Михаил Худяков

(1894—1936)
Халкыбызның тарихы озын һәм катлаулы Бүгенгә кадәр анык тулысы. нча һәм
тирән өйрәнелгәне, канәгатьләнерлек дәрәҗәдә яктыртылганы юк әле. Соңгы
дәвердә озак вакыт ул тарихны нигездә илбасарлар сурәтләгәнлектән, ата-
бабаларыбыз сш кына кыек көзгедә чагылдырылды. хакыйкатьне ялганнар, ялалар
алмаштырды.
Әмма татар тарихының шактый җентекләп өйрәнелгән дәверләре, бу
дәверләрне кадәри хәл объектив, гадел яктырткан галимнәр дә бар Шулар- ның
берсе Михаил Георгиевич Худяков
М Худяков 1894 елның 3 сентябрендә Малмыж шәһәренең бер сәүдәгәре
гаиләсендә туган. Сәләтле Михаил әүвә.т Казанның 1 иче гимназиясен, аннары
Казан университетының тарих-фидологня факультетын (1913 1918) тәмамлаган
Революциядән сон ул башкалабызның Көнчыгыш педагог ия институтында
эшли, Казанда һәм Малмыжда музейлар ача, «Татарны өйрәнү жәмг ыя- те»н
оештыруда актив катнаша, Татарстанның археологик картасын тоги. Болгар, Биләр
хәрабәләрен өйрәнә татарның үткәнен ачыклауга күп көчен түгә. Шуның
нәтиҗәсендә аның «Боек шәһәр хәрабәләре» (1921). ' Иде г буе мөселман
мәдәниятенә 1000 ел» (1922), «Татар әдәбиятын тәрҗемә игү зарурлыгы», «Казан
татарларының агачтан йорг төзү осталыгы» (1924) һәм башка мәкаләләре языла.
Алар арасында 1923 елда дөнья күргән «Казан ханлыгы гарпхы буенча очерклар»
хезмәте аеруча зур шьтггбарга лаек була
М Худяков 1926 1929 елларда Ленинградтагы Матди ку гыура тарихы
академиясендә аспирантурада укый һәм 1931 елда шунда ук гшли дә башлый
Галимнең «Урыс этнографиясендә боскдсржавачылык шовшшг- мы» (1933), «Идел
буе җөмһүрият гөрелдә археология фәненең 15 елы» (1933) һәм бүтән күп кенә
әһәмиятле тикшеренүләре басылып чыга Шулар- ны бәяләү нәтиҗәсендә, әлеге
академия ана 1936 елда гарих фәннәре докторы дәрәҗәсен бирә
Ләкин галимнең аз санлы халыкларның үткәнен намуслы өйрәнүе, мәхәббәт
белән гәүдәләндерүе «интернационалист» битлеген кигән кайбер даирәләрнең
ачуын кабарта 1936 елныгг 9 сентябрендә аны «троцкийчы, халык дошманы» дип
кулга алалар Шушы ук елныи 19 декабрендә СССР Югары Советы Хәрби коллегиясе
галимне агарга хөкем итә һәм бу карар көне белән җиренә җиткерелә
Галим 1957 елны аклана, әмма аның мирасы әле аннан соң да шактый вакыт
укучылардан яшереп тотыла. Бары сиксәненче еллар ахырында i ына аныц кайбер
әсәрләре гагар һәм урыс телләрендә («Идел»'. 1989. .V* 1. 1990, № 2 һ б ) нәше р
1Г1С.1Ә башлый. Аның «Катан ханлыгы гарпхы буенча очерклар» хезмәтеннән
өзекләр вакытлы матбугатыбызда гагар укучысына да тәкъдим ителә, асыл хәлендә
исә аерым кгггагг рәвешендә басы тын чыга
Михаил Худяков урыс гарнхчылары а расында гыйльми обьскгив гыгы, Идел
буе халыклары бигрәк гә гагар халкы. үткәнең тирән өйрәнүе, дәлилле сурәт ләве
бс гәп кискен аерылып тора Тууына йөз с i гу.нанда бег аша зур хормәт белән искә
алабыз, актуальлеге җуелмаган барлык тикшеренүләре яна буган укучы тарына
гәкьдггм ителер, ихтирамга гаек мира сы лаеклы рәвештә бәяләнер, дигән
омсгсбезнс белдерәбез