НӘНИ ХИКӘЯЛӘР

Таныды
өлфия өти-әнисенең олы кызы иде Хәер. алай бүлеп тормасаң да була Нибары икс кыз бала идс алар гаиләдә Гөлфия үт.» чибәр Шомырт кара бөдрә чәчле Шул чәч тәлгәшләре учлам-учлам аерылып юра Нәкъ чәчәк бәйләме Озын керфекләр, диңгез кеои чем-кара зур кү з тәр тирән ген карын Түгәрәк каратут йөз Ак матур чак матур, кара матур бик матур, диюләре шулдыр инде «Бишле» билтсләренә генә укыды кыз Инг тиз телендә саф иш читчә сөйләшә идс Татар, урыс телләрен әйтәсе дә юк' Уфа университетын тәмамлады. Кияүгә чыкты Ике бала биләде Икесе дә малайлар Кияве дә үзенә охшаган, университетта бергә укыдылар Бик бәхетле буласылар идс
Тик., икенче баладан сон Гөлфия аяксыз калды Ой эчендә дә стсната тотынып кына йөри идс Ике ел шулай азапланды ул Күренмәгән табиб, йөрмәтән им-томчы калмады Файдасы тимәде Чаллыда япон аппараты белән карадылар аны Бант миендә «трамбоз». имеш Ягъни, кан юлы бикләнгән Бердә теләмәсә дә. операция!ә риза булды Гөлфия Аның бит әле кечкенә улларын бер Туйганчы соя алганы да юк Олысы алтынчы сыйныфта укыса, бусына ни бары икс яшь кеттә Үлеп китсәң?' Ятим калсалар” Бу ятим кош балаларын кем карар
Операцияне Казан шифаханәсендә ясадылар. Реанимациядән сон нала тат а күчертәч. бер тапкыр күзен ачты Гөлфия Янында әнкәсе иде
Әти килмәдеме? диде Гөлфия Әлфия килдеме’’
Бу аның сснлесен соравы иде
— Балаларымны алып килделәрме?! Ирем
Бу анытт якты дөньяга coin ы карашы идс
Гөлфияне Лениногорскига алып кайтып җирләделәр. Утыз өч яшь туларга бер көн ка п ан идс Бөтен дөнья караңгыга күмелде
Яшь малай бик кечкенә, анасын тиз онытыр, дип уйладылар Бала бик күңелсез яшәде
Елы җитте Гөлфиянең Бу көнне кече малай бик иртә йокысыннан уянды Йотерен почмакка керен китте Гүр тәрәзәсенә йөгереп киңе Диван карават асларын карады Үзе дәшмәде. Үт юрганын кат кат ачып каратач. ирексезләп илереп, әзгә тәнсп елап җибәрде
Әнием кая ’ Китеретег әниемне Әле бергә идек Кая игтетез әнине'
Төшендә күртән имеш, бичара Үз^кәсен таныган М«Ю син аны оч яшь тек кенә кечкенә малай диген Сукырлык
сләмнең хәтере яшьлөй әйбәт иде. Әдәби китапларны су урынына эчә. Таныш булмаган шигырь текстын көйләп, жырлый-җырлый укыр иде Чәчмә әсәрләрне битен-биткә күз йөгертеп кенә барыр иде Университетта укыганда исә. имтихан барышында тәүлегенә өч йөз иллешәр бит укырга өлгерер иде Ничек гиз укыса, шундый ук тизлектә сөйләп тә бирер Башка кешеләрне дә ул үзе кебек укыйлар дип уйлый, шуңа ышанып яши иде. Үзе сукырайгач кына белде, күпләр берни укымый икән. «Күрмим бит. күзлегем юк». - дип кенә жавап кайтаралар
Аның матур котырт күзләре карап торышка хәзер дә матур Алар тере Күрәләр шикелле Ул элек, күрше-күлән, таныш-белешне биш йөз метрдан күреп, елмаеп-көлсп бара, исәнләшә, кул биреп күрешә иде Сукырайгач, урамга чыккан саен, аның белән исәнләшүчеләр бермә-бер кимеде. Кая соң. әллә үлеп беттеләрме аның дуслары?' Аннары гына төшенде үзләренә Әсләм кирәк чакта гына дус булып йөргән икән алар...
Әсләмнең исәнләшми китүенә хатын-кыз халкы үпкәләп үк йөри башлады. Нишләсен күрмәгәч! Шәһәр урамында узган бер кешегә: «Исәнмесез!»—дип йөреп булмый ич Тиле бу диярләр.
Алла. Әсләм абый исәнләшмәде дә. дигән әнә Әсләмның хатынына бүген дә бер кыз үпкәләп.— тәкәббер атлап, башын өскә чөеп, узды да китте Эреләнгән Эре бәрәңге ашаган, ахры. .
Күрми бит ул! — дигән Әсләм хатыны.
— Күзләре бик матур. Күрә...
Бу кызны кайчандыр Әсләм мәктәптә үзе укыткан иде. -Исәнмесез!»—дип ул чибәр үзе исәнләшсә, аның теленә төер чыгар иде микәнни?
Шифаханәдән кайткач, урамга чыгып йөрергә өйрәнгәндә. Әсләм еш кына кешеләрдән вакытны сорый иде.
Сәгатем юк. Белмим.
Сәгате булмаган кешене гаепләмибез, әлбәттә.
Әсләм кул сәгатен тагып чыга торган булды.
Бераз йөргәч, узучыны туктата да сорый:
Минем сәгатьне кара әле. вакыт күпме икән?
Ашыгып узучы сәгатькә күз төшерә дә. юри сорый, дип. көлеп, узып китә. Кайберәүләр:
Үзен кара!
- Сукыр мәллә?
- Сәгатен кулыңда.—диләр, сорауга жавап та бирмичә Кайсылары, чыннан да. күрмиләр.
Әсләмнең күзләре күргәндә, һәр кешедә сәгать бар кебек иде. алар һәрберсе күрә шикелле иде.
Табип язган язуларны, почта бүлеге язуларын, хет егылып үл шунда, үтүче- сүтүче берәү дә танымый Әсләм дистә еллар редакцияләрдә эшләп, теләсә нинди язманы таный иде Икс хәрефен таныса, калганын үзе куша, сүз ясый иде Җөмләдә ике сүзне таныса, җөмләне үзе төзеде. Фикерне туплап, нәтижәне үзе ясады Күпчелек мәкаләне гәҗиттә басарлык итеп, төзәтеп яза иде Әллә, чыннан да. бездәге халык надан микән?!
Автовокзал кассиры сукырлар таныклыгын карап билет бирер, ялынып сорасаң да урыныңны әйтмәс Юлаучы исә өстеңә дә борылып карамый
Кибетләргә йөрүне әйтәсе дә юк.
Ипи кибетенә кереп, кибетче кулына бер үч тимер акча сала иде Әсләм. Ул чорда әле. ипинең уналты тиен чагы. Кибетче санап тормый, чалдыр-чолдыр итеп ул акчаларны чәшкә тәрилкәсенә сала. Әсләмгә бер бөтен ипи тоттыра.
— Кайтарып бирмисеңме?
— Мин тагын санап бирдең дип торам.
Әсләм ипи кибетенә хатыны санап биргән акча белән йөри башлады.
Бүген исә. бәяләр котырган чорда, азык-төлек кибетенә керерлек тә түгел Көнозын чират Әйбер булса да. булмаса да Синең инвалидлык кенәгәңә караучы да юк. Үлчәү тәлинкәсе янына чиратсыз якын да килмә!
Чираты житкәч. нишли инде Әсләм?
Колбаса бармы? — ди ул.
Әнә, витринада... Күрмәдеңме?
— Иң жүн бәялесе ничә сум?
Язып куелган. Кара әнә!
Ә
Без сүз белән уңай җавап бирсә, эш бетә бит инде югыйсә
Мин күрмим бит ди Әсләм
- Кү-рә-сен! Килгәнсен бит әле
Аннары Әсләм, ирексездән. чираттагы күршесенә борыла.
Арзанрак колбаса бәясен әйтегезме. ханым'’
Күзен маңгаеңда. Борыл да кара
Мондый җаваплардан сон. Әсләм буш кул белән, ачынып, кибеттән чыгып китә.
Юк' Әсләмнең күзләре күрмәве авырудан гына Гамьсез кешеләр сукырлыгы каян килә? Бу зыянлы сукырлык Донья матурлыгына шулар күләгә төшерә.
Ак кара буталган...
үре Сабир токымына туган тиешле берәүләргә Җамалия кодагый булды Җамалия үзе дә ике кыз. бер малай үстергән иде Татар-урыс авылы булган, катнаш авылда яшиләр иде алар. Өч баласының берсенә: «Өйдә урысча сөйләшмәгез!» дип әйтә белмәде Җамалия Киресенчә, ул балаларынын үз ана телен белмичә, ик беренче чиратта, татар телен балаларга үз анасы өйрәтергә тиешлеген аңламыйча, урысча сөйләшүләренә мактана иде. Унны урысча бетерде балалар
Кызлар үсеп җитте Икесе дә урыска кияүгә чыктылар Төпчек малайлары гына Бүре Сабир токымыннан булган татар кызына өйләнде
Икс кызның да бәбиләре туды Берсенә Егор, икенчесенә Степан куштылар.
Урыс балаларын карау рәхәтме? диде Бүре Сабир, кодагыйлары Җамалиягә төрттереп
Бусы «эһ» тә итмәде, җавабы әзер иде
Үз балаларымны яраткач, яра гам оныкларымны, диде Җамалия, бер дә эче пошмыйча Монын белән ул акны карадан аермавын күрсәтте
Бүре Сабир аңа
Татар оныкларын булса, ышаныр идем әле генә диде Башка сүз куертмады Ана сөте белән кермәгәнгә, тана сөте белән барыбер кермәс иде
Җамалия улының татар килененнән баласы туды
Бүре Сабир янә Җамалиягә гөрт терел:
Бусы, урыс балаларын сөю түгел инде. ә. Җамалия кодагый, диде Бары да бер. диде Җамалия кодагый Үзеңнеке үзәктә икән ул Бүре Сабир үзенә генә хас яңгыравык тавыш белән ачы итеп кычкырып көлде Аннары әйтте
- Сиңа. Җамалия кодагый, диде борчылып, күгәреп китеп, әлкаш ирләр шикелле икән Булса ярын булмаса ярый, диясе урында, алар булса ярын, булса ярый, дип кабатлыйлар Эчәргә аракы гына булсын янәсе Башлары эшләми... Шулар кебек син ак га ярый, кара да ярый сиңа! Кешене бит алай үстермиләр Үз туган телеңне яраттырып ата-баба гореф-гадәтенә тугры калыр-лык һәм үз Ватанын өчен утка керерлек итеп чыныктырып үстерәләр Ә син алан да. болай да ярый Синең бу ки гешүен керәшен марҗасы кебек бер кирелеген генә. Кодагый димәсәм. хәтерең калыр
Әйе. Бүре Сабир әйтә белде Чөнки. Җамалия кодагый ншеләр. тагарлар арасында манкортлык шаукымының башлангычы алар.
Бәгырьсез
сләмнең бакча күршесе Мәүлет бик угнан кеше иде Аксылга тартым соры чәчле Ябык йог Буйчан Чаңдыр гәүдә Ачык йог Күк гөмбәзедәй зәңгәр күзләр Бу якщ дөньяны сөеп г\я алмастай итеп тормышны ярага Күрше гирә биш сугын (Мчаны ун көн тырышып очына чыга алмаса. Мәү гег бер ү ге шундый бакчаны оч көндә миен бетерә иде Аның алмаг ачы. карлыг ан. кура җнләг е. помидор, кыяр, яше гчәләр бик белеп у гыргылган. Күп ни коче дә сорамый Анын бәрәңгесе яңгырсыз елны да у на ШУ тар өс генә Мәү тет бакчада утыз баш у марта го га
Б
Ә
Казан университетының биология бүлеген бетергән егет бу Умартачылыкка да атасыннан, яшьләй өйрәнгән. Аның, бакчадагы умарталарын карарга хәтта Мәскәү профессорлары килә иде. Бүлеп-бүлеп ясалган тоташ оялар бу Жәен дә. кышын да картлар шул урында яшиләр Күп бал суырта Мәүлет Бакчада бер дигән такта куыш булса да. умартачылык буенча кышларын кандидатлык диссертациясе язар өчен. Мәүлет бакчага тагын дүрткә-дүрт метр итеп, тау ташыннан тәбәнәк кенә ой салды Ял көннәрендә иртәнге сәгать өчтән төнге унбергәчә шул умарталар яныннан китми иде. Хатыны Нәгыймә дә. өч баласы да бакчада җәенә ике-өч кенә күренеп китә иделәр
Мәүлет кинәттән авырды Башына сукканнар Иртәнгә чаклы кар өстендә яткан Аңа икенче группа инвалидлык бирделәр Икс җәй эчендә Мәүлетнең умарта ояларын сатып бетерде Нәгыймә.
— Тере мәет...
Бакчага килми..
Берни эшләми. Аннары төн буе йокламый.— дип Мәүлетне битәрли иде Нәгыймә.
Йоклый алмагач нишләсен ул.— дип. дусты Мәүлетне яклый иде Әсләм Эшләрлек хәле булса, өйдә ябылып тик ята торган кешеме соң Мәүлет..
Бу җәйне Нәгыймә үзенең яшьлек мәхәббәте булган, өч бала үстергән үз ирен. Мәүлетне врачлар аша инвалидлар йортына озаттырды. Үзе озата да бармады ирен
Тагын җәйләр үтте.
Ни балалары, ни Нәгыймә, аталарының барып хәлен белмәделәр. Бу хәлләргә Әсләмнең бәгыре киселә иде.
Институттан каникулга кайткан Мәүлетнең улына әйтте бер:
Син башта барып әтиеңнең хәлен белеш.—диде Аннары бакчага төшеп эшләрсең Бакчан качмас Кем белә: үзең белән дә шундый бәхетсезлек туса?! Сине хатының ташласа?! Сөенерсеңме'’ Авыру дигәнен кешедән сорап йөрми ул.
Мәүлетнең кызларына да шул ук сүзне әйтте Әсләм
Бу жәйдә Нәгыймәне бакчада (үзенә калгач, ул хәзер бакчага килгәләп йөри иде) күргән саен шул ук сүзләрне кабатлады Әсләм
Бар. күреп кайт, ничек яши икән Мәүлетҗан.
Үз иреңне шулай онытырга, оятын бармы синең? Ир бирмәк — жан бирмәк ди торган иде минем әни...
Киленен шундый булса9! Сине тәрбияләмәсә?! Кызларың шулай бәгырьсез булса? Ирләрен ташласалар? Рәхәт булырмы сиңа
Мондый сүзләрне янә дә ишетмәс өчен. Нәгыймә үз күршесе Әсләмгә күренмәскә тырышып йөри иде.
Бер көнне шулай да барды Нәгыймә ире янына.
Мәүлетне танымады. Ире аны кочып алса да. танымады. Мәүлет артык ябык иде. Тире белән сөяк кенә. Өрсәң дә егылачак Жаны чыгарга тора. Өч тапкыр ашаталар, ди Бәяләр котырып күтәрелгән еллар бу. Авыруларны әле дә бөтенләй онытып бетермиләр диген Дөресе, өч тапкыр кәбестә шулпасы бирәләр. Пыяла юкалыгы ипи телеме. Кырыеннан тотсан. өзелеп төшә Ашыга- ашыга кабып өлгерсәң, ике кабышлы Ир кешегә түгел, мәчегә дә җитми бу.
Мәүлет кат-кат хатынын үпте, кулларын аның иңеннән бер дә җибәрмәде Сагынган, бичара. Нә1ыймәнең үзен ташлавына үпкә дә белдермәде.
Олы кыз ни хәлдә?
— Кечесе...
Малай ничек укый?
Йотлыгып-йотлыгып тыңлады. Ата кеше үз гаиләсен бик сагынган иде.
Монда бит мәетне табут белән күмәләр. Нәгыймә.— диде.— Хәзер такта бик кыйммәт Табып та булмыйдыр. Эзләмә! Үзләре күмәрләр әле. Булган акчаны балаларга тот. Ач яшәмәгез.
А га кешенең хәсрәте үзе турында түгел, һаман да гаиләсе хакында иде.
Авыру Мәүлет хатынынын күзләренә тилмереп-тнлмереп карады «Әйдә, сине алырга килдем. Мәүлет! дип әйтмәс микән?! Әй. шулай дисә иде. » Хатыны гамьсез Хатынының чыраенда бу уйның әсәре дә юк иде
Кешеләр киләләр дә. авыру кардәшләре янында көннәр буе утырып, сөйләшеп китәләр Нәгыймә ярты сәгать 1ә түзә алмыйча, тизрәк урыныннан торды
Мәүлет аны. күзләре талганчы, артыннан карап калды Бәлки, соңгы күрүедер...
Олы юл өстендәге машинада, үзен озата килгән машина хуҗасы, сөяркәсе көтә иде Нәгыймәне.