ШАҺМИРАН

ШАЬМИРАН
млжлгллы повесть
--.а раз кылынматан фахита!..»
«ф Мафия түрәләре ахырдан бу хәдис шудайрак бәяләде Я г гайтан җәлладлар тарафыннан эшләнгән бу явызлыкны тизрәк томалап калдыру чарасына керештеләр..
Шәһәрнең коммуналь молкәтләр идарәсе вәкиле Нури Нугаен. һәрхәлдә. әллә пи зур кәнәфине биләмәсә дә. кон дәвамында шактый нәрсәләр майтара, горле төстәге чуар халык белән очраша иде Нигездә, шәһәрнең сәүдә нокталары белән гамәл кылды Якты кон озынлыгы җитеп бетмәгәнлектән, ул эштән өенә беркайчан да вакытында кантын җитә алмады. Тон кара пәрдәсен бөркәнгәнгә дә инде әллә кайчан Өстәл календаренда! ы 21 декабрь саны узып баручы Әтәч елының иң кыска мизгеленә ишарә Кая ашкына бу сәгате дә у-у. җиде тулып килә!
Машинасына чыгып утыргач. Нугаен гары капчыгыдай ишелде дә төште. Ардырган тәмам Иртәдән үк ниндидер мәшәкатьле кон булды бүген. Төшкә кадәр «Чыңгызхан» кибете директоры Хәнәвн Шомбыгон шалтыратып гсңкәсенә гиде Кемнәрнедер кибетендә «йомып» калдырырга теләп сагызланды. Телефон трубкасын куя пана. мең горле сәбәп табып, гегс гатын шалтырата Дәүләт кибетләрендә бернинди мафиоз төркемнәрнең сәүдә покгасы булырга тиеш цге.т. бу хакта Министрлар Кабинетының махсус карарга бар Белә биг Шомбыгон шуны, ә чаерл ша, димәк, үзенә файдалы. II)гаеп кибетне бушатырга бер кон вакыт биреп, тоз гап-борыч hili җибәргәч кенә тынды директор Күнгәннән болан кызып киткәне юк иде. оныгы гмагап икән әле райкомда ип тәгәтг чак гары Шулай да календарьның 22 декабрь биген ачып. «Шомбьпов. кабат тикшерергә» дигән сузлорнс язып куйды Югыйсә, н гәнәчәк ул бәндә
Бутлеров урамы чагына җитәрәк. а гарига юеш асфалы госендәге «тугызлы» машина куын гопы. <Но:гга»нын борынын кичерә юшстт уздга ла. алга чыгын, ini.ni туктады Тормозга басу <|шйласыз иде. «Волга» бозлы юлдан шуып барып, «Жигули»ныц артына китереп сылады. Ул арада рәттән генә тагын бер «тугызлы» пәйда булды. Нугаевның шоферы кабина тәрәзәсенең чыртлавын ишеген калды да тамак астының отеп алуын сизде. Башы рульгә салынып төште. Нәрсә соц бу? Ни булды аларга? Муены җылына, әчетә башлады, бар түземлеген җыеп, егет әкрен генә башын калкытты. Ә «Жигули»лар инде кире борылып, китеп тә баралар иде.
— Нури Гаянович, кемнәр бу?
Хуҗасы җавап кайтармады, аның авыз-борыныннан, унъяк колагыннан кан сиптерә иде. Шофер егет бермәл каушап калды, аннары сүнгән машинасын кабызды, ләкин «Волга» урыныннан кузгалмады. Аңлашыл- ды: әнә, көпчәкләр сызгыра, димәк, анда да атканнар. Тавыш тоткыч коралдан, ахрысы. Чарасыз калган шофер бер кулы белән муенындагы ярасын каплап, икенчесе белән рульдәге сигналны тукмакларга кереште.
— Тү-тү. тү-ү-ү!_
Берозлексез гүләтүгә карамастан, «Волга» яныннан берничә машина игътибарсыз выжлап узып китте, ни булган, нинди ярдәм кирәк дип, уйлап та карамыйлар. Маяковский урамы- шәһәрнең гын, аулак почмакларыннан берсе, ичмасам, ник бер җәяүле күренсен Машиналары да сүз куешкандай, җилдерүләрен беләләр. Каршылан килүче «Жигули»га ут сигналы биреп, һаман гүләтә торгач, шоферына шик төште бугай, туктады.
— 11әрсә бар, агай-эне?
— Безгә аттылар, менә кеше үлеп ята,—диде Нугаевның шоферы.
Машина үкерүенә түземлекләре төкәнгән шул тирәдә яшәүчеләр урамга чыккан икән, әкренләп җыела башладылар. Хәлнең кискенлеген аңлаган «Жигули» хуҗасы башкаларга күрсәтмә бирергә ашыкты
— Монда үтереш, тиз генә телефонга йогерегез? ГАИга, милициягә хәбәр итегез, ашыгыч ярдәм күрсәтү машинасын чакырыгыз, алар да килсен. Барыгыз, бар, тиз кыймылдагыз! Хәер, сип, егет, китмә әле,— дип, ул берәүне тоткарлады.— Әйдә, яралыларны минем машинага күчерик, икесен дә шифаханәгә илтәм.
— Ул үлгән, ахрысы,—диде озын буйлы егет, Нугаевка килеп тотынгач.
— Юк, йөрәге типкән шикелле, гот, күгәр, күгәр Менә шулай. Үзең дә утыр, егет.
Билгеле инде, унбиш-сгерме минуттан фаҗига урынына чакырылган машиналар килеп туктады. Сорашу, белешү, борыны җимерелгән «Вол- га»пы тикшерү башланды. Ләкин ни булганын рәтләп аңлатучы габыл- мады. Шунысы ачык: машинада! Ыларга һөҗүм ясалган, гәрәзә аша углы коралдан атканнар. Кемнәр эше. зыян күрүчеләре нинди кеше? Кем нәрсә күргән? Белмибез, күрмәдек, ди җыелган халык.
— Кем күрмәде? Минме күрмәдем? — дин. халыкны аралады хәзер генә килеп туктаган авыр гәүдәле, олы яшьләрдәге бер апа. Мине таптый язган машина гнуларның берседер әле. Точно гнулар' Шул-а-ар...
Тикшерүче юан апайның җиңеннән эләктереп, аны бер кырыйга өстерәде. кызу чакта иң мөһим сорауларын бирергә ашыкты.
— Тукталс, иптәш милитсапир, аз гына гын алыйм, үләм бит инде, бодай да котым ботыма төште, сумкам авыр, ичмасам, сот-катык та алган идем,— дип сукранды апай.
Әмма аның сулу алуын когәрлскәмәл юк иде, тикшерүче коры гоггы. Хатын Вишневский исемендәге шифаханәдә эшли икән Пенсиягә чаклы да шунда хезмәт күрсәткән. Щапов урамыннан кайтышлый Маяковский- га борылганда каршысыпа атылып бер «Жигули» килеп чыккан. Теге янасы, ничек әле, аты коргыры—«тугызлыйсы Артта рак гагын берсе күренгән. Икесе дә кара тоегә, тузанга манылган шикелле. Әнә шул алдан килгәне борылыш га чак-чак кына хатынны бәрдерми калган
Сулдагысы чат башында зыр-зыр бөтерелгәли дә аска таба, Эт тыкрыгына (Казанның Некрасов урамы кушылдыгын борынгыча шулай дип йөртәләр) гошеп киткән. Ә бусы бераз бару белән туктаган, өч егет чыгып, машиналарының җимерек артын карап йөргәннәр, шунда берсе кулындагы телефонына туктаусыз кычкырган, ахырдан лыгырдап торма дип, апайга каты гына сүгенгән Шуннан китеп барганнар Юк. апай машина номерын шәйләмәгән, әллә инде анысы бөтенләй булмаган, сул якта бер генә уты янып калган —менә анысын аерым-ачык күргән Хатын шуларга бүтән берни ости алмады
Урамдагы патрульләр дә хәбәрсез калганнар. Югыйсә, кесә телефоны аша эфирга койрыкларына басарлык яки сызгыртып кына каршы алырлык бик моһим сүзләр таралган иде.
— Мин — Фара. Бурсык, Бурсык —җавап бир'
— Тыңлыйм.
— Туктагыз, ничек анда хәлләр?
— Тәртип.
— Кольцога җиткәнче номерыңны ач. Кара аны, ксшс-кара булмасын.
— Эт тыкрыгы ич монда.
— Телеңә салынма, номер дим!
- Ачтык инде, ачтык.
— Маршрут үзгәрә.
— Тыңлыйм.
— Ленин күперенә бармыйсың.
— Нәрсә, нәрсә?
— Томана син. Тыңла безнең арт җимерек, саклап барасыз Толстой чатында көтәбез. Живо'
Кызганыч, эфирдагы бу сүзләр шәһәр урамнарындагы күпләгән патрульгә барып ирешмәде, чөнки дулкыннары башкачарак бу рациянең.
Унбиш минуттан инде Дәрвиш бистәсе урманындагы «Сабантуй чо- кырымнда арты җимерелгән «тугызлымны ялкын телләре урап алды. Аның кирәге калмаган иде хәзер Җинаятьчеләр икенче машинага күчеп утырдылар да бистәдәге ташпулатлар арасына кереп эределәр.
— Чама белән күпме вакыт узды моңа, апай,- дип инәлде тикшерүче. — Төгәлрәк әйзә алмассызмы?
— Төгәл әйтәм, ник гогәл әйтмәскә. Шунда ук сәгатемә карадым, кайчан үләсе икәнмен дип уйладым. Сәгать җиде тулып унбиш минутны күрсотә иде. Бераз агачка терәлеп тын алдым да әкрен генә кайтам менә. Хәзер coraiем егерме минугтан сигез гула
— Алай икән, диде гопченүче,- Тагын пи ости аласыз, апай?
Tai ын ни әйтим. Бар белгәнем шул. Тегесе телефонгамы, радиогамы кычкырды, гүлкс Ара ерак бит, ни әйткәне аңлашылмады
Рәхмәт апай, адресыгызны языйк за китәргә мөмкин
Шунда ук рация аша патрульләр!ә барлык «тугыз лымларны. аргы җимерек теләсә нинди машинаны туктатырга, кешеләрен тикшерергә, җиная I ьчеләрпе коралсызландыр! анда сак булыр!а әмер бирелде Җимерек машинаның Дәрвиш урманында хәзер генә янып колга әйләнүен белмиләр иде шул әле монда «Жшули»ныц икенчесе инде lain гаражга ук посып өлгерде.
_ — үк хуҗасы иске ел ахырында үзенең соңгы оч елда үтәлми калган 1-^ планын тутырырга IC III бугай, карны бурап-бурдн га, җилләп- өермәләп Iә яудыра Юньле кеше мондый көнне уракна этен лә чыгармас, ә менә Тимерхан Сәфәргалиен котырган буранда эт урынына
7. .КУ-V.», ??
үзе иза чигә. Киндерле тимер юл станциясе чигенә аударылган бакыр чыбык өемнәренә каран, тешләрен шыкырдатты ул. Юк, суыктан түгел, ачуы кабарудан. Аның аюдай гәүдәсенә кайры тун аша котып суыклары да үтеп керә алмас, тугыз ел буе Магадан салкыннарына да бирешмәде абзагыз. Кайсы кушкан, кем рөхсәте белән вагоннан бушатканнар диген син?! Чиләбедон нинди авырлык белән юллады бит ул моны Шулай булмый ни, Балтика буенда алтынга тиң шушы металлны көтәләр ләбаса.
Тимерхан иртәгә үк чарасын күрер, билгеле. Шулай да бүген үз остенә төшкән җаваплылыкны бераз киметәсе килде, бата-чума асфальт юл кырыенда калдырган «Опель-Аскона» машинасына таба атлады Элемтәгә керде.
— Шаһмиран, Шаһмиран! Элемтәгә чык.
Шаһмиран тыңлый
- Мин -Сәүдәгәр.
— Ни бар?
— Йөкне бушатканнар, тупик га аунап ята.
— Аны ник миңа әйтәсең? Кем озатырга тиеш иде?
— Тагын шул Бурсык.
— Кеше куй да төнге унбергә миңа киләсең. Ике кат тиреңне сал-дырачакмын мин синең! Кирәк-кирәкмәскә дә элемтәгә чыгуын өчен тагын бер катын каезлармын, ул синең җиде катлы бит, дурак!
Әвендәй гәүдәсе белән, ггичә ел Магадан башкисәрләре арасында яшәп азу ярган Тимерхан, шушы хатын алдында кан калтырап гора. У.г гына түгел, башкалар да шулай, Шаһмиран каршында дүрт аякланып йөриләр, гүшләрс белән шуышалар, әлеге кызыйның табанын ялый тар Яламыйча кара, гамьсезлек күрсәткән тәкъдирдә, башка чарасы калмагач, Сәүдәгәр исемен йөртүенә карамастан, Тимерхан да чалбар каешын салып, үзе Шаһмиранга тоттыра, күлмәген күтәреп, аркасын шәрәләндерә. Теге шуннан каезлый инде моны. Җиңелрәк, ичмасам, әчетә дә бегә, кул-аягыңны сындырып, шифаханә юлында йөрмисең.
Моннан оч ел элек «Тагсиб» фирмасына эшкә урнашуын. Шаһмиранга имтихан тапшыруын һич онытасы юк. Офисггын подвалына алып төштеләр үзен. Аның исеме генә подвал икән идәннән түшәмгә кадәр келәм түшәлгән зур зал, мебель-фәләне юк Зал уртасында койрык очларына баскан елан. Нәрсә дисен соң?! Озын, зифа буйлы, аксыл кыска чәчле, бик сойксмлс кыз димәс бит, һәрхәлдә, кызның бу сыйфатлары күзгә бәрелеп торса да. киеме белән ул гел еланны хәтерләтә. Еланның еланы! Тәненә сыланып горган, кара җирлеккә кызгылт-сары сызыклар сызылган, яшел яфраклар төшерелгән костюмы кызны чыннан да елап ясаган Бәлки ул костюмны шулай махсус елан кабыгыннан тектергәндер Килешә үзенә, күзеңне аерып алалмыйсың. шунда ук сихерли. Юха елан да кешеләрне сихерләп, үзенә кара га ди бит Хактыр, күрәсең, халык теленә кереп калган борыш ы риваять.
Кыз, тьфу. түгел лә, юха елан зал уртасында елмаеп, күзләрен уйнатып, авызын мимылдатып, беркадәр Тимерханга карап горды ла баскан ноктасында әкрен генә әйләнә башлады, кул-аякларын, бөтен гәүдәсен хәрәкәткә кигерде. Кемлегемне игътибар белән бер карап бак. янәсе Кинәт бөтерелеп алды. Шуннан югынды, келәмгә сузылып ятып, бог әрләнә-сузыла башлады, баш әйләндергеч хәрәкәтләр ясарга кереште Аркасы белән яга да озын, мускуллары ташып чыккан ботларын күтәреп әллә пиләр кылыггдыра. аннары башы аркылы әйләнеп чыга, бер кулында торып аяклары белән җил тегермәнедәй җилпенә. Арый төшкәч, сине үртәгәндәй артын туңкайтып, тезләрен кочаклый, боҗрага әверелә дә келәм өстеннән көпчәктәй тәгәрәп китә.
Туйдырды бугай елан-кызны болай шуышып йөрү гәре, торып басты да бер киерелеп куйды. Бу голы ниндидер яг елмаю белән елмайды 98
Шуннан кәз-кәз атлап, Тимержан янына килде, бу пи бу дигәндәй кыланып, имән барма!ы белән каршындагы мужикның корсагына китереп кадады.
— Нигә кирәк бу сиңа?
Уй-й. үләм. Тимержан бөгәрләнеп кенә тонне
Шуннан соң кыз, кунакны турайтып бастырды да ияк астына китереп тамызды, бу юлы Тимержан гонелдәп үк ауды
Ах, сука'
Мә. пычак белән саклан, ит бүкәне' Кынысыннап алып, кыз аңа алгып саплы хәнҗәрен ыргытты.
Тимержан авыртудан битәр, хурланудан, гарьләнүдән үкерде, башын бетерәм мин бу фахишәнең диебрәк, келәм остсндәгс ялтырап яткан хәнҗәргә үрелде, горып, тәмәке сарысы утырган тешләрен ыржайтып, бар ачуы белән һожүмгә ташланды. Елан-кыз әллә ни арада гына аньпг кулIык аегыннан шуышып, ялт. арка ягына барып га чыкты. Тимержан борылып, гегснсң эчәтсссн актармакчы иде дә шул мизгелдә үк кулындагы хәнҗәре гавышсыз-ниссз каршы як стенага таба оч гы. аннары ниндидер әмәл белән үзе дә идәнгә җәелде, анысын сизми дә калды Елан гына түгел, чын аждаһа бу, валлаһи'
— Тор, арыш чүмәләсе, диде чибәр кыз, аяк очы белән Тимержан* ның колак артып кытыклан -Бераз ябыгырга кирәк сиңа
Вә г. сука, ә!
- Телеңә салынып гор тагын, югыйсә Алыгыз үзен!
Залда алардан башка кеше юк иде кебек, шунда ук ишектән ике егет килен керде. Тимерҗанны култыклан алын чыктылар Әмма ишек тобен- дә аларны кара күзлекле, килбәтсез зур гәүдәле, шактый о гы яшьләрдәге бер абзый туктатты «At i i.ina сабыр, әйдәгез, егетләр», лиге абзый кеше, босрулы тоста Шунда ук үзе артында басын торган күн курткалы икс егеткә мөрәҗәгать иген, кыз янына очәүләп керергә кирәк геген аңлат ты. Егетләрнең берсе, кан саркып торган борынын мышкы матын, башын селкеде, бүтән кермәячәк, янәсе. Кара күзлек сойләшсн тә тормады. егетләрнең кулына озын бау томырды
Бәйлән салыгыз гнуны' Әмер катгый, карышын маташмадылар Егетләр шулай ук подвалда бер мәртәбә бу гын чыкканнар икән инде 11игнләссннәр. келәм остснә очәүләп кабат* аяк баечы лар «Чыдагыз ахырдан ким-хур булмассыз», диюләре тунгыдыр бәлки, дин фикер йоргте аларпың һәркайсы. Өчесе оч якган кызга ташланды Ә теге сдандай бөтерелүен белә, куллары белән келәмдә йори, ә аяк гары белән боларны гинкәлән очыра, якын килерлек түгел. «Тогын бәйләсәк, һичшиксез, буын үтерәчәкмен үзен, тагын унбиш елга утырсам утырырмын», дин уйлады ул чакта Тимержан Канлы танауның чыры гдагг кычкыруы гына тукгаггы кызны
Җигәр, диде, ниндидер канәгатьлек кичерен Каялс. кая. күрсәт терсәгеңне.
Кит моннан, падла. мин сине барыбер домсктсрәчәкмсн'
Ярый, бә |кн. шулай игәрсең. Бүгеннән мин сезнең очегезне дә эшкә алам Син елакны ла. Ташла ул гадәтеңне Айга берәр гимон. ягыш, миллион цум Хәтергә гнул җигәр дин уй гыйм. Ә бүгенге михнәг- гәрегез очен. әнә. бер әрҗә аракы, йозәр мең сум аванс Хәзер барыг ы t банкет залына озатырлар үзегезне О син гел бистәсе, гсрсәгеңнс шәфкать туташына күрсәт гаеп кына чыккандыр, гиз гозәлер
Нидер исенә гонтгс. ахрысы.
Бер минут. inn. яңадан туктатты Миңа ачу саклаучыга бер сот an. ю гомер кара гмаган. аны миегезгә нык сеңдереп ка гыгьн' Инде чыгарга момкнн. ипнең тәртибен өйрәтерләр
Менә шуннан бирге глеккеге жннаягьче Тимержан Сәфәрга шев сәүдәгәр булып кнтге. Шаһмираша ачу сакламый, киресенчә, ку па-кул
тотынып эшлиләр. Әмма «кыек басылса», нәрсәнедер тиешенчә башкарып чыга алмасаң. Шаһмиранныц теге, көннәр буе өстәлне тукылдатып утыра торган кул кырые аның үгез муенын кыеп кына ала. һөнәре онытылудан курка, ахрысы, Шаһмиран үз хезмәткәрләрендә күнегүләр үткәрә, димәк.
Хәзер Тимсрҗан белә инде: ул чакта аларга бау тоттырып сынаучы кеше Дәү абый дигәннәре булган икән. Фирмага ул нигез салган. Инде ул лаеклы ялда, офиска килеп, күзгә-башка күренеп йорми. Яше дә зур - •җитмешкә җитте. Өч бүлмәле фатирын, алтын-зөбәрҗәтләрен саклап тик ята. Җәйләрен Казансу буендагы биләмә-угары белән икс араны үрсп- сүтә. Анда аның йорт-җирен карап горучы Шәмсетдин абзый белән Хомәйрә апай бар. Байлык алар кулында, ышанычлы хезмәтчеләр, хан сараендагы кебек рәхәттә яшиләр.
Дәү абыйның иссм-фамилиясе, кемлеге сер итеп саклана, аны бары тик Шаһмиран гына белә. Сонет һәм Биектау районы гаишниклара Дәү абый «Волгаясы узганда, үрә катып, чеегь биреп калалар, аңа хәерле юл телиләр. Ә Дәү абый пост яныннан юри әкрен генә үза. Юлда хәрәкәт артык күп булмаса, патрульче егетләргә машина тәрәзәсеннән берәр шешә коньяк яки шампан шәрабс тоттырып уза. таягы белән ысланган казылык биреп калдьгра. Юлда ничә пост аша узса да. шулай эшли. Беләләр һәм хормәт итәләр үзен.
г , овар алырга Чиләбе якларына Бурсыкны җибәргәннәр иде. Тоятү-
I ен төяткән, ләкин эшен җиренә җигкереп башкармаган, вагонны Казанга чаклы гына дип алган, үзе самолет белән очкан, ә монда вагонны каршы алу чарасын күрмәгән, гимер юлчылар бакыр чыбыкларны кар остснә буша гканнар, инде яңадан төятергә кирәк Миллионнар җирдә аунап ятсын әле, җитмәсә, доллар белән. «Сунарчы». «Ялг-Йолт», «Тургай». «Чарли-Чаплин», «Кызыл әтәч» кебек вак-тояк фирманың еллык кеременнән дә күбрәк сумма монда.
Сәүдәгәрнең аркасына бүген каеш төшмәде, муен тамыры да бүртеп чыкмады, вакланып горыр чак түгел иде Шаһмиранны башкасы борчыды Бурсыкның моннан оч кон элек кылган этлекләре. Әнә. Кенәз һәммәсен дә ярып салды. Кенәзне кем дисезме— Шамил Бакаев ул. «Татсиб»ка караган барлык мафияче группаларның җитәкчесе Шаһмиран каршында алар өчен башы белән җавап бирүче. Бурсык исемен алган Альберт Галипов — мафиянең тәэминатчысы. вак кибетләр хуҗасы, каракның да бик комсызы, конарсызга.
Иң элек мин укучыларыма «Татсибмның нәрсәне аңлатуын төшендерим әле. Ул базар мөнәсәбәтләренә күчү, ирекле сәүдә башлангач дөньяга килгән, киң масштабларда эшләүче Татарстан Себер мафиясенең бер фирмасы. Алай кыска гына язылмый үзе. җавапчылыгы чикләнгән, инновационный дигән ссрлс-хәйләлс өстәмәләре дә бар аның, димәк, чггт ил валютасы белән дә эш игәргә яраклы, шул ук вакытта кылган җинаять-гамәлләрең очегг артык җавап бирегг торасы да юк дигәнне аңлата болары.
Җавап готмас өчен килеп канмаска кирәк, әлбәттә. Ә монда кггчә шушы язылмаган законны бозганнар. Димәк, фирма күленә кармак ыргытылган. Бакаевның ышанычлы шымчысы, милиция майоры Александр Аласв инде кайбер нәрсәләрне ачыклаган да. тикшерү органнары Нугаен үлеме белән япдырылг ап машина арасында тәңгәллек күрәләр икән. Аннан соң бу икс кон эчендә ниндидер урланган «тугызлы» хакында беркемнән дә шикаять алынмаган Нинди машина Яндырылган дигәндә, бүтәнчә уйларга урган калмый О фаҗигаләрнең сәгате-минуты туры килеп тора. Дөрес, әлегә тотынырлык дәлилләре табылмаган, ди. җина
ятьчеләр машинаны якканчы ук двигательдәге саннарны кырып ташлаганнар. Шулай да сак булырга кирәк, тикшерү берничә юнәлештә алып барыла Бу эшне тәҗрибәле тикшерүче майор Самат Килдсбәковка йөкләгәннәр
Шымчының әйтүенә караганда, 21 декабрьдә сишәмбе коннс Нугаев- ның кайсы кибетләр, нинди сәүдә нокталары белән элемтәгә керүе, кемнәр белән сөйләшкәнлеге. урыннарда нинди үзгәрешләр ясалуы турында ачыкларга уйлыйлар, имеш. Moi аен. Шомбыговны кармакка эләктерерләр, ә аның аша Галиповны
— Эшләр чүпрә, диде Бакаев.
— Иә, кем нәрсә ди? —Чибәр хатынның күт алмасы агыннан аерылып, алгарак чыккандай булды. —Хөкемне шушында ясыйбыз.
Төше киңәшмәдә катнашучылар шыр җибәрде Шаһмиран кайсыбызга ясин чыгар!а җыена инде, дип пошаманга калдылар Сүз әйтү түгел, тел тибрәндереп, оп салырлык адәм табылмады. Телләр аңкауга ябышкан иде.
Тон гаепле ачыкланды бш инде, нәрсә Шаһмиран белмиме әллә? Ишә башка ларны кыстырырга? Фирма аякка баскандһ Альберт Галипо- впып шогылс ярап горды анысы, шәһәр тутырып будка тар кунды, кибетләрне уран алды, аз-маз кереме булды, ул чакш сүз итмәделәр Инде мондый вак-тояк белән маташмаска, дидек ләбаса. Юк. ул һаман үзенекен ию, Зсленодольск, Чаллы. Әлмәг, хәтга Ижау һәм Шупашкар кебек шәһәрләрдә кибетләр тота. Барысы да үзе очен. нәрсә, акча җитмиме аңа? Әнә. Салмачыда нинди коттедж җиткерде, кешечә генә түгел—спорт заллары, йозү бассейннары, i о.мбә питомниклары белән. Башкалардан аерылып i оргач ук игыибар шэрю иде үзенә .«Чыңгыз- хан» кибете белән араңны оз. дин күпме әйтелде Бурсык колагына да элми
Эләргә бер колагы юк ич аның, дин шаярт.макчы ит гс Сәүдә! әр Шаһмиран аңа акаеп кына карады тып-нлн калдылар, сүзне усн- колкстәбору ypi.mci.i3 иде Чнләбс эшен ярты ю па ка пырын. әнә ниләр кылапын йорн бит ул. Шомбыгов сүзе белән адәм баласының җанын кыйган. llyiacBiibin ни гаебе бар монда’’ Начальник кеше карарның үтәлүен талон шкән. дорсс TIH.IOIOH Шымчы ямап хәбәр ки|ср1әнчс түгәрәкләп куясы булыр
Фараны саклыйсы иде. машинасын Я1 ып ул дорсс >ш 1Ә1ән. >з калдырмаган. Бурсыкны тынлап кына xaia.iaiitan. аның кебек зәһәр шоферны табуы кыен булачак, диде Шаһмиран. авыр нанлыкны бозын
Барчасы да. уф HICII. җиңел сулап куйды. Хәл кы нанлы Альбер! Галиповны би-нк озак вакьика «командировка! а» җибәрер! ә Гаиләсенә җитәрлек күләмдә акча калдырсын, кая кшәсен әйтеп юрмлсын. Бу ипне читтән чакырылган Мушка белән Хәнҗәрю тапшырырга Ана >аба да Бурсыкның ишләсәнә ма!ди ярдәм күрелме iep монысы безнең эш.
Кибет директоры Хәнәви Шомбыювны ла Альбер! Галиповган ка i- дырмаска кирәклеге тәгаенләнде Аерылмас дуслар бш үзләре Бер караганда ion гаеп ю шул Шомбытовта лабаса Ку II.HIII.III ки 1мә!әч. aiicai юлга баскан IH.ICHC HI icpieii. кеше измерен озюп. Пьнрак дуслашсыннар инде. Коттеджлары ла рәттән генә, буш вакьплары күн булачак. рәхә!яәнен ял шссннәр. бассейнда йөзсеннәр. юлнләр икән. Иделдә колач can.ipi а мөмкин
Фараның янган машинасын бераз соңрак кем дә бу ка «ур ian» китәр. Аң 1.1 н.п ыз ү зенә, бу com ы KIICOI ү. диярсс i llpioio үк аңа Oiap бис iөсендәге запас I ai ы < ту t ы< 1ы»ны бирерсез, ышаныч коннс бе лән йөрер, юеш асфалы 1ОССНӘ буяныр, номер iypi.in.ia уйлаи.н Шаһмиран a 1Д.111.1 хәлләрне шу 1лйрак юшендерде
Майор A iCKcaiuip А шевка зур суммада премия язарга карар кылын- ды. Үз бурычын әйбәт башкара
, у көннәрдә Сәүдәгәр кырыкка ярылды Иске сл ахырында җибәр- ь гән хаталарын төзәтеп, ышанычны бише белән аклады Атна-ун көн дигәндә Вильнюстан телеграмма килеп төште, Чиләбе товары кирәк урыша исән-имиң барып ирешкән, валюта күчерелгән. Ә аңарчы Сәүдәгәр Себер якларын чагын бер урап кайтырга өлгергән иде инде, илле килограмм германий дигән металлны үзе белән үк алып кайтты, якын арада цирконий, берий дигәннәре дә кулга керәчәк. Товарны сатулашканда Тимерхан шүрләп тә калды, тегендә, Магаданда Сталин, Бсрия исемнәре сш телгә алына иде, берийны шул палачка бәйле түгелме икән дип коты алынды. Юк, диделәр. Аңа нәрсә, металл гына булсын. Теләсә кайсын сорап торалар.
Алда әйтелгәнчә, урам чатында халык ачуын кабартып киоск ачудан, анда җыен тузга язмаган нәрсәләр сатып, тиен санаудан башланган эш хәзер халыкара аренага чыкты Монда бернинди халыкны талау, кемнедер рәнҗетү, рэкет белән шөгыльләнү кебек нәрсәләр юк «Татсиб» өчен дәүләт үзе киң мөмкинлекләр ачты — тәмен татып яши бир.
Нәрсә ул германий? — Менделеев таблицасын өйрәнүчеләр беләләрдер. Әмма жидс классны чак-чак кына эләктереп калган Тимерхан Сәфәргалисв аны нәрсә белән ашауларын чамаламый да, терсәк буе- терсәк буе итеп туралган берничә тимер кисәге ул аның өчен. Моны Польша аша Германиягә озатуның бер авырлыгы да юк. Җиде класслы, бер коридорлы Сәүдәгәрне башсыз диген син! Академик ул! Икс кон дигәндә тәки малны озату әмәлен эзләп ташы бит Абзагыз күрше Мари-Эл республикасындагы атаклы ат заводыннан егерме биш ТУ—04 ләр сатып алган иде. Чамалагансыздыр: ТУ 04 — шул ук дүрт аяклы ат дигәнне аңлата. Осте ябулы икс КамАЗ машинасына атларны тояде дә, металл кисәкләрен пычракка әвәләп, тизәккә манып, малларның аяк аегына ташлады, берничә сәнәк печән ыргытты, атларга азык кирәк бит Аннары—әйдә, пошел! Брест тамгачысы аша Польша агайларына, аннан. дальше дуй!
- Берьюлы икс куян аттың,— дип мактады Кенәз Тимерханны.— Тегендә ничек соң?
Поляк дуслар Брест га ук көтә. Германиягә алар озата, ышанычлы. Валютаны Варшава базары хуҗасына тапшырырга куштым
Җәвид Шәрәхтуллинны әйтәсеңме?
- Нәкъ үзе.
Шәп егет, шәһәр мэриясе, полиция аның кулында, ләкин безгә бурычы шактый хәзер, моны киләчәктә истә тотарга кирәк
Берийны озатасы була ич.
- - Кисәтүем генә.
Юкка куанышканнар, мактанышканнар икән егетләр, аларның бу мактаулы гамәле Шаһмиран аша Дәү абыйга барып ирешкән Ике туз арасында нинди сөйләшү булганын беркем белми. Дәү абый шуны гына әйткән:
Ул башсызларың Казан каласын күккә чөяргә җыенмыйлардыр ич?! Берәм-берәм мамыгыгызны тараучы юк шул сезнең Бүтән миңа килеп наданлыгыңны күрсәтәсе булма, дигән. Шаһмиранны ачуланып
Кыз шыр җибәргән, трусигым юешләнде, дип сөйли, чөнки нинди кораллар белән эш итүебезне ул шул чак га төшенгән Ә инде Тимерхан Сәфәргалиеңне Удмуртиянең Глазов шәһәренә озатканчы, аңа Менделеев таблицасын өйрәнергә, урга мәктәпнең физика дәреслеген җентекләп укып чыгарга кушкан. Сәүдәгәр яңа. тагын да хәтәррәк сәг|юргә кузгалганда Дәү абыйның кисәтүен истә тотарга сүз бирде
ибешең чуарлыгына искитмәле! Ни генә юк алла. Киштәләре байлык tan сыгылып юра Сәмәнен булса, тере товар да бар монда, ди. әнә, бер олы яшьләрдәге сатып алучы Самат Кил- дебәконның болан ит ыибар иткәне юк иде кибет киштәләренә Ma т күп икән шул хәзер, геге агай әйтмешли, акчаң гына җитсен. «Чыңгызхан» кибетенә вак-төяк сәүдәгәр, мафиоз структура килеп тулган, кемнең пи белән шөгыльләнүен белерлек түгел, бер кырыйда ашамлык ризык сатылса, рәттән генә кер юу порошогы, ласьон, машина майлары, запас частьлар кебек товарлар белән сәүдә итәләр, арырак төрле гукыма әйберләр, күн курткалар тиенгән, габак-савыт, бакчачылык кораллары да шунда, чит ил аракысы, горле исемдәге кондитер әйберләре һәр бүлскто диярлек тулып ята
— Бай икәнсез, диде Килдебәков. кибет директоры Шомбыгов белән танышкач.
— Халык очен тырышабыз, елушый.
Шомбыгов ир уртасы кетне, бик кәгтә. зәвык белән киентән. хәтта. ПИНЖӘК кесәсенә кыйгачлап ак кулъяулык та кыстырып кушан Шомырт кара чәчен күпертеп маңгай остена өйгән, килешә үзенә, пичектер, зыялы адәмне хәтерләтә.
Тәҗрибәле тикшерүче, артык игътибар итмәгәнгә салынып, кибет директорына сытшулы караш ташлады, бәй. бөтенләй ат арып к i нан бит бу адәм, милиция кешесен гомерендә күрмәгәндәй кылана. алдындагы кәгазьләрен әүмәкләргә кереште аларны бер урыннан икенче төшкә күчереп йорт ю.
- Рәхим итегез, баш осте, Рәхттмбәков әфәнде Шулай диләрме әле? Әй. иптәш юк би т инде хәзер әфәНДС, әфәнде
Рәхттмбәков әфәнде түгел, майор Ки.тдебәков. дип төзәтте аны тикшерүче
Ой-ой, гафу, елушый. хата миндә, дип такылдады Шомбыгов Мен гафу, иптәш майор!
Зарар юк, түзәр) ә була.
Директор үзен бик тиз култ а алды, каушавы югалды, яңадан бүлмәнең чын хуҗасына әверелде Өстәл артыннан 4i.ni.in. яна күргәндәй кочагын кин җәеп, Килдебәков янына килде
Өстегезне салыгыз, елушый. иптәш майор, менә шушында т.тәбез аны, бирегә утырыгыз, бирегә, сез бит минем кунагым
Хуҗа кеше ишекне ачып, секрет арынасына нтдәште
С лушый. Липуча. кая безгә берәр чәшке кофе ясап кертче тнт тснә. һич тә мәшәкатьләнмәгез, мин хәзер китә.м. диде Ки тдебәков. очрашуга рәсми roe кертмәскә ii.ipi.iiiii.iii Шуны тына ишетергә теләгәндәй Шомбытонның йөзе биш йөзле лампа куыгыдай балкып кит гс.
Оптом бит. сез минем кунатым. елушый. гомергә бер мәртәбә йомышьиыз гошкән икән, рәхим итегез, нинди китү ли ул бер чәшке кофе эчмиче Юньле горташы да калмады хәзер кешечә сөйләшеп утырырга, елушый. җыен мофиозник. ачуым килмәгәе
Әңгәмәгә кибет директоры үзе тартып кертте Китдебәковны Югыйсә. тик томан а сүз баш тау җайсызрак иде. үгезне мөгезеннән тотып ил торган түгел бит Аннан сон бу торгашлар ифрат шома халык, пи әйтергә теләт энеңне ярты сү тештән тләктерен ала тар
Гафу итстез. сезгә дә күп оя,тат ашыр икән шу т дип янап кит те тикшерүче
Тәмам тарык иттеләр, елушый Куам үз тәрсн. әнә. үзегез дә күргәнсездер, кайберләре машиналарына төялеп ята тар. акырыш-бакы- рыш әле монда «Аренда очен гүләп торабыз, хәзер без кая барыйк.
К
кайда ул ирекле сәүдә»,— дип геңкәгә тияләр. Закон, минәйтом, минем кулда Министрлар Кабинеты карары
Кайданрак әйләнеп килергә, нинди ау куярга икән соң бу җанварга? — дип баш ватты Килдебәков.— сиздермәскә иде үзенә. Ул арада кечерәк кенә бизәкле подноска озын муенлы, уенчыктай җыйнак, зур зәвык белән эшләнгән көмеш чәйнек, ике чәшке, бер кап шоколад, кетердәвек вак печеньеләр тезеп, бүлмәгә секрстарьша килеп керде. Кызы, ну. сатучы тек сатучы инде, малай, киенеп тә күрсәткән, тере манекенша. тот га ике тәрәзә арасына бастырып куй. курчак диячәкләр Тәненең буяу тимәгән җире юктыр, ачык күкрәген, кулбашларын алсу тоскә манган, баш түбәсендә «Ат койрыгы» дигән прическа җилферди, керфекләре ясалма озынайтылган, шырпы озынлыгы булыр, билләһи, берәмтекләп куе кара сормәгә катырган, күз кабаклары зәңгәрсу, яңаклары буйлап кызыл тап йөгергән, монысы кызны рәсемдәге куян баласына охшатып тора. Иреннәре терекөмеш төсендә. Күлмәге юк дисәң дә була: бөтен байлыгы күз алдында. Кара челтәрле оегы нәзек сыйракларын беркадәр юанайтыл күрсәтә күрсәтүен,— ну, анысы гына ярый инде.
Секрстарьша подносын өстәлгә куйгач, директорына сораулы караш ташлады, аның нидер әйтүен көтеп торды Шомбытовка бу караш бик билгеле, чөнки ул кызны әллә кайчан үзе шулай ойрот си куйган иде.
Монысын кунак абыйдан сорыйк, елушый -диде директор елмаеп.— Бәлки танышу хөрмәтенә кирәктер, иптәш майор?
— Сез бигрәк инде.
— Рөхсәт итсәгез, диюем.
-— Башка вакытта,—дигән булды Килдебәков. әңгәмәнең шулай дусларча дәвам итүен теләп.
— Ихтыярыгыз...
— Безгә бит, иптәш Шомбытов, дәүләт кибегләрендәге менә шушы структуралар белән танышып чыгарга кушылган, үзегез аңлыйсыз. Сез минем участокка карыйсыз.
— Бик шәп, бик шәп. елушый.
— Алайса, исемлекләрен бергәләп актарып чыгыйк әле шул арның, аннары үзләре белән берәм-берәм сөйләшермен, ягыш товарны кайдан алалар, сатуга лицензияләре, малның сертификаты бар.\н.т һәм башкалар.
— Әлбәттә шулай, рөхсәтссз-нисез мин кибеткә беркемне дә җибәрмим, аренда очегг гиешле сумманы түләп торалар, анысын тикшерә аласыз, тиеннәрен дә кесәмә салмыйм, елушый,- диде директор, никтер, яңадан тынычлыгын югалта барып.— Инде куам үзләрен, югарыдан кушалар.
— Кайдан, югарыдан?
Әйтик, торттан, коммуна ң, мөлкәтләр идарәсеннән. барлык кибет директ орларына җиткерелгән бу әмер.
Килдебәков сүзне бөтенләй икенчегә борып җибәрде, чөнки ул үзенә кирәклесен эләктереп алтан иде инде Шик тудырмас өчен генә, анда да Шомбытов ягына салам кыстырт алан сөйләште Исем тектәге Альберт Галипов фамилиясен күрмәмешкә салынып узды Югыйсә, Ки тдебәков- пы нәкъ менә шушы фамилия кызыксындыра иде Куертып тормады, әлстә җепнең очын кайдан эзләргә кирәклеген чамалап куйды Коммуналь мблкәгләр идарәсе секретареның әйтүенә карат анда, оч кон элек Шомбытов шушы клиент турында шау-шу куптарып, берничә мәртәбә шалтыраткан Календарь бигендәге оч сүз дә күп нәрсә хакында сөйли булса кирәк.
— Бүген кайсылары кию соң? дип кызыксынды тикшерүче.
— Ну. китәләр инде, елушый. очесе-.дүртесе тоялеп тә беткәннәр.
Берсе юк әле, иртәдән бирле шалтыратам менә, оч кон элек ныклап сөйләшкән идем үте белән, була бит шундый сансыз кешеләр, слушый Котылам дигәч, котылам үзләреннән.
w — Ярый, алайса, мин китим, әгәр берәрсе кәҗәләнеп маташса, үземә әйтегез, иптәш Шомбытов. Тагын әйләнермен әле, әгәр рөхсәт итсәгез.
— Нинди сүз ди ул, слушый, ишегебез һәрвакыт ачык, сау булыгыз, майор әфәнде
Шулай да минем фамилияне отып кала алмады, ахрысы, бу бәндә, дип уйлады Килдсбәков, ишектән чыкканда. Ничек ди? Ну. китәләр инде, диме’ Кемнәр китүен, ә кайсының качып йорүен әйтергә теләми, эттән туган! Соры корт! Иң элек китүчеләрнең үзләре белән аерым-аерым гәпләшер!ә туры килер Ләкин монда түгел, Шомбытовта шик туарлык булмасын, әллә нинди нә1иҗәләр ясар, бәлки инде корылачак капкыннан чыгу юлларын күптән әзерләп тә куйгандыр
—ерара эчке эшләр, суд, прокуратура системасында эшләүчеләрнең хезмәт хакы чагыштырмача түбән булуы иң яхшы белгечләрнең, тәҗрибәле юрисг-кадрларның бу тармакны күпләп ташлап китүләренә китерде. Җинаятьләрне тикшерү өлкәсендә хәлләр аеруча кыенлашты, кайбер эшләр каралмыйча айлар буе ята, ашыгыч дигәннәре дә осгәп-остәп генә тикшерелә, шулай итеп, күп кенә җинаятьләр бөтенләй ачылмыйча кала Бу хәл базар мөнәсәбәтләренә күчкәндә җинаятьчеләрне тагын да азындыру!а кигерде, һәрхәлдә, җавапсызлыкка этәрде Җиная гьчелек үсте, халыкта ризасызлык <уды Ә инде акны карадан асра башлагач, бу тармакның бөтенләй бушап калганлыгы беленде. Шунлыктан, һәрбер тикшерүчегә берьюлы очәр-дүртәр җинаять эше тапшырылды.
Маяковский урамындагы җинаягь эшен кабул итеп алганда Самат Килдебәковның әле Лаеш урманында яндырыл! ан «Москвич» вакыйгасы ачылып бетмәгән иде. Дорсс. җинаятьчеләр инде кулга алынды, вакытлыча тикшерү урынында тотыла. Хәзер кайбер нәрсәләр ачыкланды Бер торкем карак машина урлау белән шөгыльләнгән. Урланган һәр машинаны шәһәр чигендә!е бер шәхси гаражда башка төскә буяп, ялган документлар тутырып. Кавказ егетләренә сатып ятканнар, кайбер очракта техниканы урманга алып барып чишендергәннәр. кирәкле детальләрен берәмтекләп сатканнар, «кабыгын» ут lopieii яндыр! аннар Taii.ui бер- икс кон эчендә эшне судка тапшырырга ниятләнә Самат, тик менә машинка кулны тота. Ник дигәндә, чират зур, тикшерүчеләр беркетмә тутыру, нәтиҗә чыгару, отчет басу өчен машинкага чират торып вакыт үткәрәләр. Саматның хезмәттәше Саша Аласв га иштең күплегеннән зарлана, киңәшә, ярдәм сорап мөрәҗәгать итә, башкаларның ничегрәк эшләүләре белән кызыксына Килдебәковның өлгерлегенә соклануын белдереп: «Син эшне ничегрәк оештырасың соң?» дип кызыксынды ул бер көнне «Мактанырлык берни до юк әле монда», дигәч, тынды тагын, үз-үзеннән зарланып мыгырданды. Ә болай, начар кеше түгел Саша, тупаслык күрсәтмәс, кушкан йомышны җирснә_ җиткереп башкарыр Киңәшмәләрдә башлыклар сөйләт он бер генә~сүзнс дә колак яныннан гына үткәрмәс, блокнотына теркәп барыр Итыибарлы булганга эштә тиз күтәрелә Алаев Әле кайчан гына өлкән лейтенант иде, әнә. хәзер егерме биш сл эшләүче Килдсбәков белән тигез тәндс майор'
Бу кадәрссс, кем әйтмешли, уйланыр өчен генә Килдсбәков хезмәттәше Аласвка һич тә көнләшен карамый, аны башкалардан бер яты белән дә аерып куймый, ул хакта башына да китерми, тату, дус эшлиләр, тиешлесен генә гәпләшәләр Аласв кебек икейөзле кешегә шунысы да бик
җиткән, кирок чакта үзенә дигәнне теше-тырнагы белән суырып чыгара. Берәр хәбәр эләктерү белән погонлы күлмәге остеннән молнияле джемперын кия дә тиешле урынга чыгып йогерә Трамвайда аның кемлеген белмисең дә, ә инде эш урынына җитәрәк иңдәге джемперы тагын кулга к\чә. Хәер, ул хәзер шәһәр транспортында бөтенләй күренми диярлек, гаражында шәхси машинасы бар, бетте ул акча җитми дип, зарланып иорүләре. Бензин аз китә дип, «Жигули»сгг япон «Тойотамсыпа алыштырды Дәрәҗәсен бик белеп кылана майор, андый чакларда джемперны арткы утыргычка ук ыргыта, гаишпиклар яныннан узганда погоннары күренеп торсын, янәсе.
Эшендә майорның мафиягә сатылган шымчы булуын башларына да китермиләр. Ул үзе «шымчы» сүзен һич ярагмый, Кенәзгә дә үзенә алай дип эндәшмәскә куша, әгәр эш очен кирәк икән, анда карагыз инде, тик шау-шулы булмасын Бу очрак га майор Алаев дию бөтенләй урынсыз Александр Васильевич яки гап-гади Саша- бетте-китте, урам тулы андый Сашалар Алаев Шамил Бакаев белән дуслыкны әнә шулайрак көйләде. Иң кыен хәлләрдә генә элемтәгә чыгарга дип килеште Яңалык бар икән, ул Кснәз янына үзе киләчәк.
Ни булды, Самат, госең качкан?
- Баш авыртып тора, -диде Килдебәков, Алаевпыңсоравына җавап итеп.
Бу юлы да алар арасында әңгәмә куерып кигә алмады. Саматның уртаклашыр сере юк иде, тегесе ни дә булса сиздерергә гсләмәдс, артыгын төпченергә базмады. Берәр җае чыгар әле, Кснәз хәбәрсез калмас.
_ыңгызхан» кибетенә кереп чыкканның икенче көнендә Килдебә- «ч ков сәүдә ноктасының хуҗасы Альберт Галиповны эзләп китте.
Вишневский урамында тора икән. Ләкин хуҗа ашыгыч рәвештә командировкага киткән булып чыкты. Хатыны эштә, балалары мәктәптә икән, өйдә карчык-әнисс, улының кайсы шәһәргә киткәнен белми, озакка барам, дигән. Альберт Галиповның эгп^урыны билгесез Хатынын күреп сөйләшергә ниягләп куйды тикшерүче. Йөгереп кибеткә барды, директор Шомбытов та эшкә чыкмаган Өенә шалтыратып белештеләр, гомумән, кайтып кунмаган, кышкы айларда андый гадәте юк иде, дигәннәр өй- дәгеләр, бик борчылып утыралар икән.
Бер пот зоз ашаган тикшерүче очен моның исле йомырка икәнлеге шунда ук аңлашылды. Килдебәков иркенләп үзенең соңгы өч-дүрт кон эчендәге гамәлләрен, очрашуларын, кешеләр белән ничегрәк сөйләшүләрен берәмтекләп чыкты, әмма авызыннан шикле кош очырган мизгелен чамалый алмады, очкан, күрәсең Барысын да кат-каг хәтереннән уздырды, ә менә Аласв белән сирәк-мирәк сүз алышуларын санга сукмады. Шуның белән кибег гә тәгәрәтелгән йомгакның җебе озелде, Самат кулында нибары бармак буе бернигә яраксыз җеп кисәге генә калды. Бердәнбер чара Шомбытовны эзләп табу, ул бит Казандадыр, кайчан да бер калкып чыгарга тиеш.
Юк, ни дип өметләнеп чыкты соң әле Килдебәков кибеттән. Шомбытов та, Галипов та урамда каңгырап йөрмиләрдер. шәт. Әллә нинди алибилар эзләп табарга кереш көннәрдер, мөг аегг Директор алай тиз генә кибетен ташлап качмас бит, әгәр теге вакыйгада гурыдан-туры катнашы булмаса Ә менә Галипов дигәненең койрыгына басарга кирәк, беренче чиратта. Килдебәков кибеткә кире керде, бүлек мөдирләреннән сорашып Галиповның сәүдә ноктасын тәгаенләде, сатучы кыз янына килде
Әйтегез әле. сез нинди оешма исеменнән сатасыз?
Бернинди оешма исеменнән түгел.
. — Фирмагызның исемен сорыйм
— Белмим.
— Хуҗагыз кем?
— Нинди хуҗа?
— Сезне монда кем куйды?
— Нәрсәт ә ул сезгә?
Мин тикшерүче, менә таныклыгым, диде Самат, кызны йомшартырга теләп
— Булсагыз соң, минем сездә эшем юк.
~ Күр син бу сорхәнтәйиец сөйләшүен, яшь кенә булса да. этлеккә өйрәнеп өлгергән. Җитмәсә, сигарет кабызып. тикшерүченең йөзенә төтен алкалары җибәрә башлады. Ну, ир-ат затыннан түгел. каһәр, төтенен авызына кире тутырасы иде сержант Ковалев шикелле. Ковалев исенә төшкәч, Самат елмаеп ук җибәрде, ачуы басылгандай булды
Шулай берчак, рейдка чыккач, алар төнге сәгать ун-унберләр тирәсендә машинада Бишбалта дамбасыннан узыл баралар иде. тимер юлның теге ягында ниндидер карачкыны шәйләп аллылар Мөгаен. Bai оннан ни дә булса чәлдерергә йөрүчедер, дип, тикшереп карарга ниятләделәр. Җиңел гәүдәле сержант Ковалев берничә сикерүдә барып га җитте. Карачкыны кар Кортеннән аерьш алды да тегеңәр!ә йодрыгын иснәтте, тылыңны чыгарма, янәсе, ә көрткә яртылаш чумган хатын-кыз артын боргалап нидер эзли, үзе сөйләнә
— Син нәрсә, Ваня, ә Вань!
Шуннан Ковалев чыдамады, күн перчаткасы белән тегенең йомшак җиренә биш бармак эзе калыр тык итеп берне тамызды, «псчатьне» тегенең пал тә итәге белән томалап куйды Гаебе була торып, әлеге сатучы кыз шикелле, тәкәбберләнеп маташа, имештер, кемнең кемдә ни эше бар, менә өстегездән начальнит ыт ы и а язып биргәч, белерсез. Тимер юл буе шулай ук җәмәгать урыны, дип аңлата Ковалев, шәхси иреккә чыккан хатын тыңларга да теләми. Шуннан сон тегеләрне Киров район эчке эшләр бүлегенә алып барырга, булган хәлләр турында беркетмә тутырырга туры килде. Карасаң-баксаң. өйдә ирнең хатыны, ә хатынның ире бар икән, туларны ачыклагач кына хатын, исенә килде, тафу үтенергә тотынды, иренә белдермәүне соран, ялвара башлады. Каны никадәр кызса да. Ковалевның күңеленә мәрхәмәт килде, беркетмәне ертып ташлады. Шундый беркетмә тутырганчы айнытасы иде бу кычыткан чыпчыгын
— Сезнең эшегез юк т ыр бәлки, ә минеке бар һәм бик җитди, диде Самат боргаланырта урын калдырмыйча Сорауга җавап бирегез, яки мин сезне хәзер үк бүлеккә алып ки тәм
— Йә. кем куйды сезне монда?
— Альберт
— Фамилиясе?
— Мин белмим Аллам орсын менә
— Галинөвмы?
— Бәлки шулайдыр, сорат аным юк
— Алайса, Альбертның кайда эшләгәнен әйтегез
— Ул миңа товар тына кигерә, саткач акчасын алын китә
— һәр көннеме?
Төрлечә була инде, кичә бөтенләй күренмәле. Сез барысын да директордан сорат ыз, ул беләдер, диде кыз. тлеккеге кайнарлыгын ют алгып Күптән шу тай кирәк иде
Сатучы теленнән бүтәнчә пи дә булса йолкын алырга мөмкин түте т монысы аңлашыла. Бә тки ул чыннан да товар сатудан башкасын белмидер Тәмәкесен тарткач хәмерен дә татыйдыр, башкасын да булдырадыр. бу тутый кош, дип уй тан куйды Самат
Ресторанда кичке ашка кергәч, берни дә сөйләмимени соң Альберт’’
Кыз иңбашларын җыерды, тикшерүченең ни белергә теләгәнен чамалап текәлде.
— Анда башка тема безнең... — диде ул.
— Мәсәлән?
— Ну, тегесе, монысы.
— Интим хәлләрме?
— Алары да.
— Эшкә кергәндә гариза яздыгызмы?
— Нинди гариза ди ул тагын.
— Хезмәт кенәгәгез кайда?
— Нигә кирәк ул миңа? Акчаны барыбер түлиләр, зарланмыйм.Чыннан да, кыз урамнан тогын куелганга охшый. Тикшерүче соңгы соравын бирергә ашыкты.
— Альберт сезгә шушы коннәрдә сәүдә эшләрен туктату турында берәр сүз әйтмәдеме?
— Юк.
— Ярый, алайса.
— Әллә безне чыгарасызмы? — дип кычкырын калды сатучы аның артыннан. Самат җавап кайтарып тормады, кулын гына изәдс.
Кибет тирәсендә киләп сарудан нәтиҗә чыкмады. Инде эш урыныннан Галиповның хатынын эзләп табарга кирәк, иренең кайда эшләгәнен, командировкага кая киткәнен белми калмас ул. Әлегә күренеп юрган яктылык шул якта.
г _ уган кон. Бик модада хәзер туган көннәрне үткәрү. Кайберәүләр
I аны елга ике-оч мәртәбә тантана итә, бүләк җыю яки эшендә югарырак дәрәҗәгә өметләнеп, начальствоның күңелен күрер өчен. Соңыннан бәйрәм чыгымнары бише белән аклана бит
Гомумән, кирәкме соң андый мәҗлесләр? Иң элек кем туганын чамаларга кирәк. Ник килгән ул бу якты дөньяга? Җирдә кем булып яши? Бүгенге гамәле нинди? Майтарган эше зурмы, башкаларга, җәмгыятькә файдалымы9 Киләчәктә пи кылырга җыена? Беренче чиратта кешенең җәмгыятьтә тоткан урынын ачыклау фарыз. Аннан инде, бәлки, гомерендә бер мәртәбә, башкарган эшләргә йомгак рәвешендә туган көнне билгеләп үтәргә дә момкипдер — әгәр кешесе лаек икән, һич тә түгәрәк сан җиткән саен i үгсл. Хәзер бит сабый тәпи басканнан алып, кемнең кем булуына карамастан, ел саен шау-шулы табын корыла, Хәтта әти-әнисе җилкәсен кимереп ятучы имгәкнекен дә онытмыйлар.
Әмма бу туган көн тантанасы бик югары кимәлдә булыр! а охшый иде. «Татсиб» фирмасы моның өчен «Акчарлак» ресторанын бер ай алдай сатып алды, оркестрга, артистларга, биюче кызларга заказ бирелде. Ресторанның үзендә барлык тор ашамлык һәм эчемлек тулып ятуга карамастан, кыш уртасында Ташкенттан, аның да нәкъ менә Алай базарыннан тәлгәшле йөзем, кавын-карбыз, Грузиянең Кабулетти шәһәреннән егерме бишәр еллык коньяк, Балтик буе дәүләтләренең берсеннән бәлзәм һәм тере форель балыклары кайтарылды. Кош-кортны, чучка балаларын бөтен килеш кыздырып, аягүрә бастырып чыгардылар, фазан, кыр үрдәкләренә канатлар куелган иде.
Мәҗлес башланырга икс көн кала «Санитар көн» игълан ителде, чистартыласы чистаргылды. юыласы юылды, тәрәзә пәрдәләре, өстәлдәге эскәтерләр яңаларына алыштырылды. кунак залы чәчәккә күмелде.
— Туймы соң бу?
— Кем баласы өйләнә икән?
— Берәр түрәнекедер инде.
— Чит илдән киләләрдер мөгаен, йә Гарәбеганыан, йә Япониядән
— Туган кон ди ич.
— Менә анысы булмастыр, кем күтәрә алсын шушы чаклы расходны?— диештеләр ресторан хатыннары.
— Алтмыш дүрт яшемә җитеп мондый галәмәтне күргәнем булмады.—диде табак-савыт юучы ана.
Көткән кон. ниһаять, килеп җитте. Иң элек ресторан мәйданы «Жигули», БМВ. «Вольво». «Тойота». «Мерседес», «һонда», «Опель- Аскона», «Ситроен» машиналары белән тулды Машинадан төшкән күн курткалы тәкәббер егетләрне, йоз-бигләре буяуга катырылган чыркылдык кызларны «Акчарлак» рестораны йотып кына алды. Аларны залдагы серле ярым караңгылык, атаклы композиторыбызның «Шәрекъ биюе» музыкасы каршылады. Мәҗлескә кемнәр җыелуын, өстәлләрнең ничек бизәлүен сөйләп тору кирәкме икән?' Хөрмәтле укучым, ул кадәрссе сезнең кәефегезне җибәрәчәк, ачуыгызны кабартачак, чөнки миллионнарның ничек җилгә очырылуын белен, йөрәгегез сыкраныр, күңелегез рәнҗер, барысына да моңа тол куйган хөкүмәтенә дә. аерым кешеләренә дә Ярар, үзләре генә сыйлансыннар, рәхәтләнсеннәр б#у толы, кайчан да булса бер килен чытачак әле аның ахыры
Залның икс ягы буйлап өстәлләр тезелгән, урталыкта биер өчен махсус буш урын калдырылган. Оркестр тәбәнәк сәхнәгә урнашкан, ул туктаусыз дөмбердәтүен белә. Түрдә, идәннән түшәмгәчә терәлеп үскән фикус толе уртасына аркылы куелган озын өстәлнең нәкь уртасында тәненә сылап тегелгән кара ялтыравыклы күлмәк кигән, башына шундый ук тукымадан чалма чалган, теләсә кемне һуштан яздырырлык чибәр кыз утыра. Кара тукымадагы уймак-уймак түгәрәкләр ут яктысында мәрҗән кашыдай ялтырый, меңләгән очкын чәчрәтә Чалманың маңгай турысына чәй чокыры зурлыгындагы бриллиант брожка кадалган, анысы кечкенә кояш булын балкый. Кызның ике ятына икс егет кунаклаган, шулай ук чибәрләр, җитезләр. хуҗабикәнең күз сирпү- еннән үк нәрсә теләгәнен, ни боерганын аңлап, әмерен залга җиткереп торалар
Күрче, б. . г булыйм, безнең Шура бит бу'
— Акрын, дурак!
— Килешә үзенә.
Ну!
— Утыруын кара Әби патшаның.
Телеңне тый. ди тор.
Сойләшүләрсштәп үк күренеп тора, яңалар, вак-тояклар, ничек килен эләккәннәрдер бу табыш.т билгесез Белсеннәр, күрсеннәр, өйрәнә торсыннар, дип чакыргандыр инде берәрсе. Ә алар урамдат ыча кыланалар, бүре баласын бүреккә салсаң да. урманга карын дитәннәр борынгылар.
Валлаһи, болар бүген берәр төрле мөгез чыгарырга җыеналар, ахрысы, ди баягы юкны-барны сөйләүче егет. Осгәлдәш дусты атты кырт киеге.
Тагын бер генә сүз әйт. падла, типкәлән чыгарам үтеште'
Бетте, бетте, иттердем һәммәгезне, дин. өстәлдәге рюмкасын күгәрде дә бүтән дәшмәс булды теге
Бу тирә өстәлдәге шушера әнә шундыйрак телдә сөйләшә иде Ур- талыктагылар авы тыннан «киря». «бабка», «лимон», «лимузин» сүзләре ишетелә Укучым беләдерме, әлеге сүзләр ахирәт, мең сум. миллион сум. чиг ил машинасы дигәнне аңлата Алты рәт гәге юан корсаклы өлкәнрәк ләр, пөхтә киенгән, нәфис гәүдәле яшьрәк ир-егетләр, үз дәрәҗәләрен белеп, урындык артына ята гөшебрәк утырганнар да сабыр гына мәҗлес башлануын көтәләр Вак-төякләр ятыннан ишегелгән һәртөрле пышылдашуга акаеп карап алалар, тегеләр шунда ук шым була
Менә кыз кулларын чәбәкләп алды. Оркестр уйнаудан туктады, зал тынып калды. Урьпгдыктагылар сыннарын турайгып. кара күләккә текәлделәр. Кыз торып басты, беләзегендәге бриллиантлары ялтырап торган сәгатенә күз төшерде.
— Ишекне ябып куярга мөмкин,—диде, швейцар ягына баш кагып.
— Ул бикле.
— Хөрмәтле дуслар,— дип, залны күзләре белән айкады кыз—Без- нец болай җыелуыбыз әле беренче мәртәбә. Ник җыелуыбызның мөһимлеген. бөеклеген һәм гаять истәлекле булуын йөрәкләрегез белән төшенсәгез икән. Бу гади мәҗлес кенә түгел—халык тарафыннан олылап хөрмәт ителә торган Дәү абыебызның туган көне бүген!..
Зал аяк өсте басып, озаклап кул чапты. Төрлесеннән төрле авазлар яңгырады:
- Яшәсен Дәү абый!
— Үзе кайда? Үзен чакырабыз!
— Вакыты җиткәч, килер ул,—диде кыз сүзен дәвам итеп. Хәзер мин Дәү абыебыз хөрмәтенә, аның исәнлеге өчен беренче тостны тәкъдим итәм. Табигать аңа озын гомер, нык сәламәтлек бирсен! Нәкъ утыз елдан аның йөз яшьлеген билгеләп үтәргә насыйп булсын!
— Кушылабыз.
— Дәү абыйга дан!
— Ура-а-а!..
Табын шулай күтәренке рухга берсснпәп-бсрсс матуррак тостлар белән дәвам итте. Әмма җавап сүзе белән чыгучы, бу мәҗлеснең гөп «гаеплесс» үзе һаман күренмәде. Оркестр уйнады, артистлар җырлады, кунаклар урталыкка таралып биеде. Ашап-эчтеләр дә тагын дөбердәштеләр. вальс әйләнделәр. Кайберәүләр шактый эрергә дә өлгерде, алары— шул. баягылар, ишек төбендәгеләр, тиз озаттылар үзләрен. Ә. болай. күпчелек һич тә киртәдән чыкмады, нинди табында утыруын яхшы чамалады.
— Ә кем соң ул. Дәү абый?—дип кызыксынды, фирмада яңарак эшләүче берәү.
— Борын астың кипмәгәгг әле белергә.
— Шулай да күрәсе иде.
— Ясиның укылса, бәлки күрерсең дә. Күтәрик, әйдә, берәрне
Залга тагып ярым караңгылык иңде. Төрле төстәге ут көлтәләре уйнарга кереште. Әнә кара! Тәбәнәк сәхнә уртасына җиде кыз чыгып басты, җидесе дә шәрә. Хәер, алай дип әйтү бик үк дөреслеккә туры килеп бетмәстер, кызларның җидесе дә җиде төстәге үтә күренмәле эчке күлмәктән, тәннәренә сыланып, яктылык чәчеп тора. Бүтән эчке гәүрәтне каплагычлары булмагаплыктап, «карга оялары» бүлтәеп, әллә кайдан күренә, кара төймәдәй имчәк башлары бүртеп чыккан. Ахырдан «Шәрекъ биюс»н шул кызлар биеде. Чүлмәкчедән күрмәкче дигәндәй, сәхпәдәге- ләрпе өстәл артындагы кунак кызлар алыштырды, аларныц кайсы җирләре ким таг ып. Егетләрнең муеннарына сарылып башланган бию, бераздан бот арасыннан мүкәләп йөрү, тар күлмәкләрен күкрәк авызына күгәреп, киңрәкләрен башка бөркәнеп бию белән тәмамланды Шура кызыкай бу арзанлануны шунда ук сизеп алды. Баягыча кулын-кулга чәбәклән, тын калырга әмер бирде.
— Һәрбсрегсзгә карават куйдыртмыйммы соң шушында?— диде ачу белән.
Залдагылар айнып киткәндәй булды. Шура өстәлләр арасыннан әкрен генә узды, һәркемгә сынаулы караш ташлады, кем каршысында биегәнегезне онытмагыз, янәсе.— Аны шулай аңладылар.
— Үгетләп карыйм әле... Үзен,—диде пышылдап кына һәм уң яктагы банкет бүлмәсенә кереп китте.
Оркестр салмак кьига «Тәфтилләү»не сузды.
- Дәү абый шул койне ярата, ул аның өчен гимн,—диде Шамил Бакаев. бүген генә Себер якларын айкап кайткан Тимерхан Сәфәргалиен- кә—Синең уңышларыңны белеп куаныр әле
— Ул хак га сөйләшмик. Безнең эшкә тыгылмый бит хәзер
— Ә күзәтә.
- - Анысы бар.
- Хаталансаң, хокемен дә чыгарыр.
- Ну, сиңа, тфү-гфү, диген.
— Әйдә, бәлзәмне генә тот, Нурияне озата баргач, шәлперәерлек булмасын ..
Ике ахирәт сүзне йомгакларга өлгермәде, банкет залыннан Шура килеп чыкты да тиз-тиз түргә юнәлде, оркестрга туш уйнарга ишарә ясады.
Браво!
Тагын алкышлар. Әнә ул. Дәү абыйлары нинди икән! Буе икс метрлап бардыр, юанлыгы - галанка мичедәй, зур башлы, агг-ак куе чәчле. Әзср- бәйҗан шагыйре Сәмәд Вургунда гына иде андый чәч. андый олпатлык Киң җәптинкә йоз уртасындагы карчыга борын аңа мәһабәтлек өсти шикелле. Ә менә күзләренең ниндилеген белеп булмый бина эче. төгг булуга карамастан, нишләптер зәңгәрсу күзлек киеп куйган Негрныкы шикелле калын иреннәренә кара яфракка уралган сигара кыстырган, аннан аз-азлап кына зәңгәр төтен боркегг килә. Жанлы паровоз! Сигара тотенсн эчкә алмый үзе. Ни генә кыланмасын, аңа һәммәсе дә килешеп тора.
Менә бу кеше! Менә бу шәхес, ичмасам* Шундыйларны президент итен сайласаң да җирендә Кыяфәтенә, атлап килүләренә, гәүдә тотышларына гына күз салыгыз: олпатлык, тәвәккәллек, хакимлелек ярылып яга бу кешедә Бассам, идәннәре убылмасмы, диебрәк, салмак, сак атлый Үзен иркен, һәркемнән остен, бәйсез тоткангадыр инде, беркадәр гади булып га күренә, бер үк вакытта, ниндидер, сәер коч-куәт, шомлылык бөркелеп юра үзеннән Әнә шул шомлылык тышкы якка бәреп чыкмасын дигәндәй, Дәү абыйны икс ягыннан үзе кебек ике әзмәвер саклап килә.
Урыны, әлбәттә инде, гүрлә олпатның. Шура белән рәттән, ә егетләр аларның икс ягына утырыштылар. Вакыт иде Шура бермәл каушап калгандай булды, чонки аның сойләү осгалыгы чамалы, шуңа ка гтырагг- ды. Дәү абыйсына нинди магур. үтемле сүзләр әйтим икән, дин борчы г- ды бут ай.
- Әгәр кайдадыр бер гигант шәхес бар дисәләр, ул безнең хөрмәтле вә гыйззәтле Дәү абыебыз булыр, диде Шура, фикерен җыя төшеп Рәхмәт, мең рәхмәт үзенә безне санлап, шушы залга чыгуына Дәү абыебыз илле елдан артык гомерен халкыбызга багышлады Әлерәк кенә мин нотык сойломәм дин. Дәү абыйга сүз биргән идем, нишлим ног ьдәм бозыла инде, чонки бу кичәдә юбиляр хорматенә пи лә булса әйтми калу үзе гөнаһ. Сез мине аңлыйсыздыр, җәмәгать, без барысы-барысы өчен лә Дәү абыебызга бурычлы, һәммәбезне у г кеше итте Әйдәгез, аңа озын гомер, корычтай нык сәламәтлек телик’ Юбилеегыз мобарәк булсын. Дәү абый' Безне куандырып, тагын озак еллар яшәгез, сәламәт булыг ыз!
Юбиляр хөрмәтенә яңгыраган мактау, хуплау сүзләре ура кычкырулар, касә чәкештерүләр бөтен залны күмеп кино Мондый тәбрикләрне үз гомерендә күн күргән Дәү абыйлары, икс кулын күтәреп, халыкны шып ит герде
Рәхмәт, җәмәгать' Аргыгы кирәкми
Чыннан да. алтмышынчы җитмешенче елларда берәр районга коман-дировкага чыгамы, колхоз-совхозларда буламы, аның хөрмәтенә коню очәр мәртәбә госг күтәрелә иде Хәер, аңа гына гүгел. югарыдан ки леп
төшүчеләрнең барысына да шулай. Туктатырга вакыт инде ул 1әбрикләр- не. Эшкә комачаулый.
— Бер генә минут игътибар,— диде Шура, кичәнең шулай күңелле дәвам итүен теләп.— Безнең Дәү абыебыз искиткеч матур итеп жырлый да белә бит әле.
— Сорыйбыз, сорыйбыз! — дип эләктереп алды зал.
— Просто үтенәбез!
— Тагын бер мәртәбә куандырсагыз иде безне.
Бу чаклысын ук көтмәгән иде юбиляр. Җырланасы җыры җырланган бит инде. Нишли бу яшьләр?! Ул сөеп-ярагып Шурага карады, башын чайкап, җиңелчә генә кызны шелтәләгәндәй итте.
— Ну сине. Гөлшаһидә!
— Бер генә җыр, үзегез теләгәнне.
Абзыкайлары әле уңга, әле сулга таба карап бакты, тубал чәчен тузгытты, ияген учлап, бераз уйланып торды да, үгез үкергән тавыш чыгарып, рәхәтләнеп көлеп җибәрде.
— Алайса, кызык итим әле үзегезне, без яшь чакта шулайрак әйттерә идек,— дип, ниндидер сәер бер көйгә сәер җыр башлады.
Ай. шалашым, шалашым, Көлгә пешкән калашым. Сән көлгәндә, Асабай, Мал куярмын Асабай. Ишек алдым шукыршык, шукыршык.
Шайтан казыган Асабай.
Асабай.
Икемез дә бер буйда, бер буйда.
Мәүләм язган Асабай, Асабай.
Шуннан инде залдагылар, нәрсә булды бу, дип, беркадәр аңгы-миңге торганнан соң, исләренә килеп, юбилярны кабат юбрикләргә керештеләр. Дәү абыйның тавышы калын, өлкән яшьтә булуына карамастан, гаять көчле, 1айрәтлс, аһәңле, тәэсирле иде, җыр кунакларны үзенең серлелеге белән әсир итте.
Хөрмәтле укучым, бу җыр миңа да таныш, дөресрәге, аның юбиляр күңеленә кереп урнашу тарихы билгеле. Илленче еллар башында Казан Югары партия мәктәбендә Әлмәт төбәгеннән Әмир Шаһназаров дигән егет укып йөрде. Сугышта булып кайткан, эшкә бирелү сәбәпле, инде утыз яшен тутырып килсә дә, өйләнмәгән, колхоз бригадирыннан райкомның бүлек мөдире дәрәҗәсенә күтәрелгән, хәзер менә белем эстәп Казанга килгән. Партия мәктәбе гыңлаучыларының күбесе, бигрәк тә ир-егетләр гаиләле кешеләр, хатын-кыз заты исә. сугыш аркасында кияүсез калган яки ирдән аерылып, «Ирсез хатын — йөгәнсез ат»,- диеп, типтереп яшәүчеләр. Шуңадырмы, Әлмәт егете сабакташларына бик үк ыгышмады, кич җитте исә, педагогия институтының Иптәшләр урамындагы тулай торагына чапты. Әмма күрер күзгә чибәр генә булса да, колгадай озын, борынын кыссаң, җаны чыгарга торган ябык Әмирне якташ кызлары өнәмәделәр, мондый сөрхәнтәй белән йөргәнче, кулыңа таяк тотып йөрү әйбәтрәк дип көлделәр генә.
Бәхетенә, институтта Румыниядән килгән татар кызлары да укый иде. Әмир шуларның берсенә үлеп гашыйк булды. Әлеге «Асабай» дигән җыруны да шул кыз өйрәткән иде. Нишлисең, ул заманда чит ил кызларына өйләнергә, аларга безнең егетләргә кияү!ә чыгарга рохсәг ителмәде Укып бетергәч, кызлар, йөрәктә тирән яра һәм мәңге юылмас сагыш калдырып, туган илләренә кайтып киттеләр Менә кырык ел буе Әмир Шаһназаров мәҗлесләрдә шушы җырны җырлап юана
Хәер, кызны күрергә дип, бер талпынып та карады. Дөньялар үзгәреп, чит илләр! ә юл ачылгач, Румыниягә барып чыкты Әмма кызны күрә алмыйча әйләнеп кайтты, илле җиденче елгы чуалышлар вакытында кыз Америка! а күчеп киткән икән. Нәтиҗәсез сәяхәттәй сон Әмирнең күңеле бераз басыла төште, сабырланды. Шулай да йөрәк түрендә кирәк чакга моң ургыгырлык саф сулы чишмә челтерәп калды...
мир Шаһназаровның күңел кылларын чиртеп ала торган тагын
J бер урын бар Казанда, ул төш — «Казан» санаториясе белән трампарк кисешкән җир. Моннан узганда ул, җәйме-кышмы, машина тәрәзәсеннән зур башын чыгарып, шул чаттагы биш катлы йортның тәрәзәләренә сәлам биреп китә Хәер, йорт башындагы Әмир белгән ул тәрәзәләр юк инде, аларны шау-шу куптарылгач, өске оч катын бөтенләй томалап, сылап ук куйдылар, хәзер урыннары гына беленеп гора Әмма хәтерне яңар!ырга шул да бик җигкән. Туган көн мәҗлесеннән кайтышлый Әмир гегс йортка гагын бер карап узды. Бу хакта аз гына соңрак сөйләрбез
...Шаһназаровның тормышын миннән дә шәбрәк белүче юктыр, дип уйлыйм. Бу әсәр үзе дә иң әүвәл биографик яссылыкта язылырга тиеш, дип фараз кылынды. Инде менә, заманалары үзгәреп китте, Әмиребез дә олыгайды, әнә. җиде дистәне тутырды, һәр төшкә тыкшынмый башлады. Юкны-барны ычкындырып, өлкән кешенең хәтерен калдыруың да ихтимал, ә аның биографиясендә чатак урыннар шактый, тикмәгә генә серле «Дәү абыйвга әверелмәгән бит ул.
Югары партия мәктәбен тәмамлауга ук Шаһназарөвны. бернинди пленум, конференция җыеп маташмыйча, зур гына бер районга илтеп, райкомның беренче секретаре ясадылар, партия Уставы таләпләренә төкереп тә тормадылар. Хөкемдар кешегә ялгыз яшәү килешми иде. йөрәгендәге Румыния кызга калдыртам мәхәббәт утын йотып, Әмир, ай дигәндә, гаять тыйнак, сабыр холыклы, үзе кебек сазау китапханәчегә өйләнде. Хисләрдә икс яктан да очкын чәчрәтмичә гади генә яшәделәр Бер-бер артлы уллары һәм кызлары туды, тормыш үз җаен ала бирде Берсе хатын, икенчесе ир дип, әллә ни өзелеп тә төшмәделәр, бер-беренең хәгерен калдырырлык авыр сүз дә әйтешмәделәр. Арада гаи тә х х ббәтс генә булгандыр, күрәсең, ничек диләр әле. ата-ана бурычы, шул мохит тә г чыкмау.
Еллар узды, балалары үсеп җигеп, кеше булдылар. Улы яңа тор очкычларны сынаучы очучы. Украинада яши. кызы медицина институтыннан соң, Казан университетының юридик факультетын тәмамлаган үзбәк егетенә кияүгә чыгып, Урта Азия якларына китеп барды Күңел тагын бушап калды Хәер, бөтенләй үк бушап га бетмәде бугай Әле балалары югары уку йортында укып йөргәндә үк районда зифа буйлы, бик чибәр кыз пайда булды, педагогия институтының математика факультетын тәмамлап кайткан. Чын мәхәббәткә сусаган Шаһназаров әнә шул кызга күз атты. Кичекмәстән аны комсомол райкомының икенче секретаре игеп куйды Колхоз-совхозларга барышлый юл уңаеннан дип. сирәк-мирәк машинасына да утыргып чыкты Шаяртты, мәзәк сөйләп Һуштан язганчы көлдерде. Арада мәзәкләрнең хәйран тозлылары да. ботенләй тозсызлары да бар иде. Кыз үпкәләмәде. Беренче сөйләгән сүзләргә үпкәлиләр димени
Шулай бер көнне секретарь. Диләрә Сәхштованы (кызның исем-фами- лиясс шулай иде) икенче катка, үз бүлмәсенә чак )рын менгерде дә комсомол эшләре белән кызыксынды, авылларда, башлангыч оешмаларда ешрак булырга киңәш итте.
8. .КУ-.ч». 113
— Транспорт итәктән тота,—диде кыз.
— Кая машинагыз?
— Беренче йөри, бүген ватык әле.
— Алмаш-тилмәш чыгыгыз, әйтермен мин аңа.
— Яхшы булыр иде ул, Әмир Мирзаханович.
— Бар, җыен,— диде Шаһназаров коры гына.
— Мин хәзер...
Шоферын печән чабарга җибәреп, Шаһназаров руль артына үзе утырды. Кызга «Син үпкәләмә инде, иркенләп әнә шунда кереп кунакла»,— дип, машинасының арткы ишеген ачты Озын теллеләр күзенә чалынмаса әйбәтрәк. Алга таба тез остенә утырып йөргән чаклары да булыр әле...
Утырып йөрү генәме соң. Беренченең тезләренә ятып йоклаган мәлләре дә ешайды кызның. Урманда, куак-яфраклардан әмәлләгән шалашта. Аларын урман аланы сер итеп саклый. Озакка түзәрме икән шаулы урман? Түзгән дә булыр иде, әгәр Диләрә партия райкомына инструктор итеп күчерелмәсе. Ә анда карт гвардия, сугыш еллары мирасы, мин-минлектән исергән, тәмам каешланып беткән хатын-кыз эшли иде. Көнләшүдән шартларга җитеп, ул халык агачларны шундый итеп селкетте ки, шартлап сынса-сынды, әмма ша-улатып калды. Шаһназаров «матурым» кушаматы алып өлгергән инструктор Диләрә Сәмитованы зур бер колхозга партком секретаре итеп җибәрергә мәҗбүр булды.
Шулай да «матурымны» онытып бетермәде, авылларга чыккан саен, кыз эшләгән «Терәк» колхозына сугылмый узмады. Теге, беренче тапкыр туктаган чәчәкле урман аланы әлеге колхоз җирендә иде бит Басуларны карап йөргәч, партком секретаре да утырган УАЗик гел шул якка таба борылды. Монда хәзер инде агачларны селкетеп шау чыгаручылар юк иде.
_ еркадәр күңеле тынычлаш ан Шаһназаров район эшенә күбрәк вакыт бирде. Җитәкченең таләпчәнлеге аркасында район шактый алга китте, кырлардан уңыш алу артты, һәр хуҗалыкта эре-эре терлекчелек комплекслары төзелде. Монда, әлбәттә, нефтьчеләр белән дуслашуы да ярап куйды, нигездә асфальт юлларны алар салды Аннары ул Казанга киңәшмәләргә нефтьчеләр вертолетында гына оча башлады. Каспий диңгезе буендагы Аграу шәһәреннән кара уылдыкны ташырга да шул ук вертолетны файдаланды, аның өчен махсус кешеләр тотты. Район территориясендә кыйммәтле җәнлек совхозы тозедс. Шуннан сон Казан белән аралар тагын да якынайды, аны һәрвакыт көтеп ала торган булдылар. Партия олкә комитетының җир астындагы буфетына райком секретарьларыннан бары тик ике генә кеше кереп йорде, аларның берсе — Чистай шәһәр комитетының беренче секретаре, икенчесе—Әмир аСзагыз Шаһназаров. Ул, Кәҗәмогез йолдызлыгында туган кеше буларак, үзенең киләчәктәге үсеш юлын әнә шул чакта ук билгеләп куйды, тагын бер генә талпынасы калды — максатына ирешәчәк.
Диләрә нишләр икән соң ансыз? Тотып ашарлар үзен Шаһ Назаровсыз. Оештыру бүлеге мөдирен чакырып, чираттан тыш пленумны әзерләргә боерды, ә аңа кадәр өченче секретарь Тукманованың берәр мәктәпкә директор итеп күчерелергә тиешлеген искәртте.
— Секретарьлыкка кемне тәкъдим итәрбез икән. Әмир Мирзахано- вич? — дип кызыксынды мөдир.
— Әллә кешең бармы?
— Пленумны чираттан тыш. дисез ич.
Молир урынсыз сүз әйтмәде ләбаса, нигә төрттерде икән Беренче? Сорау бирүче уңайсыз хәлдә калды, чыгаргамы-юкмы дип. икеләнеп торды
— Нигә, тәкъдимең булса, әйтеп кара,— диде Шаһназаров, аны уңай-сызлыктан аралап.— «Терәк» колхозы партоешмасының уңышлары ку-анырлык, минемчә, тәмам өлгереп җитте кеше дигәнең.
Мөдир артыгы белән аңлады. Пленумны кайчанрак үткәрү көнен киленне дә бүлмәдән үк Тукманова хәсрәге белән чыгып китте. Әйбәт кенә эшләп йөргән кешене ничек итеп куалап чыгарасың, ди, сәбәбен табасы бар бит әле аның?' Алдынгы тукучы Гаганова үрнәгендә, артта калган тармакны күтәрергә, дип аңлатыл карар инде Тукмановага, башкача булмый.
Чираттан тыш пленум Диләрә Сәмитованы бертавыштан райкомның идеология секретаре игеп сайлады. Әмма Диләрә бу голы ялгызы гына түгел иде. агг-ак чәчле, зәңгәр күзле биш яшьлек кызын җитәкләп кайтты. Авылда Сәмитова мәктән директоры белән чуала икән, дигән имеш- мимеш Шаһназаровның колагына чалынган иде. ул чакта моңа артык игътибар бирмәде, ә менә бүгем мәсьәләгә ачыклык кертергә теләп, Диларәнең үзенә гуры сорауны бирде
— Балаң кемнеке?
Моның әһәмияте бархни?
11ик булмасын.
— Ялгыз кала алмыйм ич инде мин. Әмир Мирзаханович.
— Исеме ничек соң?
— Габдрахман Әпсәләмов китабыннан алып куйдым - Гөлшаһидә.
Шаһназаров артыгын төпченеп тормады, «Кызыңны алып килегг күр-сәтерсең», дию белән әңгәмәне түгәрәкләде. Ә инде курчактай бәләкәчне күргәч, бу бит ак чәчле, ничек минеке булыр икән, дип шикләнде. Алай дисәң, мәк гәп директоры да коңгырт чәчле ич. бар. тикшереп кара син!..
_үзебез озелеп калды Казан шәһәренең теге биш катлы йорты, дөресрәге, шул йорт каршындагы олкә комитет дачасы турында сойләмәкчс идек Әмир Шаһназаров Ирек мәйданындагы Зур йортның өченче катына менеп урнашкач, яг ыги бүлек мөдире булып зшли башлагач, дача ишекләре аның өчен киң ачылды Ачылуын ачылды, ә менә яггге кырыктан узган абзагызга Казан комсомолкалары әллә ни мөкиббән китеп тормадылар. Бүлекләрдәге инде тастымалдай сыгылып, карт байталга охшап калган хатын-кызларны күңеле җөпләмәде. Олкә комитетына инструктор итеп тагын Диләрә Сәмитованы алдыртты Ни әйтсәң дә яшьрәк чактагы мәхәббәте, күнегелгән ияре
Дача Мәскәү кунакларын кабул итү өчен төзе iron, әмма алар юкта секретарьлар, дәрәҗәлерәк бүлек мөдирләре аннан китеп тормый Мунча ягылган, табын әзерләнгән, чиратлашып теләт он кешеңне чакыр, көннәр буе ял ит. кәеф-сафа кор Тик ни хикмәт, Шаһназаровның Диләрәсс, ничектер, кыргыйлана, нәзберекләнә төшкән күк күренә Алачыкта берике рюмка коньяк кабын алгач, тота да анадан-тума ишек алдына чыгып йөгерә, әле морг болдырына менеп баса, әле агачлар арасына кереп поса, эзләп ran, куган тот үзен! Шуннан тәм таба, күрәсең Ә биш катлы йортның ян тәрәзәләрен шунда яшәүчеләр сырып ала. кычкыралар, каһәрлиләр, яныйлар Менә шулар инде эшне беренче секретарьга җиткерәләр дә Гасплеләрнең икесенә дә телдән шелтә белдерелә, ә бәхетсез йортның өске оч катындагы ян тәрәзәләре мәңге ачылмаслык игеп, кирпеч гезегг сылана. Аскы икс катта әйбәг кешеләр яшәвең искә алып, стеналарны кызыл, яшел кафель белән тышлыйлар
Мәрхүмәнең җаны уйнаган, тикмәгә генә ашкынмаган икән Кызы Гөлшаһидә финанс-икътисад институтының соңгы курсында укып йөргәндә, һич уйламаганда, Диләрә Сәмитова кисәк кенә дөнья куйды. Үләр алдыннан Шаһназаровка васыятен әйтеп калдырды.
- Ул бала синең кулга кала, күз-колак була күр, ялгызлык сизмәсен,— диде.
Әмир кызның кемнеке булуын тагын бер тапкыр сорамакчы иде дә, кире түнде, соңгы сулышында Диләрәне борчып тормады. Мәктәп директорын күз алдына китереп, үзен тынычландырырга тырышты. Табиблар Диларәнең үлеме бала тапмаудан дип аңлаттылар. Еллар буе имчәкләре сот белән тулып торган, ә бала имезү булмаган, күкрәк бизләре катып, ямап шешкә әверелгән. «Таптырасы калган бер-икепс, үземнекеләр икәнен белеп торыр идем, ичмасам»,— дип үкенде Шаһназаров ахырдан
Кулына диплом алу белән кызны Мәскәүгә Югары комсомол мәктәбенә илтеп урнаштырды Әмир абыйсы. Үзәк комитетта сүзе үтә иде. беренче секретарь Тяжельников белән сөйләшеп, бер үк вакытта комсомолның «Елочка» ял йортына директор урынбасары игеп тә билгеләтте, шунда ук ике бүлмәле фатирга урнаштырды. Эшләре көйләнде Гөлшаһидәнең, стипендиясен дә алды, хезмәт хакы да килеп торды, дус-иш арасында Гөлшаһидәдән Шурага әверелде. Исеме Шурага әйләнгәч, Шаһназаров фамилиясенә күчүдән баш тарткач (кызның үз фамилиясе булмау сәбәпле, бу тәкъдим ясалган иде аңа), Әмир абзасы Гөлшаһидәгә, ничектер, башкачарак, дус кыз рәвешендәрәк карый башлады, Мәскә- үдәгс икс бүлмәле фатирга епг йөрүе дә шуңа бәйле иде.
Диләрәне кызы Гөлшаһидә алыштырды Шаһназаров берничә яшькә яшәреп киткәндәй булды
Юк, мондый очракта Әмир кызны чит-ят җирдә калдыра алмады, укып бетерүгә, Казандагы Зона комсомол мәктәбенә урнаштырды Шура Сәмитова Мәскәүдә күп кешеләр белән аралашкан, шактый шомарып кайткан иде, үз шәһәрендә исә, кыюлыгын, җитезлеген тагын да үстерә башлады. Мин аның Казанның Яшьләр үзәгендә яшертен рәвештә оешкан «Тяп-ляп» группировкасының уртасында кайнавын әйтәм. Группировка лидеры Җәүдәт дигән егег Шураны бик теләп, ул чакта закон нигезендә тыелган каратэ сугышына өйрәтте. Кызның авырлыкларны җиңә белүе, түземлелеге, үҗәтләнеп өйрәнүе, җитезлеге группировка егетләрен таң калдырды. Әмма Шура алар белән урамга чыгып сугышып, тегеләр кебек кеше үтереп йөрмәде, самбо һәм каратэны үзе өчен генә өйрәнде. Берзаман «Тяп-ляп» группировкасын җыеп алдылар да төрлесен горле срокка утыртып та куйдылар, ә җиде башкисәрне, шул җөмләдән Җәүдәтнең үзен дә үлем җәзасына хөкем иттеләр. Гөлшаһидә бер кичен аның өчен елап үткәрде.
Илдә үзгәрешләр башланды. Кешеләр өстеннән җиде дистә ел хакимлек иткән партия системасы, аның иярчене комсомол юкка чыкты. Кайгырасы юк, Гөлшаһидәнең Шаһназаров абыйсы исән бит әле, ул җаен табар.
исәк КС,1Ә баеп китүнең әмәле дә, гамәле дә бик гади. Бер тиен акчасыз, товарсыз килеш бәләкәй генә кибет ачарга яки сәүдә ноктасы булдырырга рөхсәт аласың. Аны ниндидер кече предприятие. акционерлык җәмгыяте, гелисең икән, шәфкатьлелек оешмасы дип. яки башкача атыйсың. Айлык хезмәт хакыңны кесәңә саласың да. шуңа бурычка алып торган суммаңны өстәп, Мәскәүгә китәсең. Анда г рузин- нардан уптым-илаһи килосын бер сумнан бер вагон лимогг яки әфлисун сатып аласың. Казанга кайтарып сәүдә базасына яисә берәр кибеткә, һич 116
югында базарга килосын бишәр сумнан тапшырасың, тегеләр аны җидешәр сумнан җибәрәләр. Бу очракта үз кибетеңнең әле кирәге дә калмый, товар көтеп тик яши, шул ук вакытта арендага биреп торырга мөмкин, барыбер акча китерә. Грузиннар белән араны өзеп, юк-бар бурычларыңны гүләп бс1ергоннән соң, калган акчаны санап карасаң, тагын бер кибетне товары-нис белән сатып алырлык сумма килеп чыга Бу — беренче юл, тәүге гамәл.
Икенчесе Чаллыдагы дустың Башкодан яки эшкуар Шәмсуриннап, тагып әллә кемнән берәр КамАЗ машинасы сорап а ласың ярдәм фонды исәбеннән Шул гына. Син инде зур бер фирманың хуҗасы, ике катлы мәһабәт офиска кереп оялыйсың, банкта валюта счетың ачылган, үз фондың бар. Шәһәр урамнарын киосклар, сәүдә нокталары белән тутыр — беркем каршы килмәячәк, чонки син мактаулы һөнәр кешесе эшкуар, абруйлы, дәрәҗәле адәм, хәтта, халык депутаты да. Әллә ышанмыйсызмы? Их, сез, Әмир абзагызны белмисез мени? Ул. әлбәттә, кемнәндер бурыч җыеп йөрмәде, анлык кына рәге үзендә дә бар иде. депутатлыкка кандидатурасын да куеп маташмады, әмма ярты ел дигәндә Казан каласының ярты бюджеты кадәр сумма аның кесәсендә иде инде. Бу очрак га шуны истән чыгармаска кирәк һәр тармакта ышанычлы хезмәткәрләрең, йомышчыларын булсын, калганын алар маташтыра.
Ышанычлы хезмәткәр дигәннән. Әмир Шаһназаронның дистәгә якын шундый эшмәкәрләре бар Алар белән инде сезгә таныш Кснәз кушаматлы Шамил Бакаев командалык итә Фирманың эшләре җайлану белән хуҗа үзе, Казаггсу буеннан бер гектар җир алып, биләмә-угар коруга, тирә-якта күренмәгән коттедж салдырырга кереште, оч катлы берничә яруслы игеп, балык күле, бассейны, оранжереясе белән. Ял көннәренең берсендә, төзелештә эшчеләр юк чакта, икс «Жигулимга төялеп кинәт шәһәрдән бер көтү рэкетчылар килеп төшмәсенме Шаһназаровны чакырып чыгарып әйтәләр болар:
Абзый кеше, сезнең белән яхшылап кына сөйләшик әле. безгә менә шушындый урын кирәк, сат биләмәңне. диләр. -Калганын үзебез төзеп бетерербез Шулай игеп, безгә контрибуция гүләүдән дә котыласыз. Йә, пичек соң?
Минем сага торган җирем юк, -дип Шаһназаров
Ул чакта үзеңә үпкәлә, син монда яшәмәячәксең.
Заманында утны-суны кичкән, күпне күргән Шаһназаров бермәл ка-ушабрак калды Кулындагы юан кәкрүшкәсенсң башын борып, әллә башлыкларының маңгаена берне утыртыргамы икән, бншссепә җиде пуля бар монда, дип уйлады Шаһназаров Шау-шулы гамәл, әгәр кереп Лордны чылбырыннан ычкындырса, шулай ук берәм-берәм буып ыргытачак, әнә ничек тузына Нишләргә соң болар белән?
Шаһназаровның рэкетчылар белән сөйләшкәнен капканың эчке ягында Гөлшаһидә тынлап торган икән, ул әлерәк кенә килеп кергәгг иде утарга. Түзмәде, чыкты алар янына. Омир абзасына бер кырыйгарак ки ген торырга кушты.
Үзем хәл гном, егетләр, йортның хуҗасы мин. ә сез якынрак килегез, түгәрәкләнеп басыгыз, кемнәр белән эш йөртүемне күреп калыйм, дни. Гөлшаһидә түгәрәк уртасына кереп басты Кайсыгыз лидер?
- - Ну!
Нукалама, синме?
— Эш турында сөйләшик.
—■ Якынрак кил.
Куркам, трусигыңа җибәрерсең дип.
Дүрг егет, итдер шәп бәрде, дип. авыз күгәрен кешнәп алды. Шулай да якынрак елыштылар Шаһназаров берәр чәл була калса дип. трост
башындагы кечкенә пистолетын борып алды. Шулчак Гөлшаһидә хатын- кызга хас булмаган ниндидер кыргый акыру белән кыкырып җибәрде дә, кул-аяклары белән берничә селтәнүдә биш егетне җиргә тезеп тә салды, кемнең ничек барыл төшүен күрми дә калды Шаһназаров. Эшнең хөр- тилеген сизеп алган кайберәүләр пычак чыгарды, гайрәтләнеп Гөлшаһидәгә ташланды, әмма аларның хәнҗәрләре зыңлап әллә кая очты, үзләре иңбашларын тотып, сыгылып кына төштеләр, аннары яман акырып, җирдә тәгәри башладылар. Группировкачылар арасында паника купты, кайсы кая качып котылмакчы булып йөгерергә тотынды, кыз аларны куып җитеп, янбашларына берне генә типте — тагын тәгәрәделәр.
— Кузгалмаска!
— Җитәр инде,—дип мыгырданды йөзтүбән яткан берәүсе.
— Лидер, исемең ничек?
— Көчек.
— Тыңла алайса, Көчек,—дип сүз башлады Гөлшаһидә.— Барысы өчен дә син җаваплы. Әнә, теге аунап яткан ике хәчтрүшне хәзер үк шифаханәгә илтегез, аларның көянтә сөякләре сынык, икенче рәт пычак белән шаярмаслар. Сиңа, шоферларыңа тимәдем, барыгыз, бүтән ял- гышыл-нитеп бу якларга килеп чыгасы булмагыз, төялегез, машиналарыгызга!
Белеп китегез, мин Шура, Шура апагыз булырмын, зинһар, оныта күрмәгез! Ычкыныгыз бу тирәдән!
Лидер, әшнәләрен берәм-берәм аркаларыннан төрткәләп машиналарына тутырды да, борылып бакмыйча, шәһәр ягына таба сызды. Гөлшаһидә берничә мәртәбә мәтән-чүкән атынып алды. Бу галәмәтләрне күреп-күзәтеп торган Әмир Шаһназаров өнсез калган иде. Моңа чаклы ул Гөлшаһидәне тыңнак, ярдәмчесез бер кызчык дип фарыз кылды. Ә ул, әнә, әзмәвердәй бйш рэкетчыны ничек дөмбәсләде. Башка сыймаслык хәлләр бит бу ! Пистолетның кирәге калмады, ул аны кире урынына яшереп куйды.
—- Әйдә, керик,—диде кызның җиңенә ябышып, хуҗа ни дә булса әйтерлек хәлдә түгел иде.— Лордны ычкындырырга кирәк безгә, аны бәйдә тотарга ярамый.
— Алар башка килмәячәкләр,—диде Гөлшаһидә.
Табын янында берәр чәшке чәй эчкәч кенә хәл керде Шаһназаровка. Юк. һич тә куркудан түгел, андый күлмәге күптән тузган инде аның. Гөлшаһидә куйган спектакльдән гаҗиз калды ул бүген.
— Ник әйтмәдең моңарчы?
— Нәрсәне ул?
— Японнардан ким сугышмыйсың икән ич.
—- Менә, кирәге чыкты бит әле,—диде кыз.
Икесе дә елмаешып, күзгә-күз карашып тордылар. Аннары Әмир, тегермән канатыдай кулларын җәеп, Гөлшаһидәне кочаклап алды, кызның тыгыз тәнендәге җылылыкны үзенә сеңдереп рәхәтләнде. Инде ничә еллар әйтелмәгән иркәләү сүзе яңадан тел очына килеп кунды: «Матурым, куанычым, яклаучым минем»,—диде ул, күңеле нечкәреп. Күз алдыннан Диләрә шәүләсе узып киткәндәй булды. Менә нинди кыз бүләк иткән икән ул Шаһназаровка.
— Яшьләр үзәгендә ниләр бар?—дип сорады хуҗа.
— Таркаттылар безне, оч айлык хезмәт хакы алып чыктык, -диде Гөлшаһидә.— Мин шуны сөйләшергә дип килдем дә бүген. Пермьга китәргә җыенам.
— Юк.— дип кисте аны Шаһназаров.— Мин сине беркая да җибәрмим. авызыңны да ачма, иртәгә үк үз урыныма утыртам. Беләсең бит, апагыз күптән вафат, ялгыз интегүемне күреп торасың, менә моны да очлап чыгасы бар,— ул төзелеп бетмәгән йортка ишарәләде, синсез барыл чыкмаячак. Мин бу көнне көтеп алдым. Беләсеңме нәрсә, кызый.
син бүгеннән башлап Гөлшаһидә дә, Шура да түгел — Шаһмиран. ак елан дигән сүз, ягъни еланнар патшасы Бая сугышканда башыма шушы уй килде. Минем өчен Гөлшаһидә булып калырсың, фирмада Шура диярләр, ә барлык яшер ген эшләрне Шаһмиран исеменнән йөртерсең Ошыймы соң үзеңә яңа исемең?
— Шаһмиран Шаһмиран — серле шул, яңгырашы да матур.
— Әмма Шаһмиранныц кемлеген белмәсеннәр, хикмәт шунда
— Дәү абыйны белмәгән күкме?
— Нәкъ шулай.
Гөлшаһидә Дәү абыйсының куеныннан чыкмыйча гына биш бармагы белән аның чәчләрен тарады, мыегы белән шаярды. Пермь турында кисә!рәк ычкындырып ташлавына хафаланды Ничек тә төшендерергә кирәк инде.
— Күп булса, ярты ел юанырмын, диссертациямне яклыйм да кайтам. Псрьм университеты белән килешенгән,— диде Гөлшаһидә.
— Алайса, каршы килмим, ничек тә түзәрбез, ләкин озаклама, тиз әйлән, монда сине зур эшләр көтә.
Гөлшаһидәнең мәшәкатьләре тагын бар иде бугай, һәммәсен дә әйтеп бетереп булмый кешегә. Кайтуын анысы кайтыр, эшләр дә, ничек кенә эшләр әле!..
Эчендәге сере моннан бер атна элек, гинекологка күренгәч мәгълүм булды. Эштән киткәндә бу кадәресен һич көтмәтән иде Гөлшаһидә
Аборт ясарга соң инде,— диде табин Табарга киңәш итәк».
- Миңа бала кирәкми.
— Алданрак уйларга иде.
— Әйдә, ясагыз.
- Соңарып ясау хәтәр ул, тотынмыйбыз, — дип, кис герен әйт ге табин.
Шуннан инде Пермь белән элемтәгә керде Гөлшаһидә Берочтан диссертациясен дә якларга ниятләде. Кандидатлык минимумын ул Мә- скәүдә үк тапшырган иде. Хәер, комсомол мәктәбендәге имтихан билгеләрен күчереп кенә куйдылар Кемгә кирәк шуңа. Перкина бартач. йоклс хатыпт а гыйлем эстәү хакында онытып торырта туры килде Чүпрә тиз әчеде, ул арада дүрг-биш ай узып та китте Гөлшаһидә ир бала тапты Юк, нарасыен шифаханәдә үк калдырып чьи арта, ничектер, кыенсынды. Аның каравы нәкъ бер айдан «Кичке Пермь» газетасында түбәндәге белдерү басылып чыкты
«Укымышлы, сәламәт ата-анадан туган бер айлык ир бала сатыла. Малайның кимчелекләре юк. Хәбәрләшү очен телефон ...
Шураны сорарга».
Пермь шәһәрен тажәпкә калдыргач, нәкъ алты ай дигәндә, Гөлшаһидә Казан каласына яңадан «саф кыз» булып кайтып керде Үз-үзенә инде саграк эш игәргә сүз бирде, чөнки озак вакытлар сабые төшенә кереп интектерде Борчу-мәшәкатьләрсн, нарасыен юксынуларын онытырга теләп эшкә чумды Дәү абыйсы фирмадагы бөтен эшне ана ышанып тапшырды, баштарак килгә.тән йөрсә дә, гора-бара бөтенләй суынды карт, киңәшче-копсулыант кына булып калды. Болары моннан оч ел элек бул тан хәлләр.
Голшаһидә-Шаһмиранның фирмада ничегрәк эш йөртүен инде чама-лагансыздыр Явызлык университетын ул «Тян-ляп» группировкасында ук узды ич. Бүген шуны кулланып эш игә.
икшерүченец көймәсе комга терәлде. Альберт Галиповның хатыны Я ’ иренең кайда ии.тәнси, командировкага кая китүен белми икән.
Берничә айлык хезмәт хакын кайтарып киткән.
— Күпме бирде?—дип кызыксынды Килдебәков.
— Ул безнең әйбәт эшли бит.
— Шулай да?
— Көнлек кереме белән чагыштырганда чүп кенә инде.
— Әйтергә ярамыймы әллә?
— Ник ярамасын, ди, оч лимон,— диде хатын.
— «Чыңгызхан» кибетендәге сатучыгыздан көнлек керемне кем алырга, товарны кем, кайдан китерергә тиеш инде хәзер?
Хатын шикләнә калды, кирәкмәсен ычкындырдым, ахрысы, дип уйлады. Башка берни дә сөйләмәскә ниятләде.
— Мин иремнең эшләренә тыгылмыйм һәм сезгә дә бүтән берни әйтә алмыйм, гафу итегез инде,—дип, сүзен бетерде.
«Чыңгызхан» кибетен өч көнгә ябыл куйдылар. —Ревизия башланды. Директор Хәнәви Шомбытовның кинәт юкка чыгуы уңаеннан Эчке эшләр бүлегендә махсус эш кузгатылды. Ревизия алдыннан гына Галипов сатучысы янында бер егет булып киткән, «Шмоткаларыңны җыеп ычкын моннан, исәп-хисапны үзеңдә калдыр»,—дип кисәткән кызны. Тегесе каршы килеп маташкан икән дә, билгесез егет моның Альберт күрсәтмәсе булуын искәрткән.
Ярый әле Самат кибеткә икенче килүендә үз егетен калдырыл киткән иде, килеп-китүчеләрне ул күзәтеп торды. Билгесез егет Декабристлар урамындагы киоскка кереп киткән. Самат тәкъдиме белән бер көнне, шикле егет анда чакта, ОБХСС вәкилләре киоскада тикшерү үткәрделәр, андагыларның кемлеген ачыклап, документларын карадылар Кызыксыну субъекты — Виктор Матвеев дигән кеше булып чыкты. Беркайда да эшләми, әйтүенә караганда, менә киоскадагыларга булышырга кергән, хезмәте өчен аз булса да түлиләр, ди. Васильево поселогында пропискада тора. Хәзер инде ул Килдебәков кармагында, шикләнмичә йөри бирсен.
Кибеттәге хәлләр, ревизия нәтиҗәләре белән танышкач. Шомбытовның кара эшләре ачыклана тоште. Сату нокталары хуҗаларыннан аренда хакын күз буяу очен генә алган, ул олеше кибет бюджетына кертелгән, хилафлык юк, ә инде тиешле сумманың күп олеше гурыдан-туры Шом- бытов кесәсенә агып торган, көнлек җыемның егерме биш процентын да каерган. Кибеттә шундый алты нокта, һәрберсенең айлык кереме—дүрт- биш миллион сум чамасы. Димәк, Шомбытовның айлык бу кереме генә дә шулкадәргә җыела. Кашырсың монда колак артыңны Килдебәков. син менә нинди кешеләр белән эш итәсең. Нугаев шикеллеләр язмышын шулар хәл кыла бүген. Аларны син якларга тиеш бит, Килдебәков.
Эчке эшләр идарәсендә Саматка телеграмма тоттырдылар. Күрше Удмуртия республикасыннан сугылган.
«Глазов шәһәренә килеп җиттем нкт Объект күзәтү астында нкт Әшнәләре белән очрашуны дәвам итә нкт
Барысы да тәртип гә нкт
Сәмигуллии нкт»
Әнә ничек, Галиповның сәүдә ноктасын таркатучы инде Урал ягына ук барып чыккан. Димәк, эшсез кешегә эш табылган. Гөнаһсыз бәндә түгел Матвеев. Хәер, ике тапкыр: дүрт һәм җиде ел утырып чыккан кешедән ни көтәсең инде. Ә Сәмигуллии, молодец, күп пәрсәне үз башы белән хәл кыла, Матвеевка ияргән дә киткән, командировка алырга да өлгермәгән, инде ашыгычлык күрсәтеп, эшне генә бозып ташламасын. Бәлки, ярдәмгә кеше җибәрергә кирәктер үзенә, һичшиксез шулай, очрашулар бара, дигән ләбаса, ялгызына авыр булачак
Килдебәков шушы тәкъдим белән министр урынбасарына кереп китте. Полковник аның бу гамәлен хуп күрде. Кичекмәстән Удмуртия белән даими элемтә урнаштырылды.
Менә сиңа тагын бер яңалык! Салмачы урманыннан ике мәет табылган. Ниндидер сунарчының эте казып чыгарган. Сунарчы шәһәр урамын
дагы телефоннан шалтыраткан, исем-фамилияссн атаган, килүчеләрне Космонавтлар урамында котеп торуын әйткән. Килдебәков оператив группага иярде.
Бу тирәнең урман диярлеге калмаган инде, дача, коттедж салучылар аны тәмам талаганнар. Шулай да эчтәрәк урман шактый куе. чикләвек куаклары, бет әле бирешмибез дигәндәй, кукыраешып утыралар. Сунарчы абзый бу җирләрне яхшы белгәнлектән, оператив группаны ■җинаять урынына гуп-туры алып килде. Күптән түгел генә монда ниндидер машина булып киткән, әнә борылган җире шактый беленеп тора. Җинаятьчеләр авыр йөкләрен кар өстеннән өстерәп барганнар анысы да әйбәт беленә Димәк, кешеләрне кайдадыр башка урында үтергәннәр дә, монда китереп ташлаганнар. Яна ел бураннары эзне урыны-урыны белән бөтенләй күмеп киткән, кар көртләре өйгән. Шулай да машина борылган урын күп нәрсә турында сөйли
Мәетләрне кар астыннан чыгардылар, берсе спорт костюмыннан, икенчесендә -кара пиджак, ак күлмәк, куе зәңгәр төстәге галстук. Беренчесенең баш капкачы ярылган, бөтен җире канга каткан, кара пиджак- лысы үлек янына юри генә кереп яткандай күренә: гөс-бите чиста, ник бер тырналган урыны булсын, чибәр кеше.
— Хәнәви Шомбытов,— диде Килдебәков. мәетне әйләндереп салуга.— Ә мин аны шәһәр бетереп эзлим
— Бусы кем соң, иптәш майор?
— Хатыны, балалары, сиксән икс яшьлек карчык әнисе таныр әле, алар кызганыч,— дип, ссрлс җавап кайтарды Килдебәков.
Шомбытовның күкрәгендә, нәкъ йөрәк турында пуля эзе барлыгы ачыкланды. Димәк, берсенең башына бәргәннәр, шулай ук йөрәгенә пычак белән кадаганнар, икенчесенә пуля кундырганнар
Миссиянең иң читене алда иде әле. Гаепсез кешеләрне борчырга туры киләчәк, тикшерүче шуңа хафаланды. Нишлисең бит, башка чара юк. Шулай да башта Галипов хатынына мөрәҗәгать итәргә, алар дачасын тикшереп карарга кирәк. Ул хатын хәлне бераз чамалый, паника! а бирелмәс, ә Шомбытовныкыларга кисәк кенә бик авыр тоелыр.
Галипова ни эзләсә дә дача ачкычын таба алмады, ире каядыр куйган, ахрысы. Ә барырга, тикшерергә кирәк. «Анда берәр җаен табарбыз, бәлки барышлый кибеттән яңа йозак сатып алырбыз,— диде Килдебәков.— Сезнең бакчаны басмадылармы икән дигән шик бар, бармыйча ярамый шул». Хагын ризалашты
Дача ишеге бикле иде, каерып ачтылар. Бусагадан ук кап таплары башлана, идәндә җәймә-җәймә кан эзләре, стеналарга да кан чәчрәгән. Хагын боларны күрү белән диванга ауды. Түрдә табын җыелмыйча калган. Өстәлдә коньяк. «Распутин» аракысы, тархун, фанта шешәләре, кайберләре яртылаш кына эчелгән, ботарланган тавык түшкәсе, фин колбасасы, шпрот конссрвасы, әфлисун, бер тартма ассорти конфеты. Әйбәт кенә сыйлашаннар, күрәсең, берничә игешә бушап калган Әмма бу инде эчкерсез, рәхәтләнсп сыйлану булмаган бүреләр арасында рәхәтлекнең булуы мөмкин түгел.
Моргка чакырылган хатыннар үз ирләрен таныдылар. Шуның белой тикшерүчеләрнең эше тагын да катлауланды Димәк, эстафетаны җина-ятьчеләрнең өченче буыны дәвам игә Резидентлары гаять хәйләкәр, тәҗрибәле булырга тиеш, эз калдырмаска, йомгакның җебен өзеп барырга омтыла. Кемгәдер чыгу юлы бөтенләй киселде
Бәлки өзелгән җепне Самигуллин ялгар, дигон омет уянды Кн.г- дебәковта.
теләп.
Ниһаять, Шаһмиран Шамил янына килеп утырды, дустының иңбашына кулын салды, аннары аның шактый гок кунган яңагына үзенең шома битен куйды.
— У-у, нигә кырынмыйсың, хатының яратмас бит, Шамил, - диде офис
хуҗасы, хатын-кыз нәзәкатьлелеге белән.
— Иртә таңнан йогерәм, вакыт тими, Шаһмиран.
— Йөгермәгез, берни эшләмәгез, ял итегез, итәк-чабуыгызны җыеш-тырыгыз, ичмасам. Сәүдәгәр өчен борчылма, ул үз эшен әйбәт белә Егетләреңне группаларга бүленгән килеш сакла, бер-бсрсс белән аралаша күрмәсеннәр, үзеңнән ерак тот. Син минем өчен иң ышанычлы кадр. Шамил, шуны исеңнән чыгарма, җеннең бер очы синдә.
— Теге чакта Бурсыкны кая куйдыгыз?—дип сорады кинәт Шаһмиран.
— Бу эш Хәнҗәр белән Мушкага тапшырылды ич. җаваплы кеше Сәүдәгәр.
— Болары билгеле, Шамил.
— Кичә минем янда Шымчы булып китте.
— Соң, шуннан башла сүзеңне.
— Ул бит әлегә берни дә белми.— дип дәвам итте Кенәз.— Салмачы урманыннан ике мәет тапканнар. Галипов белән Шомбытов ди. хатыннары таныган. Галипов дачасын тентегәннәр. үтерү шунда булган, аннары урманга илткәннәр.
— Иделдә бәке табылмагандыр, күрәсең,- диде Шаһмиран. офтанып- Барысы да Бурсыктан башланды.
— Нишлибез, Шаһмиран?
— Ата җинаятьчеләреңне яшер.
— Мушка безгә бөтенләй чит кеше, ул түләүлс башкаручы, кирәге чыкса, дип. беренче мәртәбә Сәүдәгәргә булышырга җибәрдем үзен.
— Кирәк идеме икән соң. безнең эшкә турыдан-туры катнашу бит бу. Сәүдәгәргә хәбәр ит: кире борсын, акчасын кызганмасын, поселоктан чыгарырга ярамый аны.
— Бар. кайтып кырып булмаса,— дип, озатып калды Шаһмиран үзенең «уң кулын».
итәкче булсаң, шулай инде: барысын да белеп, ишетеп торырга тиешсең, ансыз эш бармый. Килеп туган мәсьәләне вакытында чишә алмыйсың -димәк, планнарың сүтелә, һәммәсе дә җимерелә. Андый хәл килеп чыкмасын өчен Шаһмиран үткен күзле, тишек колаклы, җитез аяклы, озын куллы булырга тырыша, иң мөһиме- ак белән караны аера белү, вакыйганың алдыннан атлау. Соңгы оч елда Дәү абыйсы аны шушы сыйфатларга өйрәтте.
Шаһмиран ни сәбәптәндер Шамил Бакаевны чакырып кигерде, ымлап кына утырырга кушты, ә үзе идән уртасына чыгып, тагып еландай боргаланырга кереште. Күнегүләрсез бер генә сәгать яшиме икән соң бу адәм баласы, дип, гаҗәпләнеп күзәтте Шамил. Үзе чакырып китерде, үзе әнә нишли! Сәер шулай да!.
— Хәлләр ничек, Кенәз?
— Тагын ни бар инде?—дип каршы сорау бирде Бакаев, шыр җибәреп. Тикмәгә боргаланмыйдыр әле. дигән шик туды аңарда.
— Бигрәк инде син, хәл сорау да гаеп икән хәзер.
— Юк, мин болай гына.
— Мин дә шулай гына шул,—дип көлде кыз.
Күнегүләр озакка сузылды, нервыда уйнамакчы Шаһмиран армаса да, билгесезлек эчендә интеккән Шамил тәмам хәлсезләнде. Сөйләсен иде, ичмасам, ни булса да, ә болай?..
— Пигәдер Сәүдәгәрдән хәбәр юк әле,— диде Бакаев, сүз куертырга
- үнслс тыныч түгел иде Шаһмиранның, нәрсәнедер ачыклыйсы. К нидер эшлисе бар кебек тоелды. Кулыңдагы йомгакны бер ычкын
дырсаң. тәгәри дә кигә ул, ә артыннан җебе сузылып кала. Бурсык табылган икән, димәк, яңадан казыначаклар Тикшерүченең кемлеген дә онытырга ярамый, Шымчы белеп лыгырдый. Эшләр тирәнгә китсә, берәр әмәлен табарга кирәк булыр.
Шаһмиран Дәү абыйсына шалтыратты, бүген кунарга утарга киләчәген әйтте.
Шәмсетдин абзый мунчасын кабызып җибәрсен,—дип тә искәртте.
— Үзем ягам, үзем,— диде Шаһназаров куанычыннан.—Хомәйрә апаң бәлеш пешереп торыр, син яраткан ризык, котәбез үзеңне.
Тирә-якта Шаһназаров дача-утарына тиңнәр юктыр, мөгаен, булмастыр да. Моннан оч ел элек, рэкетчылар килеп киткәннән соң, аны бүтән борчучы табылмады, иркенләп, барысын да үзе карап торып эшләтте. Утарга кеше түгел, кош-корт та очып керә алмас, биек койма, осте чәнечкеле тимер чыбык, ишек алдында берсеннән-берсе усал икс эт: бүре бугыч—Лорд һәм овчарка нәселеннән Барс, икесе дә баусыз, иректә йори Коттедж оч катлы игеп, шәхси проект буенча салынды. Урта Азия стилендә. Биек-биек колонналар белән, лочмаклы-почмаклы итеп эшләнде. Өченче катның бер өлеше сап-сары нарат бүрәнәдән Шаһназаров үзе шунда тора, беренче капа тугрылыклы хезмәтчеләре Шәмсетдин абзый белән Хомәйрә апа яши. кино залы белән биллиард бүлмәсе дә шунда урнашкан, ур галык исә, банкет залы, кунак бүлмәләре, иркенләп ял итү очен җиһазландырылган башка бүлмәләр. Утарга телефон куелган, рация көйләнгән. Ул яктан да мәшәкатьләнәсе юк.
Гараж, склад биналары, Шәмсетдин абзыйның сарык абзары өйдән шактый читтәрәк, билгеле. Нарат мунча —үзенә бер аерым хуҗалык шикелле, анда чуер ташлы парлангыч, телисең икән, саунасы, бассейны бар. Алачык ягында чәй бүлмәсе, өстәлдә самавыр гөжләп утыра, суыткычта торлс эчемлек, салкын ризык, минераль сулар Ял игү очен диван һәм ике тахта куелган Мунча Шаһназаровның элек-электән стихиясе ул. Ташка сибә торган кайнар суны җиде торлс үләннән азерләтә, моңа аның үз рецепт ы бар. Уникенче июльгә чаклы Шәмсетдин абыйлар ирлс-хатынлы гел файдалы үлән, чәчәк бөресе җыю белән мәшгульләр. Килгән кунагының һушын шуның белән ала да инде абзагыз, кичке тостлар Шаһназаровның мунчасын мактап күтәрелә Егсрме-утыз минут шифалы үлән төнәтмәсендә ягу кешене берничә яшькә яшәртеп җибәрә Гөлшаһидә җитмеш яшьлек Шаһназаров янына тикмәгә генә ашкынып тормыйдыр, мөгаен. Бу кадәрессн Әмир үзе дә сизеп йори, хәйләкәр елмая, күңеле хушлана
Хәзер аның бердәнбер куанычы шушы кыз Хатыны үлгәнгә инде җиде ел, шул көздә үк яңа самолетны сынаганда улы һәлак булды Үз кызы, әнә, читтә, аның үз гөрмышы. үз күге
Гөлшаһидә эреп йокыга талгач. Шаһназаров озак уйланып ятты Ни дисәң дә бу байлык шушы кызга калачак бит. ойдәте хәзинә дә аныкы булыр. Ә нитә кызганырта? Гомер буе миңа хезмәт иттеләр ич әниле- кызлы, дип фикер йөртте карт аю. Гөлшаһидәсе мактауга лаек, аның очен үлеп юра. бакчы, юбилейны ничек итен оештырды Әлбәттә, инде Ташкенттагы үз кызып да онытырга хакы юк әти кешенең Онытмас та. Шаһназаров андыйлардан гүгсл. үзе исән чакта ук тиешлесен бүлен бирер, боерган булса. Хәер, кызының байлыт ы җитәрлек, кияве министрдан да түбән юшкәне ток
Уйлары аны Урта Азия тарафларына алын китте Яши белде Шаһназаров Ташкентка барса, анда да уч төбендә йөрттеләр Кызына- киявенә кунакка дин җыенса, аэропортта аны Шәрәф Рәшидовның шәхси
машинасы котеп торды, башта аның янына керә иде Иң әүвәл үзенә туктаганны яратты Шәрәф. Юк, ул Үзбәкстан компартиясе Үзәк Комитеты секретаре гына тү1ел, олпат ир, эчкерсез әңгәмәдәш, әдип, тарихчы һәм философ иде. Ике төркинең сөйләшеп сүзләре бетмәде. Кызы, кияве, оныклары белән рәхәтләнеп утырырга да өлгерми, Шаһназаров- ны Ташкентның Бишагач бистәсендәге Үзәк Комитет дачасына алып китәләр.
Анда инде башка донья, күкнең җиденче каты, җирнең оҗмахы. Чәчәкләр, чәчәкләр һиндиләре генә үсми аларның монда һәр чагырны чәчәкләр, йөзем тәлгәшләре урап алган, бизәкле яшел чаршавын ябынган ул мәгарә эченә йә кечерәк кенә өстәл куелган, йә тәбәнәк итеп үзбәк сәкесе ясалган, келәм җәелгән, әллә кайдан гына саф җил өреп тора, салкынча, рәхәт. Күктә өтеп алырлык кыздыручы Коньяк кояшын сизмисең дә, дачадан агып уза торган салкын сулы тау елгасы әлеге кызулыкны үзенә сеңдерә, күрәсең. Аккошлы фонтаннар да тирә-якка сафлык тарата. Җиһанның барлык кошларын шушында җыйганнармы әллә? Тере тавышлар музыкасы. Дачаны урап кыя-ташлар арасыннан аска, упкынга томырылган тау елгасы шомлы шарлавык, сине донья мәшәкатьләреннән аралап, каядыр билгсссзлеккә бөтереп алып китә.
Яшел диңгез уртасындагы ак мәрмәр Сарай кунак йорты, тау астыннан караганда, ничектер, күккә ашкандай тоела. Зиннәтле шул диварларда Шаһпазаровның эзләре уелып калды. Кечерәк кенә буйлы, бер-берсс белән тоташкан киң кара кашлы, кара еландай унике толымы үкчәләренә гиеп-тиеп китүче, сыгылма гәүдәле үзбәк кызы Нәүбәрхон әле дә күз алдында: кичләрен Шаһпазаровның аякларын шул кыз юды. бүлмәсенә көйләнгән табынга нигъмәтләрне ул ташыды, урын-җирен җәеп, үзбәк җырын койләп йоклатты. Яшь. чибәр, дәртле иде әле ул чакта Шаһназаров. инде менә Коньяктан Көнбатышка таба борылды Юбилейдан соң, әйтеп аңлата алмаслык тойгы кичерде, күңеленә ямансулык инде. Рәхмәт Гөлшаһидәгә, килеп, әллә никадәр коч-илһам өстәп китә, дәртсн-дәрмапын арттыра. Ул аның шоколад тосепдәгс тыгыз тәненә, зифа гәүдәсенә озаклап-озаклап карап ләззәтләнергә ярага, ан-нары уч тобс белән генә сыпырып куя, кочагына йомарлап, сихәтле дәртен суыра. Кыз аны яшәртә Юк. бирешергә иртәрәк әле Шаһназаров- ка. сиксән, туксан яшьлеген үткәрәсе бар, аннары йөзне көтәсе кала. Кәҗәмөгез вәгъдә иткән 1уксан очко, һичшиксез, ирешүенә ышана.
Фирма эшләре белән иртәгә кызыксыныр инде Шаһмиран да юкка гына килмәгәндер Иртәгә, иртәгә Әкренләп Шаһпазаровка йокы иңде.
__ тарда ике кон кунак булып кайткач. Шаһмиран «Татсиб» фир- jr масында барлык хәрәкәтләрне вакытлыча туктатып торырга әмер бирде, ник дигәндә. Галипов - Шомбытов вакыйгасыннан соң тирә-якка яман ис тарала башлады, каршы якның активлыгы көчәйде. Бу хакта Шымчы әледән-әлс җиткереп торды, шул ук вакытта үзе белеп бетермәгән нәрсәләрнең дә булуы ихтималып искәртте. Димәк, күбрәк үз-үзеңне саклау белән шөгыльләнергә кирәк Комсыз Бурсыкның бер саксыз адымы менә нәрсәгә китереп җиткерде'..
Бу карарны бигрәк гә Кснәз хуплады, теге көнне Шаһмиран әйткәннәргә әллә ни әһәмият бирмәде, мине кызганып кына әйтәдер, дип уйлады, әнә, бүген рәсми төстә күрсәтмә алгач, иркен сулап куйды Аңа да бер рәхәтләнеп ял игәр көннәр килер икән.
Ашыкмачы, Бакаев' Кинәг Себер Урал якларыннан Сәүдәгәр кайтып төште. Бусы көтелмәгән хәл иде
— Нишләп кисәк кенә?—дип сорады Кснәз.
— Син миңа кемне җибәрдең, ә. пырдымсыз адәм, ни белә ул сәүдә эшендә? Ярдәмчс-булышчы сорамадым, лабаса. Әйтәм аны, кунакханә номерын төпченеп тинтерәттең, кеше кодалар! а икән
— Тукталс, кызмале син. -диде аңа каршы Бакаев.— Соң, эш күп дидең ич, аннары Мушканы Казаннан озатырга кирәк иде.
— Өеңә алып кайтып утыртасың калган Мушкаңны
— Ул-бу килеп чыкмагандыр бит?
— Алайса, тыңла,—дип, Сәүдәгәр сүзен дәвам итте.— Менә монда, сумкада ике кисәк радиоактив металл, ягъни уран коелмасы.
Син нәрсә?
— Курыкма, оч кат полиэтиленга уралган ул. Глазовта Евсеев дигән берәү заводтан кесәсенә салып алып чыкты туларны. ничава, шартламады, ә син шүрләдең, һәрберсе бишәр килограммлы. Әй. сүзне бүлдердең. Алдым товарны, сорыйм гегеңәрдән. Менә, минәйтәм, ике төргәк сиңа, берсендә мең доллар, икенчесендә үзебезнең миллион сум акча кайсын аласың, дим. I (ишләтим мин ул долларны, мусоропровод- тан ыргытыргамы, давай миллионны, ди томана. Икесенә бер лимонны калдырдым да самолетка билет алдым, керешли кунакханә белән исәп- хисап ясадым, тышта такси ко ten калды, китәргә дип сумканы рәтләп маташам, шулчак бүлмә ишеген шакыйлар, кашым, минәйтәм. кулга газ баллонын тоттым да ачтым ишекне
Сезгә кем кирәк0
— Сәүдәгәр, ди бу.
Нинди Сәүдәгәр?
Мин Казаннан Мушка, сезнең йомышларны үтәргә килдем, ди. Шуннан соң гына эчкә җылы йөгерде. Бурсык операциясен искә төшердем, күр! әп бәндә түгел, югыйсә
— Сине кем җибәрде? дип төпчемәм
Бер егет кисәге, ди. шартла, валлаһи'
Бусы нинди әкият тагып?
— Ул егет безнең поселокта үскән. Минем утырып кайтканны белә. Кснәз җибәрде мине, ди.
1 (ишләттең аны?
Соң. синең исемне ишеткәч, нишләтим, аңлаштык
Шуннан, шуннан.
Тыңлап бетер. Евсеев тагын бер атнадан шушындый бер кисәкне вәгъдә иткән иде. Мушкаңа шуны йөкләдем, бер лимон калдырдым үзенә, кирәге чыкса дип Анда рәт бар Трепет дигән икенче берәүсс шул ук металлны заводтан ЗИЛ машинасына юяп чыккан, сиксән килограмм, зиратка күмелгән килеш саклана, ди. Мушка!а Евсеевның координатларын бирдем. «Кафе-бар» янында чәршәмбе көнне очрашачак lap Товарны алу белән кайтып җитәчәк. Үзем ун-уникс көннән машина белән китәрмен. Да. анда чакта Ба пика белән глемтәгә кергән идем, клиент Мәскәүдә котәчәк, бүген үк Хәнҗәрне яки Фараны товар белән озатырга кирәк.
Эшләр менә шулайрак, дускай, ә сез монда кон тораны япкансыз
Шаһмирап Мушканың безнең эшкә турыдан-гуры тартылуын өнәп бетерми, кире чакыртып кайтарырга купмы, поселогыннан чыгармагыз, аны гына асрарга көчегездән киләдер, ди Бәлки, ул хаклыдыр, ничек уйлыйсың?
Бер атнадан кайтып җию. дидем бит. « энекәшенә» әйтеп куй товарны ычкындырмасын Анын мина анда киртегемә дә кирәге юк. просто артык йок, әрәм гамак
Мөгез чыгармасын дим шул
Икс дус алда горган эшләр i урында иркенләп фикер алынмы лар Уран гурьшда Шаһмиранга гадирәк иген aiuan.ipia килештеләр Дәү абыйга җиткереп, нппс бөтенләй чуалтып ташлаулары ихтимал.
__ — еталлурглар шәһәрендә Мушка ниләр майтарып йөри икән дим сезме? Анысын Килдебәковның «илчесе» Самигуллин белә бу
лыр. Глазовка килен төшүнең беренче сәгатьләрен искә алмаганда, Сәмигуллин Матвеевны күт уңыннан һич тә ычкындырмады. Кунакханәгә урнашу белән Матвеев ресторан! а юнәлде, ашап-эчеп чыкты, ләкин исерерлек эчмәде Бүлмәсенә кайтып, ваннасына шапырда гып су җибәрде, димәк, душ керергә, ял итәргә җыена Шул мәлдән файдаланып, Сәмигуллин да үз бүлмәсенә юнәлде, газета тотып караватка яггы, бераз черем дә итеп алды.
Ял итәргә һич тә җыенмаган Матвеев, ваннада чәчен-башын гына юган икән Шунда ук икенче катка, утыз җиденче бүлмәне эзләп төште, Сәүдә!әрне күреп сөйләште, аңардан тиешле күрсәтмәне алды, шуның белән Сәмигуллинны тон башына утыртты да, чылбырның мөһим бер буыны өзелде, ләкин ул моны белеп эшләмәде. Сәмигуллин гафу ителмәслек гамьсезлек күрсәтте.
Чәршәмбе көнне Матвеев «Кафе-бар» янында билгесез кеше белән очрашты, шактый сөйләшеп тордылар. Шуннан соң танышы куен кесә-сеннән чыгарып, Матвеев сумкасына нидер салды һәм алар кунакханәгә кайттылар, бүлмәгә кереп бикләнделәр. Кунак озак тормады Шул вакыт эчендә Сәмигуллин, алдан сөйләшен куелганча, үзенә ярдәмгә Глазов шәһәр эчке эшләр идарәсеннән бер хезмәткәрне чакырырг а өлгерде, әлеге кунакны аңа тапшырды.
Кунакның кемлеге безгә билгеле —ул Сәүдәгәрнең әшнәсе Евсеев, хәрби завод эшчесе. Икенче көнне үк Евсеев Матвеевны ЗИЛ шо<|>сры Трепет белән таныш I ырды, тагып әллә кемнәр белән очраштырды. Эшләр катлауланды Күзәтүгә Удмуртия Республикасы дәүләт иминлеге коми юты вәкилләре килеп кушылды. Казаннан да өстәмә кочләр килеп төште. Группаны майор Килдсбәков үзе җитәкли. Сәмигуллин Матвеевка iai ылып йөргәндә шикле якташның бүлмәсен тикшерен карасалар, аһ иттеләр, өстәл тартмасында төтен-дары исе аңкып wpi an «Макаров» лис голеыя ята, сумкада ниндидер металл киСәге, төргәктә биш йөз мең сум акча Урындагы вәкилләр металлның ни икәнен шунда ук төшенделәр урап коелмасы, хәтәр товар
— Матвеевны бүтән бу бүлмәгә кергергә ярамый, - диде Иминлек комитетыннан килгән полковник Хәзер үк алабыз үзләрен, гомуми хәл аңлашылды, объектлар билгеле, сузарга ярамый, бәла чыгуы ихтимал.
Кем әйтмешли, калганы техник чараларга бәйле. Каракларны берыо- лы томаладылар. Завод эшчеләре Евсеев, Суворов. Лихованов. Плюскин, шофер Трепет шактый вакытлар каравыл системасының йомшаклыгыннан файдаланып, предприятиедән радиоактив материалларны ташып ятканнар, аны төрле мафиоз әтрәк-әләмгә чүп бәясенә сагын җибәргәннәр. Билгеле буш аны i ына йөз илле килограмм уран кушылмасы - ярты Аурупаны күккә чөярлек коч. Бу хакта соңыннан «Известия» газетасы да язып чыкты, әмма эшләнәсе эшләнгән иде инде.
Матвеев, кулына богау салганда, ни өчендер, орган вәкилләренә нык ризасызлык белдерде, ялг ышасыз, янәсе, болай ук мыскылларга кирәкмәс иде, бу эштә аның һич гаебе юк бит.
— Гаеп кемдә соң. Матвеев? дин кызыксынды Килдсбәков. Кем чакырып китерде сезне Казаннан?
— Үзегез дә беләсез, димәк.
— Ачыграк сөйләгез?
— Чакыруын чакырмадылар, акча тоттырдылар да җибәрделәр йомыш кушып.— диде Матвеев.
— Кем җибәрде, нинди йомыш ул?
— Бер егет аша эшләделәр, күргән-белгән кешем түгел, мин просто кармакка килеп эләктем, хәзер инде моның ул чаклы әһәмияте юк 126
Монда, Глазовта Казан мафиясенең резиденты утыра, кунакханәнең утыз җиденче бүлмәсендә яши, кушаматы Сәүдәгәр, мин шул пороль белән таныштым, үзе татар бугай, кызганыч, ул Казанга китеп өлгерде, тагын ун көннән киләчәк, әнә, теге Трепет дигән халуйдан товар аласы бар аның. Ә минем үз юлым, ул килү белән китәм, мондый пычрак эшкә тыгылмаячакмын, мин аларга резидентның күрсәтмәсен генә тапшырдым. барысын да ачыктан-ачык сөйләдем, тикшерә аласыз, гражданнин начальник. Судка кадәр иреккә җибәрүегезне сорыйм, кулымнан язу калдырам, гөнаһым булмагач, нишләп качыйм, ди мин.
— Бу сумка сезнекеме?
Минске, яшермим.
— Эчендә пи бар?
— Ниндидер металл кисәге, Евсеевтан алырга кушкан иде Сәүдәгәр, тиешле акчасын бирдем, калганы минем өлеш Шул гына
— Тагын ниләр бар, сөйләп бетер,—дип төпченде Килдебәков.
— Ә, пистолетны әйтәсездер, анысы... ни, Казандагы теге билгесез егет Сәүдәгәргә тапшырырга кушкан иде, онытылган. Илтеп бир дигәч, алган идем, ялгышканмын, анысына үкенәм менә. Мин сезгә бары тик дөресен сөйләдем, гражданин начальник, күреп торасыз, катнашым шул кадәр генә, гаепссздән гаепле булып чыгам мени инде, болай булгач
— Ярар, Матвеев, анысын судьяларга сөйләрсең. Хәзер без сезнең белән Казаныбызга китәрбез, шунда сөйләшербез калганын дип. түгәрәкләде әңгәмәне Килдебәков.
— Сез Казаннан ук мени?!.
— Шулай шул.
Матвеевны тыңлап тору шулай да ярап куйды, кайбер нәрсәләргә ачыклык керде. Димәк, монда Галипов Шомбытов.чарның резидентлары утыра Кем икән ул Сәүдәгәр? Шул уйлар белән Килдебәков кунакханәгә ашыкты. Анда инде утыз җиденче бүлмәдә Тараканов Иван Петрович дигән кешенең яшәп китүе ачыкланды Тукта-тукта, «үзе татар бугай», диде түгелме соң Матвеев?! Димәк, ялган паспорт белән йөри Тагын киләчәк. Юк. Казанга һич тә ашыгырга ярамый. Әгәр Удмуртияле коллегалар каршы килмәсә, Матвеевны вакытлыча азаг итәргә кирәк. кунакханәдә яши бирсен, беркая китә алмас
Килдебәков Казанга шалтыратып Тараканов Иван Петровичның кемлеген ачыкларга, әгәр нинди дә булса кассадан шундый кеше билег алса, кичекмәстән үзенә хәбәр итүләрен, озата килүләрен сорады Махсус бригада әгъзаларын кире кайтарып җибәрергә дип килеште, Сәмигуллин- ны үзе белән калдырды.
лларның дәвамы бу.н an кебек, кайдадыр аның бер тукталышына Ю да барын терәләсең Тимсрҗан Сәфәргалисвне шул тукталыш куркып ы. очрамасын иде андый туктап калулар шома гына барганда Хафаг а гошкән Сәүдәгәр Казанда икс күтен дүрт итен Мушканы кот гс. Товарны ал тач кайтырга тиеш иде бит. югыйсә Әллә тошенеп бет модеме икән? Атай дисәң, кулында акча, норолсбилге те. товарны алып, хакын гүлисендә и. ычкын, моны тына аңларлыктыр инде сарык булмаса. кат-кат әйтелде, ләбаса Юк. нидер килеп чыккан: йә тегеләр янган, йә үзе Когорт ә кирәк, товар качмас, утка потерей барып керүең бик их гимал дип. үз-үзепә киртә готлы Тимсрҗан Берәр җае чытар әле Бәлки саклык чара.тарын кулланып кузт алг an да булыр иде. Мәскәүтә оза т ылган Хәнҗәрнең дә суга чумгандай югалуы күне гендәге шиген кочәйтеп җибәрде
Кем сойләр инде Тимсрҗатпа Мәскәүдә Хәнҗәр белән нитәр булганын Хәнҗәрне озатканда у т. ни өчендер. удмурт мужигы Евсеев
әмәлен кулланды, товарны куен кесәсенә салып илтергә боерды, синең кесәңне түгел, урласалар, сумкаңны чәлдерәләр, берәү дә кеше куенын актармый иң ышанычлысы шул, диде Сәүдәгәр. Балтика клиенты «илчене» метроның Цветной Бульвар станциясендә көтәргә тиеш иде. Хәнҗәр сумкасын җиргә куйды да сәгать төгәл биштә, як-ягына карангалап, дипломатына болан башы сурәте ябыштырылган сатып алучы-клиентны эзләргә кереште. Озак боргаланырга туры килмәде, ниһаять, вагоннан колгадай озын буйлы, ак чәчле, ак йозле латыш кешесе чыкты, бераз китеп туктады да дипломатын платформадан килүче һәркем шәйләрлек итеп, юлга аркылы куйды, үзе кесәсеннән газета алып укырга кереште.
— Шул булырга тиеш.
Хәнҗәр җирдән сумкасын алырга дип иелгән иде, куен кесәсендәге металл кисәге хәтәр чыңлап мәрмәр идәнгә барып тоште. Шул минутта ук Хәнжәр янына узып баручы яшь милиционер килеп басты.
— Нәрсә бу, гражданин?
— Цирконий бу, гап-гади цирконий.
Милиционер металлны кулына алды да тузан кунмадымы дигәндәй, китель җиңе белән сөртеп җибәрде, әйләндереп-әйләндереп карады.
— Нигә ярый соң үзе?
— Тимер чыбык чүкергә шәп бит, сандал урынына, мин ни... инст-рументлар тозәтәм.
— Ә-ә, алыгыз, алайса.
Куанычыннан Хәнҗәр, саклык чараларын оныгын, латышка барып ябышты, аны бер читкә өстерәде, теге таныш түгел кеше үзенә бәйләнә дип уйлады, күрәсең—тарткалашу кипе.
— Сез нәрсә инде, мин Казаннан, Сәүдәгәрдән,—дип аңлатырга тотынган иде дә яннарына тагын теге милиционер егет килеп җитте
— Шулай да барыйк әле минем белән,—диде, бу юлы рәсми чеегь биреп.
Анда баргач инде барысын да төшенделәр.
— Нинди мәгънәсезлек,— дип үкенде Хәнҗәр.
..Котеп-котеп тә Глазов тирәсендә резидент күренмәгәч. Килдебәков Казанга кайтып китте. Металл буенча Виктор Матвеев белән аңпашыл- магап нәрсәләр калмады, Сәүдәгәр хакында сөйләгәннәре чынга ошаган, ләкин бөтенләй белмәмешкә салынуы ышандырмый Кибет, Галипов белән Шомбытовныц үлеме, пистолет—һәммәсе дә Матвеевка каршы сөйләүче дәлилләр. Шушы көннәрдә аны Казанга кайтарачаклар, ул инде кармакта, иреннәреннән генә түгел, муен тамырыннан эләкте.
Глазовта тагып кемнәредер бар, күрәсең, Сәүдәгәргә шул хәбәр салган, өркеткән, югыйсә, килми калмас иде, товар әзер, үзен клиентлар көтүен белә бит. Шулай икән, димәк, ул бүтән монда аяк басмаячак.
. и генә димә, җепнең очын эләктерми торып, йомгакны сүтеп н булмый. Урталыктан эләктерсәң дә омстссз - юл икс якка алып китә, җепне тарта башласаң, озелә до чыга, өзәргә ярамый шул, сүтәр! ә кирәк. Ә монда җепнең бер очында Матвеев, йомгакны бары тик аңардан башлап сузарга мөмкин, тәмам сүтелеп беткәнче. Әмма ул металл урлауда арадашчылыктан башкасын белми. Глазовта бүтән җинаять кылма! an. Ә бит чынлыкта оч кеше үтерелде, бер кеше яраланды - аңа җавап бирүче әлегә табылмаган.
Сорау алу вакытында Матвеев каты тора, торма тәртипләрен, пичек җавап кайтарырга кирәклеген белеп эш итә, ул яктан тәҗрибәле, артык сүз ычкындырмас, сине үз дигәненә ышандырырга омтылыр. Сатучы белән күзгә-күз очраштырдылар нәтиҗәсез, кыз таңын бара, күргән
кешесе түгел, имеш. Беләдер бәлки, әмма элек төрмәдә утырган адәм белән бәйләнәсе килми, курка. Нишләтәсең кешене, тегесе урынына монысын ябын куймассың бит. Самигуллин Матвеевның бөтен маршрутын бәян кылды.
—Лейтенант, сез куйган кеше—мине мушкага алмакчы буласыз,— ди.
Ниһаять, суд-экспертиза нәтиҗәләре ачыкланды: Нугасв башыннан һәм Шомбытов йөрәгеннән алынган пулялар Матвеев пистолетында! ы- лар белән тәңгәл килә, җидедән биш пуля калуы да шуны раслый. Шуңадыр, күрәсең, җинаятьче баштан ук утлы коралдан баш тартырга маташты. Әмма һәр ике җинаятьнең шушы корал белән башкарылуы аермачык. Суд өчен бу кадәресе дә бик җиткән. Инде килеп, өстәмә, кире кага алмаслык дәлилләр табылса, тагын да шәбрәк.
— Галипов дачасы анализлары кая? —дип сорады Килдебәков яр-дәмчесеннән.
— Бүген кичкә ки герәчәкләр.
Рюмка, шешәләрдәге бармак эзләре арасында Матвеевныкы да табылды.
Инде Мәскәүдән кайтарылган Фаил Битов белән тагын бер тапкыр очрашырга ниятләде тикшерүче. Сорау алу, тиЯтерәтү өчен түгел, башка рюмкада калган бармак эзләре аның Матвеев белән бергәләп эш итүен раслый. Килдебәков кызыклы бер эксперимент уйлап чыгарды әле монда.
— Агарып киткәнсең, Хәнҗәр, һава җитенкерәми ахрысы үзеңә.
— Сез нәрсә хакында, гражданин начальник?!
— Хәзер без синең белән шәһәрне карап кайтырбыз, табигать кочагында булырбыз, саф һава суларга кирәк бит азрак,— диде Килдебәков. Бәлки менә лейтенант үзебезне истәлек очен кинотасмага төшереп алыр, буламы шулай, Самигуллин?
Мин һәрвакыт әзер, иптәш майор.
Киттек, алайса.
Бераз, шәһәр урамнарын сырла!ач, УАЗик Маяковский Бутлеров чатына килеп туктады. Машинадан тонн елар. Самигуллин кинокамерасын тотып, бер кырыйга барып басты. Килдебәков күз кырые белән генә Хәнҗәрне күзәтте, ак йозс бөтенләй зәңгәрләнеп калган иде тегенең.
Ничек, бу җирләр ташашмы сиңа, Битов?
Казан малае ич мин, ник таныш булмасын.
— Алай бик белсәң, йә, әйт әле Фаил, менә бу төшкә ничә урыннан килеп була? —дип сорады Килдебәков. сүзне уеша борын
Урамның икс башыннан да ыжгырт, әнә. теге яктан, менә бу яктан...
— Тукта-тукта, ничек ыжгыртасың, монда юл билгесе юк. урам lap. кисәк андый-мондый хәл килеп чьиа калса, ну, әйтик, юлга бер бала йөгереп чыкты, ди. син пичек борылыр идең, ә?
Уңга, әнә теге йорт ишек алдына керә торган юлгарак алырга була.
— Эһе Аска таба төшеп киткән урамның исемен беләсеңме?
Кайсы, бу биргесеме? дип сорады Битов кулын алга сузып Некрасовны үзегез дә беләсездер инде.
Арырагы нинди тыкрык?
Аркылы урам Щапов.
Түгел лә. кольцога гоню торганы.
— Сулга борылып, әнә тегеләй, чокыр! а киткәне. Эт 1ыкрьпы. сәер, әлбә i re.
Молодец икәнсең. Казан малае диярлегең бар. О бит кайберәүләр торган җирләрен дә рәтләп белми, дип, күңел ачуның беренче олешен тәмамлады Килдебәков.
Аннары алар дача тирәләрен, Салмачы урманнарын әйләнеп Кайттылар Баштарак саф һавада Битов сүзгә саранланмады, нәрсә күргәнен, ни белгәнен кулларын бутый-бутый сөйләде. Тик дача тирәсенә җиткәч кенә, нидер сизенеп, артык җәелеп китмәде Шулай да кышын монда «Жигули» белән кереп булырмы, дигән сорауга, юктыр, кар гирән бит, йә «Нива», йә УАЗ кирәктер, диде.
«Күңел ачу» шуныц белән тәмамланды.
Икенче көнне Матвеев белән очрашкач, Килдебәков үзе уйлап чьи арган экспериментны яңартырга уйлады, бәлки файдасы тияр. Кинотас- маны әзерләргә куны ы
— Бәлки Битов шикелле, син дә сәяхәтләребезне яңартырга уйлый-сыңдыр, Матвеев Шулай да без башта Хәнҗәрне тыңлап карыйкБле. Ул бернәрсәне дә үз өстснә алырга теләми бит, шунысы гаҗәп.
Экранда сүзсез кадрлар башлану белән майор аңлатмалар бирергә кереш ге.
— Сез Нугаев машинасын менә шушы урында куып тоткансыз, авария ясагансыз, кешеләргә аткансыз. Битов кире борылуыгызны күрсәтә, ә анда. Щапов урамында бер хатынны таптата язгансыз. Ике машина ике якка китә, Эт тыкрыгында ни калгандыр — белмим.
Хәер, болар сиңа билгеле, Матвеев, машина яндыруыгызны сөйләп вакыт үткәрмик Әгәр кызыксынсаң. Галипов дачасын, анда ничек типтерүегез. җинаять кылуыгыз, канлы эзне Салмачы урманына илтеп яшерүегезне карарга мөмкин Ничек итеп син шулай барлык җинаятьләрне бер J3en башкара алдың. Матвеев?
Иә, тагын карыйбызмы?
— Кирәкми, саткан икән, падла. Әй тәм аны. канлы пычагын «Мә, шуны үзеңә яшереп тор әле, минем кесә ток», дип торт мәкче булды. Шул чакта пуляны маңгаена утыртасым калган аны. Бурсыкны ул, Хәнҗәр кадап үтерде, судан коры чыкмакчы, падла. Барысын да Бурсык белән Хәнҗәр оештырды, тик кенә йөргәндә мине алар эзләп тапты. Ә Сәүдәгәрне мин чыннан да белмим, гражданин начальник.
— Сип барысын да оныткансың, ахрысы.
— Ышану-ышапмау сезнең эш. хәзер миңа барыбер инде, кунакханәдә аның белән беренче мәртәбә очраштык һәм белгәнегезчә, шунда ук аерылыштык та. Арадашчы малайны да белмим, тагып кемнәредер бар аларпың, шул җибәргәндер дип уйлыйм
Йомгак әкренләп сүтелә башлады. Бик озьш җептән чорналган иде, тәмам сүтелеп бетәрме- ул кадәресе әлегә билгесез. «Татсиб» фирмасы үзенең эшчәнлеген туктатырга мәҗбүр икән, димәк, нидер бар. Йомгак шул якка таба тәгәри шикелле .
Сизеп торам, укучыны Шаһмиран, Сәүдәгәр. Кенәз. Шымчы язмышлары кызыксындыра булыр Кая китсеннәр алар. Мин үзем, җырын җыр ran. шулай ук яфрак аегына яшеренгән Әмир Шаһназаров хакында уйланам. Фирма тирәсендә кара коч аның тырышлыгы белән тупланды, һуштан язарлык байяык-молкәт шуның кулы белән тудырылды, ул инде, әнә, Кояш баешына таба бага, әйберләрен барлап, васыятен язып калдырырга җыена...
Икс катлы тимер ишек чагыр-чогыр килеп ачылды.
— Сезне борчырга рөхсәт итегез. Дәү абыйлары!
Фатир хуҗасы куркулы күз карашып, мәшәкатьләп ишек ачтыручы кешеләргә төбәп, сүзсез калды...