ТӨРЛЕ ЕЛЛАРДАН

Теплоходта барам. Яңгырдан соң балкып чыккан кояш нурында матур эзләр иясен мин күзлим теге якта — Идел комында. Чишенгән дә ул кыз су читендә басып тора нәрсә уйлаптыр. Белми бит ул,— биноклем аны якынайта миңа ун тапкыр! Ә теплоход үтә, ерагая... Гомер шулай үтә,— димен. аһ! Пароходның тавышы, кайтаваздай: — Кая карыйсың.—ди. бу гөна-а-а-аһ' Тәүбә иткән тәүфикъ ияседәй борылып арка бирәм «гөнаһмка. Чөнки «гөнаһ», борылышка күмелеп, күздән язды инде болай да. «Ташладым» дип, шулай масаябыз «Гөнаһ» үзе безне ташлагач: Салих БАТТАЛ (1905)—күренекле шагыйрь, прозаик әдип. драматург күпсанлы китаплар авторы. Казанда яши Салих Баттал ТӨРЛЕ ЕЛЛАРДАН вегетариан булып әвереләбез, иткә тешләр үтми башлагач. «Гөнаһ» диеп, читкә борыл, имеш, матурлыкка ачма күзеңне! үлем күзлегеннән караганда яшәү үзе гөнаһ түгелме?' Гөнаһ ни ул? Шуңа җавап кебек теплоходыбызның яныннан артка калды кеп-кечкенә буксир, шуңар таудай баржа тагылган. Ә баржада язу «ут хәвефле». Димәк, тулы анда ягулык «Гөнаһ» баржалары i агылалар безнең койрыкка да тау булып. Сөйрәү читен. Үзе «ут хәвефле». Ләкин саклап яга белгәндә бу гомернең салкын минутларын Җылытып була «гөнаһ» белән лә Соң пи өчен ясала буксирлар һәм ни өчен буыла иделләр'* Чөнки безнең «гөнаһ» баржалары ансыз комга утырыр иделәр . Юк! Тарихның ачы сабагы бар. Явыз Инан биләп Казанны, уңдырышлы Идел буйларыннан еракларга куды татарны. Шуннан бирле, әлегәчә. безнең ничә буын ага-бабалар Иделеннән гүя хәләл ана Сөтләреннән мәхрүм балалар Күрдек, дошман гөнаһ шомлыгына каршы, бүген Идел буылды авылларын су баскан урыслар Идел буйларыннан юылды 1970 Англиядә сарык бәете бармы? « Сарык шр кеше башым ашады шр » Аш 1ии.ь> тирияя Ыһем Күп бәетләр арасында «Кәжә бәете» дә бар Сарыкның кы нан »шс дә бер бәетлек кенә бар. моннан ике йөз ел элек, бүре еккыры, Сарык «Кеше ашаучы» титулын йөри башлады тагып. Кәбестә-фәлән урлаучы кәҗә анар тиңмени! Инглиз! Кеше башы соң кәбестәдән киммени?! Язчы бер бәет, хезмәткә1 хокукың искә алып! Шекспирың. Байроның бар — син дә бит шагыйрь халык! 1955 Дуслык файдасы Таныш сатучыдан алган сукноны илттем кире. Мәйтәм, дуслык шул буламы.— күр, менә чергән җире! Әйтте ул: шуның өчен мин саттым да сиңа, диде,— чит кешегә саткан булсам, ул тетеп сүгәр иде... 1979 «Арба ватылса — утын, үгез үлсә — ит...» — Врач иптәш! Терелтегез мине, сездә генә калды ышаныч. Ышаныч юк икән. «Бар!» — диегез,— сезнең алдау миңа юаныч. «Нинди ауру?»—дисез. Аш бик үтә. Атча эшлим. Җитез барышым да ял иттерми куа, үз-үземнән ризасызлык хисе артымда. Менә шул нәләттән котылыр өчен дару әзерләргә ни кирәк? — Утын кирәк — иҗат арбаңны ват; йөрәк үгезен суй — ит кирәк... 1970 ' Англиядәге «Кеше хокукын яклаучы интернейшнл» оешмага файдалы бер ижат ипс тәкъдим игү теләге белән язылды Автор Нинди яшьлек очкынлана! — дисең, шит ырем гурында син сүз башлап. «Нинди картлык!» дип уйлыйсың эчтән, җыерчыкларыма күз ташлап. Каршылык юк монда: тормыш яза җыерчыклар белән тиремә. тик шуларны күчерәм кәгазьгә мин.— шулар әверелә шигъремә 1956 Кунак булдым Мин кунак га якын бер дустымда. Якын тоелды ул тагын да, Чөнки исерткечнең тамчысын да Ул куймаган иде табынга. Чәй эчелде. Без урамга чыктык Күрәм: тротуарда таза ир Утыра, һәм хәмер исе белән Аңкып тора шуннан гирә-җттр Инвалид. - ди дустым, алкоголик... Ничек әрәм булган, күр. менә! Кызганыч бит, диеп, биш сумлыкны Салып китте тегенең бүрегенә Читкә карап, чыраемны сыттым. Шундый бер хис үтте күңелдән Әйтерсең лә чебен килеп чыкты Ул эчергән чәйнең төбеннән. 1978 Тукайга Мәрхүмнәрне җинел мактавы, һәйкәл тирәләрен таптавы Гаеплибез шулай без бүген сине изгән патша режимын Тик фәрештә түгел, кеше без үз чорыбыз һәм үз эшебез Син. әлбәттә, Тукай, беләсең Казанны һәм Пләтән төрмәсен. 7. «К У.» № 11 Тик бар бездә шундый бер исем.— без беләбез, ә син белмисең. Чөнки сине изгән ул чакта яшәгән ул башка сыйфатта... Сорадың син, ярлы татар, дип,— кемнәр сиңа иман таккан? — дип. Синең сатираңнан котылып, иман әверелде культ булып. Син утырып йөргән пар атың үтсә иде чорлар арасын,— Син кичерсәң иде культ чорын, кая илтәр иде кучерың?.. «Нурлы Казан!..» Тик шул чагында күрер идең нурсыз ягын да: Сазың тынар иде кулыңда көпә-көндез,—совет чорында. Әйе, заманалар үзгәрә, җиңел булмады шул безгә дә. Үтә баштан авыр сәгатьләр: бетәр безне кыскан сәбәпләр. Җаваплылык кич тә. иртә дә хәзер үзебезнең җилкәдә. Без җиңәрбез соңгы алышта үзебез хәким булып язмышка... 1993 Ни кадәрле салкын булса биекләрдә очкан чак, шул кадәр якын шәһәрем, андагы җылы кочак. Яңра, моторым тавышы, шәһәргә төш, анда йөр һәм йоклаган гүзәлемнең колагына бар да кер! һаман басым ясыйм, файдалырак итәр өчен тырышам гомерне; галим кешеләр басым ясаган күк алмаз итәр өчен күмерне. Тырышып җырлавыннан артистканың кызды бите, гүя ут яна! Тик пудралы борыны гына ап-ак туңган кебек калды уртада. Лев ТОЛСТОЙ фәлсәфәсе Кыйнаучыны кызган! Сабыр кирәк Күгәрсә дә гәрчә күз төбең, кара аңар ничек газаплана өзелсп-өзслеп суга, мескенем' Шундый сөям мин синдәге балалар табигатен, кулында уенчык булып әверелү ниятем. 1977 Илһам! Ташламадың, картлыгымда тагын кайпың миңа, канатым, сугышларда улы югалып та. кайткан кебек car ынып анасын. Алып кайтгын шигъри хуҗалыкка кирәк бу п ан барлык сүзләрне Тик күбесен нидер каплый әле яшь каплат ан кебек күзләрне Эх, сүз кирәк... Корылыктан кипкән җир шикелле Яргаланган бүген халык җаны. Ярылганны тагы меңгә ярып Көчәйгә ул безнең ярсуларны. Коллык богауларын кылыч итеп. Юкартканчы ышкыган ул бүген. Кул-аякны кисә, әмма ләкин Дошман телен түгел, хет син сүген. Поп сакалын селкә-селкә сөйли. Җанга кермәк була тагы баскын... Богаулардан ачкыч ясар иде — Күңелләрне ачмый тимер ачкыч. Эх, сүз кирәк! Күпләр ышануы. Инануы җитми торалар бит! Башка вакыт сүздән күп нәрсә юк. Кая киткән? Шагыйрь сорала бит! Җыела да. тарала да мәйдан. Эх, сүз кирәк! Шагыйрь табыйк кайдан? Вакытында сүз катучы юкка Халык бүген ярдәм сорый Айдан. . Эх. сүз кирәк!!! Ышандырырлык сүз! Инандырырлык сүз! Кайдан табыйк шагыйрь... Шундый чакта исереп я i кан шагыйрь Аталырга тиеш түгел Шаһ-ир! Эх... мәйданда халык аптыраган. Инандырыр сүзе кирәк чакта Хәмер эчеп аунап яткан Шагыйрьләрең җирдә үзе хата. Нәҗибә САФИНА- журналист, шагыйрә. Шигырьләре матбугатта даими басылып килә Казанда яши. Нәҗибә Сафина Утлы уй «Утны чндырмас өчен дә. сүндермәс өчен дә сакларга кирәк* Әткай нәсихатсннән Кайчакларда утны сүндермәскә Мамыкларга төрен саклаганнар. Утны, суны, телне һәм намусны һичкайчан да ләкин сатмаганнар. Кайчакларда утны сүндермәскә Утын булган кура-киртәләре Сәкесез һәм җир идәндә генә Каршылаган Кеше иртәләрне Утны сүндермәскә шашып аккан Елгаларны буып туктатканнар Кешеләрнең учагына түгел. Бәгыренә шулай ут якканнар Наз белән бер, яз белән бер бит ул Тауларда бер, далада бер холык Учакта бер, җанда икенче ул. Кызу янган утта һич төтен юк Саклый белсәң генә сүнә дә ут. Саклый белсәң генә кабына та! Уты кеше түгел, ә кешедән Саклар заман җитте, йә хода ла! Суны бума суның үз юлы бар Утка-суга мәңге табыналар. ...Саклый белмәгәнгә илсез, җирсез. Җансыз калганнар да табылалар Котлыйм Чын бәхетле булу бармы0 Әллә уйнау тынамы'* Фәкать, шушы бәхет, лиен Әллә уйлау гынамы ’ Җаның туктаусыз ялварын. Күгәрен торса күңел. Кояш га тутык икән. Ай йөзе чытык икән. Ерт калактан. ергалаш ан Болыт кебек таралдым Тапталган, каралтан җирдәй Ахры инде каралдым Яраларны кат-кат бәйлим. Тышка чыгармыйм канны Бәйне тотмый, битлек япмый — Кая куярга жанны? Бәхет даулый, бәхет юк. Тәхет даулый, тәхет юк. Әй бу тынгысыз җанны. Тәки сатты бит данны. Инде миннән көләләр. Теләгемне беләләр. Үрелмә, диләр, өскә Тотып торалар көчкә. Күпме кирәк бәхет ал, Ләкин бәйдә, диләр, кал! Чыгып бара җан тотмыйм... Бәйсезлек белән котлыйм Беренче һәм соңгы Әкиятләрнең ахыры әйбәт була. Мәхәббәтнең — була фаҗига. Язмышыңны кара, дигән сыман Әкрен генә шуып ай чыга. Минем мәхәббәтем авыр, зур ул. Сыйдыралмый әллә йөрәгең? Тик югалткач кына аңларсың син Минем мәхәббәтнең кимәлен. Тик соң булыр, кояш, ай шикелле Урап-урап йөрмәм, белеп тор. Минем сөю сиңа беренче һәм Соңгы тапкыр яңгыраган җыр. Туктап тормый дөнья Син сүгәсең мине ахмак, диеп. Акыллым. дип. кайчак сүгәсең. Мин кылмаган гөнаһларны ягып. Күпме йөз суымны түгәсең. Хыялыңны бәлки эшкә җигеп. Фәрештә дә миннән ясыйсың. Син дигәнчә түгел дөнья диеп, Күпме колак итем ашыйсың. Мин дигәнчә түгел дөнья, беләм. Син дигәнчә әллә барамы??? Әнә бүген шуның өчен дә бит Синең, минем доньям яралы. Димәгәнчә, тоймаганча бара. Сөймәгәнчә бара, бара бит... Син .тигәнчә, мин дигәнчә түгел, Җанда синен кадәр яра бит. Туктан тормый дөнья, бара бит... ...дөнья яра бит... Шагыйрьгә җавап И ше сүтеп җычсы бар... М Әгк1«1м Халык исән булса, ил сүтелми. Хаклык исән булса, ул кителми Халык җаны кыелмаган булса. Ватан дигән исем хур ителми. Илне сүттек дисен, җыясы бар. Тарих таплы икән җуясы бар Илне баскан җансыз гәүдәләргә Зөррә-зоррә җаннар куясы бар Халык белән хаклык арасына Тоз сипмәгез бөтәү ярасына. Шул икене аерырга теләп. һаман шартлау, һаман Хиросима! Минем җанда бүген Хиросима Чират басып юрам керосинга. Ничек ышаныйм? Ышандым язларны синен Йорәк ялкынын диеп Каршыларга чыктым аны 1 Бәйрәм күлмәгем киеп Ышандым назлы җилләрне Синен сулышын диеп. Башларымны юләр иттем Җилләр! ә кушылып биеп. Кояш чыкмас дин уйладым Таңда син уянмасан. Оныт ырсын дип уйладым. Әгәр мин уйламасам һәм син життем. Шашын-ташып. Килә лә китә язлар Җилләр исә. җанны кисә. Җилләр кемнәрне, назлар Көн дә таңда басып җанга Калка да чыга кояш. Нидән шул кадәрле ачы, Күзләрне өтә бу яшь? Яз, кояш, җил — юк, син түгел. Аларына ышандым. Үзем үзем түгеленә Әйт соң, Ничек ышаныйм? Җир кадәрле авыр икән сөю, Ләкин тора үзе күчәрендә Әйләндерү өчен дүрт кыйблага Җитми икән ялгыз көчләрең дә. Дүрт кул кирәк икән тоту өчен. Ике йөрәк кирәк кузгатырга. Тыпырчынам — селкенми дә күчәр, һаман дан җырлыйлар кыз-батырга. Җир кадәрле авыр икән сөю, Җыр кадәрле моңлы, михнәтле. Кеше гомере генә җит мидер шул Аңлар өчен шундый хикмәтне. Әй тырыштым булсын, диеп сөю Сөю булсын диеп — күпме көю.. Күчәр инде әйләнеп тә китте — Дөньясыннан китәр вакыт җитте. Яфрак булыр көннәр бар Ачыл, бөре, ачыл гына, Ялкын йә салкын булса. Яфрак диеп аталырга. Яшәргә хакың булса. Агачка тел булырсың да, Җилгә салырсың сүзең. Яңа бөрегә җан биреп. Җиргә төшәрсең көзен. Ачыл, бөре, бөтерелеп Кала күрмә көзләргә! Ак җилләргә җаның ачып. Туры килер түзәргә. Беләм ак җилләр холкын. Мин дә буранлы ташкын. Ак җилләр кочагына Абайламыйча таштым. Бөре! Мин - туң йөрәкне Аңлый алырсыңмы соң? . Җаным бит җил иркендә Буйсындыралмый кем дә... Ачыл, бөре, ачыл, син Мин дә бер ачылырмын. Яфрак булыр көнемне Уйлап бер басылырмын. Мин гаепле! Телне тешләткәндә Эчкә йоттым тозлы канымны. Йоттым канны... Канга тончыкканда. Әллә инде телсез калдыммы? Мин гаепле! Әче фәрманнарның Аңласам да татлы ялганын. Куллар чаптым. Алга чаптым Чап■ ым. Шул ялганны алдый алмадым Чаптырды да. чактырды да фәрман Үзәкләрне өзде телсезлек! Телсез телем! Телдең тслем-гелем Җанда иман, җанда денсезлек Мен гаепле! Денсезлек I әп качып. Денсезлсккә һаман абынам... Канлы телем! Калдың телем-гелем. Киләчәккә инде табынам Миләшләр Табигатьнең көзе. Су өсләре көзге. Күңел генә гел яшь. гел яшьнәр Күзләреңне алма: Ган чыгыдай яна Тәлгәш-тәлгәш кызыл миләшләр Табигатьнең көзе Үзәкләрне өзде Сәйдә ЗЫЯЛЫ (Зыятдинова) шагыйро проза осармрс <М ям. Берничо кипшп авторы Казанда яши Сәйдә Зыялы Гаеп Мәхәббәткә нигә киңәшләр? Йөрәккәем яна. Утлы тамчы тама Тәлгәш-тәлгәш кызыл миләштән. Гомеркәйнең көзе... Йөрәккәем сизде. Мәхәббәтем сүнмәс, гел яшәр. Таң чыклары янсын. Кулларыңа ал син! Тәлгәш-тәлгәш кызыл миләшләр. Табигатьнең көзе, һәр сагышлы сүзе Сөюемә, ахры, тиңдәшләр. Йөрәк ничек түзәр? Әйтелмәгән сүзләр Тәлгәш-тәлгәш утлы миләшләр... Онытмадым Бер гөнаһсыз яшьлек вәгъдәләрем! Мин бит сезне онытмадым. Сезгә булган тугрылыкны саклап... Гөнаһларга юлыкканмын. Юлларыма чыккан игелекләр! Мин бит сезне онытмадым. Егылганга кул сузуның җаен Бары сездән отып калдым. Сөенечләр тулы бәхетләрем! Мин бит сезне онытмадым. Уйда сез яңаргач, ап-ак төстә, Хәтта кайгы болытларым