ЖУРНАЛ ЯЗМЫШЫ—БЕЗНЕҢ ЯЗМЫШ

Һәр басма китап минем өчен үзе бер җанлы җисем, үзе бер тере организм кебек. Ул гүя синен якын бер әңгәмәдәшен. Ул сиңа кычкырмый-нитми; каршы сүз әйтми генә нәрсәдер аңлата, ниндидер гыйбрәтле хәлләр сөйли, нәрсәгәдер өнди. . Син дөньяның матурлыгын һәм катлаулылыгын ныграк төшенә башлыйсың, кешелек тарихының мәңгелек категорияләре—Яхшылыкка һәм Яманлыкка, Мәхәббәткә һәм Нәфрәткә. Хаклыкка һәм Ялганга, Тугрылыкка һәм Хыянәткә, Тынычлыкка һәм Сугышка, Гүзәллеккә һәм Ямьсезлеккә. үзенчә гадел мөнәсәбәтеңне ачыклый төшәсең «Ташка» басылган һәр чын иҗат әсәре — мәңгелекнең дә, мизгелнең дә кабатланмас бер чагылышы бит Исеме журнал дип аталса да, үзендә дистәләрчә әсәрләрне бергә җыеп, ай саен даими чыгып килә торган «Казан утлары» дигән китап та әнә шундый олы миссияне үтәүче басмаларның берсе Шуңа күрә дә ул йөз меңләгән укучыларның якын дусты, ышанычлы фикердәше булып әверелде дә. Минем китапханәмдә «Казан утлары»ның («Безнең юл», «Совет әдәбияты» исемендә чыкканнарын да исәпләп) биш йөзгә якын саны саклана. Төпләмәләре Журналның 60 еллык уңае белән язылган мәкаләдән өзек Казан. I КИ. 1985. Катан. ТКН. 1984. күзләрне иркәләрлек ямьле булмаса да, мина алар үзем өчен зур байлык булып күренә Әдәбиятыбызның, гомум мәдәниятыбызнын. юк. алай гына түгел, бөтен халкыбызның соңгы кырык-илле ел эчендәге тарихы бит аларда* Аерым фәннәр һәм сәнгать төрләре буенча махсус басмалар булмагач, кин мәгънәдәге рухи культурабызның хроникаль елъязмасын шушы журналдан укымыйча, бүтән нинди чыганактан беләсең?! Үзеисң туган нигезе яки әти-әннсс турында уйлаганда, һәркем үткәненә үз күңел тәрәзәсе аша карап, үзе генә белгән газиз хатирәләрне исенә төшергән кебек, мин дә «Казан углары»нын бәләкәй 1енә ижат дөньямда зур һәм якты эз калдыра башлаган вакытны үземнен саф һәм хыялый яшьлек елларым белән бәйләп хәтерлим 1965 еллар Журналнын баш редакторы булып Рафаэль Моста- фин эшләгән чак Бүлекләрдә Н Арсланов. В Нуруллин, Я Халитов. М Хә- митовлар. Университетны бстерср-бстермәс чагым Вакытлыча киткән кеше урынына мине дә бүлек мөдире итеп эшкә алдылар Нәкъ шул айларны журналның исеме «Совет әдәбияты»ннан «Казан утлары»на әйләнде Журналнын исеме алышынуы турында укучыларга, бигрәк гә Татарстаннан чигтә яшәүчеләргә мөмкин кадәр тизрәк җиткерергә кирәк иде Юкса, нәкъ журналга язылу вакыты, буталышлар килеп чыгасын көт тә тор. Җитмәсә. «Совет әдәбияты» дигән исемдә тагын бер журнад төрекмән язучылары журналы да чыгып килә Баш редактор, бүлекнең төп эшләреннән бераз бушатып, мине шушы журнал тарату эшенә утыртты Чит республикаларда һәм өлкәләрдә чыга торган газеталар өчен «сез яши торган өлкәдә фәлән мең татар яши. яна исемдә чыгачак журналны сездә фәлән мен данә таратырга мөмкинлек бар» дигән мәгънәдәге икс йөздән артык хаг җибәрелде. Ул мәкаләхатларда. шулай ук журнал турында тарихы, бүгенгесе, актив язучылары, басылачак әсәрләре турында да шактый тәфсилле мәгълүмат бар иде Баш редактор имзасы белән жиборслым уа ммалаларвең бик күбесе басылып чыкты һәм әйтергә кирәк. натиж» дә шактый матур булды Тираж бер ел эчендә 20 меңгә артты Бу куркам нөтижамс без җибәргән хатлар гына китерде дип әйтеп булмый, әлбәттә Ул елларда тиражларны арттыруга бик нык игътибар бирелә иде. шуңа күрә байтак язучылар һәм әдәбият сөючеләр матбугат таратуда җиң сызганып эшләделәр дә Бу эшкә бөтен күңелен салган кешеләрнең берсе аеруча хәтердә калган ул Тәүфикъ Әйдсльлэшов Велосипедка утырып, биштәренә өндәмә материаллар асып, ул үт теләге белән берүзе берничә өлкәне урап чыгып, подписчиклар жысп йөрде Ул елларда арткан тиражның берничә менс. һичшиксез. Тәүфнкьнын тырышлыгы аркасында булды Китап киштәсендә минем дә ул чаклардан калган бер истәлек саклана Ул кечкенә генә портатив фотоаппарат Кырыена исем-фамичия уелган һәм «Казан утлары» журналын актив тараткан өчен» дип әйтелгән Практик эш өчен әллә ни жайлы булмаса да. корпусы сузылып ачыла торган бу миниатюр аппарат күрер күзгә шактый матур һәм гнул car ындырып искә төшә торган елларның кадерле бер истәлеге булып сак тана Журналда кеше күзенә күренерлек басыла башлау да нәкъ шул елларга туры килә. Дөрес, анарчы да аз-маз басылгаладым Әмма берәгәйле басылуым шул 1965 елны булды 11 нче санда тулы тугыз биткә сузылып «Нюанслар иле» дип исемләшән кыска шигырьләр пиклы чыкгы Баш редактор, үз өстене шактый җаваплылык а тыл. шулай күләмле итеп бирергә тәвәккат ъмәндә. минем журнал тарату эшендәге беркадәр хезмәтемне до искә алды бу зс.г кир-к Эзсграк мин шигырьләрем яхшы булганга шулай басылып чыктым, дип кенә уйлый идем, ә хәзерге исеп буенча бүтәнчәрәк уйлыйм Ни булса да булды. -Нюанстар» чытып калды Бу цикл үз вакытында шактый зур шау-шу куптарды Ьсрөү.ыр янача. новаторлык. фәЛән-төгән дип мактадылар, икенче бер>эү ьңнкн бик нык йоннары кабарды Шуннан бирле журналда шактый язышып китам Lr саен диярлек, күп кенә каләмдәшләремнеке шикелле. шигырьләрем бәйләме чыга Егерме елга якын дәвер эчендә басылган барлык шигырьләрне бергә жыйсан. узе бер биш- алты табаклык китап булыр иде Моңа өстәп, журнал оиг гарендә төрле ел тарда, төрле рухта һәм күләмдә унлап әдоби-пубтиггиегнк ыәка юм чыкгы Арада моннан өч-дүрт ел элек профессор И. Нуруллин белән икәү әшәма рәвешендә язган күләм те мәкалә аеруча хәтердә Ул бүгенге поннннен үсеш тенденцияләре гурында шактый ук кызыклы дискуссия кузгатырга сәбәп булды Шуңа өстәп, журналда китапларыма карата тәнкыйтьчеләрнең, шагыйрыәрнсн. гади укучыларның фикерләре әледән-әле күренеп тора Әлбәттә, төрле кешенең тор ге фикерен гөртечәрәк кабул итәсең, һәм шул ук вакытта, мондый хәлнең бик тә табигый икәнен аңлап, канәгатьләнеп куясың. Журнал белән шулай язышып һәм аңлашып яшәү — күпчелек язучыларыбызның типик язмышы дип беләм мин Кайчак уйлап куясың: әгәр дөньябызда мондый журнал булмаса? Дөресен әйткәндә, бу хакта уйларга да куркыныч. Әгәр шулай булса, күп кенә язучыларыбыз һәм әсәрләребез бөтенләй үк булмас иде...

Яшьлегендә чибәр булган бер чал әби сүзләре «Кем белән каралдың — шуның белән агар!» (Әнисенең әйткән сузе) — Башта ни карадың? — Күзенә карадым! Зәп-зәңгәр күзенә!.. Күзендә чагылган үземә карадым! Аннан соң... изерәп, жәйге төн күгенең йөзенә карадым. Әрләмә, каргама, хәлемә кер, әни! Мин теләп алдым бит бәхетле ярамны! Ышанасыңдыр бит — мин фәкать агардым! Күңелем агарды! Уйларым агарды! Сөюдән кешеләр чистара бит бары! Тик аннан соң гына ятларның сүзеннән йөзләрем каралды... Әнием, рәнжемә! Мин тагын агардым. Йөзләрем агарды. Чәчләрем агарды. . Кабере генә аның (син белгән егетнең!) тора әле каралып... Бураннар керүгә ул да, әни, агарыр, агарыр... Казан. 1KII. 1985. Туган халкым Бу дөньяда һәркем лаек ихтирамга, раслый алса яшәвенен олылыгын. Туган халкым! Тарихларның давылында югалмыйча кала алуын—горурлыгым! Матурлыкка, гаделлеккә, тынычлыкка хезмәт итсән —намусын пакь, иҗатын чын Туган халкым! Сынауларда сабыр булып, җиңүләрдә ныгаюын -таянычым! Йолдызларга менгән кеше ялгышып та таптап китмәс шушы Җирнең бер чәчәген. Туган халкым! Илен-телен саклый алган игелекле балаларын киләчәген! Җилнең сурәте нинди? Җилнең мөгезләре бармы? Бардыр. Бардыр... Юкса тамырлары белән агачлар аумас иде... Тырнаклары? Бардыр. Бардыр... Юкса I үбә калайларын куптара алмас иде! Томшыгы да бардыр әле! Бардыр. Бардыр. Юкса камышлар эченә кереп тула алмас иде — Канатлары? Бардыр Бардыр Юкса күктә больпларны җилпеп куа алмас иде! Ә рәсемгә төшерә калсаң, кыяфәте нинди соң? Кошмы'* Берәр җанвармы? Әллә берәр җенме соң? Белмим Белмим Үзе әнә форгочкадан миңа карап ыслап тора, нидер әйтеп выжлап тора . Тик гелен төшенә алмыйм! Шуңа күрә әй Iкөннәрен Kai азы ә төшерә алмыйм : fen» fr ? A каин. I КН. 19X7. Эпилог «Сәйдәш» поэмасыннан Җан күбәләк булып кайта, диләр. Үтермәгез күбәләкләрне! Күңелләрдән шәфәкъләргә кадәр югал тулардан соң, җан әрни... Күпме бездә эзсез югалганнар! Карт хәтергә булмый ышанып. Таш торгызу кирәк. Байтак тиеш һәйкәлләрнең урыны буш әле. Безнең әле байтак бөекләргә күңелләрдә генә музейлар. Битарафлык, яман чир шикелле, чыгар ул бер, узгач күп еллар... Табигатьтә бушлык булмас, диләр. Берәү килә, берәү югала.. Халкы эше өчен янган гына мәңге яшәр булып кала ала. һәлакәткә әзер талантлыда — үз халкының рухи җегәре! Аның җаны аша күреп була үткәнне һәм килер көннәрне. Талантлар китсә, әй ишәя конъюнктура сандугачлары! Аларның шәп эшли унисонга ашказаны белән башлары! Рухи дөньяга килеп торса кайтышлар һәм сәләтсезрәкләр, юклыкларын тоеп даһиларның, ■илләр буйлап әрнер йөрәкләр... һәрбер әрсез көчле булмаган күк, һәр мескенлек түгел тыйнаклык. Килер көннәр әйтер — кемнәрдә фидакярлек, ныклык, йөз аклык! Йомшаклык белән генә булмый. Көчле һәм нык булыгыз, талантлар! Тарихыбыз шундый, заманасы... Иманыңны бүтән кем саклар! ...Ялгышларны -була, мәнсезлекне... тууларны булмый кабатлап! Җырчыларны булмый кабатлап! Даһиларны булмый кабатлап! Сәйдәш язмышы — гыйбрәт тә, горурлык та, алыр сабак та! Нечкә җаннар — талантлар белән «Сак булыгыз» дигән набат та! Равил Фәйзул.- ин еэйт-' -и Каин. IKH. 1490. Тимим күңелемә Тимим күңелемә.— өзгәләнсен, янсын! Кеше кайчак үзен кичерә дә алсын. Хисләрем ярсысын, уйларым ташсын. зиһенем чуалсын, жан изрәп талсын... Тимим күнелёмә. — үзгәләнсен, янсын! Ә безнең мәхәббәт, сагышлы мәхәббәт, каргышлы мәхәббәт жыр булып калсын. Яңа таңнар атсын, яңа гөлләр үссен Бу татлы газаплар бүтәннәргә күчсен Яшь йөрәкләр янсын, яшь җаннар юансын Сөю алар белән киләчәккә барсын! Тимим күңелемә.-- өзгәләнсен, янсын.. ...Ә безнең мәхәббәт, тиңдәшсез мәхәббәт, күз яшьле мәхәббәт жыр булып калсын! Бу җырлар... Бал җыйган кортлар күк Кояшның нурында коенган җырлар бу! Язмышлар кырыннан җыелган җырлар бу! Сый итеп, аллыңа куелган җырлар бу! Шатлык гөлләре дә. кайгы гөлләре дә какты йөрәгемә язган көннәремдә. Булдым мин кай көндә былбыл кош тоткан күк Көйдем мин кай төндә сумала йо!кан күк Киши. ТКН. 1992-1993. Бу җырлар — бәгырьнең кылына тиюем. Бу җырлар—гомерем, нәфрәтем, сөюем. Тормышны мин шулай ’ аңлыймын диюем. Менә күр, аларны куйдым күз алдыңа. Хуш күрсәң—рәхим ит! Чит итсәң—кагылма... Теләсәң, җаныңны үлчәп бак җаныма. Күңелдә, мөһер күк, уелган җырлар бу! Рәхмәтле җаннарга сыенган җырлар бу! Язмышлар кырыннан җыелган җырлар бу!