ТЫНГЫСЫЗ ЙӨРӘКНЕ КОТЛАП

Бүгенгедәй аныр, катлаулы бер заманда да һич картаймыйча, яшь, янар хисле булып кала белгән бәхетле җан- пар яши бетнең арада. Рахман Хисмәтулла әнә шундыйлардан: ул бетнең шактый бер I осле каләмдәшләр даирәсендә үзгә, кытыклы, оригиналь шәхесләрнең берсе дияр)ә була торт an- дыр. Эне, шулай яшь кала белу сәләте дә, могасн, аның йөрәгендә, тыш ысы з, эзләнүчән, үҗәт, сәер, ләкин үзенчә холкында, барыннан да бит рәк ту мыш тан ук кычкырып торган, Сәгый ть Рәмичә «МИН»с бу .11 ан милли җанында һәм шул җан таләбе буенча теләсә нин.ти каршылыкларны җиңеп, үз юлын, чын кыйбласын табарга ом ■ талышында, .тияр идем мин.
һәм ялгышмас та идем, ахрысы! Акюныш районының бик татарча яңгы-рашлы Әнәк авылында (1934 елның 25 Сентябрендә) туын үскән, 1952 елда
шул төбәкнең Пучы урта мәктәбен, 1958 елда Казан университетының физика-математика факультетын тәмамлат ан Рәхмәтулла Хисмәтулла улының язмышы да үзе сайлаганча була шикелле: буразнадан чыккан авыл малае гомер буе хыялый, фантаст җанлы, шитьрияткә илаһи итеп караучы, әдәбият-халык тарихын ү з йөрәге аша үткәреп, әрнеп яратучы, тумыштан шаг ыирь-әдин; әмма шул ук вакытта ф.инә, «ул китерәчәк про- грсссмка ышанучы, «революцион боек үзгәрешләр»! ә, «ил-донья мазурлыты»- на сабыйларча мөкиббән буын вәкиле дә... Эш-хсзмәтнец дә үзе сайлаганы: кнәл фәннәр, кибернетика, уни-верситетның хисаплау үзәгендә программна... Аннары «могҗизалар тудырачак» «Оргсинтез» таводы салына баш.татач гади төзелеш эшчесе... Әйе, әйе, кызыклы, пародоксаль күренеш: әле генә район һәм Казан газеталары редакцияләре, телевидениедә эшләү, журналист һәм яшь шагыйрь булык таныла башлау һ»ы татын төзелешләр бу юлы инде Түбән Кама химия заводлары. Чаллы төбәге... нәкъ менә шат ыйрь т снә ышаш анча, ул якны «таҗәен матурлаячак яңалыклар», техника һәм фән бәхете! «Нсфгсхим» берләш мәсендә хезмәткәр, экономист, өлкә газетасының үз хәбәрчесе ватифалары... Ләкин, ниһаять, шашкын йөрәк биредә үт мәйданын таба: бу «Җидегән чишмә» берләшмәсе, әдәби-музыкаль кичәләр клубы, азак татар, төрки мәдәнияте һәм сәнгатен iiponai андалау үзәгенә әвереләчәк, Рахмай кебек үҗәт мну зияет лар җитәкләгән, ул төбәк халкына милли тәрбия учагы. .Монда яшь әдипләр, артистлар, музыкантлар, монда техник интеллигенциянең гаярь Азат <ынт тнннары кебек, чая милли егет-кы- злар... 20 елта якын гомере шунда кайнап ута Рахмайнын һәм аның бу иис эшен күпләр тәкьдир игә: С. Хәким,
Рахмай Хисмәтулла
ТӨРЛЕ ЕЛЛАРДАН
Ап-ак мизгел
Әкрен генә, талгын гына Тибрәнеп яшь кар ява. Безне көтеп, кочып ала Тап-таза төнге һава.
Г. Бәшнров кебек аксакаллар, Г. Ахунов, Л. Гыйләҗев, М. Юныс, М. Мәһди, Р. Файзуллин кебек әдипләр, ша- I ыйрьләр «Җидегән чи1нмә»нс хуплан, яратып язып чыкты... Рахман үзе гиз арада Ятучылар берлегенә алынды, соңрак Чаллы Язучылары оешмасы җитәкчесе, Татарстан иҗат берлеге идарә әгъзасы иген сайланды әле хәзер дә шулай, шул мөбарәк эшендә...
Ә «Җидегән чишмә»! ә 19X8 елда М. Җәлил бүләге бирелде бу да Рахмай- лар хезмәте... Кем генә катнашмады икән бу тарихи «чишмә» кичәләрендә! Б. Урманчс да, Г. Бәширов, С. Садый- ковалар да, И. Шакиров га, Ә. Еники дә, Уфадан Н. Нәҗми һәм Ә. Атнабаен, Б. Гайсин һәм Ф. Кудашева һ. б., һ. б. Санан чыгу мөмкин микән! Әмма икс олуг шагыйребез С. Хәким һәм Н. Арсланнарның иҗат кичәсендә үзем дә катнаштым һәм Сәнфн Кудаш юбилей кичәсен оештыручы буларак Уфа кунакларын алын бардым. Бар да истә, бар да күз алдында! Бу масштаблылык, бу милли ю! арылык ул елларда хал-кыбыз өчен бер саф сулыш иде дин әйтү дә арттыру булмастыр. Узган елда Р. Хисмәтулланың нәкъ шул чорны як-тырткан «Кыйбла җиле» исемле ки!абы донья күрде... һәм бу бай уникаль тарих яңадан күз алдында, уйда җанланды. Бу китабы очен әдипкә Г. Исхакый бүләге бирелде, ә элегрәк 1984 елда ул Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре исеменә лаек булт ан иде.
Шулай, Рахмай дуенын әдәби эше иҗтима) ый эшчәнлек белән үрелеп бар
ды. Очерк һәм хикәя ки1аплары (алар бишәү «Салаваг күпере», «Күкрәү авазлары», «Сусау һ. б.) моны бик ачык раслап горса, шигырь китаплары исә Рахмайнын жан көзгесе. Әйе, шагыйрь оч кенә шигырь кигабы бастырып чыга-рды («Доньяг а колеи чык», «Яшенле lay» һәм «Ак догалар») әмма эш сан- дамсни? Тумыштан шагыйрь булган бу-нтарь хисле шәхес бодай да шигьрияг- гән аерылгысыз яшәде, бу хак; әмма сош ы елларда хис, тойгылар инде үз шәкелен, ярларын тапкан уйчан елга хә-ленә дә кайпы дип әйтә алабыз. Әйе, урау юллардан, эзләнүләрдән, сынау - сыналулардан, алданулардан, күңел кайтулардан соң... Әмма кыйбла югал-маган, макса г изге, иман исән-аман икән. Бу турыда Чаллыда бергә яшәгән каләмдәше, инде мәрхүм К. Сиб|аг тә, яшьлек дусы Ә. Рәшит тә, яшьрәкләрдән Н. Акмал да һ. б. язып чыктылар. Мин дә кушылам аларга. һәм аның балкып киткән шит ьриятснә «Бәрәкалла, Рәхмәтулла!» дин куанам. Шигырьдә ачылу, ташу очен беркайчан да соң түгел, әле дәвамы татын да матуррак булыр, дин ышанам. Чонки бу шит гарь-ләрдә Рахман Хисмәтулла дигән тын-гысыз, мәңгелек романтик, классик ши- I ырсбезнс үлеп яраткан, яңа.тык-новато- р.тыкны да яклаган, эзләнүчән, бәхәсчән, ыгы-зыгылы, тиктормас, әмма барыннан да бигрәк милли хисле шәхес җаны, шагыйрь йорәгс тибә. Ул алдамаячак! Әнә шул йорәккә дә 6(1 яшь тулган, дигән хәбәр бар.
КОТЛБ1ЙБЫЗ!
Рәдиф ГАТАШ.
Уйный карлар, бии карлар. Назланып, канатланып Керфекләренә куналар, Күзләреңә таң калып.
Урамнар ак, дөньялар ак. Төнбоектай калфа! ың. Безнең күңелләрнең дә биз Ап-ак чагы, аппагым
Булыр шашу, булыр гашу Яшьнәп торыр як-ягым. Яшә бүген, ап-ак мизгел, һәм мең яшә. аппагым
/957.
Дәһшәтле ут һәм тын вакыт
— Хөкемеңне әйтәсең син эш ү«кәч.
Бүләсе мал, эчәсе баллар беткәч Мин атомсыз һәм законсыз яндырам, һәр нәрсәдән ДӘ1 ьвасыз кол калдырам Син кочлемс. мин көчлеме әйт. Вакыт!
...Дулый-дулый. бии-бии көлде Уч..
Дәшмәде, ii.ni 1ына үпс ii.ni Вакыт Тавыш-1 ынсыз. ачу-үчсез. төтенсез Йотты Утны. Шушы булды бөтен сүз
/967.
Җимерелгән җиде могҗиза...
Балачактан кинән гадәтем бар Читспсснәм, никтер, зурлардан Алар күзенә күренмәскә тырышын. Урау юллар бик күн ура.нан
Еллар миңа сабак бирсәләр дә.
Җиккән агым 1уры булса да.
Атым һаман, дилбегәне какмый.
Читенсснсп, ягка юл саба.
Тәкәббер.юр чәнчеп киткәлиләр.
Тапыш-бе юш жәлләп баш кага Ә мин барам кәкре-бөкре ю шан. Шәп юлдан дим үтсен башка lap
Бирел он юл, белом, кире кайтмый, Тик уртага моңлы җыр уза: Бер-береңә юл бирмәүдән, Җирдә — Җимерел он җиде могҗиза.
1977.
Сентябрь
Ак болытлар зәңгәр күкне кага!
Күк оранлый (күк ул—кыңгырау!):
— Чәчәкләр,
кошлар,
боҗәклор!
Ябыла йортыгыз,
Ябы-ыла-а йор i ы-ы-гыз!
һәр тарафта моңсу яңгырау..
Йөгерешә яланөс, яланаяк бөҗәкләр...
Йорт-җирсез аларга бик кыендыр:
Җил әче,
төн салкын,
таң кырау...
Җир, ачыл.
бир шәфкать, сыендыр!
1979.
Тагын язны сагыну
Чакыра, урман чакыра: Чык, ди, ара барында — Язгы таң серләре ята Урман араларында.
Язлардан мәңге туялмыйм: Яз һәм мин бер анадан.
Язга керсәм, чал чәчләрем Каралалар яңадан.
Тибрәнә моңсу рәшәләр
Дымсу карашларымда: Гөлләр дә шау чәчәк чәлер Кайнар кар асларында.
Шаулый, язгы ташу шаулый Күңелем гүрләреңдә.
Җаным-тәнем күккә аша Язгы таң серләрендә.
1989.
Өйрәт, Әнкәй!
Өйрә!. Әнкәй, берәр кочлс дога Иблисләрне табындырырлык. Каһәрләнгән гоепнәрне чишеп Хәсрәтләрдән арындырыр, пик Без мактанган яна. «һәйбәт» донья Әверелгәндә тәмам мәхшәргә;
Мин-тәкәббер, хәлем бетеп кайтгым. Ойрәг, Әнкәй, ойрә! яшәргә.
Каян килә сиңа мәщс, мәңге Бетмәс сыман корыч ныклыгы-’ Каян табыйм икән, ойрә!, зинһар. Синдәгедәй жан наныйлыгы? Буылып үләр сыман фани донья. Ул. имансыз, тәмам тилерде... Юк-бар шау-шу. бушбугазлыклары Әрәм иттек бит без гомерне!
Өйрәт. Әнкәй, каян алдың соц син Туксан яшьлек хорлек, i аз ал ык .’ Кайтыйм микән әллә, шәһәрләре Китсен микән әллә кадалып Гауга, талаш, нәфесләргә багып. Без гәмамсы бепек тузынып. Чын иманлы намаз укуына Карап торам менә кызыгын.
/9Я9
Гөнаһ эчендәге нурлы өмет...
Ялгыз хатын сүзе
Белом, ялгыз хатын булыл бала табу. Йолалар! а каршы бару яман ялгыш. Бу гөнаһтан күмә сине үкенү, сагыш; Янда кала китек күнен, сынган язмыш
Тик «зинадан» булса да ул бала бит ул.
Бар гомрснә як! 1.1 омет сала бит ул! Үскәч янда булмас» да. горыр ярап Бәхет булыр кәгүләре. юна карап
Нишләргә сон бсз!Ә ходай ир бирмәгәч. Гап-гади кешеләргә дә гин күрмәгәч
199()
Ялгыз картлык
ЯШЬ АРАЛАШ ШАЯРУ
Хазер инде ншьлар яратсыннар...
һ. Такташ
Миннән тормыш күченеп кипе инде- Бер акылсыз азгын яшьләр! ә. Ызгыш-талашларда рәхәтләнеп. Ду китереп, котырып яшәргә! Миндә бар да тыныч инде хәзер. Тыныч иргәм, конем, кичләрем .. Хатын-кыз да җенем чыгаралмас, Учак коле — йорәк хисләрем. Юк шикләнү, көнләшүләр дә юк. Уздырам дип, һич юк когырмыш. Тик -ярты як талап тормаганда Ямьле гүгсл икән бу тормыш. Беркемгә дә ачу-үпкәм дә юк, Юк бурычым һәм юк аласым. Акча туплап әйбер юнәтәсем, Тырыша-тырыша дача саласым.
...Әмма кызык гугел икән тормыш — Кон саен бер эш тә кырмагач. Тегене эшлә, моны эшлә, диеп. Кемдер янда мырлап тормагач Барыйм дисәм, балаларым да бар. Туганнарым да бар бер дигән.
О, ул дуслар— рәхәтләнеп утыр: һәрберсендә табын олгергәп... Бик теләсәң матур хатыннар да Җәяр иде, бәлки, кочагын. Тик беркайда кызык түгел икән, Үз җанында сүнсә учагың.
Картлык шушы буламыни инде, Шушы буламыни карт тормыш? Берәр карга килен кунмасмы дип. Тәрәзәдән карап утырмыш...
I993.
Чәчә дә тагын ура...
Барабыз. . Нинди юлдандыр... Бер тәңре белеп тора Иблисе һаман алда шул, Үзенчә план кора.
Син, җилдә тирбәлгән үлән, Иман вә шәфка!Ь сора.
Шәфкать юк. син тик печән ич,—
Чәчә дә кабат ура Барабыз. Кыек, уңайсыз, Җаннарга керә чыра. Әле ун аяк кырадыр. Әле сул аяк кыра Кайдадыр намус чакыра. Барасың ыра-сра. Хыянәт култыклап ала. Авызын ера-сра. Замана һаман исксчә. Җаннарны сортлап юра Әле кулларны каера, Әле колакны бора. Бер уңнан кигереп ора ул. Бер сулдан килеп ора Без егылып ки ген барабыз. Ә донья яши... Тора
1994.
Сезне юатам...
И-и. күпче чынга аш чаган хыяллар?
Ярый оле без бу җирдә мтрелек түгел
Яшьлек хыялың чыша ашмавы Ник аңа болай бик уфтанасың? Бу хәйран донья синекемени ? Бу вәйран донья минекемени? Иик алай озелеп артык янасың'’ Әллә ашканмы башкаларныкы? Ашманш хәтта панналарныкы1 Үлемсез сарай салганмени у л. Мәңгелек булып калганМени ул?1 Ә син, бай агай, ник уфтанасың? Малларым диеп, пик ут янасың?
Бу ма i.iap. җирләр мәңгелек мени ” Сезне юатам ә үз күне ICM.
Күккә үрелеп.
Үлсп-гсрслен, бәгырьне телеп. Мәңгелек гели, мәтелек тели!!
/976.
Терелтегез!
Җил уңаеннан агылды Больны, кешеләре. Ai ылды ят тарафлар! a Милли ма I кеше i юре Суырды лар татар жирен.
Сокларын, нефтьләрен.
Хуплап кул чабып тордылар «Портфельле» егетләре.
Бөердән чыкты әмерләр Боерып чит телләрдә — Тора-бара үз җиребез Әверелде чит илләргә. Күпмеләрдә милли телнең Өзелде өметләре: Шиңде хәтта егетләрнең Баһадир кебекләре. .„Исәп-хисап көне килде: Йә, кемнәрдән башларга?! Үкенечләр ташып чыгып Ятып елый ташларга. Инде нефть, КамАЗ саткан, Мехлар саз кан акчага Терелтегез туган телне, Терелтегез, Господа!
/939.
Кыска шигырьләр
Җәберләсәң үтәр әле. Түзәр тәнем — каты суксаң. Бавырыңда таш булырмын Туган телне оныттырсаң.
1971
Кояш, син дә янып бетәр өченме? Нигә түктең тормыш итеп көчеңне? Нигә болай сибелгән йолдызларың — Ник калдырдың далаңда юлсызларың?
1973.
Тагын шикләр өермәсе җанымда: Яшәп булмый пигә, донья, ип кенә? Аһ, карасам зәңгәр күкләр катына - Үлеме дә, тууы да чүп кенә
1973.
Озын итеп чәч үстердем, «Кис!» диделәр.
Такыр итеп баш кырдырттым — Колдсләр.
...Урталыктан чыгып кара, син юләр
1977.
Ulai ыйрь булуы—дөньяда Уйлап таба алмас җәза. Бәхетсез Рахмай сезләргә Бәхетле шигырен яза.
1986.
Төн иде...
И зарланыштык — Ханнарны вә диннәрне Хурлашуда ярыштык. Чыкты кояш.
Күрдек:
Без хурлаганнар — кояш биеклеге, Ә үзебез — бер карышлык!
1986.
Шундый тетрәндереп җырлыйсы иде. Хагыпын кушылып бергә җырласын иде Юкка рәнҗеттем, картым, сине диеп, Үкси-үкси бер еласын иде
1987.
Фәлән ганыш вафат булган икән, Бер таныш йоз бөтенләйгә киткән. Әх. жәл, урамнарда, базарларда Мәңгс-мәңгс очрашмабыз бүтән Бер күләгә арпы— күктән юшкән.
1987.
Ана теленнән аерылу —
Ул анадан аерылу.
Ул аналардан аерылу — Канатларың каерылу.
1988.
Милләт, дидем, хәләлем читтә калды. Өемне каты янгын чорнап алды.
Төш тә син сикереп көрәшләр уртасына. Эләк тә син анда тәмуг утларына. Ялкын сал да меңнәрнең йөрәкләренә. Пичек авыртмасын да бар дөньяң, Пичек иминлек килсен йортларыңа?'
1989.
Үләндәге чык — милли байлык.
Иртәнге саф һава —милли байлык.
Башка бөтен байлыклар — тик бер айлык, Башка байлыкка омтылу —комагайлык.
1990.
Болытларга утырып. Җәйләр китеп бара. Урманнар, үләннәр Кул болгап кала. Сызлый йөрәкләрдә Әллә нинди яра.
1990
Алласыз да күңелсез, • Ленинсыз да күңелсез. Алласыз да. Ленинсыз да Бәхет күрер түгел сез.
1993.
Ксрәлмәс тел тугралы ишектән.— Илдә тамырланмаса бишектән.
1994.