ШАМИЛ УСМАНОВ КӨНДӘЛЕГЕ

... Кулга көндәлек эләкте..Алдым. Язасы килә. Киләчәккә документ җыясы килә. Көндәлек эш үтә дә китә Ә бу бит җанлы документ булып кала. Үземә булмаса. әйдә, бер яшь язучы файдалансын.
Шамил УСМАНОВ
...Егерменче елларда Шамил Усманов исеме татар мәдәнияте күгендә якты бер йолдыз сыман балкып алды. Ә инде утызынчы еллар ахырында бу шәхес, әле үз хыялларының яртысын да чынга ашырмаган килеш, Сталин төрмәләренең берсендә әрәм булды.
Ул кара еллар турында безиен матбугатта инде аз язылмады. Утызынчы елларнын дәһшәтле атмосферасы хәзер татар укучысына да яхшы таныш. Шуңа күрә, әтием кулга алынгач ике кәр- жин кулъязмаларның элеккеге хатыны тарафыннан ни өчен юкка чыгарылуы бик аңлашыла. Чөнки һәркем үз башын сакларга теләгән. Ә бит анда бүгенге көн кешесе өчен кызыклы нинди генә әсәрләр булмагандыр?! Әтием, кайнап торган вулкан сыман, бик тә актив тормыш белән яшәде бит. Аны кулга алган чагында төзелгән әйберләр исемлегендә менә мондый юллар бар: «дәфтәрләр һәм кулъязмалар—36, блокнотлар— 14, төрле кәгазьләр салынган папкалар— 23».
Әмма һәр заманда да, куркак кешеләр белән бергә, батыр йөрәкле шәхесләр дә була. Артык шаулап йормәсәләр дә, андый кешеләр дөреслекнең бер мәл өскә чыгача|ына ышаналар һәм киләчәк өчен үз кулларыннан килгәннең барысын да эшлиләр. Халыкның кадерле рухи хәзинәләре әнә шундый көчле рухлы шәхесләр-нең иман ныклыгы аркасында сакланып кала, алдагы б^ыннарза барып ирешә.
Шамил Усмановнын туганнары Абдрахман белән Йосыф та ул дәһшәтле дәвердә үз башлары киселүдән курыкмаганнар. Хәзер укучыга тәкъдим ителә торган менә бу көндәлекне алар саклап калганнар, көндәлектәге язулар гарәп хәрефендә иде — аларны хәзерге язуга Абдрахман абый күчерде. Анын авыр туфрагы җиңел булсын!
Менә безиен алда коңгырт коленкор тышлы берничә дәфтәр. Аларда Шамил Усмановнын 1924—1930 еллардагы кызыклы һәм гыйбрәтле тормышы шактый ачык чагылыш таба. Ә аннан coin ы көндәлекләр әлегә табылмады. Алары кайдадыр ята микән, әллә инде теге елларда юк ителгәнме? Бу сораулар әлегә җавапсыз кала.
ЯЗУЧЫНЫҢ КЫЗЫ
Айсылу УСМАНОВА-САГАЙДАК
13/IV 24 Гаскәри мәктәп комиссарлары һәм командирлары өчен ачылган бер ай ярымлык курс-конференцнядә конференг булып лекцияләр тынлап киләм. 1914 елда ремесленное училище партасы артыннан торганнан бирле бу ун ел эчендә бер генә мәртәбә тәртипле рәвештә укырга керешүем. Моңа кадәр бер жирдә дә укыганым юк иде
Хәер инде, парта артында укымаганга карап, ун елны бер дә файдасызга үткәрдем дияргә ярамый. Мәктәп партасыннан төшеп тормышка атлаганнан алып, бу көнгә кадәр укып килдем Тормышның үз китабы мина һәрвакыт ачык булды. Ә ул китапны укырга мин ярата идем
«Хөсәенияхнең рөшди сыйныфын бетерүгә. мина яхшы бетерүчеләрдән санаЪ луым аркасында, мәдрәсә стипендияләреннән теләсәм кайсын сайлап алыр! а юл| ' бар иде Гимназия, реальное, коммерческое училище. Төркия мәдрәсәләре. ахы-| рында ремесленный училищеларга стипендияләр бар иде Мин соңгысын алырга) булдым. Әтием дә аны яклады
Машинист, кузнец, слесарь балалары арасында мастерскойда үткәр]ән дүрт ел файдалы булды Эшче тормышына якынайтты. Училищены ЬеТереп чыккач, инде мин үземне эшче гаиләсендә игеп сизендем.
15/1V 24. Татарстанда хөкүмәт алмашынуы бара «Уңлар» төшерелеп, -суллар». утыралар Күптән түгел генә мин үземне «уң» санап йөри идем Әмма дөресендә ул группа белән күптән инде идейный берлек юк Күбесенчә урын өчен тартышкан, пролетариат идеологиясенә ят булган чиновниклар белән бер уйда булуым кыен иде. әлбәттә.
«Суллар»га килгәндә, аларнын тоткан юлларының дөреслеге хәзергә әле , «уңлар»ны тәнкыйть итүләре белән генә беленә Хәзер эш башына утырып у баралар Карап карыйк. Алар да «уңлар» төсле чиновникланып китмәсләрме икән’ Ни булса да, бу алмашыну яхшыга булыр дид уйлыйм
16/IV 24 Бүген Казанга кигәм Курсантларны җәйге гәттыйлга (ятта) озатасы бар. Яңа хөкүмәткә школа турында доклад бирәсе бар.
...Юлда язам, һәрвакыт шул йомшак ватон.тарта утырганда үзенең көрәше белән 18 нче сл искә килеп төшә. Ул вакытның да зур өлешен мин вагонларда үткәрдем Әмма хәзерге төсле билгеләнгән бер вакыт, гыныч. әмма эч пошыргыч тыныч обстановкада йоклау белән түгел. Ул ваг онлар барысы да штаб ватотг- лары иделәр. Шунда төрле наступление, чигенү мәсьәләләре хәл ителә торган иде. Шул вагонларга карап мин отрядым белән Оренбург тимер юлы буенда казак күзәтеп йөрүемне. 36 нчы ра гьезд янында, үткәргән онытылмаслык вакыт- \Л ларны искә төшерәм
18 елның 18 декабрендә безнең группа белән Дутов искоренен «Мертвые соли» төбендә соңгы сугышы булды 30 градустан арткан суыкта кич сәгать 5 6 дан башлап иртәнге уйларга кадәр ачык кырда үткәргәннән соң. авылны алып.у
Дутовнын иң яхшы полкларын ваттык Кич белән тагын да тревога булды 1 )н белән генә түгел, жан белән дә өшегән, арган көенчә мин мөселман комиссариатының купесына килеп кердем Мәжрухлар белән тулган вагон мин килеп керүгә җәннәт төсле күренде
’ Хәзер ку пега кергәндә шул минутлар искә төшә
20/IV 24 Бу Казан күңелдә нинди нык урнашып калган! 20 көн аерылып торганда сагынылган үзе Әлбәттә, аның кәкре, ватылган урамнары, яшиккә ошаган тәбәнәк өйләре түгел Мине тарткан нәрсә аның «Октябрь». «Сулфы». диспутлары, кайнап тортан адәби тормышы
1/V 24. КөгГ буе демоне I рацияләрдә йөреп үткәрдем Гаскәри парад бул- м, ы ы Безнең ВИШ >о тонна гары лр.иын ы подшефный оулган Мейерхольд театрының эшчеләре һәм артистлары бардылар (башларында Мейерхольд үзе). Ленин кабере яныннан уздык Калинин. Будённый, башкалар тәбрикләделәр. Демоне грациягә катнашучыларның санын белү мөмкин түгел иде
Бу бәйрәмнең беренчесен 17 нче елда мин Сызраньда каршы алдым Вокзал мәйданында митингка җыелган ун мендәрчә солдатлар арасында трибунага чыгып «Бетсен сугыш!» лозунг сын аттым. Әле яңа фабриктан килүем иде Күп халык арасында беренче мәртәбә сөйләргә чыгуым булганлыктан, йөрәк нык тибә идс Чыг ышым көтмәгәндә артык уңышлы булды Халык безнең якка ауды.
Икенчесен 18_с-ъта Казанда очратщм Үземнең Сызрань партизаны отряды -белән обмундирование алырга килгән идем
19 нчы елның Беренче мае да Казанда үтте Колчак Чистайны алган. Лаеш янында гора ШәһәрдәЪәр сәгать восстание көтәләр Братская могнлада булган митингка бешен 1 татар полкы икс мен кешедән артык составта W җыелып барган нде Сафлар төзеклектә беренчелек күрсәтте Мин брадәрләр
(
зиярәтендә трибунага чыгыд-еөйләдем Кич белән полк циркта вакытта бригада командиры Ибраһимов мина срочный хат жибәреп 2 нче армиянең минем өстемнән донос ясаганнарын, Малютинның мине атарга теләгәнен белгерде.т Мин игътибарга да алмадым Кәеф күтәренке иде.
Менә бу сигезенче бәйрәмем инде. Мәскәүгә туры килә. Кич белән Мейерхольд исемендәге театрда Красная Пресня районының жыелышы булды. Луначарский эчке һәм тышкы хәлләр турында доклад ясады Мин ул кешене күп күргән булсам да. сөйләгәнен ишеткән юк иде Матур сөйли икән Җыелыштан соң «Лес» уйналды. Уен башлар алдында театр ложасына Клара Цеткин килеп керде. Халык озак алкышлады Чәчләре агарган бер карчык. Бу кадәр каты алкышлар астында аптырап калдымы инде дисәм, ул көләч йөз белән: «Яшәсен беренче май!» дип кычкырып Tai ын да «Ура!» яңгыратты.
14,^ 24 Бүген Казанга китәм. Курслар ябыла Кичәдән бирле утырып Сызраньдагы революция айларын язарга керешәм. Канлы, кызу, авыр көрәш елларында минем яшьлек, кешенең гомерендә бер генә килә торган революциямдә үтеп китте. Хәзер миңа 27 нче яшь Ләкин алда әле күп якты бар. Алдагы көрәшләр миңа киредән яшьлек, көч. шатлык вәгъдә итәләр
Мин хәзер әдәбият мәйданында көрәшкә хәзерләнәм Берничә язган әсәрләрем бар, татар әдәбятында шулар белән әлегә бердәнбер дияргә ярый пролетариат язучысы булып саналып торйм Ләкин бу мине шатландырмый Үземнең ’күп нәрсәгә көчем җитмәгәнне белә тор'ып та «иң беренче» булу яхшы булганлыктан түгел, бәлки башкаларның миннән артка" калганнарыннан килә Бер исем алынган икән, аны тиешенчә күтәрә белергә кирәк
IK/V—24 Лагерьда торам. Ул Кабан артында җәелгән. 15 енда.Тоцк дигән 1 җиргә китәбез Бу арада күп кенә эшләр бетерергә ният.
30/V—24 Кичә «Октябрь»ның (иҗади берләшмә) җыелышы булды. Сәрим Фәхри. Кави Нәҗми, Муса Җәлил, Кадыйр Гайнан. Мөҗаһит Мохтасар. Шәфикъ Салават. Ф «Әсгатьләр килгәннәр иде. Югары Кабан күле буенда җыелыш ясадык «Октябрь»н"ың декларациясен кабул иттек Кичә кич буе киләчәктәге эшләрнең планын корып яттык. Минем башта «Октябрь»ны бер әдәби генә түгел, идеологически көчле бер яшьләр төркеменә әйләндерү планы бар. Шуны әйтүгә егетләр барысы да кәефләнде.
3 VI—24. Бүген сәгать өчтә театральный техникумда «Октябрь» исеменнән ' әдәбият хакында доклад ясадым. «СУЛФ» яклылар бер дә каршы чыга алмадылар Шимбә көн рабкорлар җыелышында мәркәз коммунистлар клубында доклад ясыйм
7 VI—24 Коммунистлар клубында «Октябрь»нын әдәби диспуты кичәсе булды Мин «Октябрь»нын платформасы» дигән мәүзугта доклад ясадым «СУЛФ» турында ахырда гына бер-ике сүз белән чәнчеп үткән идем Малайлар ярыла яздылар 19 нда җомга көн җавап бирер өчен үзләрендә кичә ясыйлар
13/VI — 24 Шул шәһәрнең тузанлы, әмма җанлы урамларында кичке салкында йөрүнең особый ләззәте бар. Монда мин үземне киләчәкнең музенда йөргән төсле сизәм.
19/VI—24 14 ндә Рабочий клубта татар студентларының озату кичәсе булды Концерт-әдәбият бүлегендә үзем чыгып күңелдән «Тарих сере» хикәямне укыдым.
-4/VII—24. Кичә Самарага килеп төштек. Монда IV Окружная партконференция була Округ политотдел начальнигы Русанов мине телеграмм белән чакырды.
5 VII—24 Конференция эшләре повесткасында милли гаскәри бүлекләр төзү мәсьәләсе тора. Тагын да җиң сызганып эшләргә туры килә Моннан бер татар дивизиясе гурында карар альт кайтырга ышанам.
Vll—24 конференциядә Бубнов. Русановларның доклады буенча прениялар булды Мина иртәгә нәүбәт житә Округның милли частьларга карашын тәнкыйть белән чыгарга хәзерләнәм.
7/VII—24 Хәзер генә Керенский хөкүмәте^составында святой синодның обер- прокуроры булып торган князь Львовцың лекцияләреннән кайттым Николаи'!! мәүЗугТПгда сөйләде. Карт, башында бер төркем дә чәче калмаган Кыза, сөйләгәндә урыны-урыны белән үзен-үзе онытып кычкыра. Николайга ачулана... Тапкан бит вакыт Хотя әле дә сон түгел.
Халык күбесенчә эшче белән чиновниклардан гыйбарәт иде. Чиновниклар арасында мәңге яңармый торган монархистлар да күренә тора Лектор Николайны сүккәндә мыгырданып утыралар.
Кызык илләр булган ул вакытта. Распутинның теләве белән урыс гаскәре наступления^ барин Бер тиле мужик әмере белән унар меңләп кеше үтерелгән һәм шул эш моннан 8—9ел гына элек булган бит! Ул вакытта адәмнәрнең башы булмаган мени соң? __
9 VII 24. Плансыз, регламентсыз табигать кояшы астында үсеп аткан чәч- ) кәнс ничек яратсам, туктаусыз эш. көрәш, сугыш эчендә үткән 17—ЛГелларныJ шулай яратам
Оч төн рәттән йокламыйча эсэр гласныйларын аулап үткәргәч, һәр минут эскадроннар килеп басу куркыныч астында утырганда, йомшак күмәч белән ач карынны туйдырганда иптәшләр белән шаярып утырулар; 10—15 меңлек солдат митингларында сүзгә_рста меньшевик ораторларына каршы чыгып быш-ун сүд. бслән аларны бәреп еккач, күкләрне яңгыраткан «Урра! • алып сәгатьләр буенча сөйләү: көчле тойгы астында кызып энтузиазм белән рухланган, котырган солдатларның кулларында йөрүләр, караңгы гөнләрдә кораллы дошман тулган шәһәр урамнарында карабин күгәреп, һәр секунд тирә яктан пуля очканын көтеп йөрүләр залп белән атылган снаряд шартлавы янында аптыраган партизаннар .алдына чыгып «Иптәшләр, таралмагыз, мин сезнең белән!» дип аларны алга алып китүләр; позициядән кайтып туган шикелле шатланып каршылаучы иптәшләрнең арасында рухлы сөйләүләр белән үткәргән төнләр Саный башласаң, бетергесез күп жанны яшәрткән, рухны ашкындырган моментлар Боларнын __ һәрбересе аерым-аерым бер гомер торалар
Бәлки сәламәтлегем тузеп(мин алдагы көрәшләргә җитәрмен, тагын да гали, тагында жанлы вакыйгалар кичерермен. Бәлки күз алдымда җиңгән пролетариат Европасын күреп коммуна төзүгә катнашырмын.. Ни булса булыр, әмма ул еллар, беренче корәш сафлары, беренче ашкынулар тәкьрарланмаслар Аларны бер кадәр күздән югалтмас өчен бер эшкә тотынам Кадәм көче җиткән кадәр ул минутлардан күзгә чагылган, күңелдә калганнарын суырып алып, яшь буыша укытыр өчен мәйданга чыгарам Әйдә, аннары укучы яшьләр 17 нче елның коммунарларның тормышын белсеннәр. _
27/VII 24. Өченче августта минем инсценировка була. Гәзитәдә хәбәр бирел-Һ де. Күп кеше кызыгып көтеп тора. Барысыннан бигрәк үзем көтәм Бу Казанда! мисалы күрелмәгән, масштабы белән Мәскәү инсценировкаларын уздырган бср\ нәрсә булачак. Берничә урамда. Театральная плогцадьта уйналып 3000 нән apTbiKj кеше катнашачак
3/V111 24 Кичә кон буе, төн буе. бүген кичкә кадәр аяк өстендә үтте Хәзер арып кайттым Инсценировканы уздырдым. Вакыт җитмәү аркасында безен күләмен эшдәп булмады Кимчелекләре дә булды Әмма аерым моментлар искиткеч бер җанлылык "белән үттеләр Иске урамдагы баррикада сугышлары, февраль революциясе сүнгән жанны уятырлык рухлы булдылар. Фронтка китә . торган парад церемониалы, Николайның смотры көтелмәгәннән артык матур Иделәр Инде Окгябрыа хәзерләнергә кирәк
13/VIII 24 Алдагы планнар арта бара- Кышкы сезон жигү белән яхшыл-щ ХЬша язарга у пара.м Тырышып Кызыл гаскәр газеты чыгару мәсьәләсен вөҗүдкә җиткерергә уйлыйм Школаны Русиядә беренчеләр дәрәҗәсенә куясы бар Кыш буенда немссча белән геперантоны рәттәп оириңеп, кндәсе .СЛЬ»-Германиягә бапыд /йләсё бар ГЯГын таг ып әллә ни кадәр Прб тегариатнын алгы сафларыннан ка лыПгмыйча беррәгтән бөтен куркыныч, авырлыкларга каршы бару алда торган бер экскурсия-сәяхәткә бару төсле кызыктырып тора
20/VIII 24 Мин әдәбиятне матурлык сөйгәнлектән сөймим. Әгәр дә әдәбият рещглюцияг■> K''p i г бу . I а гм.п пик бу ка. мин .шарга тотынмаган та оу гыр и гои кебек Мпп ху гожникмы. әллә мастермы? Ху южникны шеккё мәгънәсе белән алганда, магур.тык АЧОп рухланып ягучыга санаганда, мин түгел Мин аерым тойгылар, мәхәббәт, башка сыйфат лар белән генә хисапланып. аларны тикшерергә уйламыйм Миңа инсаният, коллектив дигәннең тәкъдире кирәк Аның кайгысы. шатлыгы, тойгылары миңа азык Шуларны язарга уйлыйм
22 IX 24. Начар билге! Көндәлек кулга эләкми Вакытында язасы әйберләр дә бар иде. _ _
Бу апада Самарага барып килдем. Пароходта «Су өстендәге утлар» белән урысча «Контрибуцняины яздым Шулай ук көннәрдә генә «Шәмсетдин байның Ьяхоте» исемле көлке белән •Егерхг^.щмчы «дигән бер пәрдәлек пьесаны язып /ташладым Хәзер •«Беренче адым»ны яңадан Лиләп. «Кызыл байрак астында»ны яңадан язып үтмәкче булам.
Дагин \.|ргфг м и 1-1 I.HI II.I АП1-11Г генә югынасы „оцр Помощниклар юк ми
Барысы ди инициативасызлар
28/IX—24 Кичә элекке Дворянское собрание бинасында мәркәз коммунистлар клубы ачылды Мең кеше сыйдырырлык колонный залы йөзләрчә лампа белән яктырылган. Зур аш, бильярд бүлмәләре, гостинныйлары — болар бары да клубны чын коммуна Сараена бХШата иделәр Заседаниены клуб советы исеменнән мин ачтым,
' Шул ук көн клуб янында радио һәм латин хәрефләре дуслары җәмгыятьләре төзеп эшкә керештем.
6/Х—24 Беренче октябрьдан 4 сенә кадәр Казанга СССР мәгариф ко/ миссары Луначарский килеп китте Килгән көне белән Большой театрда үзенең әсәре Ъулган «Канцлер и слесарь» дигән пьесасы алдында сүз алып, театр вә революция турында сөйләде...-Ул чыкканда мин үземнең 19 нчы елда беренче мәртәбә «Канлы көнләрдә». «Беренче адым» куелганын искә төшердем.
19 нче елның яз башы. Колчак Казаннан ерак түгел, шәһәр лагерьга әйләнгән. Мин баш-аягым бедән полк, бригада төзү эшенә чумган. Шул вакытта бер кичтә утырып язылган «Беренче аДым» әүвәл Пороховойда, эшчеләр театрында, соңыннан төзәтелеп Красноармейский дворецта^суелды Пьесаның соңында килеп чыга торган җанлы картина күрсәтелү белән галерканы тутырган солдатларның кул I чабулары—миңа язучы сыйфаты белән ясалган овация, белмим, кайчан һәм кайсы язучыга ясалгандыр... «Галерка котырды кул чабудан» дип артистлар I куркыштылар
Луначарский да шундый шатлык белән шатлангандыр дип уйларга тырышам. һәрхәлдә. идея өчен миннән ун мәртәбә күбрәк гомерен биргән карт башлык башкача уйлый алмас иде
Иртә белән мине вокзалга, Әзербайҗан ЦИК рәисе Ага малы Оглы янына чакырттылар Иярләп киттем. Карт, бите ак йон белән капланып беткән Мине w латинны булуым сәбәпле чакырткай Планнарны сөйләп биргәч бик кәефләнде.
Бакудан безнең төзеләчәк җәмгыятькә~акчаЛ5та ярдәм җибәрергә булды Үзенә шәһәрне"күрсәтеп йөрдем. Киткәндә школа файдасына өч йөз сум акча биреп китте Урынлы гөште. Мин ул акчага радио куйдырам
Кичә радио һәвәскәрләренең беренче җыелышы булып, постоянный правлени- егә сайландым
12/Х—24. Школада җыелыш булып, латин хакында доклад ясадым Беренче латинчылар ячейкасы төзелде. Шулай итеп. Татарстанда зур роль уйнаячак хәрәкәткә беренче адым ясалды.
14/Х—24 г. Мин яшьтән, кечкенәдән әни авызыннан ишеткән бер җыр бар иде:
Киләсе елга бу айларда.- Без булырбыз кайларда.
18 нче елның июлендә Оренбург гаскәре белән Актүбә янына чигенеп барганда, Тозтүбәдә (Илецкая Защита) тоз күлендә коенганда мин бер җирдә шушы сүзләрне язып калдырган идем Шул вакытта, төрле яктан куркыныч, алда ни буласын белми торганда, киләсе елга кадәр яшәү уе әллә ни кадәр ерак, шунын белән кызык күренә иде Көннән-көн кызып барган сугышлар эчендә киләсе ел түгел, киләсе ай да күренми иде. Шулай булса да үттеләр Яшен тизлеге белән ялтырап үттеләр...
Киләсе елга бу айларда,
Без булырбыз кайларда9
Моннан алты ел элек бу сүзләрне язганда ни буласын белү читен булса, хәзер дә җиңел түгел.
Кем белсен. Европа безгә нинди бүләкләр бирер дә. 6 нчы мәктәпнең тимер кебек нык, акыллы, батыр егетләре белән кайда барып чыгармын икән9 Урамларында җил ыҗгырып йөргән Казан, ярлы Казан киләсе едга. булмаса, биш елдан узгәрерме9_Дның асфальт йөзе күрмәгән бозлы таш урамлары. җимерек, тәбәнәк, тәртипсез төзелгән өйләре урынына революция стилендәге яңа сарайлар төзелерме9
Ул елларда без кайда булырбыз икәюшуны беләсе иде.
15/Х 24. Мәктәптә алынган курсантлар өстенә тагын да курсантлар җнбә- pen. тутырып торалар Яңа алганнардан бер өлешен чыгарырга кушалар. Калдыруларын сорап Мәскәүгә барам.
21/X—24 Мәскәү. Мәскәү' Синен жанлы урамларың, тормыш кайнап торган театрларың, вокзалларың нинди матур! Әмма шулай да әкеренрәк төзеләсең Монда ЦИК сессиясе мөнәсәбәте белән күп эшчеләр җыелган Төркестаннаң Рахимов белән Икрамов. Башкоргстаннан Мортазин белән Кушаевларны күрдем. Бездән Сабиров барган
25/Х—24 Бүген Казанга китәм. Иртүк 1 нче Советлар йортында торучьГ) Сәетгалиевка барып, озак сөйләшеп утырдым Сәетгалиев белән нке-өч елга якын / күрешкән юк иде
17/XI—24. Кичә Комклубта ратинчылар җыелышы булды Рабфак, техникум, университет студентлары һәм әүвәлге интеллигенциядән Тимерша Соловьев. Борһан Шәрәф1. Садри Җәләл. Шәриф Байчуралар бар иде Латинга каршылар оер фракция ясап, горле юллар белән аяк чалырга тырыштылар Ахырында резолюцияне тавышка куеп бетермичә мәҗлестән чыктылар Залда күпчелек латин дуслары - бер оешма ясарга карар биреп, жиде кешелек бюро төзеделәр Мин дә анда кердем
24/Х1 -24. Латинчылар бюросының беренче җыелышы булды Мин бюроның рәисе булып сайландым Хәзердән Татарстанда латинны тарату минем өскә йөкләнгән дигән сүз була Әйдә, җилкәдә берничә вазыйфа бар инде Хәзер бусын да күтәреп чыгармын әле
21/1—25. 3 нче январьда Гомәр Галиев. Кутуй. мин - өчәүләп — Мәскәү пролетариат язучылар киңәшенә кип ек. Алтысында эш-кинәш мәҗлесе ачылды 220 дән артык вәкил килгән иде. Мәҗлесне Демьян Бедный ачты Совещание 12 13 снә кадәр тартылды Үземне ВАППка сайладылар
Мәскәүгә барудан асыл ният мәктәп комиссарлыгыннан чыгу иде Җиде ел революция дәверендә бер генә мәртәбә берәр мәктәп үтмәү аркасында мәктәпнең (бөтен тормышын башкару авыр булды Кул астындагы егетләр үзеннән бер баш [югары күтәрелгәч, идарә авыр була икән
Гаскәри мәктәпләр башлыгы Якир шпат
- Юк. без сезне алырга уйламыйбыз. Кызыл Гаскәр әле дә булса укымаган комиссарларга терәлеп тора. Көзгә сезне Политическая Академиягә алырбыз. * диде '
Ләкин Лигинтерн мине Мәскәүдә калдырырга сорагач. Якир УВУЗга (югары уку йортлары идарәсе) күчерергә ризалык бирде Мин анда гаскәри мәктәпләр (14 данә) ослән идарә и гәчәкмен
'Мәскәү.- Москггү' Ахырысы .мин дә синен халкын арасында кереп, кайнап торган тормышында бер тамчы булырмын
11/V1 25. Бу көннән алып башымда приключенческий романның планы эшләнеп бег ге Кәгазьгә төшерә башлыйм
18/VII 25. Күптән язган юк. Ә язарлык бер-ике үзгәреш бар Беренче Яза башлаган роман дөресрәге хикәям ■■Памирдан радио» мсе.ме белән «Эшче»дә басыла башлады Дүрт номерда чыкты инде Әле 14 номерлык язылган материал бдр Темасының якынча схемасы башымда булса да. бөтен килеш черновой! a язганым юк Зур күләмдә 150 200 битлек бер китап булыр дип уйлыйм •
Икенче Мин киләсе елга ВПАКта «курсы усовершенствования высшего начальствующего состава Красной Армии-.га укьггПзапглыйм Укутар 15 нчс сентябрьдан башлана Ц1у лап и геи, мин а.1 курсант академик булып китәм _
29/VII 25 Авт устный х ендә Казанда Тагар оашкорг гаикәрн мәкъюе 96 командир ji-ii ара Барырга уйлыйм Ойдә әни. Айсылу. Абдрахман. Аги тора лар Хәмзә белән Йосыф мондалар Күптәй акча җибәргән юк Зарланалар
4/VIII 25 Бүген мин Казанда Азик” килгән Лили минем белән кала \х
23/VIII 25 «Беренче адым»нын оер пәрд.зсен үзгәртеп яздым Аны хәзер дә куярга яраклы матур бер пьеса ясарт а уйлыйм
«Эшче» до минем «Памирдан радио» басылып бара 15 номерда чыкты инде Ахырының приблнзительный планы гына күңелдә бар
Кичә курсларда беренче занят ияләр бирелде
27 IX 25 «Памирдан радио» утызлап номерга сузылды инде Ахырын тагын 10 15 номерга сузарга уйлыйм Эшчеләрнең зур интерес белән укыт айлыклары күренә Идарәдә бу турыда 20 ләп хат бар Аларнын Шулай кызыгып укулары язасы килүне арттыра
Кичә Щәрскъны өйрәнү институтында Мәскәү кне гдтар студентларының ҖЫГ1Ы111Ы тн глы А.1т>ТЯПНЖЖ\имР йле.~ Күбесе казаннан яна кнтгән Мин дә гаскәри укТчы сыйфаты белән катнаштым.
1 *Азик беренче хатыны
22/X—25 Бүген «Памирдан радио»нын соңгы главасын язып бетереп, иркен суладым.
30/Х—25 Нимесчә укуым яхшы бара. Үзем старшая группада укыйм. Бу ел эчендә байтак өйрәнергә жыенам. һәрхәлдә көзгә гәзит укырлык булырмын дип ышанам.
31/Х—25. Бүген иртәнге сәгать алтыда операциядән наркомвоен Фрунзе үлде.
1/XI—25. Союзлар йортында Фруңзе янында почетный караулда тордым. 3 ендә күмәчәкләр.
Фрунзены мин Самарада күргән идем. Татар бригадасынын комиссары сыйфаты белән аның янына еш кына барадыр идем.
8/Х1—25. Октябрьның 8 нче елы да үтте диген Минем зрелый, самостоятельный тормышның сигезенче бите ачылды. Мин бит Октябрь белән генә тормышка чыктым
II/XI—25. Бүген миндә Фатих Кәрими, Чыгытай. Фәхрелислам Аги утырып *** киттеләр. Фатих Кәрими Мәскәүдә эшләргә^салырга тели. ’
17/XI—25. Соңгы көннәрдә укуга чумдым. . Бирелеп укыган саен алдагы горизонт киңәя бара. Эх, әгәр дә бу белем миндә 2—3 ел элек булса иде! Дөрес, основной сизү, инстинкт белән аңлау башта ук булган Әмма ни кадәр яңлыш- лыклар эшләнгән.
2/1—26. Бу арада мин күп җир йөреп килдем. 20 сендә Казанга, 26 сында . Гурьевкага бардым. Карт эшчеләр белән к үрешеп, сөйләштем. Күңелле булды. Аннан 29 ында Сембергә кереп, Асияне алып, бүген генә кайттым
10/11—26. 13 февральдә Шәрекъны өйрәнү институтында латин-гарәп хакында диспут була Мин рәсми содокладчик. Бу тема латинчылык минем хәзерләнгән, белгән темам булып, гарәпчеләргә өстен чыгуга ышанам.
Сәясәт мәйданында бер төрле. Партия дискуссиясе бетеп, тынычлык урнашты Тормышның һәр почмагында восстановительный процесс төзү пульсының < көчле тибүе сизелә Та гарстанда группалар тынмыйлар Кайчандыр мин арала- 1 рындд ilOPiQH «уңлар» хәзер көннән-кон физиономияләрен ача o.ipi.m, "ГаТар Гоуржуазиясының яклаучыларына әйләнәләрр Политэкономия белән сыйныфлар Vкөрәше тарихы миңа аларны танырга күп ярдәм итте
20/11 -26. 25 ендә Бакуда беренче тюркология съезды ачыла. Торкия. Германиядән мәшһүр тюркологлар киләчәк
Башта мин бармаска дип уйлаган идем. Каралачак латин хәрефе мәсьәләсе минем өчен мөһим булса да, укуны ташлыйсы килмәгән иде Әмма казанларның бөтен гарәпчелек багажларын төяп Бакуга барырга җыенуларын ишеткәч, барасы килеп китте. Бакудагы съездның комиссиясе исеменнән телеграмм килгәч, барыр- гарулдым.
24 II—26. Бакуга мин 20 нче елны шәрекъ халыклары съездына килгән идем. Ул вакыттагьГБаку белән хәзерге Баку башкарак. Биш ел эчендә сихерле таяк белән үзгәртелгән.
Атамалы Оглы — латинлылыкның идеалы - шуның белән яши. Мине вокзалдан үк үзенә алдырды. Без аның белән Казанда танышкан идек Иң яхшы <v номерны бирдереп, распоряжениема фаэтон бирдерде. Димәкu эшләргә условия бар. Иртәгедән жин сызганып эшкә керәм. Латин мәсьәләсендә мин дә бит Агамалыдан ким фанатик түгел.
26 11—26. Бүген съезд ачыла. Делегатларның байтак өлешеннән җыеп латинлыларны оештырдым Башкортстан. Төрекмән, Кара кыргыз - барысы да латин- чылар Үзбәксган бер өлеше Дагстаннан. Татарстаннан, Кырымнан берәр делегат Бүген сәгать 12 дә ЦК бүлмәсендә съезд фракциясынын җыелышы булды.
2/111-26 Кичә кич белән съезд фракциясенең латин мәсьәләсе хакында • тарихи утырыш булды Татарстаннан килгән Галимҗан Ибраһимов белән Гаяз I Максудов шәкег — - --------------------------------- - -------------- —
I Максудов шәкертләрчә киреләнеп торча карамастан, латинны яклап резолюция I кабул ителде Мин кичә съездда орфография мәсьәләсендә чыгып сөйләдем. I Муафыйкатьле булды.
6/111 26 Съезд бүген бетә. Ул үзенең бурычын үтәде. Латин мәсьәләсе 7 каршыга 101 тавыш белән үтте. ----------------
"Хуш. Баку! Иртәгә поездга утырып, синең җәнүб кояшы астыңны калдырып, салкын карлы шималга, кайнап торган эш эченә китәм. Синдә рәхәтләнеп хәл җыйдым
10/1II -26 Мәскәү Моннан бер сәгать элек Бакудан килеп төштек Поездда академик Бартольд, академик Ольденбург, профессор Жирков һәм башкалар * килделәр. Бакуда вакытта алар белән яхшылап таныштым.
16/Ш—26. 12 сендә чыккан «Татарстан» Фатих Әмирханга багышланган. Анын портретын караганда мәрхүмне моннан ике ярым ел элек Мәскәүгә сель- хрзвыегавката кигерүем искә төште Узенен «автомобиле-' белән теплушкага утырып, ачык ишектән урманга карап күзләрен шар ачып кәефләнеп «Шәп1» лиеп-1^ барганы хәтеремдә.
21/III—26 Вакыт җитми. Көннең сәгатьләре төрде заседаниеләргә бүленеп, җитми калалар. Мин Бакуда вакытта Мәскәүдә ВАППнын конференциясе, шул ух вакытта радиодусларнын съезды булган. Икәвендә дә буласы иде Әмма Тюркология сьезды аннан да важныерак булды.
«Памирдан радио» китад булып чыкты Бу минем аерым китап рәвешендә ә чыккан әсәрләрнең сан буенча җиденчесе. ,
25/111—26 Национальный ВУЗлар конференциясе бетте Төрек гаскәри мәк- / 77,.^ телләренең берләшеп, терминология төзү эшенә керешүләре турында резолюция i *1 кабул ителде.
Казанда имля мәсьәләсендә каткан боз кузгалырга тора Бу көнгә кадәр Казан матбуг а гчылары? Галимҗан Ибраһимовны йөгәнләпТатарстан нсе- меннән Гарәпчелек одирагын тараталар иде Кичә «Татарстан»да Фатих Сәй- . . финен мәкаләсе латинчылар хәрәкәте башлануын белгерә Күнел шатланып VV китте
5/IV—26. Бүген Татсовнарком рәисе Гыйбадуллин, берничә Татарстан эшчесе белән киңәшкәч, мин укып бетергәч Казанга кайтырга булдым Анда эшләр күп Мина мәйдан бар. "
15/IV - 26. Укуны бетерү якынлаша. 24 ендә классный занятияләр бетә. Аннан"!
15 көнлек каникулдан сон Латвия границасына маневрга, аннан Ленинградка флот белән танышырга чыгабыз
Иртәгә Арбат районында пишевиклар Союзы комсомол җыелышында «Международный һәм эчке хәлләр» темасына доклад ясыйм. Мәскәү җыелышында андый зур темага чыгуым беренче әле Хәзерлек бар
24/IV—26. Укулар бетте Каникул майның унына кадәр сузылачак. Казанга барам
“ 27/IM 26 Кама елгасы ташу аркасында Казанга туры юл ябык Бу елның язы бөтен илгә су басу бәласе китерде. Юлда йөзләрчә авыллар су эчендә йөзәләр Мәскәүдә дә 50—60 урам су эчендә
Мин Казанда бер-ике көндә >цг бетереп Самарага, аңнан Хукәнткә китәргә уйлыйм. Азик белән торган Лилине альт кайтырга кирәк _
3/V 25 Таныш җирләп1 Кон буенча Переволоңк"станциясеннән Ак түбәгә!
тгадар һәрбер станция, разъезд. тау, сукмак, двылтары барысы да таныш. I 1 u .. барысын да ат өстендә. яисә җәяү, кулда мылтык тотып йөреп чыккан Яндырыл-’ w ган авыллар төзелгән Станцияләр янадан ясалган. Бәйрәм булганлыктан безнең
поездга каршы чуар киемле халык каршы чыга
Ә минем күңел еракта. Менә Яйсан станциясе Сун кулда ындырлар Әнә читтәге канавада моннан ситсз ел злек карабин тотып каршыла яткан офицерлар белән атыштым. Менә бу сусыз елганы кичкәндә минем авызым кипкән, кайдан булса бер тамчы су теләп бара идем Шул вакыт цепьнын алдында барган бер сыерны туктатып имдем Эчтәге кызулык басылды Менә уң кулда, станциядән 4-5 чакрымда биеклек бар. Шунда мин станциядән чигенгән татар ротасы белән очраштым Гаскәриләр мине үлгән дип хисаплаганнар иде Ә мин мадьяр ротасы белән бардым Шул вакыт миңа^өтсн красноармеец, тар шундый якын иделәр!
Сигез ел элек киләчәк турында башка төрле уйлар керәдер иде Әмма! болай Академия укучысы булып скорый поездда үтеп китәчәгемне күңелгә китерү кыен иде.
I2/V 26. Мәскәүдән чыгып киткәнгә 17 көн тула Хукәндт ә булдым Лили бедән берг әтәтт кан i лбы г Юл буена үзенең чалтыравык тавышы белән кәефләнде килде Тазарган Тәрбиясе ныгыган
20 V - 26. Тәрәзәдә яз шаулый. Лили җәелә Монда уйнарга үзенә иптәшләр күп ОЙ алды бакчд Иртә белән тәрәзәдәтГчагып китә дә кич кереп йоклый Иптәшләре »ре кешеләр Будённый. Ворошилов. Радек. Ярославский. Сосновский балалары 1 ш кына үзен бульварга алып чытам Анда шатлыклы көлүе белән бөтен халыкның дикъкатен ала Таза, җанлы, матур булып үсә >
7/VI 26. Ленинградта дүртенче көн. Үткәргән уенны тикшерү бара Иртәгә таң белән Крбнштадка китәбез Аннан Гатчина. Красное Село. Мариенбурт. Волхово белән Вязниково авыллары
11 VI 26 Мәскәүгә кайт тым Кичәдән үк хатлар язарга утырдым Гарәбехам_ ^онсульство^ына Ютта Туймәтовка озын бер хат. Бакута. яңа төрек"әлңДЙЙ£ы' II «КУ*№ и 161
5/VII—26. Бүген безнең кай урынга билгеләнүебезне әйтергә тиешле Мин Ташкентка Высшие востоковедение курсларына начальник помощ ~л~Ь1П билгеләнүемне көтәм. Анда күбрәк белем алырга, эшкә киңрәк табуга ышанам Казанга “барудан күңел кайтты.
10/VII — 26. Хәзер генәКремльдән кайттым Анда зур сарайның Геор залында безнең курсларга. Академиянын основной курсларын һәм.шә культетын бетерүчеләргә выпуск булды. Мең кешегә якын банкет ү1 Ворошилов. Рыков бар иде
11 VII—26. Кичә кич белән Атамалы Оглы. профессор Павлович. Ту Кадыровлар белән совещание булды. 13 ендә Совнаркомда латин хәрефе булачак карарның резолюция проектын хәзерләдек Аның буенча мг Союз әлифба комитетының Президиумына керергә тиешмен.
12/VIII—26. Бүген ПУР мине Ташкентка, Востоковедение курсларын часть башлыгы итеп билгеләргә карар бирде. Күптән теләгән теләгем
Хезмәткә билгеләнүне көткән буш аралар язу өчен файдалы булды. « гәзитенә «Торек халыкларының Октябре алдында» исемле русча бер бирдем «Эшче»гә кичә генә «Ачылган йозак»ны язып.«Яшь_эшче»гә «Е коръән»не бирдем. “ ’ '
итәләр.
f 6/IX—26. Бу көннәрдә минем киләчәк хезмәтемә маяк булып т бер эш билгеләнде. Курста бу еддан башлап керә торган яңа дәрес н милли-колониальный азатлык хәрәкәте предметын укыту минем өсте ләтелде
" 19/IX 26 Среднеазиатский бюрода киңәшмә ясап латин оешмасы т
26 IX 26 Бүген вакытлы квартирдан постоянныйга күчтем Эшләр тән көн тыгызланып китте. Буш сәгатьләр укытачак дәрескә хәзерлә> үтәләр.
5/Х—26. Партиядә тагын дискуссия. Бу юлы оппозиция башында 1 Зиновьевлар тора.
8/XI -26. Кичә шаблонный парад. Красная Армия йортында ярым ярым банкет эчендә Октябрьның 9 еллыгы үтеп китте
Мин хәзер Урта Азия партия бюросының истпартында гаскәри секг лыгы.
Китап укырга вакыт юк. Семья тормышы да хәзерләнергә юл Ялгызлык вакытын сагындыргалыи шул Иртәгәдән сонга ү~збәк част призыв баруын тикшерү өчен Кокандка барырга туры килә Кокаях өйдәге тормышка (Асия белән мөнәсәбәткә) зарар китерә Кокандта А Бу хәл тагын да бер кат ялгызлыкны сагындыра
З/ХП—26 Бүген «Кызыл Татарстан»™ беренче мәртәбә «Ташкент» мәкаләмне җибәрдем Анын редакторлыгына Галимхан Нигьмәти «уел лахка караганда күп яхшы, укыган, акыллы егет
4/ХП -26 Укырга өйрәнелде. Күплек куркытмый Менә язарга вакьп әгәр берәр ай непосредственный эштән котылса идем!
18/1 27 Минем Мәскәүдән киткәндә биреп калдырган «Биреге кире» исемле хикәяләр жыенгыгы «Нәшрият» тарафыннан басылып чык 23 II 27 Бүген утырып Шамигучов хакында хикәямне язып гаг Хәзер, вакыт булганда, утырыпЪерәр хикәячек язып барырга ният Акка язган дүрт хикәям бар инде: «Яна чемодан», «Көчле мандат». «Идет буг
10 III 27 Бу көннәрдә «Кызыл Татарстан»да мцнем «Гает корбанг «Әптери агай»ның басылып чыкканын укыдым. БарлыгьГбйш хикәя ( иде. Берсен Сәлах Атнагулов үземә кире кайтарды («Командир хат:
комитетына. Казанга Фатих Сәйфигә., Татобкомта. Әле тагын язасы ба айларда дәресләр бугазга килеп тыгылганлыктан күп язып булмаган ид 14/VI—26 Иртәгәдән соңга лекцияләр башлана
29/VI—26. Сәгать 9 га безнең курслар аэродромда булырга тиешле очабыз.
житте.
25/VIII—26. Ташкент Дүртенче мәртәбә сиңа киләм Килгән ур курсларда — яхшы каршы алындым Эш бик күп Кичәләрдә шәһәр банке әйләнә Искусство бик бай. Авантюрный кинодан гыйбарәт.
2/IX 26 Хансәвәрев беләң таныштым. Ул Среднеазиатское бюрон проп мөдире Анын белән латин хакында сөйләштек Среднеазиатский х та бер оешма төзергә уйлары бар.
Минем «Памирдан радио» белән «Шәмсетдин бай»ны үзбәкчәгә
«К раском мәхәббәте» белән «Очрашу »ны Тат лит Кәримов дигән бер тиле «идеологически мәгънәсез» дип бастырмаган Бу көннәрдә каты гына авырып алдым
14/111— -27 Иртәгә госпитальгә ятам. Сынауга. ..
23/111 27 Кичә госпитальдән чыктым. Алты көн яттым Анда 45 битлек зур хикәя яздым,. Гүоьсвка тормышыннан • Иртәгә комиссия була.” , 3
29/111 27 Галимҗан авырый. Язуларына караганда, өметсез. 22 нче йә 21 нче ( елда Казанда, яна гына Ташкенттан кайтып тиф белән авырып ятканда, улем & көтеп васыять язган идем Васыятемдә «мин үлгәч Галимҗан мине «яхшы кеше иДс» дип мактап язар Минем теләк ___________________________________ тәзипә аның икейөзле мактавына УРЫН
бире л мәсен «Цтимҗан һәм башка су;г к ip.iap минем к\м\| - кашашмасын - ңарУ, - Дип~язт атГ идем Галимҗанның да шундыйрак бер васыять кәгазе юк түгелдер.
8/V1 27. Бакуда пленумда бөтен төрек-татарлар өчен бер алфавит кабул / ителгән Бөек бер адым Минем өчен бер бәйрәм булды 10 12 сендә Закир ук Галиев белән Чистайга барып, укытучылар курсында доклад ясап кайттым.**/' Латин хакында. *
24/VIII—27. Кичә Нью-Йоркган Сакко белән Ванцсттиның үтерелүе хәбәре килде Кич буе радио траурный марш уйнап үткәрде. Бу вакыйга якын киләчәктә капитал белән бәрелешнең нсизбежностьлыгын күрсәтә.
Мәскәүдә урыс һәм горск_тстендә чыгачак лаптнныдар журналы өчен «Әдср- нә фажигасы» хикәясен яздым ----- " ' *
31/1—28. 25 еттттән 30 ына кадәр Яналиф съезды булып үтте Яңалиф хәрәкәте хәзер киңәйде, зурайды инде 24 ендә Областком аны Татарстанда рәсмиләштерергә карар биргән Мин съездның президиумында, редакция комиссиясендә утырдым Советка сайландым Ләкин президиумына кертмәгәннәр Президиум сайлаганда мин юк идем Галт әф каПДидатлыкка булса да кертергә әйткән..Халнк Ч Садри каршы торган Кертсәк президиумга кирәк иде. Болай сайлау хурлау I гына булыр, дигән Ет с г1 —У
Минем башлаган эшләрнең тәкъдирләре шулай1 Башлыйм. Бераздан аның ин! каршы булган кешеләре шул якка күчеп, эш башына менеп алалар. ТатарJ бригадасында, җөмһүриятендә шул булды.
Объективный караштан чыкканда бу табигый. Чөнки мин хәзер яңалифтә актив эшләмим
Кичә Казан радио дуслары җәмгыятендә булдым Үткәрдем Беренче докладым булды Җәмгыягнен Совет һәм президиумына үттем.
Бүген сәгать алтыда Областком истпартында Татар бригадасы хакында тарихи җыелыш була.
7/V1 28. Бүген цирк ачылуында булдым Яна салган. 3000 кешелек. СССРда 'Д, ип күп кеше сыйдыра юрган икән Бер ай ярымда ясалып бетте Яңа циркның бетонлы идәненә басып йортәндә үземне туып килгән индустрия шәһәренең сарае баскычыннан менгән күк сизендем Кайчан соң 10 -15 мең кеше сыярлык зур хезмәт сарайларының талларын күрермен икән'’ Минемчә ул вакытта мин үземне бөхетлсләрдәп санар идем.
25/VII 28 Оритбурт тәнне ..< >ЧК1.1П-- 1.1 минем -Ipii.iii.iii корт.ә||» иш.< ieie_X басылган, бу коннәрдә «Бузулук очён көрәш» һәм башка истәлекләрне җибәрәм.
28/VII 28 Асия белән театрга бардык Ул Таждаровага керде Мин театр директоры Зантовта булдым
Миннән репертуарга ни бирәчәгемне сорады «Беренче адым». «Бай кызыеның эшләнгән нөсхәләрең бирергә булдым Гата Исхакинын мгГңа күптән- Җ биргән «Кара көчләре» бар Шуны төзәтеп сәхнәләштерергә сорый
29/VII 28. Җиделәрдә җыелып Кабан күленә төштек Кооперативный площадь та бакчада утырт ан халык арасында Садри Җәләл белән Хәйретдин Вәли £сзю кушылдылар Кабан күлендә зур көймәгә утырып, ясалып торт ан тимер юл дамбасына кадәр бардык.
Кайтып килгәндә Проломный чагында Кугуи. Ильясов. ДкңокәЦх Мщккии- ларны очраттык Туктап берничә минут төрләп сөйләшеп тбрдһтк Дөресе, сөйләштеләр Мин тыңлап кына тордым Яшьлек жүләрлеге ераклана бара, күрәсен —.
4/VIII 28 Кичә сәгать ике төрдә Идел белән (. талитппадтан Максим Гопь- кий килеп төште Прнсганьда ике сәгатьтәп артык көтеп каршы алдык Пароходтан төшүе белән авюта утырып шәһәргә китте
Кич белән Большой театрда җыелыш булды .. Җыелыштан соң задний выход белән алып чытып өенә илтеп куйдык. Урамда тулы халык аны көтеп тора иде
II* ’ 163
Россиягә килеп i өшкәннән „бирле халык тарафыннан чолганган бу кете > әсиренә охшый. Мин баласы белән танышып. Асия белән бергә аны I >1 IВвейцариягә илтеп, татар концертын тыңлаттык, ьүген икедә татар язу* белән утырыш була~
Сәгать икедә мәдәният йортына җыела башладылар. Мин беренче урын алып үзем концертның программасын басарга.дип югарыга к, Аннан төшкәндә. Горький сәхнәгә кергән иде инде. Гадәтчә, кул чабып алдылар.
Бәхетсез кеше! Башкалар өчен тансык алкышлар аның жанын әрн (^булса кирәк. Кайда барса да кул чабып «ура» кычкыралар.
Заседаниедән соң концерт булды Мин конферанс булып алып бардым. кКазанское Подворьега банкетка бардык
4 13/VIII 28 Бүген бөтен Русия физиклар съездына концерт оешт1 Съездда урыс физикларыннан башка немец, инглиз профессор, галимне иде. Концерт ошады. Асиянең җырлавы бөтенесен сихерләде. Концертт съезд рәисе академик Йоффе Асияне, мине, Кутуйны (ул концертта кон йде)~учёныйлар йортына банкетка чакырды. Банкетта речьләр сөйләнде татар әдәбият эшчеләре һәм фән хезмәтчеләре исеменнән әүвәл татарча, русча сөйләдем.
11/IX—28 «Күк погоннар»ны укып чыктым. Кутуй, Минский, Хәй Вәли бар иделәр «Гомумән яхшы, ләкин төзәтәсе бар».—диделәр " Кичә кызыл гаскәр Сараенда Татар-башкорт гаскәри мәктәпнең 5 н1 мальный выпуск булды Краскомлар яхшы киенгән, таза кыяфәтле. Г01 гаскәрнең күренеш яхшы Ләкин бик казенный, туйдырды инде
Әгәр ул командирлар' чыгару урынына автозаводтан көнгә илле, автомашина чыгару бәйрәмендә булсам, менә кәеф килер иде
14/IX—28 Казан кышкы дачага охшый Көз белән анда студент киле Яшьләре, әле авылдан яңа килгәнләре, гаҗәпләнеп карап йөриләр. Ел музыка, җырның алга барганы күренә. Концертлар тулырак программа баралар Язучы яшьләр арасында зур хәрәкәт. Быел әдәбият фронты күт; зур дулкын булып барырга охшый. Оештырырга кирәк
25/IX—28 27 ссндә ТАППнын оештыру җыелышы булачак.
/ Радиостанцияне Наркомпочтельга тапшырырга йөрим Ул вакытта Г өстемдә программа төзү эше генә булыр иде.
11/Х—28 Сәгать кичке алты, җиденче Радиостанция бүген эшләми 1 дә хәзер инде мин ул кадәр мәшгуль түгел Анда дикторлыкка хәзер Ю алдым, секретаре Исмәгыйль Усманов, үзебезчә әйткәндә «кечкенә» Ию редачаны кызу, яхшы алып баралар.
с 1\/Х—28. Кичә «Подпоручик Данилов»ны русчага тәрҗемә итеп
1 Исмәгыйль. Асияләргә укып карадым. Яхшы чыккан. Хәзер урыс телен, к; ала барам. ~
19/Х—28 Ялта Мин монда 22 нче елның көзендә булган идем шәЙәр Ничек үзгәргән'Үткән елның зилзиләсе эз дә калдырмаган, ба да төзәткәннәр.
24/Х—28. Дәрәкәй һәм Ай Васыл авылларына барып килдек... К гостинацада Галимҗан Ибраһимовнын хатыны туры килде. Галимҗан а белән җибәргән Өченче көн мин Галимҗанның адресын белеп, үзенә кыек хат язып күрешергә теләгәнемне белдергән идем. Шуңа бик жылы җө> белән җавап биреп үзенә чакырган.
25/Х—28. Иртәнге чәйдән соң Галимҗанга киттек Әллә кайда^тду__ба ( тора икән. Галимҗан үзе ашап утыра. Без кергәч торып күреште' йөзе ар У,ган, беткән. Чын күңелдән кызгандым. Ике сәгатькә якын сөйләшеп vn 'Казанны сорашты. Сагынган, күрәсең. Китәргә оулгач: «Ьу күрешү әле гына булсын, тагын да килегез. Без дә сезгә барырбыз»,- дип калды
29/Х —28. Бүген набережныйдан барганда каршыга килгән Шәриф K.i очраттык Балащ^ 20 яшьлек рабфак бетерГән егет, ~та~мак чахоткасы, авырын икән Кичә 1енә Казаннан шуны белешер! ә килгән Баласыны байтак кыен бугай Борчыла Асиянең докторы, мәшһүр тамак, колак а профессор Меерсонга барырга Тулдылар “
Г Ялтада хәзер татар язучылары дүртәү булдык: Галимҗан, мин. N Ф' I Максуд. Шәриф Камад Иртәгә Галимҗан мина килергә тиеш Ьергә » ( jwce.Mi ә төшәргә булдык
v Кичә бер утыруда «Югалган документ» белән «Көчле мандат»ны язы ладым. . бу көннәрдә бер төркем хикәяләр язырга уйлыйм.
30/X -28. Кичә сөйләшкән буенча ,12 дә хатыны белән Гадцмжан килде \ Шәриф Камал. Максуд, мин. Галимҗан дүртәү“б?р группага карточкага төш- ) тек. Аннан Асия. Гөлсем кушылып алтау бергә төштек. У
11 <Х1 28 Бүген тагар Мәдәният йортында Габдрахман Сәгъдинең «Октябрьдан соң татар әдәбиятенең чорлары» дигән доклады булды. Яшь язучылар оешмасы әгъзалары һәм иске язучылардан Г Шәрәф. Гали Рәхим. Ьорһан * Шәрәф. Ф. Сәйфиләр бар иде. Мин дә сөйләдем ч
15/XI 28. Казанда тормыш темпы куера төшкән Әдәби эшләрендә бер!
кадәр җанлылык Татиздат быел планына 200 табак яңалифтә шул кадәр матур! 1 әдәбият керткәннәр «Яңалиф» 150 табаклар чамасы иске классик ятучыдаойы1 баса. Щулар арасында Гаяз юк икән Җиңемчә Гаязны кертмәгәндә авыз ку ГӘРСП! * «иске тагар әдәбиятын бастым» дип сөйләүнең мәгънәсе юк —1
11/XII 28. Бүген Мәдәният йортында Академцентрнып яналиф имлясы турында киңәйтелгән җыелыш булды Агазадә белән Кимчатикны күрдем. Үзләрен Казанда күрү кызык Мин имлядагы «с» белән «ъ» хәрефләрен кирәкле-кирәксез кыстыруга каршы чыктым Имлячылар, Фатих Сәйфиләр тыныч кына утырган җирлән чыгуга тотындылар. Хәзерге яналиф имлясы чынлап га костырырлык бер рәвештә татар консерватизмы белән тезелгән. Нугайбәкнең җимеше w
19/XII 28. Кичә III пленум ачылды Чын мәгънәсе белән латинлылыкның тантанасы булды. Бөтен сөйләүчеләр аның хакында сөйләделәр .—
23/XII —28. Пленум ябылды. Атамалы Оглы соңгы сүзен сөйләде Фотограф- ] лар рәсемгә төшерделәр. Бөтен Шәрекъ җөмһүриятләрендә латинга күчәрг ә ике J ел максимум срок бирелде. - 1
30/XII 28. Хәзер генә мәдәният йортыннан кайттым Анда ТАППның урыс, чуваш язучылары белән берләшкән җыелышы булды Мин «Подпоручик Дани- ловхпы укыдым Сөйләүчеләрнең күбе аны идеолог ически-моральный яман дип таптылар Ләкин проф Виног радов белән ГИЖңы бетерүче Соловьев Фоад кына гдддц_сөйләделәр Алар хикәяне тутырып, бөтен яктан килгән психо логический j расскаТТкарга кинәш HI юләр
31/XII 28. Хәзер мин «Күк погоннарга каршывнын соңгы редакциясен язып Һ барам. 270 биткә җиттем инде Галимҗан Акчуринга кермәкче идем Авыру диләр JI (.1 Ул вакытында Бохарада зур роль уйцд г а н кеше ДИ онла кы и аныч по южениег ә кал.гы
1/1 29. Кичә радиостанциядән бирелгән концертны алып бардым Сәгать 12 _
нс суктырып, тыңлаучыларны Яңа ел белән тәбрик иттем Сәгать бердә кайтып яттык. Дүртләрдә Зәйтүнә (Асиянең сеңеле), аннан бер-ике сәгать үткәч Йосыф, Гали. Ильяс. Карманнар кайттылар. Хәзер унбер. Егетләр иренеп кенә уяналар Кухнядан пирогларга ит тураган тавыш ишетелә Лили барыбыгдан иргә торган Анын нечкә тавышы бер кухняда, бер геге баш бүлмәдә ишетелә
16/1 29. Бүген «Красная Тагария»да минем «Яшь буынның телен бозмагыз» дигән мәкаләм чыкты Яңалифнең хәзерге имлясына каршы булып, яна бер фикер, хәрәкәг тудыруны күз алда тоттым. Югыйсә, хәзерге Нугайбәкләрнең V черек принциплары белән барсак, көлке булабыз.
20/1 29. Псредачадан кайтып язарга утырдым Февраль радиопрограммасын язам Хәзер аны бүлеп, бер пьесага план төзим Барып чыкса, матур нәрсә булыр иде Фантазия ун елдан Казан картинасы
Лили үсә, хәгер үл язар иңде Теге бүлмәдә, пәрдә артында анын Гандәлиб (Асиянең сеңеле) белән сөйләшеп утырганы ишетелә Хәзер генә килеп карандаш очлагып кипе Минем эшләгәнне карап тора Папа, нәрсә язасын, ди Үскәч белерсең, дим Укып карый Гарәпчә язуны авыррак укый Минем кулъязманы танымый, әлбәттә. Үсеп, әдәбият белән танышкач, үзенең лапасының әдәбиятта тоткан урынын белеп шатланыр әле
25/1 29 Көндәлек, хәзерлән! Син до тиз яңалифләшерсең Моннан икс ел элек аерым кешеләр авызында гына сөйләнгән яналиф бүген тормышка кереп бара Хәзер шәһәрнең вывескалар. гәзгп битләре бу хәреф белән чуарлана башлады инде Мин 25 нче елның Казанда беренче булган лагинчылар оешмасы белән башчылык итә идем Ул вакыт мине «жүләр», «фантазер» диләр иде. Ә хәзер бик тавышлап «без. лагинчылар!» дип шапырыналар
6/11 29 Мәскәү Моннан бер атна >тек Галимҗан Ибраһимовтан хат алдым . КырымдлТл Паннан бирле бешен м о нәсәбә г лор са м и миләш теләр Т Т Кы рихглтН' Һавалар начарланганын, үзенең авыруы көчәйгәннән зарланып яга
10 11 29 Хәзер машинкада язам Яңалифнең беренче җимеше Кечкенә генә журналист машинкасы «Кызыл байрак»ны һәм «Күк погонлар»ны язып барам.
Бүгенге план гнулар Чәйдән сон газизләр укыгач, радио программасына утырам Иртәгә сәгать унда радносовет була Шунда февральнын икенче яргысы-
на программа әзерләргә кирәк. 12 дә университетның экспериме! фонетика кабинетында яңалифнең имлясы турында утырыш б юлы «ь» белән «е»ларны кайда язмау мәсьәләсе. Без Сәла: аны «ь—е» ларны куу дип йөрибез. Аннары чит телдәге язу. Бу турыда «Красная Татариямның 16 январьда мин «Не языка молодого поколения» исемендә статья чыгарган идем, откликлар-жавапларга килгән хатлардан бер статья төзеп чь ТАПП линиясе белән бүген җыелышта планны карап беркетәбез. У| бару куелган^
14/11—2Ф Махмуд Мәрҗанинең 20 табаклы «Канлы тамчылармын . Бу әле язылачаСэпопеясенен беренчесе~генә Укып туймаслык бер м; ■^1 художество куәте белән язылган көч бар. Татар дөньясының беренче булачак.
26/11—29. Иртә 8 дә тордым Чәйсез чыгып выетавком эше белән й Аннан программа яздым Кайтып ашап-эчкәч ТАТЦИК залында яңал!
. ОДРның кушылу мәҗлесендә булдым. Аннан Ахметшиннан машина аль I театрына килдем. Анда беренче полкның тантаналы утырышында Сәйд.
маршы кабул итү мәрасимы бара иде Маршны уйнаганда түзмәдем, т| iчыгып сөйләдем
28/11—29 Иртәгә радио артистлары һәм узучылар белән Норлат ; китәргә кирәк. Такташ бармый. Аның өчен Бөдәйли бара
6/III—29 Хәзер бер ярты сәгать эсперантоны укыйм да. аннар>
утырам Норлатка бару белән яшьләр өчен хикәя язам.
16/111—29 Бүген радиовыетавка ачыла. Аның бөтен хәзерлеген мин ү диярлек алып бардым
jt, / 23/111—29. Бүген минем турыда ОК секретариатында куела. Мин С /эштән чыгып, әдәби эшләр белән генә шөгыльләнергә карар бирдем.
31/III—29 Иртәгә рәсми рәвештә эшемне Фәйзуллинга тапшыра? соңгы мәртәбә станциядә эшне алып бардым
2 IV—29 Икенче көн инде эшсез Өстән көндәлек рәсми эш авырлыг нең рәхәте белән исереп йөрим Китәргә хәзерлек алып барам Әспе бетереп барам. Җиңел әйберләрне иркен укыйм. Киләчәктә гомерем өлешен аны тарату юлына бирергә уйлыйм.
7/1V—29. ТАПП җыелышыннан кайттым. Анда 25 ендә Мәскәүдә j ВАПП пленумына делегат булып сайландым.
I1/IV -29. Мәскәү, кадерле шәһәр! Таксомотор алып^Тверской у] «Союзныйяга килеп бер бүлмә таптык
” I3/IV- 29. Кичә кич буе кеше булып торды Композитор Ключаре (Мохтаров). Мәхмүт Галәү (Мәрҗани), хатыны белән Кәрим Хәкимов кг иде Озак сөйләшеп утырдык. Бүген Усман Дивеевка барабыз.
16/1V— 29 Центриздатта Ф Кәримине күрдем... Әллә ничек шул кар Әйтеп бетергесез" ихтирам сизәм. Рәхәтләнеп сөйләшәм. Ни дисәң дә. шү
гатьчелектә чәчен агарткан.
20/IV—29. Ялтада өченче көн Обедтан сон атка утырып Галим; раһимовка барып килдек Ул байтактазаргаЮПат каршылады Әүвәлгг нда яхшырак условиядә тора башлаган
Хәнәф Наум да Кырымда. Симеизда_икәгг Ана открытка язып ча; Хәнәф белән мин заочно гышГтаныш.ТПулай да аның язуларын яратам
30/IV -29. Ялта... Үзебез бер килеш «Франция» гостиницасында д Балкон тәрәзәсе аркылы туктаусыз диңгез шаулаганы ишетелә. Язг погоннар»ны акка күчереп барам. Бу көннән бик ныклап утырам
1/V—29 Иртүк тордым. Организацияләр җыелалар инде. Күбесе осо: Формалы, формасыз военизированный- оешмалар. Пионерлары да ш киемдә. '
Күңел Берлин урамларына барырга тели. Анда нәрсә бар икәг бит анда полиция тарафыннан тыелган компартия җыелышы тиеш иде.
Үзем дә защитный гимнастерканы сагындым инде Ләкин киләчәк |мин. наверное, каләм белән катнашырмын Военный корреспондент кирәк. Сугыш исе килә... Польшада. Италиядә, башкаларда кара i< фашист колонналары көрәшкә хәзерләнәләр бит.
3/V- 29 «Күк погоннар»ны «Актүбәягә алыштырам. Кыска исем.
9/V 29 Гал|Тмҗанда булып, өч сәшть чамасы утырып, сөйпәщеп «Күк погоннаряпы үзгәртү турында фикер сорадым Укырга алып ка
ргәртүнс мәгъкуль күрә... Минем ул нәрсә кыскартылган формада «Кызыл Армиямд® басылып бара Ә басар өчен нык үзгәртәм аны
14V- 29. Галимҗанда булдым. Ул минем кулъязманы укып чыккан Аны алдагы төзәтү өчен кирәк булган бөтен киңәшләрне Ънрде. Ьик уңышлы күр-^С/ сэтүләр бар
24/V 29. Ключарев килде. Асиянең аккомпаниаторы
25 V 29. Кичә Ялта эспераню комитетының секретаре белән сөйләштем Анардан шомарак сөйли беләм икән
3/V 29 Кырымда имля конференциясе Нутайбәк-Сәифн нмдясын үзгәрт-V кан. Вакытында мин ул имлягә каршы көрәшкән идем Хәзер безнең имлябыз да кешенекенә ошады
25/V1 29. Казан Кутуй килгән иде. сөйләшеп утырдык «Кызыл Татар- ”) паниның өченче номерында Г Галинең. Ф Сәйфи чьи арган «Тукай әсәрләре» j турында бик матур тәнкыйте бар. Ул халтурщикка күптән шулай кирәк иде I 13/VJI- 29, Казан! Синнән киткәнгә шатлануны белсә идснТ ’■ ---- '
24/V11 29. Мәскәү. Хәзер генә радиодан кайттык Асңя~жырлады «София- Асияне үз студиясенә алырга уйлый Соңгы көннәрдә берөзлексез Асия эшләре белән йөрим. Иртәгә Посредрабиста квалификациядә була, үзенә тиешле дәрәжә ала.
29/VI1 29. Дачада, «Красково» станциясендә торабыз Мохтаровларда ярым кунак, квартирант. Лили гъПоГТәНә Аңарга почёГ~Кттчә якшәмбе шәЪәр- дан Шакир. Исмәгыйл Бибаев. Шәриф Санар килделәр Мин кон буе Саттарның U- кызылармеецлар китабын редактировать иттем
30/VII 29. Иртәгә шәһәргә күчәбез «Садовая» гостиницасында бүлмә алып яуйды.м w————
2/VIII 29. Кичә парк культурада булдык Бераздан демонстрация колонналары гула башлады. Кичкә кадәр шул «Ур-ра!» белән үтте Янымда! ы берәү «Без монда иркен йөрибез, ә тегендә нишлиләр?» - диде. Чынлап га Бәлки, менә йомшак креслода журнал укып утыр!анда, анда Берлин. Париж урамларында баррикадалар төзелә торгандыр... гү
3/VIII 29. Йосыф килгән. Лилине киендереп, ос-башына алып, икәвен 1 утыртып Казднш җибәрдем Асия концерт җырларының беренче какчориясснә) язылган. Шәп ~~ ' '
5/Vlff—"29. 'Бүген. Востоккино белән военизация темасына сценарий либреттосын язар!а дрговор төзеп. 25 сум аванс алдым. г—■
10/VIII 29. Казанга килеп төштек .Геләмичә, ирекуездән килү... Кайчандыр I үзенә җәлеп иткән, тарткан шәһәр шул кадәр биздергән Ни өчен? Казанның I халкы, бигрәк тә эшчеләре, укучы яшьләре, кайбер ответработниклары әүвәлгечә I якын Ләкин матбутат-әдәбияi дөньясы вак. |әҗрибәсст кешеләр кулында —’
10'VlfT 29. Казанда сстнябрь башларына кадәр калырга уйлыйбыз Шул арада мин I) ике табаклы «Военгиз»га бирелергә тиеш хикәяләрне язып бетерергә. 2) Сценарий либреттосы язарга, аның өчен авылга барып киләргә уйлыйм о Шулай ук «София» чакырса НижннГпа Асиянең концертына барып киләргә iу ры\ / килә 3) «Актүбә»не дә язып бетерәсе бар Аңарга язу материалы жыю юлы белән °' Мәскәүдә Бикбавовны күрдем 19 иче ел башында Зәкинең адъютанты бү.пан Миңа Зәки хакында картиналарны сөнләпЪирле/ ' -L.
13/VIII 29 Бүген көндез «Воснгиз» белән договор буенча язылыр!а тиешле хикәяләрнең берсен («Родовой позор») язып бирдем Машинкада Хәгер һәр кон берәр хикәя язып,аша >чсндә oeiepcpiә уйлыйм Ойгә кайгып Дәрдемәнд мәҗ . мугaci.ITT FaрадЬтМ. Ф Кәриминсң шагыйрь турында баш сүзе ачык Бёр картина - тудырды. Дәрдсмәнднең сурәте кү з алга килеп басты Шат ыйрь-ми пионер, сыйнфый яктан ни кадәр ерак торса нжадияте ягымлы. симпатия тудыра
Кичә Японияда! ы бер тсперантис i ка xai җибәрдем ()ч-дүрт атнадан җавап
көтәм.
20 VII! 29 Дүртендә, нн соны бишендә китәбез Бу юлы ботенләйтә. күченеп китәбез.
1/1Х 29 Лили беренче мәршбә сабакка барып каш 1ы Школа үзендә !әкир калдыр!ан Кайтып мактады Үкн библиотечная комиссия!а сайлат айлар Зур кеше!
3/IX 29 Бүген Асияның саубуллашу концерты Иртәгә сәгать бер постлы белән китәбез
4/IX 29 Мәскәүдә тормыш поездының алдагы йомшак вагонында баш Өйләндерче к гитлек бе тән якты, ләкин таныш булмаган станциягә бара Әйе. Мәскәү' Сине унлап бөтен көндәлегем тулган Ләкин элек мин синең урамларын-
ны, автоларыңны гына сөя идем. Ә хәзер сиңең,театр, вузларыңны, әдабият > мәйданыңны, ә алар аша бөтен төзелеп килгән тормышыңны сөям
7/IX—29. Мәскәү! Ахырында сиңа килдем бит! Озакка, бөтенләйгә. Хәзер моннан кем дә алып китә алмас. ■£
21/IX 29 Кичә «Богатырь» заводы эшчеләренең жилкооперациясенә языл- ' дым. Бер ай эчендә кваритир бирергә булдылар. Әллә шулай ук күптән күңелдә ’ сакланган хыял тормышка чыгармы икән? Ул — үз кулыбыз белән ясалган социа- > лизмның бер баскычына аяк басу дигән сүз!
Кичә Федерация клубындә РАППның пленумы ачылды. Беренче докладны > у татар әдәбияты хакында Г Гали ясады Бүген Кырым хакында Сандамовнын доклады була Кон буе пленумда үтте. Иртәнге утырышта Кырым әдәбияты хакында содокладтан сон мин_сөйләдем. Бу чыгышым белән мин ТАПП һәм ОКның сәясәтенә каршы беренче һөжүм башладым. Минем арттан чыгучылар “барысы да диярлек шул юл белән сөйләделәр. Кичке утырышта Гомәр заключение сүзен сөйләгәндә җиңелгәне сизелде. Анын доклады буенча резолюция комие- " сиясенә кердем
13/Х—29 Квартир мәсьәләсе соңгы инстанциядә хәл кылынып үтә. Ул алдымда зур бер шатлык, тормышның сызыгы булып тора Ике-өч елдан^ квартир кризисы беткәч, бу тойгы бәлки аңлашмаста. Ә хәзер утГбйк табигый
Киләчәкнең кешесе! Син, индустрия иленең гражданы, бәлки безнең менә шундый вак шатлыкларыбыздан көләрсең! Түбәсе болытларга җиткән сарайларда яшәгәндә безнең кечкенә бүлмәләрдә яшәгәндәге зур шатлыгыбыз сине гажәп- ләндерер. Ләкин онытма: без шундый вак һәм эре шатлык-кайгы эчендә яшәп соңгы сәламәтлекне туздырып, сиңа тормыш төзәбез.
18/Х—29. Кичә «Кызыл Татарстан»да Сафа Борһаннын солтангалиевчелем ' ^1 угнан та мәкаләсен укыдым Сафа Солтангалневтан бш рәк Мөслимовка бәйләнч .
гән. Ләкин ничек бәйләнгән* Урам сүгенүе белән сүгенгән. Бу мәкалә белән ул J үзенең социальный физиономиясын ачкан. —’ .
125/Х—29 Иртә җиде ярымда дворец трудага, радиостанциясенә киттем..
Сәгать тугызларда Ключарев оркестры килде Унда беренче тапшыру башладык.
Европаның иң зур станциясе аркылы беренче татар телендәге тапшыру иде. ‘ 11/XII—29. Кулга көндәлек эләкте. Алдым Язасы килә Киләчәккә до
кумент җыясы килә Көндәлек эш үтә дә китә. Ә бу бит жанлы документ булып кала. Үземә булмаса, әйдә, бер яшь язучы файдалансын
21/XII— 29. Бүген татар клубында әдәбият түгәрәген үткәрдем. Татар китап- f ханәсендә «Кызыл яшьләр» дә Мирсай Әмирнең Сафа Борһан һәм Г Галигә I каршы язган мәкаләсен укыдым '.Кәеф килде Ахырында ул әдәбият холуйларына ’ Г да эләгә башлый Пычрак себерке белән сөрәсе бар Сафаны Болай да әдәбият 1 (мәйданын җитәрлек пычраттылар инде.
10/1-30 Көтелмәгән сюрприз! Бүген Мәскәү эсперантистлар конференци- 1 ясендә мине Область комитетына җаваплы секретарь итеп сайладылар Ярый. 1 эшләп карыйм. Эш күңелгә ята.
30/111 -30. Хәзер генә эсперантистлар заседанииясеннән кайттым. Анда Германия төрмәсендә яткан берәүнең адресын алып, үзенә хат яздым Бакудагы эсперантистларның секретаре Вольский дигән бер татар егете белән таБыштык. Хәзер аңа хат язам
14/ГУ—30 Бүген Маяковскийны күмәргә бардым Ул яткан залга кереп карагач, күңел кузгалды Кайчан булса үземә дә шулай ятарга туры килер бит. Бррр. һәрхәлдә мин аның шикелле жүләрлек ясап үлмәм.
8 VII -30. Хәзер генә язучылар федерация клубыннан кайттым. XVI съезд делегатлары белән язучыларның смычка кичәсе булды. Клубта Безыменский белән сөйләшеп, аңарга шушы көнләр рецензия өчен китапны бирергә булдым.
Өченче көн Җиһангильдин белән сөйләштем. Мин аны экзот типлы бер казахмы дип торсам, ул Кырым типлы акыллы кыяфәтле кеше булып чыкты. Үземнең эпопеяма аның экспедициясен бер глава итеп кертәм. Шуны сораштым.
Федерация клубында Мстиславскийны күреп танышып сөйләштем. Легендарный шәхес! Аның «На крыше мирамсын 25 нче елда укып тирән тойгы алган идем. Шуның язылуын сораштым Биографический нәрсә икән.
Кичә «Красная звезда» редакциясенә үземнең «Переподготовка» исемле очеркны илтергә барган идем. Баскычта бер гаскәрине очраттым. Таныш Каралам, мин 25 нче елны УВУЗда эшләгәндә Якирның секретаре булган егет. Иртуда икән. Ул мине күреп ерактан ук: «Ә, Татарстанның яшь язучысына!»- дип сәламләде. «Каян син минем язучы икәнемне белдең»,—дим «Мин Военно- 168
17/IX 30 «Востоккино»та сценарийны илтеп бирдем Бу соңгы вакытта
Эшләп бетергән иң зур хезмәтем
18/IX 30 «Красная звезда»ның алтынчы сентябрь номерында минем «Перс- подготовка»
исеме белән язган очерк «30 дней за учебой» дип басылган Редакциягә кергәч кенә
басылганын белдем * '
11 /XI1 30. Күптән язган юк! Тормыш кызу бара Вакыт тыгыз тиялгән. Иртә торып китом,
кич кайтам Бу көннәрдә ингернационагьная связь штабы тезәргә йөрибез Эспсранзистлар
организациясен тиешле урынга куярга коч куям Хәзер «Правда» редакциясе белән берләп
эшлибез
29/1 31. Көндәлек, ничек картаясың син! Сине кулга алмауга айдан артык вакыт бар. Ләкин ул
вакыт сизелмичә үтте дия алмыйм. Зур. тормышны тетрәт- .
кән вакыйгалар булмаса да. көнләр буш йөгермәделәр Д. п
4 VI 31 Хәтер генә дачалап каииым Динссюл барам Буен «Актүбә» . ¥
земтячее I Н1Ч.1.1ПЫН бюро җыелышы -------------------- --
Көндәлек язулары шушында өзелә. Ләкин легендар шәхес Шамил Усманов турындагы уйлар безнен
күңелләрдә, хәтердә дәвам итә. Әгиемнен: «Кызым Айсылу! Син зур үскәч, моның битләрен ачып
укырсын да, әтиеңнең ничек яшәтәнен белерсең» — лигән сүзләре дә гел истә гора... Әйе, бу көндәлекне
укыгач мин (һәм журнал укучылар да шулай булыр дин уйлыйм) огнем белән яналан очрашкан сыман
булдым. Аның тормышын яңа тан кичердем. Нинди катлаулы һәм шул ук вакытта кызыклы еллар,
вакыйгалар гәүдәләнә бит ул көндәлектә.
Бу язмалар хәзерге әдәбият белгечләренә һәм тарихчыларга берникадәр ярдәм итсә, мин бик ша г
булыр идем.