Весна» дип аталган дачалар җиреннән элек кирпеч заводы өчен сары балчык чыгарганнар. Хәзер инде, киресенчә, шундагы үз жиренә һәркем үзе булдыра алганча, балчык-туфрак ташый. Хәкимҗан Халиков урман туфрагын зур биштәргә тутыра да. аркасына асып алып кайта. Бер көнне аңа каршы Габделхәй Сабитов очрый. — Авыр туфрагың җиңел булсын. Хәкимҗан дус!— дип «күәт бирә» ул. Хәкимҗан маңгаендагы борчак-борчак тирне учы белән сөртә дә. зәңгәр күзләрен хәйләкәр кысып, Габделхәйгә карый. — Сүзең хак, кордаш. Эшләр болай барса, мондагы күп язучыга синеңчә сәлам бирергә туры килмәгәе.. Яхъяның теше ничә? Татарстан китап нәшриятының атаклы мөхәррире Яхъя Халитов эштән еш кына сорап китә торган була һәр сораган саен: «Тешемне алдырасым бар иде...»—ди икән. Бүлек мөдире Фәрваз Миннуллин да хәйләкәр. Теге сорап киткән саен өстәл календарена бер таяк сызып бара. Көннәрнен берендә Яхъя Халитов янә керә бүлек мөдиренә Тешемне алдырырга барасым бар иде. китим әле мин9 ди Фәрваз Миннуллин. каш астыннан сөзеп карый да. елмаеп болай ди: Яхъя абый, синең ничә тешен бар иде9 Инде бит 96 тешеңне суыртып алдырдың Авызында татын ничә тешен калды соң9 Усал мөхәррир дә аптырап калмый: Халтурщик авторларны тешләргә генә житәрлек әле! — дип жавап бирә Кыскарткан. Нияз Акмал «Казан утлары»на үзенең «Күгәрчен сөте» исемле әсәрен тәкъдим итә. Бераз озынрак икән, ди проза бүлеге мөхәррире.—250 бит чамасы калдырып. кыскартсаң иде. Кыскартабыз аны' дип. Нияз кулъязмасын алып китә Берничә көннән елт итеп янә килеп тә житә бу. Менә кыскарттым, абый. — ди Мөхәррир кулъязманы актарып карый, бер бите дә кыскартылмаган, элек ничек булса шулай. Кайсы урынын кыскарттың сон моның? дип сорый ул автордан. Соң күрмисеңмени? — ди Нияз Фамилиямне кара. Элек «Акмалов» иде. хәзер «Акмал» дип кенә калдырдым. Кыскарттым .. Шуңа да көнләшкән Иртән эшкә килгәч. Рәшитнең бер хезмәттәше зарлана: Дачама караклар кергән. Электр счетчигын алганнар да үткәргеч чыбыклар очына изолента урап калдырганнар. Янгын чыкмасын дигәннәрдер, күрәсең Башка әйберләргә тимәгәннәр үзе. Ишек-тәрәзәләрне ватмыйча, форточкадан тыгылып, баш га тәрәзәне ачканнар Шуннан кергәннәр Чыкканда тәрәзәне әйбәтләп ябып калдырганнар. Каян кергәннәрен дә тикшерә торгач кына абайладым Шундый төгәллек һәм саклык белән эш иткәннәр Рэши г Әхмәтҗан тыгглап-тынлап тора да болай дип әйтеп куя: Әй. кешенең дачасына да жүнле караклар гына керә ичмасам Яхшы ЭШЛӘГӘН... Баш мөхәррир бүлмәсендә жыелыш бар Көн тәртибендә подписка мәсьәләсе Баш мөхәррир журнал! а яздыру буенча кемнең ничек эшләгәнлеген сораштыра Ә син, Рәшит абзый, ниләр эшләдең9 дип сорый ул. озын нечкә кулларына як г ы башын салып, йокымсырап утыручы Рәшит Әхмәтжаннан Ә?! Яхшы эшләдем! дип. чатнатып жавап бирә Рәшит Әле генә Баулыдай командировкадан кайттым Командировкада ниләр эшләдсн сон9 Кулдан килг өннең барысын да эшләдем Ә шулай да. конкрет алганда —дип. йомшак кына кызыксына баш мөхәррир Яхшы эшләдем Командировкада мин дүрт көн булдым Ике көн бардым ... аннары ике көн кайттым. Котчыккыч яхшы эшләдем! Көлне кая сибәргә? Мәрхүм Рәшит Әхмәгжан ихлас сөйләшергә, арада аз гына зарлангалап алырг а да маһир иде. Бер көнне эшкә килгәч, бүлмәдәше Мансур Вәлигә эчен буша га бу Малай, дачамдагы гөрләп үсеп утырган бәрәнге сабаклары күз алдында диярлек шиңеп төпл е Мансур: — Медведька дигән зәхмәт аның тамырын кисәдер. Бәрәңгеләреңнең төбенә көл сип син. Рәшит: — Жук, аңардан түгел. Күз тигәннән шиңә алар. Әхәт Гаффар күзен акайтып: «У-у, баряңгыгыз шяп икян һәр төптән берәр чиляк була икян!»—дип шаккатып узган иде. Торганы шуның зәхмәте тиде... Мансур: — Алайса, Гаффарның күзенә көл сип!—дип куя. Митинг дип белгән Милли көрәшче Рәшит Әхмәтжан, илле яше тулгач, үзенең дус-ишләрен кунакка чакыра Тост артыннан тостлар әйтелә. Кайнар речьләр тотыла Мәҗлеснең иң кызган бер вакытында Рәшит кинәт сикереп тора да кулларын алга сузып: — Азатлык! Азатлык! Азатлык!—дип кычкырып җибәрә. — Ни кылануың инде бу, Рәшит? Өендә моның иреген кысалар икән дип уйлаулары мөмкин —ди хатыны борчылып. — Ә-ә! Мин бит үземне Ирек мәйданында, митингта дип торам! — ди Рәшит. Язучылар берлегенә кемне алырга? Вакыйга Язучылар берлеге коридорында бара. Идарә әгъзалары әле генә колхоз рәисе булып эшләүче берәүне Язучылар берлегенә әгъза итеп алганнар. Берлеккә кабул итү комиссиясе сәркатибе Рәис абый Даутов белән күрешкән Мөдәррис әйтә: — Союзга бөтен колхоз рәисләрен алып бетердегез бугай инде Хәзер спонсорларны ала башласагыз да буладыр... Рәис абый: — Спонсорларны союзга алу килде-китте язучыны алуга караганда яхшырак ләбаса. Мөдәррис: — Ярый ла ул спонсор Дәрдемәнд кебек миллионер да. шәп шагыйрь дә булса... Рәис абый (көлеп): — Байлыгы булса, шигырь язуы ниемә хаҗәт аның, хе-хе.. Сәламенә күрә җавабы Заманында каләм кыштырдаткан, соңра сату-алу эшенә, ягъни бизнеска керешкән берәү урамда шагыйрь Мөдәррис Әгъләмне очратып, болай ди: — Ну Мөдәррис, мин сиңа бер йөз доллар бирсәм, адәм рәтенә керер идең инде керүен... Мөдәррис башын гадәтенчә кыңгырт салып, моңа карый да: — Ә синнән, агайне, йөз түгел, мең долларың булса да, шагыйрь чыкмаячак!—дип. юлын дәвам итә. Ирекле яшәү туйдырамы? Матбугат йорты коридорында Роберт Әхмәтҗанов белән Мансур Вәли очрашалар. Мансур: — Роберт абый, тагын эшкә кердеңме әллә? Роберт: — Керергә туры килде, парин. Яңадан «Шәһри Казанмда мин. Мансур: — Ирекле яшәү туйдырдымыни9 Роберт Юк шул, парин, ирекле яшәү тамакны туйдыра алмаганга кердем дә инде эшкә. «Виолончель булыр идем...» Әдәбия I-сәнгать әһелләре Арча районы хезмәт ияләренең бозауларны салкында кышлату тәҗрибәсен карарга баралар Көндез хуҗалыкларда булганнан соң. кичен мәдәният йортында әдәби-музыкаль кичә оештырыла. Менә сәхнәдә, оркестрга кушылып. Миңгол Галиев җырлый «Мин »армун булыр идем. Назлы җыр көйләр идем...» Оркестрның алгы рәтендә Лариса Маслова, виолончеленең сынар аягын үзенең йомры, матур бот арасына кыстырган да нәфис куллары белән биленнән кочып кына, кылларын чиертә Җан сөйгәненең чәчен сыйпап иркәли диярсең Залның алдагы рәтендә шушы гүзәл күренешләп бихуш булып утыручы шагыйрь Рашат Низами Миңголга кушылып әйгеп җибәргәнен сизми дә кала «Ә мин исә. Миңгол абын. Виолончель булыр идем...» Кем арбасына утырсаң... Могътәбәр бер журналда Фәнзаман Батталның фотосурәте белән саллы гына әңгәмәсе басылып чыга. Шушы куаныч уңаеннан берничә егет аның фатирында очрашалар, «өстәл» корып җибәрәләр Фәнзаманның, билгеле инде, чәе дә, мәе дә җитәрлек була. Гапләшәләр. фикер алышалар, акыл көрәштерәләр Тора-бара кунаклар тагын да сүзчәнләнеп, егерләнеп китә һәркайсының сөйлисе килеп кенә гора бит. әттәгенәсе! Әмма ул чакларда тамчы да хәмер капмаучы Фәнзаман, сөйләшү дигәндә теле-телгә йокмыйча, кунакларыннан да уздырып, сүз айгырып һаман үз кулында тота Шунда Рашат Низами түзми, саубуллашканда әйтеп куя. Син. Фәнзаман абый, бездән дә ныграк «кәефләндең» бутай. Түлкс. зинһар. иртәгә баш төзәгә күрмә Ярыймы’’ Кем арбасына утырсаң, шуның җырын җырлыйсың икән ул. җәмәгать, ди Фәнзаман Бәхет очен күп кирәкме? Шагыйрь Рәдиф Гаташнын каләмдәшләре белән очрашканда сәлам биргәннән соң: «Бәхетлеме син?» дип сорап куя торган гадәте бар Җаваплар төрлечә була, әлбәг гә. Әйтик. Рөстәм Мннгалнм болайрак җавап бир,» Шундый шәп. просто түзеп булмаслык Тик шунысы гына начар, киләчәктә тагыи да шәбрәк булачак, диләр Мәгьсум абый Хужнн баш бармагын тырпайга да. кыска гына игеп Әтәч кебек! дип куя Шаһинур Мостафин да әлеге сорауга елмаеп җавап бирә Әйбәт бит. дустым Гөлләр кебек' Бер читгәнрәк. әз генә өстәнрәк карап торга»» Тәүфикъ Әйдннсң йөзе җитди Хы. нәрсәсе әйбәт икән? Хезмәт хакын да үз вакытында бирми башладылар. Кайгырма, дустым, ди Шаһинур, авылда күптән шулай бутика иплиләр Әле президент аппаратында эшләүчеләр үзләре дә бер айдан бирле зарплата ала алмыйлар, ди Инде Тәүфикъ та елмая Хы! Син шуңа ышандыңмы’’ Хы-хых! Ай. көлдердең тәки Син шуңа ышандыңмы* Ышанырга кирәк, дустым Ышана белү үзе зур бәхет ул. ди Шаһинур Менә мин хәзер сине елмайта алуым белә»» икеләтә бәхетле