ШАГЫЙРЬ ГАБДЕССӘЛАМ

XVIII гасыр гаIар әдәбияты күп кенә кызыклы әдип һәм ша| ыйрьләр иҗаты нигезендә үскән. Бу ■ асырдан ка.п ан әдәби мирас белән җәмәгатьчелекне таныш Iыру зарур, чинки безнен заманда әдәби-зарнхн мирасыбыз белән кызык-сынучыларның саны apia бара.
Тазар укучысы әдәбиятыбызның алгы томлык тарихы һәм аз гына санда басылзан «Тазар поэзиясе анзо.юзиясе» (Казан, 1992) азпа шатыйрь Габдессәлам, аның әсәрләре үрнәкләреннән хә-бәрдар инде. Ләкин бу әсәрләр беләк генә зиазынрзязезз зур иҗатын тулы игеп күз алдына кнзерен булмый. Шунлыктан Габдессәлам шнтырьләре белән кн- нрәзс һәм күбрәк укучыларны таныштырырга булдык. Бер рәззәзз аның тәрҗемәи хәленә дә бераз тукталызз үтү ар зык булмас...
Габдессәлам бнне Уразмохәммәг (Уран) бине Колмөхәммәт бнне Колчура Гатарсзазз җөмһүриятенең хәзерге Әпзә тобәзенә карат агг Олы Мәшәр авылында туган. Укызз белем алзач, зу- зазз җиреннәзз ерак булмаган 1ашкнчү авылында (хәзерзе Арча төбәге) укыта һәм анда имам була. Тазззкичү мәдрәсәсенә белем алырга, заманында. 1755 елдагы за з ар милли азатлык хәрәкәтенең булачак золбазпчысы Базырша Алиен за килеп укый. Габдессәлам белән Батырныкын дуслыгы шул дәвердә үк башлана.
Габдессәлам 1746 елда Тапзкнчү дән Оренбург янындаз ы Сәгыйз ь бистәсенә күчеп китә һәм анда ахун булып хе змәт нзә башлый. Борынгы әдәбиятыбыз белгече, мәрһүмә Зәйнәп Максудова. Габдессәламнең кулъязма «Корьән»ен һәм шигырьләрен Петербург фәнни китапханәләренең берсендә күргән була. Яңа урында Габдессәлам үзенең тирән белеме, гаделлеге, тыйнаклыгы белән моселманнар арасында зур абруй казана. Сәгыйзь бистәсенә күчен килгәч зә шигырь язуын туктатмый. Монда анызз иҗатына Оренбург ягының үзенчәлекләре тәэсир итә: әсәрләрендә Iоркестаззнызз сәүдә юлы, күчмә каза- къларнын җәйләү алыштыруларга, та- тарларнын пыяла тәрәзәле йортлары һ. б. чагылып китә. Барыннан ла бигрәк Габессәлам — лирик, мәхәббәт шазый- ре. Аны бу яктан фәкать XIX йөздәге атаклы шат ыйребез I абделҗаббар Кан- далый белән зенә чазыззззырырз а мөмкин. Ләкин I абдессәламнен ү з ү зенчә- леге бар: ул Алтын Урла чорындагы татар шаз ыйрьләре Мәүлә Казый Мөхсин. Мәүләнә Исхак, Сәйф Саран стилендә иҗат изә (XIX тасыр тазар поэтиясе стилендә үскән татар шнтыре тра.ти- цнясе исә XVII—ХУШ гасырларда яшәзән Мәүлә Колын, Габлн. Исмә- зыйль, Максуд һ. б. шагыйрьләр иҗатында үстерелә.
Г абдессәламнен зззнз гарьләре ү в ва-кытында татар халкы яшәгән Идел- Җаек буйларзанда кулъязмалар рәвешендә кнзз таралганнар. Әлегә анызз ижа- зьз аз ойрәнелзән, шуның белән бергә күп кенә шнз гарьләрендә авгорнын исеме дә күрсәтелмәгән. Шулай ла кайбер басылытз чыккан китапларда билгесез авторларга нисбәт ләш ән шиз гарьләрнең стиль, тематика, тел материаллары нигезендә Габдессәламе ә нисбәтләргә мөмкин. Әсәрнең авторы күрсәтелмәгән очракларда, аны билгеләгәндә. хроно- лознк, географик факторларны һәм со- пиалг. мотивларны да нсәнкә алу хаҗәт.
Габдессәлам 1746 елларз а кадәр дини. милли колониаль нзүнезг үзәге булган Казан знрәсендә иҗатын башлый. Бу иҗатка ни зур этәргеч — борынгы әдәби мнрас хәзинәләре нык саклашан Олы Мәшәр авылында яшәү, уку дәвере булган. Олы Мәшәр авылынызе тарихи ү зенчәлеге— анын Казан ханлы- зын җимергән еллар га да чагыштырмача ким зыязз күрүендә; шунлыктан ан та мәдәни әдәби традицияләр һичбер вакыт өзелмәг ән. Сош ы еллар га бу авылда эзләнүләр (хәзер ул Татарстазг җом- һүрнягенен Әтиә төбәгенә керә) искиткеч күн әдәби мнрас хатирәләре саклашан булуын күрсәтте. Ундагы
археографнк эзләнүләр нәтиҗәсендә 200 берәмлект ән ар i ык борынгы кулъязма китаплар, 50 дән артык XVIII—XX гасырга караган язма документлар табылды. Бу кулъязма китаплар XIV— XIX гасырларда күчерелгәннәр. Алар арасында «Кыйссан Йосыф» дастанының XVIII гасырдан өч кулъязмасы. Мөхәммәдьярның «Нуры содур» поэмасының XVIII гасыр күчермәсе, Алтын Урда татар әдәбияты ядкарьләре булган «Җөмжөмә солтан», «Кыйссан Ибраһим», «Кыйссан Сәкам», «Түләк белән Сусылу», «Кәлнлә вә Димнә», «Ки-секбаш» әсәрләре кулъязмалары, урта гасыр тазар әдәбиятының ин популяр шагыйрьләре Әхмәт Ясәви, Сөләйман Бакыргани әсәрләренең XVII—XVIII йөз кулъязмалары, XVIII дән калган кулъязма календарьлар. XVII гасырдан калган фарсычарәп телендәге, иллюстрацияле «Кешенең әгъзалары һәм mi и- енасы» исемле медицина китабы, XIV гасырдан калган гарәп телендәге шәрех китабы һ. б. бар...
Габдессәламнең поэтик таланты нәселдән килә, кү рәсең. аның оныгы Әбе- лмәннх Әбелфәез улы Габдессәламов- Kapi a-тый да (1782—1826) атаклы татар шагыйре булган.
Сәгыйть (Каргалы) бистәсенә нигезне 1745 елда хәзерге Татарстанның Кукмара, Саба районнарына караган авыллардан хәлле сәүдәгәр тагарлар сала. Олы сәүдә юлына утырган татар бистәсе таза тормыш белән яши башлый. Габдессәламнең Сәгыйдкә килгәч язган «Илаһи бәет»ләреннән инде хөр яшәү рухы сизелә, аларда карындык тәрәзәләр урынына пыяла тәрәзәләр, йорт (киез тирмә түгел), утрак тормыш, сәүдә, сәүдәгәр психологиясен күреп торабыз. Моның традициясе ерактан килә: Урта Азиягә сәүдә юлын татарлар Оренбург, Сәгыйть бәстәсе корылганчы ук күптән таптаганнар. Олы Мәнгәр һәм аның янындагы авылларның сәүдәгәрләре дә XVII—XVIII гасырлардан бирле Урта Азия белән тыгыз элемтә-ләрдә торганнар. Алар аеруча Оргәне- чкә йөреп. Олы Мәнгәрдә юл күрсәтүче карван башлары яшәгән. Шушы сәүдә юлы Габдессәлам бәетенә дә килеп керә:
Торкес тапның юлына төште томан. Арт ягын бер баскан topi а ку нан.
Габдессәлам шәхес буларак милли, дини изүнең Русня империясендәге бөтен авырлыгын күрен, ул — беренче чиратта дин эшлеклесе түгел, ә, бәлки, милли азатлык хәрәкәтенең рухын саклаучы булган. Юкка 1ына урыс хакимияте аның Батырша белән бәйләнешенә шик готмат ан. Бер шигырендә ул:
Карчьна канат кагар тауны күрсә — Ир егет кылыч алыр яуны күрсә.— дип, ир-егетнең ватанын, халкын саклаучы булырга тиешлеген әйтә.
Без Габдессәламнең ике кулъязма жыентьнын таптык. Алар Татарстанның Байлар Сабасы һәм Сарлы авылларында археографнк экспедицияләребез дәверендә табылды. Шулай ук аның әсәрләре академик М. Госманов, әдәбият белгече Зәйнәп Максудова, әдәбиятчы Әхнәф Харисов хезмәтләренә дә килеп кергәннәр, димәк, алар кулында да шагыйрьнең кулъязма күчермәләре саклана.
Габдессәлам дәверендә, татар халкында милли бер фольклор жанры булып. XIX—XX гасырларда формалашачак бәетләр жанрының әле шшырь-мө- нәҗәгләрдән аерылып житмәт әнлеге күренә. Моны аеруча Меллагол хакындагы «Илаһи бәет» тә сиземләргә мөмкин. Чыннан да, тагар бәетләре аеруча XIX гасырнын икенче яртысында киң булып үсеп китәләр. XIX гасырнын беренче яртысында бәетләр күп булса, аларның кулъязма күчермәләре дә күп сакланыр иде, ә бу дәвердән бары әле җыр дип тә аталган «Француз сугышы», «Җиде кыз», «Зөлхәбирә», «Аккан Оры», «Лашманчылар» кебек аз санлы бәеткә хисапланган әсәрләр генә мәгълүм...
Шигырьләрендә ул исемен — Габдессәлам, Габдеш, Габдн рәвешләрендә— шигырь ритмикасына, нжекләр санына ярашырлык рәвештә куллана. Бер шигырендә аның язылу вакытын да —1757 ел—билгеләп була. Исем, географик пространство, хронологик дәвер, иҗти-магый тоткан урыны, татарча язуы, белем амплуасы — Габдессәламнең күренекле һәм замандашларына тәэсирле татар шагыйре икәнлеген раслыйлар. Аның иҗаты, борынгы i радниняләргә таянып нжат иткәнлектән, халыклашкан. Шунлыктан, күчерүләр «Кыйссан Йосыф»ка иҗади өлешләрен керткән кебек. I абдессәлам инн ырьләренә дә үзләренчә өстәмәләр, үзгәртүләр керткәннәр. Бу дәверләр өчен үзгәртүләрнең шагыйрь өчен дә. укучылар өчен дә принципиаль әһәмияте булма! ан. Бу—үзе-нә күрә бер нжат методы. Ул төзәтү ләр аерым сүзләр, юллар!а гына карамыйча. әсәрнең аерым өлешләрен кыскартып, төшереп калдыру: а хәтле мөмкин.
Габдессәлам — үзенең мәхәббәт лирикасы. осталыгы ягыннан чын шагыйрь. Анда кешенең эчке кичерешләре, борчулары, шатлыклары өстенлек ала:
ул үгет-нәсыйхәт, фәлсәфә шагыйре түгел.
Ша1ыйрьнен кайсы елны вафа! булуы әле! ә мәгълүм түгел, тик анын 1762 елда әле исән булганльнын сөйләүче документ табылган.
...Бүгенге таманда, экономик кыенлыклар сәбәпле, uiai ыйрь Габдессәлам- нен алтмышка якын шигырен тәшкил иткән мирасын аерым китап итеп, вариантлары белән бастырырга мөмкинлек юк. Бу басмада шигырьләре безнен та- рафт ан шагыйрьнен ике ку лъязма жыен- !Ы!ыннан алып, текст алогик яктан әзерләнеп бирелде...
Марсель ӘХМӘТҖАНОВ 1994 ел, 15 октябрь
Г абдессәлам
ИЛАҺИ БӘЕТЛӘР
һәр эшнең хәйередер Бисмилладыр исме Аллаһ Ахрида салават аймак ' Мөхәммәд рәсүлуллаһ. Бәгьдә 2 галәм, карендәшләр, Сәхавәтлек 1 әйләцез! һәрвакытта дога кылмай. Онытубән калма ңыз! Әткәй-әнкәй, карендәшләр. Бәндин бәхил улыңыз! Гариблектә 4 жан бирүбән. Изге дога кылыңыз! Әткәм-әнкәм. без гарибне Инде канда ’ күрәсез!? Яумелчаиде * † җомгада Хәйер-дога кыласыз! Әткәм-әнкәм бән гарибә. Нәүхә-зарый ’ кылмаңыз. Рәсүлуллаһ хәдисене ‘ Аңламайын калмаңыз Вафат улган йирем бәнем Таифәи урыс 9 арасы. Бу дөньяда үлмәйүбән. Кемнәр бакый'0 каласы!
Хак тәгалә тәкъдир кылды Исме Пүлшә" йиридә
' Салават әймак мактаулы догалар әйтмәк
1 Бәгьдә аннан
* Сохавотлек юмартлык
* Гариблекто туган иленнән читтә
’ Канда кайда.
* Яумсл-гаидс гает көнне
’ Нәүхә-зарый кычкырып елау зары
* Рәсүлуллаһ хәдисене пәйгамбәр сүзләрен
† Таифәи урыс рус халкы
10 Бакый мәңге
" Пүлшә Полыпа
Газраил жанымны алды Карсндәшләрем кулында. Газраил жанымны алды. Гамәлсез ни кылгаймыз. Хак тәгалә гафу кылса. Ожмах эчрә калгаймыз. Меллагол дип әйдиләр— Бу бәйетнен ийәсен. Хак тәгалә үйлә кылды 1 Без фәкыйрьгә, күрәсең. Бу бәйетнен мөбәййене 2 — Исмедер Габдессәлам^ Иманымны йулдаш әйлә Фазлың 3 илә. зөлкәрам 4 Улдым сәфәр, кылдым жиһад ’ Бу урыс Пүлшә йиридә. Тарих мен дә йите йөз дә Илле йитенче йылыда.
Ибтида 6 киләм, сүвекле жефтем ’. Сезә сәлам әйләрем. Гөл йөзеңне йад әйләмәйүб. Дәрт илә аһ әйләрем Әй. нигярем *. кичә-көндез Васфыңны ’ йад әйләрем. Сәндин фирак10 улгандин соң. Канду дацу" әйләрем? Мисле12 айдыр кашларың. Сыйфатә инжү дешләрең. Кылды бәни шуридә'3, Зөлеф'4 кылган сачләрең15 Әй, нигярем. сәнен йөзен. Багудагы16 гөлмедер. Васыф кыла белмәсмен.— Ожмах ичрә хуридыр. Васыф кылам буйларың, Бал-шикәр тик сүзләрең. Кылды бәгърем бер йәнә. Нәркәс кара күзләрен. Васыф кыла белмәсмен. Имди сәне нәрсәгә.
Дәстүр виргел” нигярем, Күкрәңдәге бәстәге'8! Әй. нигярем. сәнең васфа
' Үйлә кыллы - ишарә итте
2 Мөбәййене—бәян итүчесе.
1 Ф аз л ы ң илә өстенлеген белән
4 Зөлкәрам юмарт (алла).
’ Җи һад —изге сугыш.
4 Ибтида башлап
’ Сүвекле жефтем сөекле хатыным.
• Нигярем сурәтем (матурлыкка карата әйтелгән), сылуым
’ Васфынны сыйфатыңны
Фирак аерылу
" Канду даду — нинди зар
12 Мисле мисал
” Шуридә гашыйк (итте).
14 Зөлеф — йөзнен ике ягына аерылган
” Сачләрен чәчләрен
14 Багудагы бакчадагы
17 Дәстүр виргел рөхсәт ит
" Бәстәгә сергә.
Йад әйләрем кичә-кон Исмен сәнен белмәк илә һәркем сорса да әл-нун' Инде сезләр сорасаң Тәсанныйфың- исмене. Изгелексез, батыйль' эшле, Габдессәлам мескенне Дәрйанын ун йанында Хөсие3 4 aian, йарым. һай. Башында әлхәмде укыр Бер кара күз. йарым. һап Йул берлә барыр ирлем һәстә-һәстә. йарым Һай Айакларым кабарадыр. Күңлем самыт". йарым. һай Мән шәһәр барыр ирлем Бер гол өчен, йарым. һай. Ике дохтәр" оршышадыр Йегет өчен, йарым. һай. Әй. дохтәрләр. ни оршасыз? Йегет өчен, йарым. һай Йегетләр мал инәседер. Шуның өчен, йарым. һай Aiy алма, багу алма. Балдин татлы, йарым. һай. Гүзәл йарлар кулга төшсә Андин татлы, йарым. һай. Кулымда карамыз бар. Күл күтәрмәс, йарым. һай Дөнйада бер йарым бар Сүз күгәрмәс, йарым. һай Кулымда бер йау iui ым бар Бидер-бидер. йарым. һай Йанымда бер залим бар Әллә нидер, йарым. һай Й.ш йаулыт ым пәрдө-пәрдә. Урам гиздем, йарым. һай Аны күргән Heiei.iop Ничек түзсен. йарым. һай' Дәрйанын уртасында Сал барадыр, йарым. һай Сал өстендә гутыйгош Йалбарадыр. нарым, һай Тутый! ошны бат лама! a Йспәк кирәк, йарым. һай. Гүзәлләрне алдама! a Хәйлә кирәк, нарым, һай Ai у алма, 6ai у алма. Бер көнлектер, йарым. һай Гүзәл нарлар кулга гөшсэ Гомерлектер, нарым, һай Күперне уза торгач Күрдем сәне. йарым. һай Бер Аллаһнын хөкме берлә Сүвдем сәне. нарым, һай Йарымның чыбылдыгы. Йалт-йа.п игәр, йарым. һай Аны теккән бармаклары
* Ә 1 - ну н нун(н) хәрефе
’ Т ас а н н ы й ф ы н лар зар я п <II.IIII.IH
4 Батыйль файдасы»
4 Хвснс матур ‘ Самыт дәшми •Доктор кыт.
Ак көмеш тик. нарым, һай Агачның башын киссәң — Тобе калыр, йарым. һай. А гадин ике дугса — Бере калыр, йарым. һай Йалг ызның йыглып үлсә. Нисе калыр, йарым. һай? Алыгың сүвеклс булса. Йыглай калыр, йарым. һай
Гажәп сәнең иалишың'.
Буйыңа кул салышын Хәрир2 зибага охшар, һәрбер айак басышың. Йөрер йулым тезәдер. Кичә бәңа көндездер Рөхсәт биртел, китәлем! Йарым анда йалгыздыр. Баг эче, бадам' эче. Барчадин буйым кече. Ни бакарсын буйыма. Куйным гөлбостан эче Мулламәтлек үзеңә. Гашыйкмын бер сүзеңә. Җаным фида кыйлырам Коңгыр кара күзеңә Бу гөли кыйнамыдыр4 (?) Йарым багындамыдыр? Йарым багыйда булса. Мәне сагынамыдыр? Әфтаб5 вә әлза. ле (?) Ай йордының тәхете Кашың әнә фатиха Сурәсе. хак айәте. Су в акар гөлдер-гөлдер. Сүвгәнем кызыл гөлдер Сәндин үзгәне дуст тотсам. Пычак ал. бәне үлдер! Барырым йулым. имеш. Йавлыгым тулы йимеш. Йарымдин хәбәр килмеш. Тормасын, йитсен. димеш. Барырынны белмәдем. Барып йулда тормадым Тотлыгты мәнем телем. Хуш калыңыз димәдем.
Аһ жаным. йарым. жәмалым» Хушчә кальбем мивәсе''
' Н а л н in ы н үксүен
1 Хәрир зибага ефәккә.
' Бадам миндаль.
4 Хыйнамыдыр кына гөлемедер
’ Әфтаб — кояш.
‘ Җамалым матурым
' Кальбем мивәсе йөрәгем жимешс
Ни гаҗәп хуш мәүҗүд ’ улмыш, Сән нигярнен 5 6 7 әгъзасе Маһи бәдер 1 нуры һәм Мисле тавис 8 9 рикъктәсс }. Авазы хуш гандәлиб 10 11 12 13 тик, Тутый кеби кяфтәсе ’. Шөгьлә ’ кылыр золмәт * эчрә. Сән нигярнен ханәсе14 15 Кашлары Һилал" кебидер. һәм йанакы лаләсе Ничә дик мәдех16 17 18 19 кыдсам, Васыфа килмәс" кәсе" Бәгъреме парә кыладыр. Ул висалең" кичәсе. Рузи кылсың20 ул нигяри21 22. Бәна гареш" идәсен. Хәмед Аллаһ", кавыштырсын Әкълим Казан20 шивәсен2' Мәсьүл улса22, агыз эч(и)дер Ул ниг ярнең исмәсе Габди бани тасныйф кылып2’ Әл-фасыйлә вәзәсе24. Ихраҗ итте25 бу шигырьне. Исме фәлән кәндүсе26 Вилайәте27 Болгар ирср. Мәгълүм улсын бәндәсе.
Сүзем сәңә җан-тән илә.
Тәкатем так2' өйләдс.
Сәне бер гиз күрмәс ирсәм.
Бәгърем кәбаб әйләде.
Пүсә2’ кылган ләбләреңез’0, Бал-шикәрдин татлы, ди
5 Моүжүд улмыш бар булган.
1 I I и г я р н е н сөекленең
' Маһи бәдер Тулганай.
8 Мисле тавис тавис кошы кебек
’ Рикъктәсе йомшаклыгы.
10 Гандәлиб сандугач
’Кяфтәсе тулысыңча.
• III ә г ъ л ә к ы л ы р ялкын итәр
’ Зөлмәт эчрә караңгылыкта.
14 Ханәсе йорты
" Һилал яңа туган ай
12 Мәдех кылсам мактасам.
" Васыфа килмәс сыйфатланмас
" Кәсе шәхес
” Висалең канышуың
'• Рузи кылсын язмыш итсен
” Нигяри сөеклене
" Гареш тәхет
’’ Хәмед Аллаһ Аллага мактау “Әкълим Казан Казан җире " Шивәсен телен, сөйләшен 22 Мәсьүл улса соралган булса.
15 Тасныйф кылып язып
24 Әл-фасыйлә вәзәсе фасыллары үлчәве
25 Ихраж чыгару
26 Кәндүсе шәһәре
17 В и л а йоте иле, өлкосс
’• Так ялгыз
“ Пүсә к ы л г а н үпкән
“ Ләбләреңез ирсннөрсг-сз
Заты галим, фигьле галим. Үзе фәлән атлы ди. Казан кулы илеңез һай. Сәйран икән йиреңез. Мәдрәсәдә урнымыз һай. Тәрәзәдә күземсз.
Бакый 1 сезгә жаным фида. Сәнме килдең йарым һай Бер багыйдин 1 I аклым алдың Касдмидәрсең ’ йарым һай Таулар башы томандыр һай, Сәнең сүзең гөмандыр *. Ничә жәһәт идәр ирсәң, Бән бу йирдә тормамдыр Ходавәндә ’ ошбу нәкыш 6. Җиһанга куш улсайде Хак тәгаля ләтыйф белән ’ Озын гомер вирсәйде! Иншалла өмидем вар. Кавышмакга сезләрә. Кавышубән бер үпсәм, һай, Әфзаль ирер ’ сезләре
Гашыйк булдым бер нигярә *. Йөзедер шәмсекамәр10 Агзы шикәр, теле бал. һай, Ләбләре" балдин битәр, һәмчү сөнбел12 сачләре, Кавырсын тик13 кашлары. Йанды йөрәгем нарә14, һай, Сафи женжү” дешләре. Әй. нигярем, күр бәне, Гыйшкың бәне нәйләде: Тал чыбык тик буйларың, һай. Сабырым гарабәт1* әйләде. Сәд һәзаран” жан илә Гашыйк улдым бән сәңа. Инша халең”. нә гаян, һай”, Улалмассың сән бәңа. Ачылыр йазы-йапан20, Сайрайур былбыллары Шадилә вә хуш тойыр, һай.
' Бакый мәңге.
1 Багыйдин караудан.
' Касдмидәрсең—телләрсеңме.
‘ Гөмандыр шик-шөбһәледер.
'Ходавәндә хода.
* Нәкыш бизәк.
’ Ләтыйф белән — йомшаклык белән.
" Әфзаль ирер кадерлерәк булыр
’ Нигярә сурәткә (гүзәлгә).
Шәмсекамәр - кояш белән ай
" Ләбләре иреннәре
“ һәмчү сөнбел гиацинт чәчәгедәй.
“ Кавырсын тик — кош канатыдай.
14 Нарә утка.
” Җен ж у знҗе.
16 Гарабәт әйләде — бетерде.
17 Сәд һәзаран - йөзмен
Инша х а л е ң яз хәлен
” Нә гаян һай күренеп торучы була алмассың, һай.
20 Иазы-йапан дала.
Әйләйүр голголлары 23 Шул дә! ъвәга фәрех илә 24 25 26 27 28 29 30 31 Парә 1 улып инде җиһан Уйнайур әнсе пәри \ һай. Мисле багъ әнвар җинаи Иллә бәндәнен уйы Боне хәсрәт нәйләде Бәхре I ыйшкыннын ‘ дабы ’. һай, Бәне дотык * әйләде.
Сагыдин сырхау ’ әйләде: Бу гыйшыкның халеме. Халика32 33 заһир әйләде". һай Сер мани34 исә кеми.
Дусты Габдулла өчен Диде Искәндәр нәби". Назмы көлли" мәгъшукына. һай, Васыйл итсен" хак нәби
Дөшем эчрә күрдем сәне. Буйларын буйдин зифа Уйганубән" Iашыйк улдым. А И, Жаным кылдым фида Үтәр идем карьянездин” Бер вакытта көндезем Ал шәһребан" сурәтеңне Күрде шул дәм" бу күзем Ай кеби йакты йөзен, һай. Бал кеби затлы сүзен Гыйшык дәрдз ә салды бәне Шул икс кара күзен Мисле Мәҗнүн кылды бәне һай. бу гыйшык халләре Саргайыптыр бән фәкыйрьнең. Гөл тик кызыл йөзләре Бакчадагы гол чыбыкның Талына былбыл кунар Сәнен кеби зифа нарлар Күзләренә бай сынар
23 Голголлары кош сайраулары.
’ Фәрех илә шатлык белән
’ Парә кисәк
26 Әнсе пәри төрле-төрле гүзәл затлар
’ Әнвәр җинан нурлы җәннәт,
* Ь әх pc май ш к ы н н ы ң мәхәббәт дингезеннеи
’ Дабы бөеклеге.
* Дотык тоткын
* С a i ы л и н с ы р х а в саулан чирле.
■° Ха 1ика Аллам
" Заһир әйләде күрсәтте
" Манн моны
" Нәби пәйгамбәр.
14 Көлли һәммә
" Насын I итсен ирештерсен
'* У й г а н у б ә н уяну бс юн
' Карьяне «дин авыльнызлан
"Шәһребан ай кебек
" Дәм бер мизгелдә
Мәхбүбеми 1 күрдем ирсә. Дел хас кылып йөзенә. Йөзен аның тәшбиһ иттем Җәннәт эчрә хур кызыйнә. Әгәр сүзе улса тагълар. Әлван-әлван ’ гөл багълар. Биле нечкә, зифа, гөлзар 4. Агъзы шикәр, деле бал. Әй нигярем, Алла сәндин Кылыр ирсә әлфирак Рәжа * хасил улмаса, Бәна үлем йахшырак! Йаным шәбдә йадма килсә, һәргиз йокым килмәйдер Сәндин гайре вар җиһанда Иллә күңлем сәндәдер Күз йәшем акызды сияһ ’. Барнакым ’ улды каләм. Бу бәйетне тасныйф иттем Сән мәхбүб йарә сәлам.
Әй. нигярем, пәстә10 агъзың, Ләбләреңез" бадәтар12. Дешләрең әнжүйә нисбәтдер. Йөзләрең шәмсекамәр”
Кашларын Һилалә'"* тиңдәшдер. Буйларың сәрви шәжәр” Улмагай һәргиз16 җиһанда Сән сыйфатлау гөлгыйзар”.
Сәни дирләр һуп сурәтле, Мәүҗүд"* улмышдин хәбәр. Кани” сәндин гайре дилбәр. Кани сәндин үзгә йар?
Сән дилбәрне арзу әйләп20. һәр кичә дотам сәхәр21.
' Мәхбүбеми мәхәббәтемне.
2 Тәшбиһ иттем охшаттым.
’ Әлван— төрле.
4 Гөлзар чәчәклек
’ Әлфирак аерылу.
6 Рәжа —өмет итү
’ Сияһ — язу карасы
* Барнакым -бармагым.
’ Тасныйф иттем яздым
10 Пәстә фисташка
" Ләбләреңез — иреннәрегез.
12 Бадәтар шәрап сыйфатына ия.
” Шәмсекамәр — кояш белән ай
14 Һилалә яңа туган айга.
15 Сәрви шәжәр — пальма агачы “ һ ә р г и з — һичкайчан.
*’ Гөлгыйзар— гөл яңаклы.
’’Мәүҗүд бар булган.
” Кани — кайда.
20 Арзу әйләп —теләп.
21 Сәхәр—таң.
Гашыйк көнендә гидай ' тик Гизәрем бән дәр-бәдәр 2
Загълы 2 йирдә тутый былбыл һәргизән 4 кылмас карар . Ләкин улмаз тәкъдир үзрә Тәбдил улмак 5 ихтыйар
Терек дөнйа кылгыл, әй дуст. Кимә атлас илә зар! Бивафадыр 6 ушбу дөнйа Улмайа улдасы йар
Йан улуы сән гүзәлнең Гыйшкы берлә бу кадәр. Чарасын кыл, һәр нә кылсаң. Дөмбәдсм 7 артыр зарар
Бу мөбин ’ исем даим Йай * илә кылды карар Бакыйлык10 йук һәр кемсәгә. Улса-ләйләтел - бәдер11
Бүсә кылсам12 ганжә агъзың1’.
Ләбләрең ширин бер таг Кәббәрүгез14 бәшьйа кылса”. Кылма! ыл сән хуп торрәһәт”.
Хилафдин'7 чыгубән йөрдем иртә. Кем билеңдин кочтым төн уртасында’’ Шул күренгән сары болыттаймыдыр. Лра.мызда безем илләр сагъмыдыр? Йитә-йитмәс намыңа”, серен алырыма. һавадагы былбылга загь” кундырма Сөләйман пәйгамбәр кош телен укыр. Айларның сүзләре йалганмы улыр' Гашыйк улып. мескен йөреп таң аттыр. Сүзләгән сүзенднн галимнәр куркыр Шайтан улып адәм әһлин аздырыр. Мөэминләрнең кәгьбәсене боздырыр Кагыг йәйә мәгәрдин укмы атмайын.
Гидай ярлы Дәр-бәдәр дәрвиштәй. 3а г ъ л ы кар! алы. көз! ынлы һәргизән һичвакыт га Тәбдил улмак үзюртүгә. Б и н а ф а д ы р тотнаксыздыр Дөмбәдсм өзлексез.
М о 6 и н хакыйкатьне аеручы
Йай жай.
Бакыйлык мәңгелек
Ләйләтел-бәдср- тулган айлы төн Бүсә кылсам үпсәм
Ганжә а г ъ з ы н гөлбакчасы булган авызыгыз Коббәрүгезс горурлы! ыгы з Бәшьйа кылса елмайса Торрәһәт юк-бар. чүп-чар Хи зафлнн ярамаган урыннан Нам ы ң а исемеңә Загь кары, козгын
Гәүһәр алып базаркянә 1 сатмайын. Атадан-бабадан бәклек итмәйен, Солтан улып илен корытмайын. Сәнен очен сигез жәннәт мивәсе. Куйны тулы мивә 2 илдин (нур) киләсе. Әлемне ’ вирдем Мәрданә 4 әлинә, Сәчрап мендем бән. һай, долдел ’ биленә Йар кадрен белмәскә йәшем йәш дәгел. Әгъламый нәйләйем 6, халем хуш дәгел.
Аһ. бәнсм шу ким талигым 7 чөн дугманың, әй ширин йар ". Күрмәк очен гөл йөзеңне газиз уйым бикарар *.
Йөрер ирдем бер вакытта каййәнездә көндезем.
Әй ширин, сурәтеңне күрде шул дәм бу күзем.
Сәрүви камәтеңне” күрмәсәче күзләрем.
Күрдекемдә зәгъфран дик сарыйг улды йөзләрем.
Зарым әйтмәк сәндин үзгә кемсәләргә нә сөзә.
Ләбләреннең11 абыдин виргел12 ул бәна айлык азык.
Ай кеби йакты йөзең һәм бал кеби татлы сүзең, Салды бәне гыйшык утыйга шул ике кара күзең.
Әй .мәнем жаным. ай тик йөзенне күрмәгәйдем. кяшки11. Ширбәт ширин лсбендин14 татмагайдым. кяшки
Чук кара зөлфен” айагымы грифтар"' әйләде. Мән сәнең берлән мөсахиб17 булмагайдым. кяшки
Мән сәне жаным дидем, жаным кеби сүвдем сәне, Гәр бәне йаратмаз ирсән, мәүләйә” салдым сәне.
Кичә-көндез йөкердем күрмәк өчен сәндиш нишан”.
' Базаркянә сәүдәгәргә.
- Мивәсе җимеше
' Әлемне — кулымны.
4 Мәрданә ирләрчә.
’ Дөлдел- чаптар мифик ат.
‘ Әгъламай нәйләйем - кайгырмый нишлим
’ Ким т а л и г ы м — ким бәхетем.
' Ширин йар — асыл йар.
4 Бикарар чарасыз
10 Сәрүви к а мәте н н е кипаристай буйларыңны " Ләбләреннең абылин иреннәрен суыннан ” Виргел бир.
11 Кяшки зх. әгәр дә.
" Ширин лсбендин татлы иреннәреннән
” Зөлфен толымнарың
“ Грифтар әйләде тоткын ипс.
” Мөсахиб сердәш.
” Мәүләйә салдым - алла иркенә куйдым
'* Н и ш а н билге.
Канда 1 сән, Гөлгыйзарым 2. гөл йөзен күргәз гайан 3
Кичләрдә даим бәнем уйку килмез күземә. Йимәк-зчмәк арзу кылмаз * —ни улды бәнем үземә?
Аһ идәрем. йандырыр тәбәссемлә 5 галәми.
Сабры варым кичә белмәз ушбу хәстә * хәлеми
Бәйет
(1758 ел)
Керлекнең укдыр, күзен утдыр, үзен күндем рәгъбәте
Йарны сүвмәк. гыйшык догмак әнбийәләр сөннәте *
Дешләрен әнжи кебидер. агызып уймак кеби.
Кон би көн аргыр бу гыйшкым суга су коймак кеби.
Йук мәжалем кил. гүзәлем, туйганчы бер бакмага.
Камәтен'" таййар" сәнен бәне утка йакмага
Кайсылар кем делдә йөрде һәйьәтен рәсмен сәнен.
Кайсы мәктүбтә укылды кыйсса-и хәснсн сәнен?
Кемсәләрдә гыйшык тормас, кальбе гәр'2 пакь улмаса.
Интиһан" гыйшык улмас. тән череп хак улмаса
Йуктыр ки жан илә тән сүв.мәсмичә күчкән дөнйадин.
Сүвешүдин айрылганчы. тугмасамчы анадин.
К а н д а кайда
Г о 11 ы й з а р ы м гөл янаклым
Г а й а н ачык
Арзу кылмаз телом, к.
Тәбәссемлә елмаю белән
Хәстә аныру
Рәгъбәте г слоге
Ә н б н й ә л ә р сөннәте пәйгамбәрләр законы
Мәжалем хәлем
Камәтен юган
Т а й й а р хәзер
Кальбе гәр әз әр йөрәз е
И н з н һ а зз чикле