ТОРМЫШЫНА КҮРӘ ӘДӘБИЯТЫ...

ТОРМЫШЫНА КҮРӘ ӘДӘБИЯТЫ... оңгы елларда илебездә барган сәяси үзгәрешләр мона кадәр яшәп килгән кануннарны, киртәләрне ватты-жимсрде һәм тормышыбызны янача бәяләү. аны үзгәрәк күзлектән чыгып аңлау юлларын кннәйгге Үткәнебезгә, бүгенгебезгә аек акыл белән, чын дөреслек аша карап киләчәгебезне аныграк күзаллар! а һәм. үткәннәрдән гыйбрәт алып, гормыш турында тироггген уйларга мәҗбүр итте. Базар мөнәсәбәтләре тормышыбызның барлык өлкәләренә дә үтеп керде Әлбәттә инде аның йогынтысы тормышның көзгесе дип саналган әд<гбият ка да орынмыйча кала алмады Ник дисәгез, әдәбият белән тормыш арасында кытай диварлары юк. алар бср-бсрсен тулыландырып, баетып, үзара гаимн тәэсир итешеп яшиләр Бүгенге көнлә, үткән тарихыбызны һәм әдәби мирасыбызны op-яңадан бәяләү таләп ителгән чорда, язучыларыбыздан чын дөреслекне генә, хакыйкатьне генә тасвирлау таләп ителә Язучыларыбыз арасында да кемнәрдер әмере буенча түгел, ә нәкъ менә үзләренең вөҗданнары, намуслары кушканча ижаг ит үчеләр артты «Безнең тормыш Безнең әдәбият» исеме белән бүгенге проза торышы турында башланып ки г кән бәхәс сош ы елларда безнең әдәбият та дөнья күр! ән әсәрләр хакында барыр! а тиеш иде Ләкин, кызганычка каршы, проза турында сөйләшү күбрәк Фоат Садриевның «Таң җиле» исемле романы тирәсендә һәм аны «үтереп мактау» рухында бара Бу юнәлешне Ф Галимуллин башлап жибордс. Г Тавлин күтәреп алды, башкалар дәвам итте Ф Садриев, күрәсең, йөзлекле бала булып тугандыр Чөнки соңгы елларда бер генә әсәр хакында да. анык әлеге романы турындагы кебек күп men. югары бәя биреп язылганы булмады Минемчә монын сәбәбе икс беренчедән. «Казан утларымның әлеге роман басылган санында «проза турында бәхәс башлыйбыз» дип язылды һәм кайберәүләр шул роман турында i ына язарга кирәк дип аңладылар булса кирәк икенчедән, роман хәзерге авыл тормышының безнең әдәбиятта әлегәчә. бик күтәрелмәгән нечкә якларын үзәккә алган һәм. әлбәттә, анда үзенчәлекле, кабатланмас геройлар бар Ләкин, шул ук вакытта, мин үзем бу романны татар әдөбия I ынын ни loi ары ка занышы хип санамыйм һәм ул соңгы елларда басы тын чыккан башка әсәрләрне оныту, яки игътибар итмәү өчен сәбәп булырга тиеш дип уйламыйм Ә минем сүз XX гасырның нн зур һәм фаҗигале катакли гмнарыннан берсе булган I941 1945 ел тар Наган сугышы чорына багышланган яна әсәрләр турын да Бс нөнебезчә. ә ген- чор бик күп әсәрләрдә бәян нге пән бука ы сугыш чоры темасы безнең әдәбиятта үзенең йөрәккә, бәгырьгә кагылуы белән үткән авыр хатирәләрне һаман яңартып, искә төшереп тора \ гкән сузышның торте як ларын, авыр тык тарын афәтен һәр чор язучысы үд бхыны ноктасыннан чыгып бәяли һәм аның яңадан яна кыйтгаларын ача Ике тиран кабызган, мн т гнонтаган гөнаһсыз кеше горне корбан игкән бу сугышка соңгы елларда бәя үзгәргәч, татар 12 177 С әдәбиятында да сугыш чоры тормышының бөтен тулылыгы белән тискәре һәм уңай якларын күрсәтеп, чагылдырып язылган әсәрләр ижат ителде һәм басылып чыкты Алар хәзерге әдәбиятыбызның аерылгысыз олеше булып торалар Com ы вакытта татар прозасында өлкән буын әдипләребез аерым бер үжәт- тек белән эшләделәр һәм аларның ижатларына игътибар иткәннән соң. барысы өчен дә уртак бер юнәлеш барлыгы ачыкланды. Әйтик. А Гыйләжевнен «Яра» («Казан утлары». 1989. № 1). М Мәһдиевнең «Бәхилләшү» (шунда ук. № I. 2). Н Фәттахның «Кырык дүртнең ман аенда» («Идел». 1990. № 1. 2) повестьлары эчтәлекләре, сурәтле-фикерләү үзенчәлекләре, стильләре телләре буенча төрле-төрле булсалар да. аларны уртак бер нәрсә берләштерә: бу — явызлыкка каршы көрәш, аны кабул итмәү, кире кагу Явызлык төрле киемдә була: ул Ватан сугышыннан соңгы жәрәхәт тә. ул Сталин репрессияләре калдырган кан сарку да. ул — ваемсызлык һәм ярага юз салган бер вакыйга да булырга мөмкин Хикмәт вакыйганың үзендә түгел, ә явызлыкның төрлетөрле төсләрдә, рәвешләрдә килеп тә. эчтәлеге уртак булуда. Ничек кенә яшәсә дә, ул барыбер кешегә каршы юнәлтелгән Аның максаты кешене изү. сыту. Югарыда санап кителгән өч повестьта да сүз дә шул хакта бара, һәм иҗтимагый яңгырашлары буенча аларның аермалары шунда да. Без б\ әсәрләргә игътибарны юнәлтик һәм сугыш чоры татар авылының, шул вакыттагы явызлыкка каршы көрәшнең азучыларыбыз тарафыннан ничек бирелүен кыскача гына карап үтик. Юг арыда аталган әсәрләр барысы да сугыш чоры татар тормышының безгә мона кадәр мәгълүм булмаган якларын чагылдырып язылганнар дигән идек М Мәһдиев үзенең « Бәхил ләшү»ендә халкыбызның рухын чагылдырган төрле күренешләр. вакыйгалар аша татар рухына якын гореф-гадәтләр, матур йолалар аркылы укучыны сугыш алды, сугыш чоры һәм сугыштан соңгы еллар авылына алып кайта. Ә А. Гыйләжевнен «Яра» повестенда исә сугыш чоры һәм аннан соңг ы еллар, дөресрәге, сугыш афәте тудырган аянычлы һәм көенечле вакыйгалар, халкыбызның яралары һәм шул яраларның бүген дә сызланулары үзәккә алынган. Н Фәттахның «Кырык дүртнең май аенда» повесте тулаем сугыш елларының билгеле бер вакытына багышланылган әсәр. Монда автор безгә көчләп тагылган хакимиятнең гади кешегә никадәр чит-ят булуын, кеше намусын ничек таптавын, изүен, хәтта юк итәргә омтылуын бик тә тәэсирле итеп күрсәтә алган. Әсәрләрнең язылу тарихлары гөрлечә булган кебек, алар турында әйтелгән фикерләр дә төрлечә. Әйтик. Н Фәттахның «Кырык дүртнең май аенда» повесте 1990 елда «Идел» журналының беренче саннарында донья күрде. Әсәрнең башында ук авт орның кереш сүзе бирелә: «Каберләр белән чуарланган сагышлы жир өстенә моннан утыз еллар элек якты нур төшкәндәй булды Шифалы жил исте, күктә болытлар тарала башлады. Көне-төне камыт киеп тарткан хокуксызлар — ачлар, ялангачлар өметләнеп бәхет көттеләр» Автор әйтүенчә, әсәр 1965 елда ук язылып, заманында «Казан углары»нда басылып та чыккан булган (1965. 12 сан). Дөрес, анда ул шактый «редакцияләнгән» вариантта һәм «Артта калган юллар» дигән башка исем астында бирелә Хәзер исә язучы укучыларга әсәрнең имг этелмәгән нөсхәсен тәкъдим иткән. Чынлыкның ни дәрәжәдә ак. ни дәрәҗәдә кара булуын бүгенге укучы үзе хөкем итәр, әйтер дип фараз кыла автор. Беренче вариантында ул әсәрнен тикшерелүен һәм үзгәртергә киңәш бирүләрен, «ахырын яктырак. матуррак рухта тәмамларга» туры килүе турында да искәртә. Соңыннан инде, болытларның яңадан куеруын, жир өстендә яңадан караңгылыкның хакимлек алуына басым ясый, һәм әлеге әсәрне башка беркайда да бастырмыйлар. Ә авторын төрлечә гаепләү, кысу, жәберләү башлана. М Мәһдиев һәм А. Гыйләжев әсәрләре турында да төрле фикерләр әйтелгән. хәтта бәхәсләр дә тудырган язмалар басылды. Менә «Социалистик Татарстан» гәзитәсенен 1989 елгы 23 июль санында Җ Рәхимовның «Иске юл ерак китмәс» исемле мәкаләсен алыйк. Автор монда М Мәһдиев һәм А. Гыйләжев ижатларына карата шактый кискен, каршылыклы фикерен әйтә. Аларны үткәнне язу белән мавыгучылар, традицион авыл темасына ябышып ятучылар, бүгенге көн белән исәпләшмәүчеләр игеп күрсәтергә тели. М Мәһдиев иҗатына кара га, « ул көйләнмәгән сабан сыман һаман бер үк буразнага кайтып төшә Аның амплуасы сугыш алды һәмсугыш чорындагы авыл» дип яза Мәкалә авторы биргән бәя белән килешмичә, тәнкыйтьче Т. Галиуллин «Олы юллар искерми...» дигән мәкаләсендә («Социалистик Татарстан». 1989 ел. 24 сентябрь) «Хикмәт тематикада түгел, ә язучының кешелекне борчыган, иң кыен, ип четерекле мәсьәләләрне табигый һәм образлы итеп. кабатланмас шәхес язмышлары аша сурәтләү сәләтендә» дип язып чыкты Чыннан да. 1 I алиуллин әйткәнчә, бу әсәрләр чын мәгънәсендә заманча язылганнар М. Маһдисв әлеге әсәренде угычынчы ычирдан алып 5,теше пяшарга кадәр тагар авылын, андагы тормышны, яшәешне сурәтләү аша. шул вакытта илебездә оарган сәясәтне, «коммунизм төзүче бөек совет халкынын» никадәр алданып, кызганыч хәлгә төшүен күрсәтә Статиннын тоталитар режимы астында яшәгәндә. Брежнев торгынлыгында йоклаганда, без бит чыннан да югарыда утыручы коммунистлар уйлап тапкан алдавычларга ышана идек. Илебезне дөньядагы ин алдынгы, ин демократик ил дип фараз кыла идек Ә «Бәхилләшү» повестенда язучыбыз, сайлау күренешен генә тасвир үзәгенә алып та. жәмгыятьнен ул чактагы хәлен, андагы купшылыкны күрсәтеп, ирек вә демократиянең нинди аяныч хәлдә булсын ачып бирә Н Фәттахның «Кырык дүртнен ман аенда» повестенда да сугыш чоры тагар тормышының ин аянычлы яклары, жәмт ыятебезнен шул вакыттагы тезелмәс авырулары яктыртылган. Автор зур осталык белән илдәге ачлык я лаш ачлыкны, шул чорта хас чын дөреслекне образлы итеп күрсәтә алган Чәчелми калган басулар, авылдагы хәерчелек, мал-туарнын ит планына, заемга, налогка озагы- луы ул. «халык дошманнары» төрмәсе, аннан көн саен мәетләр алып чыгу күренеше һ б. шул заманда булган чын дөреслекнен автор тарафыннан ачык итеп язылуы, чорнын кырыс хакыйкатен күзалларга мөмкинлек бирә. Автор шулай ук төрле тормышта яшәгән (итле аш ашаган, ярты сынык икмәген күршеләре белән бүлешкән) кешеләрне дә эзләп таба Игътибар итегез ә бит әсәр 1965 елда ук язылган Димәк, автор шул вакытта ук инде безгә бүген генә билгеле булган, исбатлаш ан бик күп нәрсәләрне күргән Әсәр «Артта калган юллар» исеме астында беренче тапкыр дөнья күргәч «Казан углары»нын баш мөхәррире I’ Мостафин ана бәя биреп, әсәрнең гөп кимчелеге игеп «берьяклылыкны» атый Анын фикеренчө. повестьта гу ты дөреслек түгел, шуның бер кыры, бер өлеше генә чагылыш тапкан икән «Н Фәттахның әсәрендә без фактлар дөреслеге белән очрашсак га. гасырнын олы хакыйкатен күрмибез», ди ул («Ка тан утлары». 1969. .V- I) Нинди «олы хакыйкитьмне күздә тоткан соң тәнкыйтьче’ Мәкалә авюры үгс үк әлеге әсәргә (икенче вариап тына) язган рецензиясендә жавабын ла бирә, беренчел фиксрснсн киресен раслый « Турыдан-туры әйгергә кирәк Н Фәттах, сәләтле ягучы буларак, ул чорда ук әлеге кырыс хакыйкатьне тойган, аклаган. образлы рәвештә күрсәтә алган Тәнкыйтьче исә «социалистик реализм тәгълиматына» таянып, ятучыны кара буяу кушуда гаепли Әмма дөреслек тәнкыйтьче ягында түгел. ягучы ятында булып чыкты», дип, Р. Мостафин үзенен яшьлек хатасын таный һәм язучының әсәренә дөрес бәя бирү голына чыта Үз әйткәненә фанатикларча ябышып ятмау үзе үк куаныч би г. Ф Мусин исә. шул елларда язылган «Яшь геройга йөз белән» мәкаләсендә әлеге әсәргә кагылып, үз фикерен шул ук готклиматка гаяның дәлилли «Сугыш елы авылын сурәтләгәндә бу диалектиканы (автор, «геройның МОХИТ бетон диа гскгик бәйләнешеп исәпкә алмау, ахырты чиктә тормыш дөреслеге белән алмаштыруга кнтерү»не күздә тота) аеруча нык бозу факты белән без Н Фәттахның «Артга калган юллар» исемле повестенда очрашабыз 5 г гну гай ук яшь герой мәсьәл.гсен күгәрә һәм аны реалистик п тан та яктыртырга те ти Реализм, мәгълүм булганча, «детальләр дөреслегеннән тыш типик характерларны типик шартларда чагылдыруны таләп итә (К Маркс н Ф Энгельс об искусстве в двух томах, т. I. М . 1967. 6 7 бб ). )ше П.Ч1Ы11 һәркем» • маг ь гүм бу и ан бу би нс төмәссн гэ характерный типи клипы (днм-ж дөрес тете дә) анын реаль шартларда күрсәтелүе белән бәйләнгән теге икърар ителә (Ф MVCIIH Гарих һәм заман Казан. 19 4. 86 б ) Ф Мусин фикерен әле без күптән түгел жнрдәге аллалар шп санаган авторитетлары» таянып раслый, тик \л га «типик шартны» шул заман күзе белән карап, бутабрак, янышыбрак кутанына китергән. минемчә Повесть авторы монда да тәнкыйтьчедән тормышны тирәнрәк анмвы. хакыйкатьне дөресрәк күзаллавы белән аерылып тори кебек Ф Мусин сүген тәвам итеп -Н Фәттах повестенда сурәтләнгән күцелсс» күренешләрне ю. әйтик, ачлы-түклы яшәгән кешеләрне лә. . сугыш алды елы авы тында җитәр тек к үрер* ә 6х пан г »кин П Фонах повестен га о тете күренешләрне -барын бергә niv тай кушып -.квиргас белән килешүе кыен Биредә житди рәвештә тормыш дөрес »ехе мәсьа.-мх алга баса» Әйе. «тормыш дөреслеге мәсьәләсе алга баса». Нәкъ менә шул хакыйкатьне повесть авторы укучыга күрсәтергә тырыша да инде. Аннары «барын бергә шулай кушып» дигән сүзләр белән дә килешәсе килми, чөнки Н Фәттахның әлеге әсәре сәнгать әсәре икәнен дә онытмыйк. Хәзерге көндә тәнкыйтьче Ф Мусин- нын «җитди рәвештә тормыш дөреслеге мәсьәләсе алта баса» дигән сүзләре үзеннән-үзе сорау тудыра, үз-үзенә каршы килә. Тәнкыйтьче болай ди: «тормыш дөреслеген җыеп әйткәндә. А Гыйләжев. Ә. Баянов һәм Н Фәттах повестьларында авыл чынбарлыгын, авторларның әлеге катлаулы заманны бары үзләренең балачакта күргәннәренә нигезләнгән шәхси тәҗрибәләреннән генә чыгып аңлатырга теләүләреннән, биредә тарих тәҗрибәсен искә алмауларыннан килә...» Бар да дөрес, әмма тагын тәнкыйтьче үзе язганча «берьяклы караш» килеп чыга түгелме’ Хәзер һәркемгә мәгълүм, андый авыр шартларны сугыш кына китермәгән бит Бу очракта кайбер язучыларның гына түгел, ә тәнкыйтьчеләрнең дә «тарих тәҗрибәсен искә алмавы» күренә һәм бу хәзер дә дәвам итә әле. Хәзерге, демократия чын мәгънәсен ала барган чорда, әлеге әсәрне һәм ана охшаган башка әсәрләрне дә без икенче күзлектән чыгып укырга һәм. иң мөһиме, автор әйтергә теләгән фикерне дөрес аңларга тиешбез. А Гыйләҗевнең «Яра» повестенда дә кешеләр язмышы, яшәеше, аларның эчке дөньясы, уй-өметләре гаять тәэсирле итеп, җанга кагылырлык итеп сурәт- ләнелгән. Б) повестьта да. М Мәһдиев. Н Фәттах әсәрләрендәге кебек авыл кешеләре, туган җир һәм аларның үзара мөнәсәбәтләре, сугыш чоры сәясәте бар. Монда явызлыкка каршы көрәш укучыны ышандырырлык игеп, сәнгатьчә төгәл бирелгән Әмма авторның үзенчәлеге шунда: ул сугыш китергән җәрәхәтне, яраны һәм кешеләрнең шул явызлык белән көрәшүен безнең әдәбиятыбызда борынгыдан килгән олы мәхәббәт белән янәшә куя һәм мифологик детальләр аша ача. Никадәр генә авыр, яралы булса да. кешеләрнең бер-берсенә карата булган мәхәббәте ахыр чиктә явызлыкны җиңә. Автор үзе дә әсәргә катнашып, кереп китә. Язучы түзә алмый, үз фикере, үз фәлсәфәсе аша нәтиҗә ясарга омтыла («Үзем» бүлеге) Фәлсәфә дигәннән, автор аны тагын бер урында матур итеп бирә: 1947 елда гел ир балалар гына туа. «Җирана— безнең кодрәтле тудыручыларыбыз. үзенең кыр-урманнары. дин- гездәрьялары. чүл-таулары язмышын хәл итәрдәй ир-атлардан ятим калганын белеп, аналар карынына ир бәбәйләр генә җибәрде».— дип яза. Монда инде табигать һәм кеше мөнәсәбәте, җирдә һәр нәрсә төгәл, үз урынында булырга, тулы булырга тиешлеге мәсьәләсе күтәрелә, явызлыкка (монда сугыш китергән афәт. ирләрнең сугышта үлүләре) каршы икенче бер көч куела. Әсәрнең тагын бер үзенчәлеге — язучының халык ышануларын бик оста файдалануында (Сөләйман картның Йомыры таш янына барып дога кылу күренеше, яки Габдулланың әкиятләрдәге герой кебек, кырык үлемне җиңеп исән калуы) Әсәрне укыган саен ахырын беләсе килү теләге артканнан арта. Габдулланың хәбәрсез югалуына әсәрдәге әти-әнисе кебек үк. укучы да ышанмый. Чөнки аның сөюе, илаһи мәхәббәте белән очрашасы бар һәм язучы бу очракта акыл ышанмаслык хәлләргә хисне буйсындыра. Өмет —ул мәхәббәт. Татар халкында вәгъдәгә тугрылыклы калу элек-электән үк килә, эпик бер жыр. дастан булып яши. Габдулланың әти-әнисе белән очрашуы һәркемнең җанын тетрәндерерлек итеп бирелгән. Бу хәлдә кешегә күпме сабырлык, ихтыяр көче кирәк бит Әти-әнисе дә танымаслык хәлгә килгән Габдулланы Зәйтүнәсе таный. Мәхәббәт үзенекен итә Әлеге җирләрне укыганда «тормышта болай ук була алмый» — дип өстәл кагасың, ә тамак төбенә төер тыгыла, күңелнең ин төбендә яткан өмет дигән нәрсә, ниндидер әрнүле. газаплы моңсулык белән өскә шуыша, дөньяга, безнең күңелләребезгә, ышанычка күчә. Әсәрдәге геройлар гына түгел, укучы, автор үзе дә көткән минутлар житә. Яшәү, гормыш. мәхәббәт жинә Монда Гомернең атаклы «Одессея»сындагы сюжетка охшаган бер чалым килеп керә Анда да Одессейнең хатыны 20 ел буе ирен көтә Шулай вәгъдә биргән була Ул «Одессей инде кайтмады, көтү вакыты чыкты Хәзер минем аның алдында күңелем чиста, саф» дип кияүгә чыгарга ризалык бирә. Ләкин бер шарт куя: Одессейнең жәясен алып 12 балдак аркылы, аларны аудармыйча ук атарга куша Шул кешегә генә чыгам» ди. Тидерүчеләр табылмый. Пенелопа белә, моны тик ире Одессей генә эшли ала. Хәерче киемендә сарайга килгән Одессей Пенелопа куйган шаригы үти Кем икәнен әйтмәсә дә. Пенелопа ирен таный һәм ана кияүгә чыгарга ризалык бирә Бу сюжет сызыгы Лермонтовның «Гашыйк гарип» исемле әсәрендә дә үзәккә алына. Тормышта явызлык белән көрәшенең төрле якларын А Гыйләжев мәхәб- бот, мифология белен үреп бирса. М Мәһдиевтә ул юмор кагыш күңелдәге моңсулык белән тормышыбызда булган детальләр аша чагылдырыла Сүз остасы әсәрнең исеме астында ук «Моңсу повесть» дигән ачыкламыш куйган Чыннан ла, әсәрне укып чыкканан сон. күңелне ниндидер моңсулык биләп ала Укучы да әсәрдә! с геройлар белән бергә көлә, кайгыра. сөен« уйлана Әсәрнең яратып укылуы да. кыйммәте дә нәкъ менә шунда, минемчә Автор үзе үскән, белгән мохит, балачагы, яшьлеге узган авылы белән хушлаша, шуңа ла повестьның исемен дә «Бәхилләшү» дип куйган Автор үзе дә бу уңайлан «Без үскән, мин белгән татар авылы юк инде ..» ди Әйе. бүгенге авылыбызның яшәеше, табигате, милли йөзе һәм андагы кешеләрнең зчке дөньясы үзгәргән бу чорда, әлеге әсәрнең язылуы һәм басылып чыгуы бик вакыгты булды, ул кирәк иле Повес гыгыи башында ук «нигә», «ни өчен» кебек сораулар туа. аларга җавап эзлисең. уйланасын Әлеге әсәрендә ул безнен көнкүрештән югала барган «ипи пешерү», «ат җигү», «печән чабу» һ. б шуның кебек манзаралар аша. ү зс белгән, күргән, сиземләгән бу күренеш горне матур итеп, юмор белән сугарып укучыга җиткерә. Бу әсәрдә барысы да күз алдында хыял да куаныч һәм юаныч га Ләкин болар һәммәсе дә күңелнең гүрендә туган моңсу бер хис белән бергә үрелеп биреләләр Кеше җанын, аның гчке дөньясын үзәккә алып авыл тормышы. димәк, халык язмышы, аның гореф-гадәтләре аша автор татар халкының гасыр lap дәвамында укмаша кинән милли характерына юл ата М Мәһдисв әсәрләренең үзенә тарту көче халыкчанлык га, халыкча уйлый, сойди, аңлата белүендә Язучынын образлы фикерләү рәвешең, язуын халкыбыз гасырлар буена тудырып килгән авыг иҗаты әсәрләренең халкыбыз рухының үзенчәлекле дәвамы дип карарга кирәк М Мәһдисв әлеге әсәрендә татар авылының бетүе, халкыбызнын ю- рефгадәгләрспсн онытылуы.ү зебезнен мнллгглегебезнеи юкка чыгуы җыеп әйткәндә, авылга каршы а лып барылган явызлыкның кайчан барлыкка килүен, ничек игеп анын азуын һәм мона кемнәрнең гаепле булу сәбәпләрен ачып бирергә омтыла Ул явызлыкның без күрә алмаган якларын күреп безгә җиткер.», анл һәм аңа булышучылар!а каршы көрәшү өчен үткәннәрдән гыйбрәт а гырг J кирәклеген әйтә, кисәтә Нәтиҗә ясап шуны әйтәсе килә югарыда искә алынган повестьларда тарихны әйдәп баручы герои да. шәхес гә юк кебек Әмма а. гарда халкыбызга гына хас булган үзенчәлекләрне үзенә туплаган, саклаган һәм бүгенге кәшә кадәр кигереп җиткергән олы җанлы кешеләр бар Әлеге әсәрләр тагар теленең бөтен матурлыгын тоеп язылган иҗат җимешләре «Мондый әхлакый мираска бай халыкның башка мәмләкәтләр эчендә треп, телен югалтып, билгсссзлекга калырга хакы юк » дигән фикер уза әлеге әсәрләр буенча (Т Галиуллин. ' Социалистик Татарстан I9K9. 24 сентябрь) Бик га дөрес, мог ыгәлс әйтелгән фикер бу фикергә кушылырга гына кала Хәзерге вакыт га татар прозасы урында таптана дигән фикерләр, сүзләр күп ишетелә Мин моның бетон килешм.к идем һәрбер әдәбиятның туган, үскән, чәчәк аткан вакыгы бута Болки прога без хыялланган югары тык та. дәрәҗәдә түгелдер. ләкин ул яши Татарстан китап нәшрияты ел саен язучыларыбызнын дистәләгән проза әсәр гареп бастырып чыгара Язучыда рыбы з эзләнә. уйлана, иҗат итә (агын шуны өстәп әйтәсе ки гә кайбер сәясәтчеләргә һәм тәнкыйтьче гәрго караганда, азучыларыбыз үзләренең дөрес фикер йөртүләрен, алдан күрә белүчәнлекләрен күрсәттеләр.