БОЛАЙ ГЫНА ГАДИ КҮРЕНӘ УЛ...

БОЛАЙ ГЫНА ГАДИ КҮРЕНӘ УЛ... Илдус 1 ынләжевнен шигъри дөньябызда үзен ныклап раслый башлавына да ун еллап вакыт узды инде. Кайчан яза башлавын үзе генә беләдер. Ул хәзер берничә китап авторы: «Җнр китабы», «Җилкенү», «Омег ае», «Серле мәгарә». Бу кереш сүзне язганда моннан җиде ел элек Й. Гыйләжевкә Язучылар берлеге .иьзалыг ына керергә биргән рекомендациятәкъдим язуыма карап алдым. Анда болан язы.п ан булып чыкты: «Бездә хәзер штырь язучылар, дөресрәге, техник яктан ян> ырашлы, килешле, грамоталы итеп я тарт а сәләт леләр байтак. Ләкин алар күп вакыт шитырь- не ясый, ә тудырмый. Ә шигырь т у арт а тиеш! Шнтырытс шнтырь иткән төп хасия т лориен берсе — аның т абит ыйлегс, самимилете. Илдусның шигырьләре бу яктан әлеге таләпкә бик тә җавап бирә: алар табигый дә, самими дә. ...Шушы матур, мәрхәмәтле жирдә үсен, тут айларда, урманнарда печәи чабып, ш ач кисеп. терекөмеш төсле якты чишмәләрдә сулар эчеп. чуклы чыбыркы шикелле елгаларны йөзеп кичеп. я тын ан шит ырт.ләр алар. Шагыйрьнең дөньясы, тематик диапазоны турында кит ант ат ы шигырьләрнең исемнәре үк кычкырып әйтеп тора. «Басуларым төсе», «Кара туфрак». «Кеше көчле до бит. .», «Шит ырь.тәрнс жнр- т ә язам», «Аермат ы з җирдән», «Кадерсезләмәгез икмәкне». «Омег кирәк авылларга», «Җир китабы», «Язгы басу», «Кош күңеле—туган жнрләрзә» һ. б. һәрберебезт ә аңлаешлы, күненә ягышлы исемнәр. Мондый исемле шигырьләр язу хокукын берәү дә бездән тартып алмаган. «Эмма яшәү рәвешебездән чытып карат акта, күбебез өчен мшный исемле шигырьләр язып чыт ару бнк үк забнтый булмас иде. Ә Илдус I ыйләже- внен исә жир кешесе буларак та. ша- I ыирт. буларак та чын хакы, үз хакы бар. Шагыйрьнең, публицистик рухтагы шигырьләреннән тыш. лирик, нитим мәхәббәт шш ырьләре лә юк түгел. Әмма алар да барыбер теге яки бу ягы белән шул ук дөньяга — Игенчеләр Иле дөньясына бәйләнгән.» Әйе, И. Гын.гәжевнен үз темасы, үз стиле, үз укучысы бар, димәк—үз дөньясы бар. Анын шигырьләрен мөкиббән китеп яраткан укучыларны белом. Алар, нит ездә, авыл кешеләре, табигать. жир-су кешеләре. Асылда, без — татар телендә иҗат итүче каләм ияләре нәкъ шулар өчен язабыз да бит. Чөнки, чыгышыбыз Җирдән, бүгенге хәятебез, яшәү-су .тышыбыз Җирлә, киләчәгебез— Җирлә. Илдус Гыйләҗев — интеллигент кеше. Татлылыгы байтакларга бүлеп бирерлек. 70 е.ыарда университетның татар филолог иясен тәмамлат ан. Тутай ягы— Азнакайга кайтып, төрле җаваплы урыннарда эшләгән. Үз вакытында солдат хезмәтен үтеп офицер бушан. 1агарсганның халык депутаты итен сайлашан. «Эмма без Илдус Гыйләжзвне шагыйрь буларак белгән чор — алын авыл хуҗалыгы рәисе булып тшл.иән вакытларга туры килде. Предссдатсль-рәнс һәм шагыйрь Сирәк кулланыла торган сүзтезмә (дорес. заманында кайберәүләр булды: шатыйрь Ринат Рәхимов, җыр текстлары язучы Марсель I ый- мазет типов ). Фәкать язу эше белән генә шөгыльләнгән кешегә дә әле Шип.рият т алижәнәбләре хакына, көн генә життиичә, байтак тон йокыларын да сарыф и тәртә тзры килә. Ә рәис-шагыйрь кешегә? Иргә таштан торып нәрәт бир. ирьькичен жир-басу сулышын тынлап иор, яу тан яки язмаган ян- ■ ыр-коры очен борчы-гкосн. г ади ш енче ха.гыкнын йөз горле гозерея аяк аегына салмаска тырыш, өстәгеләргә яки ян,з- пгәңдәг е торт ә, горурлыгыңны саклаган хәлдә. ярап кара ... Өстәвенә, «заман кемнен заманы?» дигәндәй, бу заман бит «кыргый базар» заманы, ярминкәләр заманы, үзгәртеп кору-кормяу- нын пюмбай-түрәләре заманы! Әле шәхси тормыш га бар бит: гаилә халләре, балалар, оныклар китергән шатлыклар, борчулар... Мал-туар, бакча-түтәл... Гомумән, авыл җирендә эш-мәшәкать чиктән ашкан. Шагыйрь беренче китабын тикмәгә генә «Җир китабы» дип атамаган иде шул. Ни чәчсән, шуны урырсын, ди халык. Тормышның үзәгенә, гади халык күңеленә никадәр якын булсан,— язган сүзен дә, көйләгән җырын да шулкадәр тормышчан, халыкчан, яшәүчән буладыр. И. Гыйләҗев шшырьләре— гади, хикмәтле, табигый янгыряшлы. Мина калса, шагыйрь үзенен күпме һәм нәрсә күтәрә ал1анын, ягъни — нәрсә турында, ни өчен, кем өчен язганын яхшы белә. Ә инде күтәргәнен, көчле кулы белән тимер чөюче атлет кебек, ул егетләрчә күрсәтә, демонстрацияли дә белә. Кемдер әйтер: нлаһ Шигърият ул, тәрәзәдән сызгырып кына катына менә торган кәнизәк түгел, ана бөтен күцел җылыңны, гомер-вакытынны багышларга кирәк—шул чак кына, бәлки, үзеңне юлдашы итәр; ә болай, нгеи-чәч, мал- туардан арткан вакыт илһамы—дилетантлык, үзешчәнлек, дияр. Моның белән дә килешмичә булмый. Әмма, табигатьтән шагыйрь булып туып та, шуна бөтен I әмерен багышлый алмш ан, дөресрәге язмыш мөмкинлек бирмәгән талант ияләре була. Андыйлар, гурыдан- туры «старгтан-фннншка» бар> аннарга караганда күбрәктер дә әле... Илдус Гыйләҗев — гомеренен төшлегендә җирдә нык басып торучы нр-ат. Фани дөньялыкта кирәк саналган байтак HI елекле гамәлләр кылыш ан. Аның хәзер тормыш куу хәлләрен — дилетантлыкка калдырып, төп эш итеп иҗатны сайларга да хакы бар.

Халәт

Син мина, аргансын. диден. Әйе. мин арган идем Дөньянын күзенә карап бер тынып калган идем. Үткән еллар баскычына гүя менеп утырып, Үткән белән Киләчәкне тоташтырмакчы булып уйга тардым. Кемнәрдер хәтерлиләрдер, без дә бит янган идек! Очкынын балачактагы хыялдан алган идек. Яшьлек чаклары ялкыны хәйран күренә иде. Хаклык белән халык хакы Йөрәк түрендә иде. Иман күбрәк булган, ахры, ачлы-туклы буында. Девиз иде: сынатмаска Дөнья сабантуенда! Безгә ул чак егерме иде... Хәзер чагыштырам да, бүгенге яшьләрне күреп әрнүләр туа жанда. Бихисап сораулар тулы билгесезлек тора алда

Безнен дә өлеш үткәндә — жинүжиңелүләрдә... Күпме патшалар мәтәлде безнең гомерләрдә дә! Сәбәпсезмени чатнаулар буыннар чылбырында? Горур тора алдыкмы гел елларнын торгынында? Көн итү жинеләйсә дә. уй-гамьнәр авырайды! Безнен кулдан исән үткән факел кемнәрдә калды0 Факелмы ул? Тычкан утын Балкыш дип йөрмибезме? Юлдан яздыручыларны алкышлап йөрмибезме0 Син миңа, аргансын. диден.. Әйе. мин арган идем. Дөньяның күзенә карап бер тынып калган идем Шактые үткән гомерне бер барлап алган идем. Кешенең шундый халәте табигыйдер дөньяда Җиңгән гладиаторлар да хәлсез бер тынып кала Яздым да уйлыйм: сиңа да минем хәл таныштыр, дип. Булмый һәм кирәкми, туган, язмышны алыштырып!