КЕРӘШЕН ТАТАРЛАРЫНЫҢ ТУЙ ЙОЛАЛАРЫ ҺӘМ ҖЫРЛАРЫ

Керәшен татар ларының туй йола./ары һәм шигъричте бик куя борынгы/ык пләрен саклап килә, һәртөрле ышануларга, җырларга бай булган туй йолаларында халыкның куп еллар буе үстерелеп килгән катлау /ы иҗаты.

атар халкының башка этник төркемнәрендә! е кебек үк. керәшен iатарларында. eiei белән кыз танышып-йөрешеп үзара кнлсшсалвр дә. егет яты димче җибәреп, түбәнчелек белән кышы сората. Димче кеше кыз йортына «Утырган урыным мендәрле, аяк астым бүкәнле-, титан сүзләр белән килеп керә. Кызның ата-анасы димчене олылап, хөрмәт белән каршы алалар, мендәргә утыртып кунак итәләр Сөйләшү-килешүләрдән сон аклашу бу ла кызның үзе сугып озерлэтән чиккән селтесен (керәшеннәр аны бнетәр .иш әйтә) яки ашъяулыгын егез ятына биреп җибәрәләр, ул ак бирү тип атала Егет яты кызта шулай ук нинди дә булса бүләк бире, ягъни ак алыштыру була. Аклашканнан сон кыз ярәшелгән исәпләнә, бүтән кешегә кияүгә китә алмый, шулай ук егет тә бүтән кешетә ойлонертә тиеш түгел. Ак бирү, аклашуга халык бик җит.ти караган, от әр ак биреп, ягыш вәгъдә бүләге биреп тә кыз башка кияүгә чыга икән, анын вәгъдә бүләге белән төрле бозымнар эшләп була, аларнын киләчәк тормышы уңышлы булмый, дин ышанганнар Кы шың акка салган әйберсен туй мәҗлесендә кунакла- рт а күрсәтү гадәте дә булган Ул ак чыт ару дип әйтелә Мәсәлән. Чист ай төбәге керәшеннәрендә туйда җинтә тиешле хатын-кыз киленнең чигеп эшләгән сөлгесен яки ашъяулыгын зур подноска куеп, кунаклар алдына болай дип җырлап чыгара. Агы килә, агы кило. Ак артыннан тагы килә Алтмыш агасы, җитмеш жинькс. Тулмаганын тутырыгыз. Җитмәгәнен җиткерегез. Шалтыратып салыгыз. Җалгыратып алыгыз Шушы сүзләрдән сон. мәҗлестәге кунаклар, киленнен яшьлек, сафлык билгесе бултан чиккән селтесен җәсп-жөеп карыйлар һәркем мактау сүзләре әйтә- өйтә. яшь киленне котлап, үзе алып килгән бүләкләрне подноска куя Ул акны котлау була Элек, дини йола буенча, егет белән кыг чиркәүдә никахлашырга тиеш булганнар, ул ьәбея кою дип атала Кәбен сүзе бик борышы заманнарда ук II* Т Керәшен татар ларының туй йола./ары һәм шигъричте бик куя борынгы/ык пләрен саклап килә, һәртөрле ышануларга, җырларга бай булган туй йолаларында халыкның куп еллар буе үстерелеп килгән катлау /ы иҗаты. фарсы теленнән кергән сүз, ул татар халкының борынгылыкны саклаган төркемнәрендә: нократ, пермь татарлары, мишәр һәм казан арты сөйләшләрендә дә кулланыла. Кәбен г^ою сүзе керәшен татарларының борынгы җырларында да еш очрый: Җсгст булсаң, бул жсгет, Көмеш койдыр каеш жөгәнгә. . Җсгст гумерен зая үткәрмә. Кәбен койдыр җанын сөйгәнгә Кәбен күлмәкләрен (туй күлмәген) киеп, матур итеп бизәлгән атларга утырып кәбен койдырып кайткач, егет белән кызны үз өйләренә түгел, ә «кунак өе» дип аталган, махсус әзерләнгән өйгә альт керәләр. Кызны, турыдан-туры кияү йортына алып кайтмыйча, башка өйгә кертеп тору бик борынгы йола, ул килен буласы кешегә чит гаиләгә керү алдыннан үзен әзерләргә, тәртипкә китерергә мөмкинлек бирә. Кунак өе итеп, гадәттә, егет белән кызга кыяматлык булган кешенең өе билгеләнә Кыяматлыкка кияү ягыннан туган тиешлерәк хатын-кыз һәм аның ире сайлап алына Кыяматлык (гарәп теленнән кергән кыямәт сүзеннән ясалган), исеменнән үк күренгәнчә, бу гаиләнең никахына кыямәт көнендә (ягъни үлеп яңадан терелгәч) шаһит булып торырга тиеш дип исәпләнгән Ул гомер буе бу ир белән хатынның иң ышанычлы дусы, киңәшчесе һәм таянычы булырга тиеш Ир белән хатын, яки килен белән кайнана арасында низаглар килеп чыкса, кыяматлыкка серләрен сөйләгәннәр Ул исә һәр ике якны да көйләргә, тынычландырырга, килештерергә омтылган. Кыяматлык итеп яшь кешеләр сайлап куелган очракта да кияү белән килен аларга әнеки, әтекн дип эндәшергә тиеш, ә кыяматлык үзе киленгә кыяматлык кызым дип эндәшкән: Кыяматлык кызым, үз кызым. Чәчләреңне тарап үр. кызым Атаанаң йорты калды инде. Күзләреңне ачып күр, кызым Кыяматлык булган кешеләргә кияү белән киленнең балалары әнеки әби. әгеки бабай дип зурлап эндәшкәннәр. Шунысы кызыклы, кыяматлык сүзе шул ук мәгънәдә башкорт телендә, хайматлык формасында чуваш телендә бар, ә мари телендә кнйамат ава — кыяматлык әни. кнйамат ага — кыяматлык әти мәгънәсендә кулланыла Димәк, кыяматлык сүзе Идел буе халыкларынын бик борынгы уртак йолаларын чагылдыра. Туйда кыяматлык булган кешене шаяртып, аңа төрлечә жырлар җырлаганнар, кыяматлык та җавапсыз калмаган: атар халкының башка этник төркемнәрендә! е кебек үк. керәшен iатарларында. eiei белән кыз танышып-йөрешеп үзара кнлсшсалвр дә. егет яты димче җибәреп, түбәнчелек белән кышы сората. Димче кеше кыз йортына «Утырган урыным мендәрле, аяк астым бүкәнле-, титан сүзләр белән килеп керә. Кызның ата-анасы димчене олылап, хөрмәт белән каршы алалар, мендәргә утыртып кунак итәләр Сөйләшү-килешүләрдән сон аклашу бу ла кызның үзе сугып озерлэтән чиккән селтесен (керәшеннәр аны бнетәр .иш әйтә) яки ашъяулыгын егез ятына биреп җибәрәләр, ул ак бирү тип атала Егет яты кызта шулай ук нинди дә булса бүләк бире, ягъни ак алыштыру була. Аклашканнан сон кыз ярәшелгән исәпләнә, бүтән кешегә кияүгә китә алмый, шулай ук егет тә бүтән кешетә ойлонертә тиеш түгел. Ак бирү, аклашуга халык бик җит.ти караган, от әр ак биреп, ягыш вәгъдә бүләге биреп тә кыз башка кияүгә чыга икән, анын вәгъдә бүләге белән төрле бозымнар эшләп була, аларнын киләчәк тормышы уңышлы булмый, дин ышанганнар Кы шың акка салган әйберсен туй мәҗлесендә кунакла- рт а күрсәтү гадәте дә булган Ул ак чыт ару дип әйтелә Мәсәлән. Чист ай төбәге керәшеннәрендә туйда җинтә тиешле хатын-кыз киленнең чигеп эшләгән сөлгесен яки ашъяулыгын зур подноска куеп, кунаклар алдына болай дип җырлап чыгара. Агы килә, агы кило. Ак артыннан тагы килә Алтмыш агасы, җитмеш жинькс. Тулмаганын тутырыгыз. Җитмәгәнен җиткерегез. Шалтыратып салыгыз. Җалгыратып алыгыз Шушы сүзләрдән сон. мәҗлестәге кунаклар, киленнен яшьлек, сафлык билгесе бултан чиккән селтесен җәсп-жөеп карыйлар һәркем мактау сүзләре әйтә- өйтә. яшь киленне котлап, үзе алып килгән бүләкләрне подноска куя Ул акны котлау була Элек, дини йола буенча, егет белән кыг чиркәүдә никахлашырга тиеш булганнар, ул ьәбея кою дип атала Кәбен сүзе бик борышы заманнарда ук II* Т Керәшен татар ларының туй йола./ары һәм шигъричте бик куя борынгы/ык пләрен саклап килә, һәртөрле ышануларга, җырларга бай булган туй йолаларында халыкның куп еллар буе үстерелеп килгән катлау /ы иҗаты. фарсы теленнән кергән сүз, ул татар халкының борынгылыкны саклаган төркемнәрендә: нократ, пермь татарлары, мишәр һәм казан арты сөйләшләрендә дә кулланыла. Кәбен г^ою сүзе керәшен татарларының борынгы җырларында да еш очрый: Җсгст булсаң, бул жсгет, Көмеш койдыр каеш жөгәнгә. . Җсгст гумерен зая үткәрмә. Кәбен койдыр җанын сөйгәнгә Кәбен күлмәкләрен (туй күлмәген) киеп, матур итеп бизәлгән атларга утырып кәбен койдырып кайткач, егет белән кызны үз өйләренә түгел, ә «кунак өе» дип аталган, махсус әзерләнгән өйгә альт керәләр. Кызны, турыдан-туры кияү йортына алып кайтмыйча, башка өйгә кертеп тору бик борынгы йола, ул килен буласы кешегә чит гаиләгә керү алдыннан үзен әзерләргә, тәртипкә китерергә мөмкинлек бирә. Кунак өе итеп, гадәттә, егет белән кызга кыяматлык булган кешенең өе билгеләнә Кыяматлыкка кияү ягыннан туган тиешлерәк хатын-кыз һәм аның ире сайлап алына Кыяматлык (гарәп теленнән кергән кыямәт сүзеннән ясалган), исеменнән үк күренгәнчә, бу гаиләнең никахына кыямәт көнендә (ягъни үлеп яңадан терелгәч) шаһит булып торырга тиеш дип исәпләнгән Ул гомер буе бу ир белән хатынның иң ышанычлы дусы, киңәшчесе һәм таянычы булырга тиеш Ир белән хатын, яки килен белән кайнана арасында низаглар килеп чыкса, кыяматлыкка серләрен сөйләгәннәр Ул исә һәр ике якны да көйләргә, тынычландырырга, килештерергә омтылган. Кыяматлык итеп яшь кешеләр сайлап куелган очракта да кияү белән килен аларга әнеки, әтекн дип эндәшергә тиеш, ә кыяматлык үзе киленгә кыяматлык кызым дип эндәшкән: Кыяматлык кызым, үз кызым. Чәчләреңне тарап үр. кызым Атаанаң йорты калды инде. Күзләреңне ачып күр, кызым Кыяматлык булган кешеләргә кияү белән киленнең балалары әнеки әби. әгеки бабай дип зурлап эндәшкәннәр. Шунысы кызыклы, кыяматлык сүзе шул ук мәгънәдә башкорт телендә, хайматлык формасында чуваш телендә бар, ә мари телендә кнйамат ава — кыяматлык әни. кнйамат ага — кыяматлык әти мәгънәсендә кулланыла Димәк, кыяматлык сүзе Идел буе халыкларынын бик борынгы уртак йолаларын чагылдыра. Туйда кыяматлык булган кешене шаяртып, аңа төрлечә жырлар җырлаганнар, кыяматлык та җавапсыз калмаган:Кыяматлык итеп куелган хатын-кыз үзенең өендә (алда әйткәнебезчә, ул «кунак өе» дип атала) киленнең кәбеннән кайткан киемнәрен салдырып, йола буенча, яшь . • • шәр киенергә тиешле махсус әзерләнеп куелган киемнәрен киендерә, киленнең чәчен тарап, толымнарын икегә аерып үрә һәм баш тирәли чолгап куя. Кызлар кия торган баш киемнәрен салдырып, яшь киленнәр кия- торганын кигертү баш бәйләү дип әйтелә. Кыяматлык әни яшь киленнең башына мәләнчек, ике як чигәсенә тәңкәләр тезеп эшләнгән чигәчә киертә, аның өстеннән түгәрәк яулык бөркәндерә. Түгәрәк яулык дип аталса да. бу баш киеме дүрт Мәләнчек башны кысып бәйләп куела торган, чепчик сыман баш киеме Алпан да тилпен йөрергә Аю балаларына ла килешә. Аяклар тибеп биергә Кыяматлыкларга ла килешә Тау астыннан килгәнче. Тау өстеннән килсәңче. Кыяматлык җырлый: Карабодайлар ла чабар исм. Карабодайларыгыз атлыклы. Җырлыйым әле мин җырларны. Кыяматлыклар булу шатлыклы. Кыяматлык булып килгәнче. Мәләнчек1 алдыңны җусанчы. Шакыр гына шакыр саескан Тәрәзә башларына ла жабышкан. Кыяматлыклар ла булыр өчен Өч көн карабодайлар чабышкан. Аргы якта чеметем. Бирге якта чеметем. Бу кызларны алып киткәч. Бүтән кызда өметем почмаклы, калын материя! ә чигеп, кырыйлары чачаклап эшләнгән була. Баш бәйләү дип аталган шушы җаваплы эшне башкарганнан соң. яшь килен өстснә шакмаклап сугылган материядән тегелгән бөркәнчек бөркәндерәләр Имәннәр сайгак имерек. Юкәләр сайгак жи.мерск. Атлар жигеп, бөркәнчек салып. Кыз алырга килдек җилдереп. Кара сыерларның каймагын Каерып алырларга без килдек Энекәсеннән бәбскәсен Аерып алырларга без килдек Биек икән тавыгыз. Каршы ява карыгыз. Яшь киленне китерәбез. Каршы чыгып алыгыз.Имәннәр сайгак имерек. Юкәләр сайгак жи.мерск. Атлар жигеп, бөркәнчек салып. Кыз алырга килдек җилдереп. Кара сыерларның каймагын Каерып алырларга без килдек Энекәсеннән бәбскәсен Аерып алырларга без килдек Биек икән тавыгыз. Каршы ява карыгыз. Яшь киленне китерәбез. Каршы чыгып алыгыз.Имәннәр сайгак имерек. Юкәләр сайгак жи.мерск. Атлар жигеп, бөркәнчек салып. Кыз алырга килдек җилдереп. Кара сыерларның каймагын Каерып алырларга без килдек Энекәсеннән бәбскәсен Аерып алырларга без килдек Биек икән тавыгыз. Каршы ява карыгыз. Яшь киленне китерәбез. Каршы чыгып алыгыз.Биек тауныи башларында Өлгерә микән сабан ашлыгы? Сиңа җырламыйча кемгә җырлыйм. Син бит бу туйларның башлыгы. Ай-Һай. ашык син, ашык син. Ашый гына торган кашык син. Ашый гына торган кашык сйн, Шушы туйларга да башлык син.Чистай керәшеннәрендә аргышка туйда каз турау кебек җаваплы эшләр дә тапшырылган, шул вакытта ул үзе дә шаян җырлар җырлый: Мин пычаклар кайрый алмыйм, Әти чалгы да кайрый. Каз канатларына берләр кош кунган Бирнә булмас микән, дип сайрый. Аңа. бүләк итеп, яулык яки янчык бирәләр. Туйда киленнең алып килгән әйберләрен, өшәнчеген элү, өй бизәү, бүләкләрен өләшү башлана, ул шулай ук җырлар белән үрелеп бара: Киленнең әйберләрен элеп куйгач, «бирнә ябу», ягъни бием, биатага, кияүнең туганнарына (җанагай — энесе, биагай —абыйсы, печкәчә—сеңлесе) бүләк өләшенә, шулай ук аргышка, кыяматлыкка да бүләк бирелә. Кайбер очракта бирнә (бүләк) өләшкәндә «онытылып» калган кунаклар тарафыннан үпкә белдереп җырлау да була: Минем туннарым кутиклы. Нигә җырлыйм икән бу тикле? Асыл күлмәгеме киеп туйга килдем. Нигә хурладыгыз бу тикле? Туйга килгәндә кода-кодагыйлар савым, ягъни күчтәнәчләр белән киләләр. Савым борынгы төрки сүз, туй күчтәнәчләре мәгънәсендә урта диалектның күпчелек сөйләшләрендә билгеле. Туй вакытында кода күчтәнәчләрен табынга чыгару үзенчәлекле шаян җырлар белән бара, ул кода ипие чыгару дип атала. Билгеле булганча, туйда ике гаилә арасында икмәк алмашу, туй өстәленә бөтен түгәрәк икмәк кую һ. б халыкта бик киң таралган борынгы йолалардан санала, «бер өстәлдән ипи ашау» ике гаиләнең үзара якынлыгын ныгыта, дип ышанганнар. Кунак кодалар үзләре алып килгән күчтәнәчләрне хуҗалар табынга чыгаргач, болай җырлыйлар: Күчтәнәч чыгарган өчен нинди дә булса бүләк («ачкыч») сорыйлар: Әтекәем куйган кибәнгә Бармы менәрләргә баскычың? ' Үз ипекәебез килде инде. Бармы ачарларга ачкычың? Җавап итеп җырлыйлар: Биек тауныи башларында Өлгерә микән сабан ашлыгы? Сиңа җырламыйча кемгә җырлыйм. Син бит бу туйларның башлыгы. Ай-Һай. ашык син, ашык син. Ашый гына торган кашык син. Ашый гына торган кашык сйн, Шушы туйларга да башлык син. Мылтыгымны алып кырга чыктым Ак та куяннарны атарга. Рөхсәт итәрсезме, кодаларым. Сандык ачып товар сатарга? Бадияннар салдым миннөр батмаска. Кәләмперләр салдым акмаска. Бу да әйберләрне без элеп куйдык Берсесе дә әйләнеп кайтмаска. Суның буйларына төшеп Агым сула атны сугарам Кодаларның талчыкканын белеп Кода ипиләрен чыгарам. ('ары сандугачның балалары Басып сайрый, диләр, таякка Ипиегез килә бу якка Басыгыз, кодалар, аякка. Безнең урам буйларыннан Ак калпаккай кигән кыз килә Басыгыз, кодаларым, аякка. Ипекәйләр белән тоз килә. Карурманга кергән чакта Куак сындырып алдым таякка Үз ипекәебез килгән чакта Басып горабыз аякка. Сезнең янга килгән чакта Су буенда үсә тал чыбык. Үз ипекәебезне көтәбез Тал чыбыклар кебек талчыгып. ^Таллардан талларга жефәк элдем Тарта гына тарта ялыктым Үз ипекәебез килми торгач. Көтә генә көтә зарыктым Әтскәем куйган кибәнгә Бардыр менәргә баскычым Ачасмнар дисәм бар ачкычым. Жук бит жабарларга жапкычын Күчтәнәчләрнең өстенә матурлап чигелгән яулык яки тастымал ябып чыгарырга тиеш булалар, ул җапкыч дип атала. Татар халкының башка төркемнәрендәге кебек . яшь киленгә су юлы күрсәтү туйнын традицион йоласы булып тора. Кияүнең сеңлесе (керәшеннәрдә ул печ- кәчә. печкәчәм дип йөртелә) яшь киленне чишмәгә суга алын төшә Килен алып кайткан суны «килеп ширбәге сонабыз», дип табында кунакларга тараталар Бу вакытта яшь килен «баш орып», ягьни түбәнчелек белән баш иеп кенә тора «Баш ору» сүзе шул ук мәгънәдә башка торки халыкларда, мәсәлән, комыкларда бар Кайбер авылларда туй көннәрендә кияү белән киленне уртага алып, яшьләр урамда күңел ачып йөргәннәр. Бу мәрәкә йөрү дип атала Мәрәкә сүзе Баш- кортстандагы татар сөйләшләрендә. Оренбур өлкәсенең мишәр сөйләшләрендә һәм нагайбәк керәшеннәре сөйләшләреңдә, шулай ук башка юрки телләр, әзер- байжан. каракалпак, башкорт, горек, чуваш телләрендә дә бар Туйда табын янында да, мәрәкә йөргәндә дә егет белән кызны мактап жырлаулар дәвам итә. Минем алжапкычым и җарма бүз. Синең сөйгәннәрен кара күз. Кара да күзләрен үз җаныңда. Инде әйтешмәгез авыр сүз. Безнең авылның жегетләре Биек итеп сала өйләрен Туйда кара-каршы җырлана торган җырларда һәр ике як кодаларының бср-берсси олылау, зурлау, туганлашуга, якынлашуга омгылу. бер-бсрсено теләге. үтенече, шулай ук бу гаиләдә каласы кызларына үгетнәсихәтләре, киңәшләр чагыла Туй мәҗлесе ахырына якынлашып килгәндә «кодалар озату» йоласы штСян җырлар белән бара Чистай керәшеннәрендә, мәсәлән, кодаларны озату көнендә артыш булган кеше ипи яки колчә пешереп табынга чыгарырга тиеш Сары сандугачның баласы Сайрый-сайрый җирләргә төшәме1 Безгә китәр вакытлар җитә. Apr ыш көлчәләрегез пешәме'’ Колчә пешеп чыккач, артыш кеше көлчәне нпн көрәгенә бәйш дә кодаларны кошкош дип кугалый. оч тапкыр остал тирәсендә әйләнеп шаян җыр гар җыр ип йөри Кыяматлык булган кеше көлчәне тотып карый да «Юк әле. колчә пешеп җитмәгән, утырыгыз, кунаклар», ди. Жсгстсиә ошап кызы туган Тибрәндереп сөйли сүзләрен Безнең авыл жегстенен Ак укадан үргән камчысы Жегстенө ошап кызы туган Алтыннардан тамган тамчысы Иртә торып битләр сөртергә Чөйдәге бистәрләрең ак булсын Төше жокыларын татлы булсын Иртәнге жокыларын сак булсын Табаккай-табаккай ак борчак. Түкми-чәчми ашагыз. Кызыбызны сезгә бирәбез, Какмыйсукмый асрагыз Су. ди. мулларыгыз киртә булса. Ак каеннан киртә тотарбыз Кызыгыз очен борчылмагыз. Үзегездән иркә тотарбыз Бусагагыз бадиян агачы. Кемнәр әйтер аны тимер дип Сагынган чакта җибәрегез, Энекәсе көтәр, килер дип Муйнымдагы мунжакымның Җиде бөтен икән тәңкәсе Мин балакаемны сиңа бирдем. Син булырсың инде әнкәсе Быел. ди. әрлеген җепләремне Чорнап кына куйдым йомгакка. Кызыбыз кала дип елашмагыз. Кызыгыз керде безнең жомакка Айлар үлдинде. үлдинде. Туасы айларыбыз ту ишле. Ссз кодалар белән бер күрешкәч. Безнең күңелләребез булдииде.. Шынгыр-шышыр килә дугалар Әллә китәләр ләме кодалар? Китмәсләр ис кодалар. Көш-көш лиеб үк куалар Кара тавыккаем ыштырчы. Аяккаен бәреп сыйдырчы Жырласы җыруым бик күп калды. Тагы бер генә кич кундырчы Ары да оча бытбылдык, Инде ла шокер бер ходайга. Бире дә оча бытбылдык. Шушы кодалардан да котылдык... Борынгыдан калган йола буенча, кияүгә китәсе кыз туй вакытында елап жырларга тиеш булган. Үзе теләмәгән кешегә бирелгән очракта ул үпкәләү, рәнҗү сүзләрен башлап әтиәнисенә җиткерә, туганнары, дуслары белән саубуллаша Туган йортыннан аерылып чит-ят кешеләр арасында яшәүнец бөтен авырлыгын күз алдына китереп, мәҗбүри рәвештә китүенә ачынып, моңлы көй белән җырлый-җырлый елый торган булган Керәшен татарлары яшәгән кайбер төбәкләрдә, мәсәлән, Чистай, Апае районы авылларында туйда кыз елату — «чеңләтү» йоласын һәм ана караган җырларны әле хәзер дә яхшы хәтерләүчеләр, көйләре белән «чеңләп» күрсәтүчеләр бар Мәсәлән, Апае районы Тәрбит авылында яшәүче туталы-сеңелле Шуркина Ирина Никитична (48 яшьтә), Васильевна Анна Никитична (50 яшьтә) безгә туйда кыз елау җырларын үзенчәлекле монлы көй белән башкардылар Бу як керәшеннәрендә ул җырлар «әтекәем елату» дип атала. Чөнки кияүгә китәсе кыз үзенең үпкәсен, моң-зарларын башлап әти- әнисенә белдергән Инде күп кешеләр тарафыннан онытылып бара торган бу җырлар бүгенге көндә дә бик гыйбрәтле булып яңгырыйлар. Янда балалар бар диеп. Читтәгссен онытма. Башламам да дигән кибәнен Башлыйсынмы, әтекәй’ Ташламам да дигән бәбекәң Ташлыйсынмы, әтекәй? Бөркәнчегем күк нагыш, Күчерәлмам мин яңгыз Эчем тулып җиткәчтен, Бушаталмам мин яңгыз Туган әтисе йортындагы тормыш һәм «җиде йат», ягъни чит семьядагы тормыш символик рәвештә берсенә-берсе капма-каршы куела. Әткәемнең капкасы. Җиде ятның капкасы. Капка төбендә бакчасы. Капка төбендә бакчасы. Бакчасында җиләклек Бакчасында еланлык — Кергәндә дә өзәйдем. Кергәндә дә чашкырыр Чыкканда да өзәйдем. Чыкканда да чашкырыр... Апае керәшеннәрендә туйда кыз кешенең баш киеме булган кашбу (тәңкәләр тезеп эшләнгән баш киеме) салдырып, киленнәр баш киеме — тастар, сөлге сыман озын материя чорнала. Ак юкагач суйдыгыз. Кабыгын кая кундыгыз? Ап-ак тастар сардыгыз. Яулыгым кая куйдыгыз4 Атка утырып йорттан чыгып китәргә җыенганда, капка ачкан чагында тагын җырлый: И атым син, туратым. Минем якшы күрәс булса. Уң аягың алдан бас И атым син, туратым. Минем кәйлек1 күрәс булса. Сул аягын алдан бас. Шул сүзләрдән соң бөтен халык җыела, игътибар белән атны кайсы аягын алдан басар икән, дип карап тора Уң аягын алдан басса — яхшыга, сул аягын алдан басса — начарга юрыйлар Атлар белән кияү йортына барып төшкәч, килен болай дип җырлый: Кәйлек, кәй — начарлык, начар. Туган гына әтәвем. Туган гына әнәвем. Җиде бала эчендә Ят күренгән мин булдым Әнкәй, иртә торырсың. Битләреңне юарсың. Битләреңне юарсың. Кызым юк. дип еларсың. Әнкәй, ашың пешкән булса. Бик болгатып суытма. Тиңдәш кенә алашам. Мине тартып килгәндә, Колмактан җиңел булдыммы? Мине ташлап китәсең. Таштан авыр булдыммы? Ах. алашам, алашам. Тартып килдең, тартып кит Таштан авыр мин булдым, . Колмактан җиңел син булдың. Зәй буе керәшеннәрендә, мәсәлән. Сәвәләй авылында туйда килен үзе чен- ләмәсә дә. кыз елату җырларын җырлап кызны елатканнар . И шаулыйлар нарат. Шаулыйлар нарат Нигә шаулыйлар икәннәр бу нарат? Шауламаслар исләр бу нарат. Аерылып кала ла бер канат Суларга ла төшсәң. син иртә төш Сонга калсан. сулар да болгана Энекәсеннән дә аерылганда Кызлар түгел, кошлар ла моңлана. Сары сандугачның балалары Талларга басып ла ял итә Кыз балалар дигән мескен лә ба.та Ятларга ялынып ла көн итә Тукай (элеккеге Чаллы) районы Мәләкәс. Пәнәче авылларында туйда кыз елатканда «Ил ташлап киткән кызлар җыры»н җырлыйлар Түгәрәккәй алан, киңнәр ялан. Печәннәре төшми ай шул яман. Буйны үстерүләре берләр дә заман. Ил ташлап китүләре ай бик яман Тарылар чәчтем мин тамырга. Тамырыннан танып .ла алырга Сагынмыем түгел лә. бикләр сагынам. * Бслгертмисм үзем сабырга Аязлар да аяз. бигрәк аяз һавалардан очкан казларга Быел гына еллар бик ямансу Илен ташлап киткән кызларга