РИЗАЭТДИН БИН ФӘХРЕТДИН ГАИЛӘСЕ

Укучым! Мено синең өчен тагын бер тарихи сирәк очрый юрган фоторәсем \ л 1927 елның җәендә, гаилә әтьзатары беренче мәртәбә тулысымча бергә җыеп ач. Уфада алдырылган. Ни аяныч: беренче һәм сошы тапкыр бергә җые тулары бу ла аларнын. Гаилә башлыгы ага кеше, гадәтенчә, рәсеммен нн уртасында утыра Ул күшән түгел генә Мәккәдә булып үткән Бөтендөнья мөселманнары конгрессыннан (коры паеннан) кайткан Корылтайның исә рәисе урынбасары бу пан Кем сон бу асыл тат? Ул Ризандин бнн Фәхретдин мөфти. дөньяга данлыклы галим, күренекле җәмәгать гш.теклссе. атаклы язучы һәм журналист. үзенчәлекле талантлы мөгаллим-псдагот. Әйтелгәннәрнең бер микъдары тына ла тарихи шәхес өчен җитәрлек булыр иде I’. Фәхрет дин озак еллар атаклы «Шура» журна тынын башында юра (журнал большевиклар тарафыннан 1918 елда ябыла) ><Шура» татар әдәбиятының һәм иҗтимагый фнкеренен һәрвакыт у тәтеңдә тора, ул ү ген.» күрә тыялылар өчен «ой университеты» хезмәтен үз и Ьу журналны укын, тулы бер буынның к тетик һәм иҗгпматын караш тары тәрбияләнә Аны. татарлардан тыш. башкорт, казах, кыргыз, үзбәк һәм башка юрки мөселманнар алдыра •111ура»ны чит н т төрдә укучылар та ат булмый Алдыралар, тәрҗемәсет-нисег укый тар Гагар гарный рухи дөньясында Рнгапдин бнн Фәхретдин Шиһап Мәрҗанн. Каюм Насынрн 1 аб ту г га Гукай исемнәре бе гән янәшә тора, га тапты бе юн гә шәхес бу тарак та атардай һич тә катышмын тисәк ялгышмабыздыр Шуңа күрә тә анын туе тары арасында Йосыф Акчура. Са трый Максу ти. Ж Әфтанн кебек асы I т.п lap һәхт шу т чорның татар әдипләренең бик күпләре бу пан Гаилә башлыгы — ата кеше янәшәсендә, билгеле инде, анын тугрылыклы һәм сөекле хәләл жефете Нурҗамал абыстай утыра Ул да гаҗәеп сәләтле һәм белемле-мәгълуматле шәхес. Әтисенә икенче яктан килеп сыенганы кызы Әсма ханым Шәрәф (бу фоторәсем өчен без ана бурычлы). Ә утырып һәм басып төшкән шәхесләр — Р Фәхретдиннең ин якыннары -алар арасында шулай ук күренекле затлар күп. Улларыннан Габдрахман танылган тарихчы, күп китаплар авторы. Габделәхәт - мәгълүм экономист (икътисадчы) Сәгыйть белән Рәшит, кызлары Зәйнәп тә һәркайсы үз өлкәсендә танылган белгечләр булалар. Шунда ук Әсманың ире Галимҗан Шәрәф әүвәл Татар-Башкорт җөмһүриятенең. аннары Татарстан җөмһүриятенең җирле икътисадына нигез салтан шәхес. Ул шулай ук Татарстан җөмһүриятенең беренче елларында татар телен дәүләт теле дәрәҗәсенә күтәрүдә зур өлеш керткән кеше Әнә бер чигтәрәк — киленнәре Фирдәвес. Ул Шакир Рәмиевнен кызы. Закир Рәмиевнен (Дәрдмәид) туганнан туган сеңелесе. Ә инде Рәмиевләр нәселенең татар рухи дөньясына булган йогынтысы турында сөйләп тору да кирәкмидер Фирдәвеснең сене.тесе Камилә әүвәле Рәсәйдә. аннары Төркия парламентында депутат буларак танылган Садрый Максудинын хәләл жефете була һәм ире белән бергә аның фажигале язмышын кичерә... Вакыт, вакыттан да бигрәк, большевистик тоталитар режим, башка миллионнарча гомерләрне аямаган кебек, бу күренекле гаилә кешеләрен дә аямый Ризаэтдин бин Фәхретдин 1936 елда вафат була. Сталинның үлем тегермәненнән аны өлкән яшьтә булуы гына коткарып калды, дип сөйлиләр вафатыннан сон Ай-Һай. тагын берәр ел яшәсә, мөфтине кем дә булса ул афәттән коткарып кала алыр идеме икән * Чөнки 1937 елда, хәзрәтнең үлеменнән соң озак та үтми, анын сердәшләреннән һәм көрәштәшләреннән кырыктан артык кеше кулга алына. Алар арасында Кашшаф Тәржеманов белән Мохлис Буби кебек күренекле шәхесләр дә була. Мөфти хәзрәтнең ике улы 1937 елда берсе Уфада, берсе Мәскәүдә атып үтереләләр Кияве Галимҗан Шәрәф. Гулаг лагерьларында ун елдан аргык гомерен калдырып, авыру һәм рухы сынган хәлдә кайта Кайтса., аңа гаиләсе белән Казанда яшәргә рөхсәт юк икән! Ә менә мөфти хәзрәтнең ике оныгы Ил-ватанны яклап сугыш кырларында ятып калалар Гаиләнең исән калган затлары исә озак еллар буена халык дошманнарының туганнары дигән каһәрле мөһер белән яшәргә мәҗбүр булалар. Күрдек ки. Ризаэтдин бин Фәхретдин гаиләсе тарихы да бик тә гыйбрәтле. Ул да безнең тарихыбыз һәм без аны онытмаска тиешбез. Төп сабак шулдыр! Халыкны кол итү шәхесне кол итүдән башлана. Шуңа күрә бүгенге көннәргә дә игътибарлы һәм сизгер булыйк Ә Заман, кызганычка каршы, бик болгавыр заман...