СУГЫШТА ҖИҢГӘЧ — ЗИНДАНГА...

70 ЯШЕ ТУЛУ УҢАЕННАН КҮРЕНЕКЛЕ ЯЗУЧЫ ГУРИЙ ТАВЛИН БЕЛӘН ӘҢГӘМӘ
— Гурий ага. Сез -зур тормыш юлы үтеп олы тәҗрибә туплаган. Боек Ватан сугышы мәхшәрен уз башыннан кичергән хәрмәтлс язучы Үзегезнең 70 яшегезне ниндирәк уй-фикерләр белән каршылыйсыз' Аерым азганда соңгы еззар тормышында Сезгә ниләр ошый, ә нәрсәләр ошамый’ Һәм ни эчен'
- 1917 елгы Октябрь түнтәрешеннән соң элекке Боек Рәсәй җирлегендә барлыкка кнлгән СССР территориясендәге халыклар ялган идеяләр! ә нигезләнгән алдакчылар Ватанында, коллар хәлендә яшәделәр
Минем бала чанам да беренче бишьеллыклар чорына агач Рәсәйнс гимер Рәсәйгә әверелдерү, вак крестьян хуҗалыкларын күмәкләш герен гади каеклардан куәтле крейсерлар корамалау, кулакларны сыйныф буларак юк игү чорына туры килде. Крестьяннарның иң тырыш, ин эшчән, ин булдыклы катламы иде кулаклар. Партиянең «зирәк» җитәкчелеге астында аларны милексез. ялкау люмпен авылдашлары йорт-җирләреннән мәхрүм итеп, мал-мөлкәтләрен талап, үзләрен «Макар бозаулар да көтәргә базма!ан төбәкләргә» сөрү ләренең шаһиты булдым Илдәге утызынчы еллар башындагы ачлык га хәтеремә тирән уелып калды Бөек Советлар Союзы составына кушылыр!а теләк белдергән Баныйк буе илләрен. Көнбатыш Украинаны. Көнбатыш Белоруссияне. Буковина һәм Бсссарабиянс Кызыл Армиянең ничек басып алганы, аларны «азатлыкка» ирештерүебез! ә ничек ша r.i.nii аныбы т ы шемлә
1934 елның 1 декабрендә С. М Киров үтерелгәннән сон илдә иң күренекле шәхесләрдән алып i адн колхозчыларга һәм эшчеләргә кадар, корткычлыкта г аегтләп тоташ репрессияләр башланды Бик күп хәрби начальниклар чи i и злөр ра гвелкала- рьпга хезмәт и гүдәгаепләнеп кулга алынды тар һәм. хөкемгә тартылып, атылдылар
1939 елның ноябрендә фин сугышы башланды Дүрт ай чамасына сузылган ул сугыш мактаулы Кызыл Армиябезнең дошман белен җитди көрәшкә бөтенләй әзер булмавын, зәгыйфь коралланган икәнен, командирлар составының хәрби страте! ия һәм тактикада үтә томаналыгын күрсәтте
Аннары немец фашистлары, сугыш игълан итеп тә тормыйча, искәрмәстән илебезгә басып керделәр һәм 1418 тәүлеккә сузылган, тарихта анарчы тиңдәше булмаган Бөек Ватан сугышы башлатты Сугыш вакытында да. гадәттәгечә, ялган өстене ялган өстәле барды
Совет солдаты дошманга әсир төшмәскә, әсир төшү куркынычы туса, ул үзен үзе үтерергә тиеш дигән ахмак таләп бар иде «Боек юлбашчыбыз» катыйт Сталин немецларга әсир төшкән миллионлаган совет сугышчыларын «гсирлөр дип танымады, аларнын барысын да тик хыянәтчеләр итеп кенә күрде Башка
илләр әсир төшкән үз солдатларына Кызыл хач җәмгыяте аша ярдәм иткәндә, безнең әсирлеккә эләккән сугышчыларыбызны бар дип тә белүче, аларга ярдәм кулы сузарга уйлаучы кеше табылмады Безнең әсирләр, язмыш иркенә бирелеп, ачлыктан һәм авырулардан чебен урынына кырылдылар. Күбесе фашист лагерьларында могҗиза белән исән калып, илгә әйләнеп кайткач, ГУЛАГ тоткынлыгына тарыды.
Октябрь түнтәрешеннән соңгы чор эчендә күпме милләтләр, милли традицияләр. телләр, мәдәни хәзинәләр, гореф-гадәтләр, йолалар юкка чыкты, яшәүдән туктады, җимерелде. Әйе, совет халкы, чын мәгънәсендә, кол һәм хайван хәлендә иде Ул әле бүген дә шул хәлдәрәк кала килә. Аны кешелексезлек, мәсхәрә чокырыннан арындыру, чын ирекле итү җиңел булмаячак. Без үз гомеребездә алдаудан башка нәрсә күрмичә, үзебез дә алдарга өйрәндек һәм. нәтиҗәдә, ялган белән, чынны чера алмас хәлгә килдек.
Соңг ы еллар тормышында миңа бушсүзлелек, артык олыдан кубып тел белән тегермән тартырга тырышу, булган кимчелек-житешсезлекләребезне үзебез түгел, читтән кемнеңдер килеп бетерүен, хәл итүен көтү, үзебезнең әйләнә-тирәбездәге мөхиткә (яхшымы ул, начармы икәнен тикшереп тормый) яраклашырга Үырышуы- быз ошамый. Аннары урынлы-урынсызга үзебезнең мәнсезлегебездә, денсезлегебе- здә урысларны гына гаепләвебез саруны кайната. Дөресен, әйткәндә, телебезне без үз иркебез белән, руслардан бер карышка да артта калмаска тырышып, үз-үзебезне хөрмәт итмәү, санга сукмау аркасында оныттык. Әнә, инде мең еллар безнең арабызда гомер кичерүме ассириялеләр үткәннәреннән дә ваз кичмиләр, руслашмыйлар да, татарлашмыйлар да — үз телләрен онытмыйлар бит. Югыйсә, алар- ның үз телләрендәге мәктәпләре генә түгел, инде биш былтыр гражданлыклары да юк! Без, татарлар, үз "эзебезгә үзебез төкерергә гадәтләнгәнбез, телебезне үз иркебез белән оныттык, мәчетләребезне рус Васькалар. рус Мишкалар җимермәде үз Галиләребез, үз Вәлиләребез җимерделәр Бәйсезлек яулавыбызга да инде менә алтынчы ел китте, ә парламентыбыз һаман да әле туган телебезне санга сукмый Туган телне тик урам теленә генә санап, ватып-сындырып русча пупалый- быз һәм моның якын арадагы чиге дә. ахыры да төсмерләнми. «Балык башыннан чери», дию дөрес ул. Тел нормаларыбызга туры килә торган алфабитыбызны булдыруда да кемнеңдер булышлыгын көтәбез кебек. Ә бит инде үз Фәннәр академиябез, анда галим-исеме йөртүче күпме галимнәребез бар. Миндә «Фәннәр академиябез дә. анда чалбар төбе ышкып уз ыручы «эрудицияле» фән әһелләребез дә кәгазьдә генә түгеллә, микән9» дигән шик яши. Милли яңарышыбызны. Алла түземен югалтып ярдәм игмәсә. безгә әле озак, бик озак көтәргә туры килер кебек.
Соңгы елларда бе-чең журналда сезнең өч әсәрегез басылып чыкты Аларда үзегезнең авыр тормышыгыз чагылды. Ул әсәрләрне укучы яратып кабул итте. Ә хәзер нәрсәләр язасыз—Сезнең кебек зур тормыш тәҗрибәсе туплаган кешенең иҗат ялкыны тиз генә с үрелми бит ул.
- Минем инде күптән язылып, соңгы ноктасы куелган берничә зур әйберем бар. Алапны дөньяга чыгапу турында бүгенге болгавыр заманда уйларлык та түгел. Соңгы елларда татар матбугатында керәшеннәр турында ярыйсы ук бәхәсле материаллар басылды. Аларда берәүләр керәшеннәрне милләт итеп күрергә 1 ырыштылар, игенчеләре аларны халыкка гына санадылар. Шуннан соң миндә керәшеннәр турында роман язу теләге туды. Үзем дә керәшен булганлыктан. мин алар турында нык кызыксына, аларнын асылына төшенергә омтыла идем Керәшеннәр — ди криминацияләнүче, кимсетелүче, кыерсытылүчы халык. Алар диннәре христиан дине булса да. руслар тарафыннан да, телләре татар теле булса да. татарлар тарафыннан да өнәлмәделәр. Татарстан Дәүләт советы депутатлары һәм республикабыз районнары хакимият башлыклары арасында бер генә керәшеннең булмавы да моны кире каккысыз итеп дәлилли.
Керәшеннәрнең ерак гасырлардан сакланып килгән үз гореф-гадәтләре, йолала-ры, тормыш рәвешләре, үзләренә генә хас кие,м-салымнары, бизәнү әйберләре, фольклорлары, үзгә культуралары, тел, моң үзенчәлекләре бар. Аларның сөйләм телләренең татар сөйләм теленә якынлыгы гына «керәшеннәр - чукындырылган татарлар алар», дияргә нигез була алмый. Башкортларның да. балкарларның да телләре татар теленә якын бит. нигә соң алар да татарлар саналмыйлар, ә аерым милләт исәпләнәләр? Кайбер иптәшләр матбугатта хәтта керәшеннәргә керәшен булуларына хурланырга киңәш бирүдән дә тартынмадылар. Бу- акылка сыймаслык мә! ьнәсезлек бит! Болгар дәүләтендә яшәгән, тарихта эзләре кая китеп югалганы бил1 есез борт аслар, бәләмҗерләр булганы билгеле Алар кемнәр - моны тәгаен i енә берәү дә әитә алмый. Кем белә, бәлки алар керәшеннәрнең ерак бабаларыдыр? Явыз Иванның Идел буе халыкларын көчләп чукындыру сәясәте үткәрүенә генә гаянып.
«керәшсннор > юк чеп-чи тагарлар буи аннар» лип кистереп әйтү. мижм карашымча, зур ялгышлыктыр. 1
— Хэзер әдәби асарлар укырга вакытыгыз ка шмы' Татар әдип иреннән кем- нарнеЦ әсәрләрен яратып, тәм табып укыйсыз ’
Рус әдәбиятындагы яңалыкларны да. татар әдәбиятындагы яңалыкларны да даими карап барырга тырышам Новый мир». Октябрь-. -Дружба народов». «Казан утлары ■ «Идел», «Аргамак» журналларының яна саннары һәрвакыт минем кул астымда. «Роман-газета»ны да укымый калганым ток Мин Мөсәгыит Хәоибуллин. Мәгъсүм Хужин. Фоат Садриев. Нәбирә Гыйматдинова. Айдар Хәлим. Тәүфикъ Әйди, Рашат Низамиев әсәрләрен көтеп алып һәм зур кызыксыну белән укыйм. Аларда фикер тирәнлеге, милли аһәң, күңелгә уелып истә калырлык образлар, чын татар рухы гәүдәләнә.
«A/fiam* исемле роман-трилогиягездә байтак кына каһарманнар тар чышта булганча һәм күбесе уз исемнәре белән алынган иде. Ул басылып чыккач \к\ чылар- дан борчу 1Ы яисә бүтән торяе хатлар булдымы?
«Афәт» романын мин 1967 елда башлап, 1970 елда язып бетердем. Ул үзем өчен генә язылган иде. Аның кайчандыр басылып, укучылар кулына керәчәген мин башыма да китермәдем Шуңа күрә андат ы образлар күбесе үз исемнәре, үз тос-кыяфәтләрс белән бирелделәр Журналга басканда аларнын кайберләрснсң исемнәре үзгәртелде 1988 елда «Казан утлары» журналында Казагыстанда яшәүче, үт вакытында ГУЛАГ әсире булган өлкән әдип Ибраһим Салаховның «Тайгак кичү •• исемле романы донья күрде. Шуннан соң миндә, бәлки. «Афәт» тә кемгәдер ошап куяр дип аны • Ка тан углары» журналына илт тем Трилог иямне журнал редколлегиясе ошатты һәм 1990 елда журналда аның беренче кисәт е. 1991 елда икенче кисәт е. 1994 елди өченче кисәт е донья күрде У кучылар әйберемне җылы кабул иттеләр, матбугатта атта карат ан у най реңензияләр басылды. Ул хәзер урта мәктәп прот рам.масына керте шс Ә үзем мин триллогиямнән канәгать түгел. Ул таркау, сыек килеп чыккан Мин атты инде башкача, киңрәк тә, тирәнрәк тә. образлырак та, саллырак та итен язарга тырышыр идем Ләкин инде соң — поезд китте, аны кул болгап озатудан гайре чара юк
— Сез кайчан каләм тибрәтә баш шдыгыз. бәлки шуны да искә пшшереп үтәрсез7 .
Фикер-тойгыларымны кәгазьгә күчерә башлавыма күп гомер инде. Тәүге тапкыр мин фамилиямне гашка басылган итеп 1936 елда «Яшь ленинчы» т азет асында чыккан «Галстуклар юк» дип исемләнгән кечкенә генә мәкаләм астында күрдем Ләкин анда исемемнең баш хәрефе ка т ы ла т нн Г сы белән язын air. фак тиям Таллин днпбасылт ан. мәктәбебезнең адресы исә буталмаган, дөрес күрсәтелгән иде. ӘмМа мәкаләне мин язганны берәү дә белмәде. Газета килеп берничә ко., үткәч, мина конверт тышына кызыл белән иәк т. т дзетабашындат ыча матур и теп «Яшь ленинчы» дип язылган хаг килеп тоште. Конвертны ачып хатны укыгач, өнсст калдым Ул газетада чыккан мәкаләм астындагы исемем һәм фамитиямнен хата белән чыккан өчен газета исеменнән түбәнчелек белән гафу үтенеп, ката жн- >рүдә гаепле кешеләрнең инде тиешле җәза алу тарын әйтеп. «Яшь тснинчы» бетон урнашкан элемт эне киләчәк тә дә дәвам ит үсмнс сорап Абдулла абый А тиш тарафыннаняты нан иде' Татын бер атнадан мәктәбебезгә посылка да килде Ут посылкада пионер оешмабызга кемдер 30 галстук жибергән иде Бу мәктәбебез өчен зур оенеч булды
«Җәйге кич» исемле тәүге шигырем дә «Яшь ленинчылда чыкгы
— Сез вакытлы матбугагр битләрендә еш күренәсе! >ткен-уткен әсәрләр мәкаләләр бастырасы i Үзегез дә газетада әинәп алдыгыз Ә иснә чилли мат- бугатның хәзерге хәлен ничек бәялисез: аңа бигрәк тә нәрсә муитеи ш икән?
Милли матбугат нык хәле, турысын әйт көндә, мак танырлык гүг е т Республи кабызда газеталар хәзер күп чыта, әмма аларда донья күртән ма терна парный «убесенен сыйфатлары гафу итмик ка даражада тубон. № ик 4* м ыкеылкыкк баан атикшларс аупсүпс. и i ...|к шапиык би н.гаи ...рк кр .ы ■ кдигаргал завыксы! Аларның барысын ы м .иар«*«• »“* “ »‘ ..................... ......... . >«Г-« *'1к"
була Бу. балка, .парда ни ыучежкриа ик.к.ир ириыи.гаг «>.... - пашма 1шлергаирсиул»реии..1|. башка ..иегалирд.. «и ..учека ...................... . ........
һгашшры « куэ ,и гашерм-у ларсинип к жр " 1.4. ы аңкы. мр и, ................... а «... ...
pia6i.ii и исм калырлык. иорокк.. у ки керен. кукс ик ку.. ... ыг .... ... ... >ырыр.аа Еами1о»р6нксир.!к6асы.а Шула «ар.ини .арыбы. ка ыш. ....ар гара-ка. 7 Х,люи.ы i.i lap калкып» 10 15 мен гараж -чыкка» ми 1 .» .а « ... „рыиыз
бер гамны > ына биг югый»' |7иг,а ъ.рыоы лнын таралмавын калыкныи
акчасызлыгына кайтарып калдыруны аңламыйм мин. Әнә, русларның «Аргументы и факты». «Комсомольская правда». «Труд» газеталары миллионлаган тиражлар белән чыксалар да, безнең кайбер ике-өч мең тиражлы газеталарыбыз кебек киоскларда сатылмыйча, тузан җыеп ятмыйлар, килү белән дәррәү сатылып бетәләр бит Минемчә, безнең газеталарның кызыксызлыгыннан алардагы хезмәткәрләрне еш кына алмэштыру, ? тарда ’-онкуренция барлыкка китерү белән котылырга, газеталарга торы.*. 1ан-тор1. tra а кан» җибәрү юлы кулланырга мөмкин кебек Торгынлык —инициатива дошманы, торгынлыктан котылып кына яңага барып була.
-— Соңгы елларда керәшеннәрнең мөселман диненә кайту очраклары күзәтелә-ме? Сез үзегез моңа ничек карыйсыз?
— Мин былтыр туган төбәгемә кайткач, Зәй районының Туңылҗа авылында яшәүче әтием белән бертуган апамның оныгының татар кызына өйләнеп Валерийдан Вәлигә әверелүен һәм ислам динен кабул итүен ишеттем Аның бу гамәле мине ша чандырх шы пошындырмады да. Аек акыл белән эш иткән кеше үз язмышына үзе хуҗа. Мин үзем дин тотмыйм, минем өчен христиан дине дә, ислам дине дә бер үк төсле, алар арасында аерма күрмим. Аллага ышанучыларга, дин тотучыларга хөрмәг белән карыйм.
— Сезнең исемегез һәм фамилиягез дә серле бит. Ул псевдоним түгелме? Чын исем булса, аларның бераз тарихын әйтмәссезме икән?
— Исемем дә, фамилиям дә псевдоним түгел, үземнеке. Зәй районының мин туган У) л Багра авь нда тагын башка беркайда да очрамый торган Ботаков, Титәров, Тазов. .<анд|. заев фамилияләре дә бар. Фамилиям минем Тау иле (Зеленодол ягы) төшенчәсеннән туган булырга тиеш. Чөнки хәзер Зеленодол районына кергән Күгәй авылы советындагы Тау иле авылы хәзер дә русча Тавлино дип йөртелә Ерак бабаларымның Зәй төбәгенә шул авылдан күчеп килгән булулары мөмкин Нәсез шәҗәрәм жиде бабама кадәр билгеле әтием Иван, бабам Филипп, бабамның әтисе Степаң, Степанның әтисе Василий (аны әнием ул бабаңны «тугыз уллы Бәчүкәй дип йөрткәннәр», дип сөйли иде), аның әтисе Фома, Фоманын әтисе Евстигней (Ситный), Сигныйның әтисе Платон. Платонның әтисе Федор (I >1дыр), Федорнз т әтисе Тихон булган. Фома исемле бабам мин туып-үскән Урта Баграж авылына XVII гасыр урталарында күчеп төпләнгән булырга тиеш Исемем Явыз Иван Ка лн ханлыгын тар-мар иткәч, ханлыктагы җирле халыкны христиан диненә дүндерергә килгән Варсонофнй. Герман, Гурий атлы миссионерларның берсен ядлау рәвешендә миңа тагылган. Гурий борынгы яһүд телендә «яшь арслан» дигән мәгънәне аңлата. Христиан чиркәве алда телгә алынган өч миссионерның дип юлында кылган уңышлы гамәлләрен искә алып, аларның өчесен дә Казан епархиясенең изгеләре итеп игълан итә Аларнын мәетләренең калдыклары Октябрь түнтәре шенә ка jp I ан тирәсендәге монастырьларда сакланган була.
— Әйтеп үткәнебезчә. Сез Ватан сугышын уз башыннан кичергән язучы. Ул сугышка карата хәзер төрле фикерләр ишетелә. Сез нинди фикердә торасыз һә.ч ни өчен шулай?
— Б «ек Вата! суть !ында совет халкы ныклык, фидакарьлек, гражданлык сынавы \ гте. Көндәлек i ормышта очраган нинди генә коллизияләргә дә карамастан, ул патриотлык. Ватанга бирелгәнлек рухында тәрбияләнгән иде. Фашистлар сугь шың бе иче ннәреннән үк үзләрен чын вәхшиләр итеп таныттылар. Бер гаепсез бала-чагаларны, хатын-кызларны, картларны, карчыкларны ничек теләсәләр шулай мәсх. әләделәр, ничек туры килсә шулай каһәрләделәр, аттылар. астылар. Аларның Одесса университеты таш идәннәренә башта олы хаҗәтләрен башкаруы, аннары шуны профессорлардан телләре белән ялатып юдырулары, үзләренең бу хайванлыкларына һәм адәм ышанмаслык этлекләренә чиксез шатланып, фән әһелләренең телләре белән шакшы идәнне ялауларын киноэкранда күргән кем дә генә фашист мөртәтләргә каршы нәфрәт уты дөрләтмәде ит Фаш тла .тң кешелек дөньясына һәлакәт альт килүләре берәүгә дә сеп Зрел ите. . ’)ң. үрә совет сугышчылары, җиңелгән тәкъдирдә үзләрен нәрсә көткәнен тирәнтен аңлап, фашистлар табаны астында калуга караганда үлемне артыграк күрде һәм алларына ил куйган изге бурычны икеләнүсез үтәделәр. Кайберәүләрнен хәзер «сугышта фашистлар җиңгән булсалар, без бу көнгә калмас идек», дип акыл сатуларын мин чын ахмаклык дип кенә атар идем. Бу сугышт. пәһит к гкән уганнарыбыз, кардәшләребез, якыннарыбыз истәлегенә турыдан-туры кара ягу. узган сугыш турында «үзенчәлекле фикер йөртәбез», дип мөгез чыгару гына.
ма^И^.™-У!ЫШТа катнашУыма Үкенмим, ил алдында гражданлык борычымны намус белән үтәвемә чын күңелдән горурланам '
— Сез сугыш темасын гына үзәккә алып, аерым әсәр язмадыгыз шикелле Ә чит хәзер сугышны кичергән кеше tap аз калды Әсәр чза канагыз, г » кызыклы килеп чыгар иде бит.. Бу хакта ни уалыйсыз икон7
, Былтыр мин. Бөек Җиңүнең 50 еллыгына багышлап. «Үлем дәрьясы» дигән повесть яздым. Анда 1943 елның сентябрендә совет сугышчыларының Днепрны кичү фаҗигасе сурәтләнде Повесть үзем теләгәнчә килеп чыкмаганга, мин аны берәүгә дә күрсәтмәдем Вакыт габылу белән аны ничек тә «кондипиятә китерергә» утырачакмын Мин үзем катнашкан ул коточкыч дәһшәтне гыныч күңел белән хәтеремдә яңарта алмыйм. Сугыш турында язу авыр, бик авыр
«СССР"ЫЧ бер зур бүләгеннән баш тарткан икән» дип сөйлиләр Шуның сәпәпләрен әйтеп бирә алмассызмы7
а Булды андый хәл. ләкин аны чикгән тыш вакыйг а дип санау кирәкме икән'* Ул болай булды. 1975 елның 15 декабрендә мине Вахитов районы хәрби комиссариатына чакырдылар Бардым Чакыруда күрсәтелгән 18 нче бүлмәдә удыручы подполковник Терехов янына кердем Ул: «Хәзер үк республика хәрби комиссариатына барыгыз, сезне анда зур бүләк тапшырырга көтәләр», диде «Нинди бүләк?» дидем «Зур орден, диде подполковник кин елмаеп, котлыйм» «Мин аласы орденнарымны сугыш вакытында ук алган идем инде, башка бернинди . орден да көтмим», дидем. «Юк, бу ордынны сез алмаган булгансыз Барыгыз республика хәрби комиссариатына, чабыгыз тизрәк» «Туй узгач, итекләрем тузгач, миңа бернинди бүләк тә кирәкми инде» «Нишләп'» «Мина нн олы «бүләкне» 1950 нче елда бирделәр, шуннан соң әле һаман акылыма килә алганым юк!» «Берни аңламыйм, нәрсә булды?» «Макар бозау тарын да көтмәгән җирләргә» сөрелдем. Себер киплекләрен күрсәтеп, акны карадан, караны актан аерырга өйрәтеп кайтардылар Мәсхәрәләндем, җигәр, тагын да мәсхәрәләнәсем килми» «Бүләктән баш тартасызмы әллә9 » «Аны мине нахакка түбәнсеткән, мыскыл-лаган бәндәләр таксыннар!» «Орденыгызны алырга бармы йсызмыни?» «Бар мыйм. аның миңа кирәге юк! Әле күптән түгел генә каторжан номеры йөргән түшемә боек даһи сурәте төшерелгән бүләкне кимсетеп, тагып йөрисем килми’»
Шулай итеп, мин республика хәрби комиссариатына бармадым
1976 елның 3 мартында подполковник Терехов мине хәрби комиссариатка тагын чакыртты. Баргач, сүз озайтып тормады, машинага утыртып, республика хәрби комиссариатына алып китте. Анда комиссариатның бүләкләр бүлеген җитәкләүче Устинов дигән кеше янына кердек Мин шунда зур бүләктән баш тартуым г урында ниндидер кәгазьгә имзамны салдым Аннан сон инде мине, орден ал. дип бүтән борчучы булмады Менә шул.
- Соңгы еллар тормышында өметсез. кара тенденция tap бик тә күбәйде Кешеләрне өметсезлек тә били бара < ы ман <) сез киләчәкне и t к < t чамас ы дип алсак) ничегрәк итеп күзаллыйсыз' Татар әдәбиятының шу шй ук ил te елдан соң булачак кибәчәген ничегрәк итеп күрәсез '
— Кара төнне һәрвакыт якты көн алмаштыра Мин бу анлаешсыз болгавыр заманның да озак елларг а сузылмый үтеп, артта каласына шикләнмим. I ормышны шөкәтсез спектакльгә әверелдергән бүгенге «дсрьмократлар»ның соңг ы сәт а гьләрс инде күп көттермәс, шәт Ул йолкышлар тик үзләре турында гына кайг ыргып, киләчәкләреннән мәхрүм калдылар бит инде! Туасы буыннар без тарыган, без кичергән бу болагай дәверне тарихтан өйрәнгәндә гажәплммякалмаслар, әлбәттә Аларны мин бездән күпкә бәхетлерәк бу пырлар дип ун тыйм Әдәбиятыбыз ла илле елдагг соң шаулап чәчәк аткан булыр Оныкларыбызны мин бездән күпкә акыллырак, зирәгрәк булырлар, тамырлары меНелләр тирәнлегенә ки г кон ү зснчалсклс әдәбиятыбызны корыт маслар. дим Та г ар барда хәтәр бар Милләтебез алг а тәраккый итәр, димәк хәтер юкка чыкмас Ул туачак буыннарнын иҗат дәртен сүндермәс, яшәтер
Соңгы е нарда яшьләр әдәбиятка чагыштырмача азрак ки гә ( < т моны дөрес дип саныйсызмы' A tap күбрәк килсен өчен нәрсә tap зш toy кирәк икән'
Татар әдәбияты утызынчы елларда, аннары сугыш чорында уннарча әдипләрен. шагыйрьләрен югалтты Әмма, финике шике те. гиз арада «надан тернәкләнде Халкыбы г сәләтле Я тучылар саф тарын гулы мндырасы яшьләр, адабшггка буш кул«мш в»иеп. 6Yicn п 1 дымлар 1 мор:«■бугд.тмиы тормышны томам аплал. аш. ................................... .... .................................чер» .трыкаабашаа.хыр
Аларпыц одабшп та урып алыр, а ашынмау тарына борчы чмаежа «рта дшт сакыйм
Әңгәмәне Мансур BO.'III үткәрде