ИМӘНЛЕК

ТЖоз ел торуына карамастан, ул йортның кыйшаймаганына, нигежжзенә иңмәвенә, искереп яшелләнмәгәненә, йомычкага әйләнеп коелып тешмәвене ышанасы килми иде. Агач корты тишкәлән, нәкышләп бетерсә дә. урынында ипле генә утыра да утыра Аның теге ягында карлыган белән кура җиләге басып киткән бакча бар. Куаклыклары шул тиклем куедыр ки. җил дә үтәли исә алмый, кирегә чигенә Әүвәле монда шифаханә булган, ди иде әниБөтенесе шул чактагыча. Сиңа гына шулай тоеладыр, дидем мин. Белом инде. Әнә, имәнлеген генә кара син аның. Имәннәр исә еракларга таба җәелеп киткән кырлар иркенлегенә сөялеп торалар кебек иде. Җиде чакырым ары барсаң. аэро;1ромга килеп төртеләсең. Андагы очкычлар уенчык сыман гына күренеп торалар Ара-тирә нидер ялтырап куйгалый. Ә мин шуннан шифаханә «арбасына» утырып килгән идем. Берәр атна торып кит. хәл ал. диде әни Бөтен җәй буена, көзгә хәтле калсаң да ярый Кызын инде, шундый җайдан ничек качмак- чы буласың син? Андый мөмкинлек һаман саен чыгын тормас Ыгы-зыгы чәйнәп йотачак сине. Ел тәүлеге көтеп тормый үтә лә китә. Аннары инде, ашык-пошык яшәлдс. дип үкенүдән ни мәгънә Шулайдыр инде, шулайдыр. Кая ашыгасың? Әнкәң исән-сау чат ында иркенләп йөреп, кинәнеп һава сулап кал ичмасам. Ә сип каядыр атлыгасың, кая икәнен үзең дә белмисең Бөтенесен җыярсың да бит. ә яшьлегең үтеп киткән булыр Шулаен шулай да бит. Ярар, мин китим инде. Әнә. икенче ачкычны калдырам ал. Чиркәүне карап чык. Теләсәң, теге очга агач мәчет тә бар Ул. шулай итеп, мине яшел иркенлектә яшәп i орырга кыстады да кыстады Ул чыгып киткәч, аның аяк тавышлары тынганчы тыңлап калдым Төш күргәндә ыңгырашкан кебек итеп, баскыч басмалары шыгырдап алды, аста шапылдап ишек ябылды. ... Әни көтмәгәндә, кинәт картаеп китте шул. иңбашы салынып төште, адымнары авырайды. Ыгы-зыгыны әйләнеп уза торган булып китте. голында, әллә пичәгә бүленеп, хәл ала торган булды. Андый чакларда ул. нишләгәнен яшерергә теләп, әйтик, ниндидер бер күбәләккә сокланган булып кылана. Картлыкка таба аны пенсиягә чыгуы ашыктырып җибәрде бугай Югыйсә йөгереп йөргән булыр иде ә те Иртәләрен көзге тирәсендә чуалыр, бизәнерясаныр. үзенә кызыксынып караудан туймас иде Шуңа күрәдер инде, бер ара эшләп алырга булды ул. «Ичмаса авыл сөте эчкәләрмен, диде Ип дисәң дә. тансык нәрсә » Без шәһәрдә аерым-аерым тора идек Минем тай ләмдә эшләр пешмәде әллә ничек килеп чыкмады шун та Әрләш-талаш озаккарак китте Әни минем бер канатымны сынганга санын Ярар, ул кадәр дә коточарлык бәла түгел, дип фикер йөртте ул Узар да китәр, җир дә ярык-ерыксыз булмый һәммәсен вакыт дәвалар әле. янәсе. Әни озын-озак итеп, бер үк нәрсәләрне инәсеннән-жебенә тиклем санап, кайта-кайта сөйли торган булып китте. Әйтерсең лә берәмтекләп ашлык бөртекләрен аралый. Без сирәк атнасына бер-ике генә мәртәбә очрашып сөйләшәбез, әрепләшмибез. Кайвакыт мин аның янында инде бездән читләшкән хатынымны хәзер көлке бер чит хатын-кыз гына булып тоелган Динараны очраштыргалыйм. Өчәүләшеп чәй эчкәлибез. Читтән караганда нәкъ әүвәлгечә, һәммәсе ал да гөл кебек. Тик мин. әнинең күзенә әкертен генә җыела башлаган күз яшьләрен чамалап, тизрәк саубуллашу ягын карыйм. Ә хатын, шул мәлне йөзен сарган җыерчыкларын яшереп, тәрәзәгә борыла, муенындагы гәрәбәләрен тәгә- рәткәләргә керешә. Сәер, алар һаман дусларча мөнәсәбәттә, каза кичергән сыман, бер- берсен кызганышалар. Шуңа күрәдер инде, әни миңа кайвакытны «бәхетсезкәем» дип әйткәли. «Әнә. минем бәхетсезкәем килеп чыкты әле! Аркасына капчык астырып, үз бәхетен эзләргә чыгарып җибәрәсе дә бит... Бәлки, тапканыннан миңа пай чыгарыр әле. Бөтенебезгә җитүе ихтимал бит хатынына да. әнкәсенә дә. Карасана, ә! Тормышына газап җитми, имеш. Бәхетсезгә берни җитми инде—койма корса, бәдрәфен ясарга онытыр, ә кышын суык куырып алгач, тактасын тапмас...» Мин хәлне артык катлауландырмаска өйрәндем инде. Менә хәзер дә тупырдап өлгергән слива алып килдем. Тәлинкәдә көлеп, тәгәрәшеп ята табигать хәзинәсе. Тәмләп ашасыннар, шифасы тисен, һичкемгә үч- фәлән тотмыйм. Дөрес, мондый хәлнең күптәннән булганы юк иде инде Бәлки, шуны истә тотыптыр, хатыным кинәнеп ашады. - Эшеңдә ничек соң? — дип сорады ул. — Бер көе. - дип җавап бирдем мин. - һаман шул - һәйкәлдер, истәлек-мазардыр белән мәш килеп йөрисеңме9 Шулар өчен җан аткандай, шуларны саклагандай кыланып? Сакласам соң. Шуннан нәрсә? Мәдәният һәйкәлләре—алар мәңгелек нәрсәләр. Кеше гомеренең күләгәләре сыман. - Беләм инде мин сине. Синең тырышлыгыңнан башка кая китәрләр димсең? Урлап китмәсләр иде әле. Шуңа күрә дә һәйкәлләр ич инде алар. - Син менә кешеләрне дәвалыйсың инде, әйеме? Бер җирләреннән майласаң, икенче төшләреннән тишелеп чыга. Бар белгәнең аларга микроблар турында сөйләү. — Үз микробларыңны бел, яме? Аларны синнән конфет белән алдалап та чыгарып булмастыр... Ә һәйкәлләрең өчен күпме аласың соң? — Йөз дә кырык тәңкә.—дидем мин. — Бер дә кинәнерлек түгел шул. Мин үзем дә шул чама дип уйлаган идем. Безнең Ирек атлы улыбыз бар. Аңа җиде яшь инде. Ярар, миннән башка да югалып калмас әле. Менә мин үзем, хатын уйлаганча, эшемә ябышып ятсам да. атасыз юкка чыкмадым ич. Эш - бәйсезлек дигән сүз ул. Ә инде әнинең «бәхетсезкәй» дигәненә һич үпкәм юк. Пөхтә, ыспай киенеп йөрсәм дә. кызгана икән кызгансын инде. Әнә, ләгән сатып алдым, үземнекен үзем юып үтүклим. Теге һәйкәлдер, истәлекле йорт- мазарлар мине үз туганнары урынына күреп яратадыр кебек тоям. Миңа аларның һәркайсы билгеле, саны санга исәпләп куелган. Әледән-әле караштырып йөргәлим. Кайсылары авып төшәргә, җимерелергә тора, ә кайсыларына ниндидер оешмалар күз салып куйган: ничек тә йә алып ташлый, йә сүгеп, алар урынына үзләренә кирәкне корып куймакчылар. Ә мин. жүләр. туларның берәрсенә куркынычмы, афәтме янаганын сизүем белән дөрләп кабынам да газеталарга хәбәр салган булам тагын. Шуңа күрә менә шушындый хәлгә тарыганмындыр да инде. Әле ярый торып торыр җирем бар. бер дустым Африкага китәргә җыена, әлегә менә шуның фатирында карават шыгырдатып ятам. !^ИНем эшемө акча күзеннән генә карама син. .там хатынга. " - ҮЖе дәв? м Итеп Мин - кем әйтмешли, киләсе буыннарны кайгыртып иөрим ләоаса. с Ә Ү3 «буынмыңнъщ туфли үкчәсе кыйшайганын беләсеңме соң син. ьу хәтле дә төзәлмәс киребеткән булырсың икән, ә^ Снна тагын бер тапкыр гыйшык тотарлык, билләһи! Менә монысы булмас инде, кирәкмәс' Татын бер истәлек һәйкәленнән башка да җитеп торыр Шаяртуың елан чагу белән бер! . , „ Ү;| чагыиДа сине дәваларга кирәк булачак ич. Тузган, туздырыл ган һәйкәлне тергезгән шикелле Ә монын өчен күпме цемент, алебастр, битум кирәген беләсеңме? „ И-и. шушы телеңне!.. Улың да чат үзен ише. дәшми-тынмый иөри-иөри. дә, күзен чекерәйтеп, мен яшәгән карт шикелле бер әйтә дә сала. Шунда әни килеп чыга да. мин баскыч гәбенә чыгып баскан атлы кыланып, әкрен-әкрен генә таям инде Бср-беребсзнс гәрбияли-гәрбияли шулайрак яшәп язмышбыз Ә төртеп торган ботакларга беренче булып кайсыбыз балта чабар икән сон.’ Әгәр дә яшьлектә саграк кылансаң, саклансаң, жиде үлчәп, бер киссәң, як-ягыңа карансаң, гаилә корып маташмас идеи дә бит Ә без. унтугыз яшьтән бер-беребезне пә-төртә дигәндәй, шуна әзерләндек Менә, бара торгач, килеп төртелдек тә инде. Хәзергә, сөеклем! дигән булам мин чыгып киткәндә Исән-сау яшә. кадерлем! дип котырта хатын ла Микробларыңнан ничек гө үзең котыла күр инде. Сөйләшүебезгә хәтле төртмәле бит. каһәр! Бер заманны мин төшемлерәк бер урында эшләп алган идем һаман да шул бәйсезлек дигән нәрсәне хгтәп Ә Динара, карасам кесәне ran-такыр калдырып себереп чыккан Янәсе, мина шулай җиңелрәк, иркенләбрәк суларга кулай, барыбер башым бурычтан чыкканы юк Кулыннан килсә, әйбәт кенә хезмәт хакы эшлә, шабашник* дип куйды бу миңа Нишләсәң дә ярап бетәрлек түгел: тапканым өз. кирәк-ярак җитешми. Тозлы балык кабып, чәй эчкән шикелле. Динара әнигә дә: Нишләргә дә белгән юк инде, дип зарлангалалы Ә мин сугыштан соң өч бала карап үстердем, диде әни. Җелекләрем суырылды, аяк астында җир тоймадым Сугышта бит ул. диде аңа Динара Барына да бер авырлык төшә. Сугыштан соң дим ич әле Ә аерылышуны уена да кертмә син. килен Ә мине гаепләүләреннән туймадылар имеш, тырышмыйм, имеш, тапмыйм Йөгәнсез үскәнгә, янәсе. Әни еш кына уйчанланып калучан Аның күңеле ел фасылларына бәйле Язын бодай дигән иде: Кызыл ярга үз яшьлегемне карарга барам ә те Аида авыл борын ча ат арбасында дисеңме, чанада дисенме күпме йөрдем, юынганым тузан да кар иде. Исен китмәле, амбулаториядә яшәп яным бит. ән’ \ н кешегә җитәрлекпс мичәүләп тартырга туры килде Кендек әбисе дә булдым адәм балаларының күзләрен мәңгелеккә дә йомдырг алалым Барын кай|ыйм.>к-. I уйганчы бер күреп калыйм Ьер.еюн ш ............................................................................алудан укам коелмаудыр. шак Аннары күч күрер гагын. улым Динарага ла әйтим дә... , * Ана нигә хаҗәт ул? Шуның фатихасына калдыңмыни Мондый сүзләр ничек гелеңә килә торгандыр? Фатиха алыр яшьтән чыккан инде мин. Ни дисәң дә. Динара якын жан, медик. Оныгым Ирекне дә алам әле Яна сауган сөт эчәр ичмасам Шулай итеп, ул Ирекне ияртте дә китте дә барды. Ике атна чамары үтте микән, малайны больницага кертеп салганнар. Кыздырылган көнбагышны чамасызрак чиртеп ташлаган. Динара аны шуннан йолып кайткан Күз алдыма килә: әнә Динара, әнине эчтән генә әрли-әрли, улыбыз Ирекне самолетка утыр га, ә үзенең итәген куәтле май жиле ачып-ачып жибәрә. Әни малайны яңа сауган сөт белән сыйлаган-сыйлавын, сүзендә торган. Шуңа күрә, әзрәк савыккач. Ирек аның янына җибәрүебезне сорады. Ничек каршы киләсең ди? И, бу хатын-кызны әйтер идем: ир-ат тагы бөтен ижат рухын таптап үтәләр дә. кар дими, яңгыр дими, гел үзләренекен генә беләләр. Гаҗәбе шунда: әнинең хатлары һәр искән җил саен диярлек килә торды Түзмәдем, җилдәй очып, килдем дә төштем. Бөтенесе тәртиптә! — дип каршы алды әнкәй. Мин сезгә капка чөе мәллә? — дип әйтеп ташладым мин. Әни сүзсез калды Хатларымны, каршы җавапларымны җыеп яккан да, шуның җылысында җылынып утырамыни, ә? Мин синең килгәнеңне өй түбәсеннән күреп тордым инде,— ди бу. Анда ничек менәсе иттең?—дип сорадым. Ә чарлакка менгерүче баскычны кая куясың? Теге заманнарда монда земский врач менгәләгән дә. еракны якын итеп күрсәтүче торбадан бөтен тирәякны карап торган, дип сөйлиләр Шул ук көнне мин әйләнә-тирәне энәсеннән-жебенә тиклем карап чыктым. Шуның өстенә тегендә-монда йөргәләп тә килдем әле. Бер мәлне машина моторын төзәтеп маташкан кара-кучкыл шоферга юлыктым. Мине монда бөтен эт белә инде, диде ул. — Менә, төзәтеп ятыш әле. Яздан бирле төзәтәм инде. Арымадыңмы соң? Арымаган кая ул? Аптыраган инде. Эшләми генә бит, каһәр! Сыер мае сөртсәң дә юк. Чамасын белсә Якуп кына белә. — Анысы кем? Авырып ята. Аны минем яннан әнкәң куып җибәрә Имеш, үзем генә өшәним. Мин өшәнәмме0 Ә Якуп түзмәде, качып кайтып китте. Берәр җирдә җитешмәгән нәрсә күрдеме чәчри дә чыга. Ә минем кай җирем җитмәгән? Казына-казына өч каг тирем кубып төште инде. Менә ич, яшим, маташтырам, тик ятканым юк Ә син кичке якта кил. шәраб капкалап утырырбыз. Мин бит техниканың рәтен белмим шул. - дидем. Ул чагында бар, юлыңда бул. Кичен килеп кит. миңа ярдәмче кирәк. Шуннан мин ары таба — алда агарып торган чиркәү тарафына кузгалдым. Минем эшкә кагыла бит — тарихи истәлек. Аның инде ташы сөмсәгән. төссезләнгән, анда-монда тишекләр каралып тора. Кувалда белән җимерергә дә тырышып караганнар, тик алдыра гына алмаганнар. Хәзер аны ашлык саклау урыны иткәннәр. Бөтен җирен симез күгәрченнәр сарып алган Шул тиклем туклар ки. җирдә туп шикелле тәгәрәшеп кенә йөриләр. Әллә ничек — йокымсыраган кебек Шундук бер ата мәче йоклап ята, боларга исе дә китми. Күрәсең, тегеләр тук булгач, бу да ач түгел инде. Мондагы хәерчелеккә, хуҗасызлыкка төкердем дә авылның теге очындагы мәчет ягына юл тоттым. Белом: анда тыныч, тәртип. Мәчет эшли иде. ишекләрендә йозак-фәлән юк. Гомер-гомердән шулай килгән, шулай барыр да. Түфлиемне салып, эчкә уздым, әллә күрделәр, әллә юк. Ишек төбендә чүәктер, галуштыр. Оекбаштан гына йомшак келәмнәргә 2АыЫпи?.ЧК . > ? С у ' ,дым - Кысык тәрәзәләр көндезге нур белән тулы Мәчетнең диварлары нык Кипкән бүрәнәләр тавыш-мазар килгән саен зыңлап тора, һавасы күңелне иркәли. Туберкулез хастаханәсе урнашкан биеклек төбендәге үзәнлектә инеш тирәли йөрендем Хастаханәне сәрби куаклары уратып алган, тәрәзәләре яшеллек арасыннан ялтырашып торалар. Шул инеш буенча әлеге калкулыкны урап чыктым да хастаханәгә барып кердем Әнинең анда күренергә ярамый дигән сүзләрен дә искә алмадым Ә ул гел әйтә килде «Шаярма. Монда кая барып төртелсәң дә. Кох микробларына килеп юлыгасың. Бу тирәне әйләнеп үтә торган бул. яме?» Каршыма озын буйлы, төз гәүдәле бер карт килеп чыкты Әледән- әле чәчен бармаклары белән тараштыргалый Кулы кош канатыдай житез җилпенә. Мин аны күрүгә «Нервылы ахрысы бу», дип уйлап куйган идем инде. Миңа ике адым җитәр-җитмәстән бу: — Сез — чит кеше, дип эндәште. Ахыры хәерле булсын, мин көч кулланганчы, таегыз моннан Нигә алай дип әйтәсез әле"’ дидем. Монда бит кая карама - авырулар. Алар беркем комачауламаганда гына тыныч яши алалар Мин аларга комачаулыйммыни, ә? Бу хакта уйлаганым да юк иде. — Сезне сәламәтлегегез тота. Ә авыруларны врачлар гына Аның кашлары уйнаклап алды. Ул миңа әллә нинди бер биеклектән караш ташлады. Җитмәсә, мускулларын да уйнаткалап алгандай итте. Мин берәүне эзли идем әле, дидем, башка сүз тапмыйча Кистереп салгандай итеп кенә ул Берәүне дә эзләү хаҗәт түгел, диде. Авырдың икән беттең инде. Чит кешеләрнең нинди ярдәме тисен9 Йөрмәгез монда Акыллы булсагыз, әлбәттә. Койманың тете ягына чыгыгыз Мин сезнең койма тактасын аралап кергәнегезне карап торган идем Бу тиклем лә киребеткән булырсың икән. Оятың бармы синең, юкмы, ә? Якуп! дигән тавыш иңде Таныдым инде, әлбәттә: әни бу. Якуп аның тарафына башын борып куйды, нык итеп йодрыклаган кулларын кесәсенә яшерде. Якуп! Бар. палатаңа керен ят! Тынламасан, мин сине кон режимын тотмаганың әчеп чыгарам да җибәрәм. Туйдырып бетердең инде1 Карт аңа әйләнеп карамады, ә бәлки шып туктады ла күзен мегмел- дәтеп алды. Аның янына ашыгып әни килеп басты Сез иртән кайда идет ез? дип сорады ул. Минме? Почтага бардым Әнә. апкайткан гәҗитләрне тумбочкага куйдым. Сезгә ни калган анда? Кем кушты9 Ә теге хатларны нигә ертып ташлыйсыз? Миңа килгән хатлар. Теләсә нишләтә алам Шулай ярыймы инде9 Тагын бер ертканыгызны күрсәм. дүрт ягыгыз кыйбла, яме’ Үпкәләштән булмасын Ә аннары кая югалдыгыз9 Сезне күнме эзләп йөрерт ә була9 - Күл буенда идем мин Әзрәк мина ла рөхсәтсез йөрергә ярыйдыр ич? Карагыз аны. ахыры хәерле булмас Алыр тар ла китәрләр Миңа барыбер, доктор Кая алып китсеннәр ш мине’ Кемгә хаҗәтем бар ди минем? Шулай дигән булыгыз ипле. Якуп Ә шофер Володя янында ни калган сетта? Күрмисезмени, норе.. игенен ыСе >ми ләбаса > I1 Машина сын ла шуңа күрә юри тартып-сузып төзәтә Сез нәрсә, докгор' Мин авызыма та алмыйм ич' Алла сакласын' Барыгыз алайса, кереп китегез. Якуп иңбашын сикертеп алды да кереп китте. Ак халат, башлык кигәнгә күрә әни яшәреп киткәндәй күренә иде. Йөзе көндәлек мәшәкатьләрдән арынып, ачылып киткән. Үзем дә сизмәстән. кулымны аның иңбашына куйдым. Йөрәгемә тыныч ягымлылык сарылган шикелле булды. Якуп кем соң ул?—дип сорадым мин. -Нигә аның өчен шулкадәр борчыласың әле? — Ни диим сон? Ярар, аннары сөйләрмен әле. Кичен, яме. Карының ачкандыр инде. Минем әзер анда. Менә хәзер бушыйм да... Син бар. керә тор. Шунда мин тәрәзә пәрдәсе артыннан текәлгән сәер бер карашны сизеп алдым. Эсселе-суыклы булып киттем. Бу шул—Якуп иде. Карасана. ничек кызыксына, ә? Мине аның гәүдә торышы һәм башының горур куелышы сокландырды. Кашы йөзен әллә нинди көчле, куәтле итеп күрсәтә. Бая ук игътибар иткән идем инде: әңгәмәдәшенә ничектер тәкәббер төстә карап сөйләшә. Кыскасы, андыйлар хакында: «Үзен куя белә дә соң!» диләр. Кулы һич тик тормас, әле чәчен сыйпар, әле маңгаен ышкыр, әле күкрәген кашыр. Ниндидер түземсезлеге җаныннан ташып тора. Йөрешләрен кара син аның: җәлт тә җәлт, хәрәкәтсез калырга мәҗбүр булганда нишләрен белмичә аптырый. Аның холкы һәм менә шушы күзәтүләрем хакында мин аннары — хастаханә капкасы төбендәге эскәмиядә утырган чакта уйландым. Әнине көтеп утыруым иде. Көтмәгәндә яныма бер хатын-кыз килеп туктады. Искәрми дә калдым. Кап-кара чәчле, кырыс йөзле, ул күзләре!.. Зурдан зур инде! — Сигарет бирмәссез микән? -диде ул. Биргәнне дә көтмәс тән, яныма килеп утырды. Бер-беребезне сынашып карап, бер мәлгә нинди сүз әйтергә аптырашып тордык. Гап-гади бер шатлыкка ирешәсемне сизендем. Әллә нинди бер яңарыш буласын тоеп алдым. Кабызган шырпыга иелгәндә ул миңа тагын бер карап алды. Кабызган утым әйтерсең лә учыма алган бер кашык су иде: сүндерсәм, шул су әрәмгә түгелер сыман тоелды. Әни генә килеп өлгермәсен иде. дип теләдем. Мария атлы булам мин. диде ул Сез Тимерша бит. докторның улы Мине пырдымсыз дип уйламассыздыр ич? Яхшы, яхшы,— дидем мин. һич тә көтмәгән идем. Мин үзем дә шушында эшлим бит. Бүген ял көнем.—диде хатын. Ул миннән өлкәнрәк яшьтә иде. Тәгаен. моның кулы бик җылыдыр, дип уйлап куйдым. Тавышы да күкрәгенең әллә кайсы тирәнлегеннән иркенәеп килә. Күпкә килдегезме соң?—дип сорады ул. — Иң кимендә бер атна торачакмын. Куркып киттем бит. әй! Ә бу минем кайда эшләгәнемне сораштырырга керешсә? Үземнең һәйкәлләр, истәлекле йортлар буенча белгеч икәнемне сөйләп торыйм микәнни’’ Күңелсез булачак бит. билләһи! Бүген әнә теге имәннәр төбенә килеп чыга алмыйсызмы соң?— дип сорады ул. -Әйтик, сәгать кичке алтылар чамасында. Сизеп торам: яхшыдыр анда, яхшыдыр. Ярар, килермен, дидем мин ашык-пошык кына. «Яхшыдыр» дип уйладым да би т... Ә ул. шуны гына көткән сыман, торып басты да хастаханә коймасына таба атлап китте. Шулвакыт койма ишеге төбендә әни пәйда булды. Имәнлек турында ул күзенә чалынганны гына әйткән булгандыр инде. Миңа шулай тоелды. Син ашадыңмы әле?—дип сорады әни. Ә минем өчен шушы хатын җавап бирде: Рәхмәг яусын инде сиңа. диде Мария һәм әнинең башлыгын төзәтеп куйды они кыскарак буйлы иде. шуңа күрә гомер йөге төялгән гәүдәсе саллырак булып күренде Мин аның шушы Мария яшендәге чакларын күңелемдә яхшы хәтерлим әле Әнинең иелә-бәгелә кос чыгырын әйләндергәне күз алдыма килә — Варенье әзерләргә вакыт, Мария, диде ул. Табакларыңны әзерли тор, яме Монда кыш буена торасы бар бит әле. кызым, хәстәрен күреп кал — Шулай, шулай, диде Мария Йокы да килә анысы Тик җәен ничек йоклап ятмак кирәк? Бәлкем, миңа да кышка калырга туры килмәгәе әле. диде әни. Бергәбергә көн күрер идек әле шунда И-и апа! Нинди яхшы булыр иде ул! -дип шатланды Мария Аягың туңа калса, минем тагын бер пар киез итегем бар Ярар, алдан кычкырган күкенең башы авырта, ди. юрамый торыйк әле. Шул рәвешчә сөйләшеп алгач, алар аерылыштылар Салмак җил исә башлады. Өлгереп килгән кара карлыган исе таралды Сулыш алулары рәхәт булып кит ге... Ә миңа Мария белән кышын ла күңелсез булмас идедер, дип уйладым мин кинәт. Утыны янып юрган кайнар мич күз алдыма килеп баеш. Әйтерсең лә яна тормыш корырга ниятләгәнмен Бер көнгә никадәр кичереш әле Якуп, әле Мария Йөрәгем үземә ишетелерлек булып тибәргә кереште Әни мине шатландырырга, сокландырырга теләде, ахрысы җир җиләге вареньесы, маринадланган гомбәле банкалар бирде Йөреп, күреп туйдыңмы инде’’ дип сорады ул. Имәнлеккә барып килсәм, тәмам күңелем буласы Анда кичләрен Мария белән Якуп йөрүчән Аерым-аерым Берсе бу башта, тегесе каршы якта. Имәнлек ап-ачык биг бөтенесе үтә күренеп тора. Володя гына машинасын төзәтә дә гөзөгә. матурлыкка күзе төшәрлек түгел. Күзен хәмер белән тутыра да шундук ягып йоклый Күңел күрмәсә. маңгай күзен генә күрми шул Авырын га китми ичмаса — Нигә алай дисен әле? Син врач лабаса Авыруның, чирнең төрлесе була аның. Хәтер, я кызлык авырулары Миңа калса, бөтенесен әнә шул имәнлек дәвалый алырдыр кебек Бөтенесе син уйлаганча гади генә түгел шул. улым Мин синең хакта ла еш уйлангалыйм: кешене ниемә дип тинтерәтәсең, үзенә буйсындырырга телисеңдер инде, белмим Динара хакында әйтүем Кара аны, ялгыша күрмә — Тормыш шулай кушадыр инде, күрәсең. Кушмый шул, бер дә кушмый. Әнинең ничектер үзгәреп калганын госп алдым Сөйләнгән көйгә, кояш каралткан кулы белән өстәл эскәтерен ппезлн Күзе әллә ничек төссезләнеп киткән шикелле Аны эчтән нидер бимазалый Көйдерә күренде. Кем ул Якуп? Сөйлә әле Үзгә бер кеше ул. диде әни рәхәт гәнсп киткәндәй .Аны кыср- сытырта ярамын Монда күтввнвн нн.к у| Хап .............................................афа! б> ........ Үзендә әллә нинди бер гаиаһ iiopiK.nl кеше шике i гсрок Норе., иконе ища билгесез Кызы белән берге торудан баш гарткай Оныклары в шунда инде Аралар..............................U нидер бар Кыш ки icn 10 чыккан нде. ,пк yi анын белән арчык сөйләшеп тормалы Кычын............. янырлык түгел, күрә сең.. Ул әзер инде. — Нәрсәгә? диюем гүгел-түгелен Җүн бирмәгәнгә жан бирмәс, дип гикмәгә генә әйтмиләр. күрөм сең... дин, ни уйлаганын әйтеп бетерми калды Крахмалланган ак башлыгын салгач, ул гап-гади булып, арытан-талчыккан. картайган булып Нәрсәгә булсын ди инде тагын — үлемгә, дип җавап бирде әни исе китмичә. Ул җитмешнең теге ягында инде. Җыенса да таман гына. Балкон пәрдәсе әледән-әле кузгалып ала иде. Безне кемдер күзәтеп тора. Тәгаен шулай. Канәфер чәчәк атып утырганда монда үлүе дә күңелледер. Шуннан, шуннан? дидем мин. түземсезләнеп. Монда кем китереп тыкканын беркем белми инде. Бүлмәсенә бикләнә дә беркемне кертми. Әллә кайларга кәгазьләр язып җибәргәли. Өчәр кон буена чыкмыйча ята. Андый чакларында аны ашарга да көчкә чакырып чыгаралар. Алдырсаң, ягымлылык белән генә алдыра аласың аны. Елның ел буена шулай яши... Алайса нигә азаплыйсыз соң аны? Комиссия төзеп, тагын бер тапкыр тикшерегез дә... Болай да ярый, улым, торсын, комачауламый ич Үзең дә күргәнсеңдер: үз-үзен әллә ниткән башлык шикелле тота. Туберкулез анда, каверналары да начар күренә инде, томан шикелле. Кызы Нижауда тора. Карт дисәң дә карт! — дип куйдым мин. Миңа берни кирәк түгел, ди. Бөтенесе үзе белән, имеш. Ә шактый белемле ул үзе. Архитектор булган. Ә тормышы—ташкүлчим... Күрерсең әле. Анда, аста, ташландык бер көймә бар. кайчан карама — шунда утыра. Әллә көймә коргаксып беткәнгә инде. Үпкәләре чирле һәр кеше кебек үк. ул юештән, дымнан курка. Ниндидер сере бардыр әле.— дидем мин.— Шуны сиздерәсе килмидер Безгә үз кайгыбыз гына кайгы бит. Үзеңә карап әйтүенме? Үземә дә. Ярамый мәллә? Ә Динара? Ирек? Аларны уйлыйсыңмы? Белми бу димә: ул миңа язып тора. Ышанмыйм, дидем мин өстәл яныннан кузгалып.— Якуптан башладык та мине тикшерергә тотындык Мин дә кеше ләбаса. Ә Динара. аңа бүтән кеше хаҗәт шикелле. Хатыннарның бөтенесе үзләренә боерып 1 оручыларны ярага. Көч белән хакимлек итүчеләрне. Хаталанасың син. Мин дә атаң белән җәфаланган идем. Аннан нинди солдат чыксын да. ничек итеп кешегә атсын ди инде ул? Аның хәтле дә оялчан кеше дөньясында бер-ике генә булгандыр. Тиешенчә һәлак булмаудан да оялгандыр әле. «мин менә шундый заттан инде» дип уйлагандыр Ядрә сайлап торамыни ул?.. Ул күптәннән юк инде, дидем мин.— Суга төшеп югалган шикелле генә булды. Телеңне тыяр идең ичмасам... Син Мария белән ни хакта сүз куертып утырдың? дип сорады ул кинәттән, уйламаган-нитмәгәндә.— Юк-бардыр инде. - Әйе. җыен юк-бар, - дидем мин. килешеп. Шулай әйтүемне көтеп тора бит әнә. - Аннан берәр бәла чыгасын көтә тә тор, - диде ул уйчан кыяфәттә Андыйлардан теләсә ни көтәргә була Боерса, агачны бөгәрдәй тәвәккәл нәрсә ул. Мине алда ни буласы түземсезләндерә иде инде. Кайчакны билгесез нәрсә дә тансык. Тәрәзәдән имәнлеккә күз ташладым. Агач арасындагы үләннәр талгын гына тирбәлә иде. Аларның сусыллыгы, куелыгы моннан ук күренеп тора. Кәүсәләр арасында Мария белән икебезнең йөрүебез күз алдыма килде. Битебезне саф һава иркәли сыман иде. Башыңны югалта күрмә, кара аны. —диде әни уемны үтәли күргәндәй. Адашма диюем, адашма Якуп та адаштыр! алый. Монда бөтенесе ихтимал. Якыннан гына бөтен җир уч төбендәгедәй күренә ул. Ары китә башласаң, табылырмын димә. Китап укып утыруың хәерлерәк. Әнә. җиләк аша Юкка-барга аяк итеңне әрәм итеп йөрмә Ул имәнлеккә мин кояш баеганда гына барып чыктым Агач ябалдашларыннан ычкынырга теләмәгәндәй, кояш офыкка авырлык белән генә якыная шикелле Анда-санда кошлар сайраштыргалый иде Имәнлек шундый иркен, үзеңне җирдән күтәрелгәндәй сизәсең. Чыннан да. монда беркая да посарлык түгел. Мин үр ягына борылып карадым да хәйран калдым: борынгы хастаханә. бөтен тәрәзәләре белән балкып, алсу төскә манчылып утыра, һәм шул балкыштан сукмак буенча Мариянең төшен килгәнен шәйләп алдым. Куаклар арасыннан килеп чыкты да имәнлек иркенлегенә чумды Ул якынайган саен, мин аның җитез хәрәкәтләре дулкынына ияргән кебек булдым. Әйтерсең лә аның тирәсенә барча җилләр җыелган да. ул текәлектән төшкән арада барча яктан егылмаска булышып торалар Ак кофта һәм кара юбка кигән, яшеллектә кайнар ялкындай янып, карашны биләп тота, үзенә таба әйди. Чыннан да. әллә ниткән бәйрәмчә бер ыспайлыгы белән ул көтелмәгән бер күренешне хәтерләтә иде. Мине күреп, тукталып калды. Тәгаен, иртәгә безнең бу очрашуыбыз хакында сүз китә дә китә инде Аның күләгәсе, үлән өсләтеп, мина таба якынайганнан-якыная барды. «Булса да булыр, ә? Көгмәгән-питмәгәндә.. » Төгәл кеше икәнсез сез. диде Мария Тиз-тиз генә шуны алдан ук теләп куйган төсле, өстәп тә куйды: Без ки артыннан шәрран ачык күренеп торабыз инде! Тел чәйнәү китә-әр Мина нәрсә ялгыз башым, күнегелгән. Ә менә әниегез әрнидер Ул миңа ссзнен хакта, беләсезме, күнме сөйләде инде? Контор кенәгәсен ачып куй да хег роман язарга тотын. Әрләпме? Юк. борчыла ул Мин тыңлыйм инде. Хатыныгыз хакында да. Сезне күрсәм, шушы имәнлеккә очрашуга чакырмый калмам дип. әллә ничә тапкыр уйладым Ачу и гепме? Шулайрак шул, диде ул. Бигрәкләр лә бәхетсез тоелдыгыз. Шуңа күрә ачыктан-ачык очрашырга исән тоттым ла Имәнлек гигез ачык урында. Бу очрашуыбыз төшегезгә дә кермәгәндер, әйеме? Канәфер чәчәк агуга, әниегез, тыела алмыйча, мина барысын да чәчми-түкми сөйләде дә бирле. Имәнлек ябалдашлары өстеннән талгын жил исеп китте Шул җил сыман, бу очрашуыбыз ла исте-китте шикелле Оялып китәрмен дә әйтәсе сүзләремне югалтырмын кебек тоелды Тик. имәнлекне әйләнеп чыксак та, сүзебез өзелмәде, ташлар арасыннан аккан чишмәдәй, ары агачлар уратып алган иде Мариянең йөзенә тыйнак шатлык, куаныч төсмерләре гаралган иде Ул. миңа тәмам елышып, чәчемне араларга тотынды Шулай акылдан язалардыр да инде, әйеме. диде ул Мондый якынлыктан шашарсың да. Шуннан сон ул. кашын җыерып Бер төрлелекне, алдашх. я панны күралмыйм мин' дип өстәде Үр кашында берәү пәнда булып, ку тын җәйгән көйгә басып калды Безнең баш өстеннән болытлар гуктаусы т ат ы та Имәнлекнең геге ягына чыгыйк MOI.I.P лиле Мария I ел алло ңопсалан өркеп каллыгыг ахрысы, шулаймы' Мин ..кочакла,ых ок» лнгоч Телок |игон перса мина артыграк жыелган бугай Тагын шунысы л бар комсыл мин. Үк» .................................................................. һичкемгә бире торганнардан дәвам итте Шунда Мария аркасы белән бер имәнгә терәлде дә телдән ятлы Килегез әле. диде ул аннары Кочаклагыз мине. Нинди тат лы! Мин сезне йөз ел беләм шикелле инде. Апаларның үз балалары хакында сөйләүләре кызык бит ул. Минем уйларым чикерткәләр сыман сикерешә башлады Үз-үземне тота алмас хәл тә җиттем Кеше-кара күзеннән күпмедер яшереп, безне түгелмен. Шушы имәнлек тә минеке генә. Ә дөресен әйткәндә, миңа дөньяда үземнеке генә булырга тиешле нәрсәләр бик аз, тиде. Кулга эләктерәм дигәндә генә шуып чыга тордылар. Сезгә минем хакта артыгын белү кирәк түгел. Нәрсәгә хаҗәт ул? Адәм баласы, күп белә торгач, аздан коры калучан. Алай гына да түгел әле. Бер-берсеннән ваз кичәргә әзер торалар. Менә сез дә эндәшмисез, ә минем сорыйсым килми. Ярар инде, шушысы да ярап торыр. Көнләшү дә, үпкә-сапка да юк Агачлар бер-берсеннән көнләшмиләр ич әле. Имән чикләвекләре бер-берсенә су тамчылары шикелле охшаса да, тамырлары җирдә төрлечә яши аларның, тышка бәреп чыгарга теләмиләр. Аның ирен кайнарлыгы минем иренемдә сүрелеп җитмәгән иде әле. Көйдергеч бер түземсезлек җанымны яндыра иде. Буа ерылган кебек, бүленәбүленә сөйләнергә тотындым. — Бәлки мин дә хыялланганмындыр ул. Ә монда — төштәге кебек. Тиешенчә әзерләнергә дә өлгерми калдым. Бөтен кеше сагышланадыр, хыялланадыр. Ә минем мондый имәнлеккә беркайчан да барып чыкканым булмады. Чиста монда, саф Ихтимал, мин монда әллә кайчаннан бирле омтылып торганмындыр инде. Тормышның, яшәүнең гадилегенә, тыйнаклыгына, табигыйлегенә. Шулайдыр, шулайдыр, диде Мария шатланып. Монда яшәүне тын алгандагы шикелле тоймыйсын да ул. Беркемгә алдауның, кылануның хаҗәте юк Кулын салындырып һәм күзен йомып, ул яңадан имән кәүсәсенә сарылды Аннары, йомшак кына итеп, миңа таба елышты. Ул баштанаяк күләгәгә чумган иде. Ябалдашлар турысыннан тавышсыз-тынсыз гына болытлар агылды да агылды Күләгәләрнең куерганнан-куера баруларын һәм имән төпләренә елышканын сизми дә калдык. Ә бездән артта, урталай ярылган карбызны хәтерләтеп, текә үр күтәрелеп тора иде. — Ай! дип куйды шунда Мария учын-учка бәреп. Алан аша шул үргә габа. буй-буй пижамасын җилфердәтеп, әлегедә баягы Якуп йөгерә иде Болан шикелле озын аяклы, гәүдәсе төз, бөкерәй- мәгәннитмәгән. Мариянең кычкырып көлеп җибәрүеннән сөрлеккән кебек. Якуп бер генә мәлгә туктап калды. Әмма борылып карамады. — Менә шайтан, ә?! - диде Мария шат төстә.— Юри-мүри генә килеп чыккан ул монда. Безнең биредә икәнебезне белмичә. Бәла инде бер. — Ихтимал,—дидем мин аны җөпләп.— Теләмәгән, әлбәттә. Каян белсен ди ул? — Ул һаман минем кемгәдер охшаганымны кабатлап йөри. «Егыл да үл. шундый охшаш инде», —ди ул. Үз гөнаһым, үз гөнаһым, дип кабатлый гына бит. Уйлавы да куркыныч, шул тиклем дә ялгызак булыр икән. Рентгенолог бит мин. үтәли күрәм. Бүлмәгә чакырганда килмичә йөдәтә дә соң! Башта үзен тәртипкә китерә. Чисталык ярата. Каршыга кереп баса да: «Үз-үземнсң иң ерак, күренмәс төшләрен мин сезгә генә ышанып тапшырам».— дип тотына Кызык кеше ул үзе. Аның янында күңелләр күтәрелеп китә. Дөньяда ни тотадыр үзен. Аның авыруы белән җитмештән соң кем дә яшәмәс, билләһи. Кызганам мин аны. Чишенеп ташлагач, каравы авыр. Яклаучысыз адәм баласы инде бер. Ходаем. — Ул мине дә шаккатырды. Чак кына сугышыр!а тотынмады. Шулай артистланырга маһир инде ул. Ни әйтсәң дә интеллигент! Сәхнәгә менеп басамыни: бөгеп кешене гаҗәпләндерәсе килә. Посып кына якыная да. һөҗүм итә дә ала Каян көч-куәт таба торгандыр... Тәмам эңгер-меңгер иңде Ерактагы тавышлар да аерым-ачык ишетелә иде инде. Әни. юрәзәдән тәрәзәгә күчә-күчә. тышка каранадыр инде. Үзе әйтмешли, бинокль гына җитми торгандыр. Аны жәлләп куйдым. Үз- 120 үзем хакында да уйландым. Авырттырмыйча, шатлык бирердәй тормыш белән яш..р өчен язмышыма шушы саф. инде салкыная башлаган һава белән Мариядән бер хатын гына кирәк булгандыр, ахрысы Яраламасын, гел төрпәләп тормасын, таләп итмәсен, ә бәлки сусауны гына бассын. ' ■ Безне яңгыр коендыра башлады. Каян килеп чыккандыр, хәерсез. Ә Якупка эләкмәде. Яңгыр явасын да алдан белеп тора, ахрысы Палатасына кереп, иңенә җәймә япкандыр да. тын гына янгыр шавын тыңлап торадыр әле, хәйләкәр Җылы яңгыр астыннан имәнлекне артта калдырып чыкiык Башын күкрәгемә куйган килеш. Мария минем кочагымда карышусыз гына атлады. Тирән бер уйга баткан шикелле Әгәр дә без ярамагандай бер гамәл кылсак Мариягә уен әйтеп бетерергә ирек бирмәдем. Ул кая барасыбызны яхшы белә иде. Үрне әйләнеп үтеп, югары күтәрелдек Ә анда, үрнең нәкъ каршында безне бәләкәй генә бер мунча кисәге үзенә сыендырды. Коры иде, сулган каен себеркеләре исе бөтен җирне тутырган.. Әни һични сораш I ырмады. Тәрәзәсе гәбенә шәм яндырып куйган. Караңгыда адашырмын дип. чыннан ла, борчылып көткән икән. Ә төн уртасына таба утны бөтенләй сүндереп куйдылар Мин ялгызак шәм яктысына елыштым Уянып киткән чагымда әни өйдә юк иде инде Тиз-тиз генә сөт эчеп алгач, почтага бер сүзле телеграмма сугарга ашыктым тоткарланам. Үз-үзсмнс яхшы хис иттем, әйтерсең лә бар буыннарым ниндидер эчке бер яшь гайрәт белән тулган иде Tone буена тыпмаса да. янгыр иртән туктап калды, һәм бар донья Я1 ымлы кояш иркенә бирелде Телеграмманы алган кыз миңа. Әниегез дә телеграмма суктырып китте әле, диде Булмас ла! дидем мин ирексезләп. Ул кемнеңдер гиз килен җитүен сорады, диде ул кызыксынудан татлы кысылган күзе белән елмаеп Шулай кирәктер, димәк Ә сезнең белән нигә киңәшләшмәде икән сон ул? Мина барыбер, дидем мин нигәдер Почтага таба сузылган юл күлдән ерак түгел генә уза иде Шунда габа бер сукмак барып төртелә. Күлнең тирә-ягып мең яшәр агачлар уратып алган. Яр биек иде. Шунда т етрәнеп киттем: бер юкәнең кара кәүсәсе төбенә гәҗит җәен. Якуп утырган да елый! Ә күл суында кәгазь кисәкләре Мин алар- нын ертылган хат калдыклары икәнлеген танып алдым Ә картлач, карашын бер ноктага төбәгән дә. катып калган. Кулы, хәлсез каз канаты шикелле, тездән түбән асылынып тора. Шуннан соң без Мария белән имәнлектә үткәргән, мәнлегек кебек сизелмичә генә узып киткән тагын оч көн башланды Бешен бәхет мөмкин кадәр тулырак булсын дигән сыман, куе кычыткан белән уратып алыптан теге мунча бөтенесенә дә шаһит буттан иде инде Шуңа өегән. Мария алын килгән шәмнең төше караңгылыкны чигендерә алтан күбәләктәй йомшак, ягымлы ялкыны Әни гел аны-моны әйтмәде тик аның сүзсез күз яшьләрен күреп торуы җанны кургаштай бастырып тота иде Шайтан өермәседәй бөтерелеп. Динара белән Ирек килен гөште Хастаханәнең болдыр баскычына утырдым да. башымны учлап, телсез калдым. , г Аннары, һичкемне күрмәгән һәм күрергә дә теләмәгән хәлдә, бөтен хастаханә җирен әйләнеп чыктым Мария беркайда да юк иде. Ашык-пошык бер язу яздым га. кем аша тапшырырта таҗнз ка тлым Шунда Якуп картлачны исемә төшердем Аны тар тына палатасыннан табып алдым — Шушы язуны Мария! ә тапшырыгыз әле, зинһар, дидем мин — Тик берүк беркем белә күрмәсен. Моны сез генә эшли аласыз. Хатны тыныч кына кабул итеп, ул ризалык белән башын кагып куйды: — Шикләнмәгез. «Мин китәргә мәҗбүрмен. Тик ничек тә әйләнеп килү җаен табармын. Тиз көндә, яме?» Мариягә мин шуны гына белдерә алдым. Самолетның түгәрәк тәрәзәсеннән чагылып калган әлеге имәнлекне һәм хастаханәнең үрдән очып күтәрелергә торгандай тоелган түбәсен күреп калганда минем җаным кысылып килгәндәй булды. Теге имәнлеккә барып чыга алмадым, һичкайчан һәм мәңгегә. Ә кайвакытны, бигрәк тә җәй уртасының йомшак җилләре исеп куйганда мине әйтеп бирә алмаслык үкенү, иркә бер хис биләп ал^. Хәзер мин анык беләм инде: шул җәй уртасындагы өч көндә кичергән хисләрдән дә яхшырак һәм сафрак һични булмас инде. КАР АСТЫНДА ЗӘҢГӘР АТ ХИКӘЯ үнгән фонарьдан тонык кына күләгә төшеп тора, ә аның турысында, күчкә төпләнергә җыенган бал кортларын хәтерләтеп, кар бөртекләре тузгый әле кушыла, әле аерыла, әйтерсең лә тере бер җан иясе инде. Зур-зур нугырт ташлары түшәлеп, бозланган юлның аргы ягында җигүле кара-зәңгәр бер ат басып тора. Эңгер-менгерле ишегалды каршында йөкчесе дә таптана. Җиңелчә суыктан зәңгәр тоелган урам аркасын җыерып тора иде шикелле. Гүяки ак канатын җәеп, очарга әзерләнгән, һәрхәлдә шулай тоелды. Ә ул исә фонарь яныннан китми дә китми. Бер сәгать чамасы вакыт үтте инде. Мин ул арада почмактан ике мәртәбә үтәргә өлгердем, таягым белән бөтен рәшәткәләрне барлап чыктым, өстемә пыр тузынган күпме кар ятты ә ул һаман тора да тора. Өстенә күпме кар сарган инде, кагынмый да ичмасам — Абый, монда ни дип торасыз сез? — дидем мин кыюланып. — Бар. бар. юлыңда бул,— диде ул калтырана төшеп. Йөр шулай. — Берәр кешене көтәсез мәллә? — Беркемне дә көтүем түгел. Кар тыңлап торам әле — Ничек инде ул? Карны тыңлап була димени? — Тыңлыйм дим ләбаса. Комачаулама әле син. Сиңа йокларга вакыт җиткән инде. — Өйдә кунаклар бар иде шул.— дидем мин — Сугыш барганда нинди кунаклар ул тагын? — Сахаринлап чәй эчеп утыралар. Мине йөрергә чыгарып җибәрделәр. Миңа димәгәе!. — Урамда эт тә юк ич. Ат белән мин дә. менә тагын —син. Өстәп - кар. Бушлык, суык. Ишетәсеңме соң? Нәрсәне? — Карны дим ич. Аны сыйпасаң сыйпап була. Күп ич ул. Ат бөтенләй бөкерәйгән Аргандыр инде. Кыр буйлата авылдан тоташлый чабулап килде. Ә өйдә һичкем юк икән. Болай булса, төн буена аягүрә чыгасы инде. Ул да уйлый белә торгандыр. Томан. Кунаклар... С к Г ^"-гъ ™Л8ШКӘ" а1л“ булып. ул, шулай. үз-үле белән сей.юшә иле “Л " " мина «ра-гирә карангалап алырга онытмады Эшләпәсенең кар кунып авырайганын да тоймады Ә син нигә сугышта түгел? Сөякләрем картайганга. Карг сөяк гә тунамыни?-- дип сорадым мин Кар яуганны тыңлыйм дим ич. Ә кар бик биектән, ерактан очып килә ул. Әллә ничә кешегә кагыла-кагыла — Ә син үзең кем соң, абзый? Син моны аңларлык түгел әле, малай Мин музыкачы Ә миңа музыкасыз һич гә ярамый. Шунсыз үлүен артыграк Менә ич. сезнең өегезгә кунаклар җыелган, ә минем сөякләрем картаеп беткән Шундый- шундый хәллә-әр... Ә тегендә сугыш бара торган җирдә дөбер дә шатыр, җирләр убыла торгандыр инде. Без басып торган һәм сүз куерткан урынны халык «ыштан» диеп йөртә иде. Чөнки бу урында бер урам икегә аерылып китә дә аска таба илтә. Ә урта бер җирендә, кирмән сыман, болытларга ашардай булып бер йор! күтәрелеп гора Якынла гына стадион, ә анда флаглар җилфердәшә. Ә без. кадакланган кебек, геатр почмагында сөйләшәбез Монда нигә дип Юрабыздыр инде Алла белсен Киттек мәллә, олан? Кая? дип сорадым мин. Кая булсын миңа инде Мин шушы тирәдә яшәп яткан булам Анау тимер капканы күрәсеңме? Менә шунда Театрда мәллә*’- дип сорадым мин. ул капканың кайсы йорт ныкы икәнен белгәнгә күрә. Менә кар яуганын тыңлап горгансың- торгансың да хәзер керен ягасыңмы инде'.’ Юк инде. Агым сымак ук. миңа көтәсе лә көтәсе әле Менә, өскә күпме кар яткан инде, диде ул. мин аңлап җиг кермәгән бер нәрсәне уйлап. Шуннан соң тагын да бөкерәя төште шикелле. — Ә син көт кән нәрсә кайда соң ул? дидем мин аның ниятен аңлап җит кермичә. Ул җавап бирмәде. Барып җиткәч, келәне этеп, мине эчкәре уздырды. Арка ягыбызда тимер шакылдап калды. — Сине ничек ялгызыңны чыгарып җибәргәннәр соң әле.’ Фонарьлар да янмаган көенчә. Мин әллә кайчаннардан калган фонарь гәбендә күнегелгәнчә генә басып юрган булдым ичмаса Урамга мин үзем сорап чыгып киткән идем Миңа кем тисен икән? Шулай инде, олан. Аңардан салкын бәреп юрган шикелле Мин үзем дә шактый өшегән идем инде. Тегендә-монда йөренә торгач, миңа кар артык йокмаган да Ә ул тик кенә басып горды биг. суык соягенәчә үткәндер. Авы тыннан нар килерлеге дә калмаган. Бактың исә куенында үзен.» җигәрлек җылы гык ны саклап калгандыр әле. Башын игән килеш күнме гомер басып горды ич, күкрәген тыны белән җылыга аладыр, күрәсең. Тик икебез дә шактый арыган талчыккан идек инде Монда караңгы, карап атла Баскыч Санап бар бөтенесе юн- төгәл унбиш. Саный беләсеңдер ич? Каяле. тавышыңны бирә бар. яме’ Мин кычкырып санап мендем [авышым ә г гә ниткән пкләр чыгара иде шикелле. Аны капшан була иде кебек. Авызымнан лом карашы тык үзеннәнүзе каядыр таралып барды сыман Ни атлы соң син. олан? Казбек Әни мине, таудан t «гарәпләр генә килеп төштең. диеп бара. • , , Ә мин Салих аглы булам Мин оу җиргә кар оелән оерга ишелеп килгән. Ә кар әле югарыга, әле гүбән оча бит ул Шуны беләсеңме Белми ди инде! Егет тә икәнсең соң, ә?.. Мин дә менә шулай бер ки арыда, бер түбәнтен очып йөрим инде. Кышны яратам мин. курыкмыйм. Миңа тигән кар эри дә төшә. Аның сөйләгәннәре мина әллә ниткән табышмаклар сыман булып тоела иде. Ә безнең өйдәге кунаклар карта уйнап та туйганнардыр әле. Менә, менеп җиттек,—диде ул һәм ишекне шакып алды. Караңгыга күзем ияләшеп бетсә дә, мин аның кытыршы җиңенә ябыштым. Аның башы турысында сүнәм-сүнәм дигән шикелле генә тонык ут яна иде. Баскыч төбендә ризык исе сизелә: чөгендер белән бәрәңге пешергәннәр болар, хәтта кабыкларының көек исен дә тоеп алдым. Киез белән тышланган ишек сөйрәлеп кенә ачылып китте. Зәңгәрсу бер күбәләкне хәтерләтеп, сукыр ут яктысы күренде. Йөрисең дә йөрисең, ә? Аракы бирмәсәләр, бер заманны катып калырсың әле бер,— дигән тавыш ишетелде. Өлкән кеше тавышы икәнен шундук абайлап алдым. — Менә, бер иптәш табып апкайттым әле,— диде Салих абзый. Берәр исерек баштыр әле шунда. - Шикләнмә.— диде абзый минем җиңемә кагылып. Караңгыда гына шулай усалрак сөйләнгән була ул Черем итеп алгандыр. Уятканга ачуы чыккандыр Күзе дә күрми инде... Чишенеп торма Бездә суык. Әйдә, эчкәрәк узыйк әле. Тикмәгә шәм кабызасы түгел, бел аны,— дип калды безнең арттан әлеге карлыккан тавыш. Бер ишектән кысылып үттек. Монда инде бүтән исләр борынга кагылып узды агач та кәгазь. — Адашмадыңмы? Хәзер шәм кабызып җибәрәм. Танышып китүебез хакына берьюлы икене дә кабызып куя алам. Ичмаса җылысы чыгар Шәмнәрем бар иде. бер дустым танышлык хакына китереп китте. Утсыз калса, кешене җон каплый. Ул шундук ут кабызып җибәрде дә бүлмәдәге бушлык әллә кая чигенгән сыман булды. Шунда ни күрим: учакта пианино агачы янып ят масынмы? Әй герсең лә үзем йөргән балалар бакчасының идәне янып яткан шикелле булып китте. «Три-тари-дам».—дип көйләп куйдым мин үзем дә сизмәстән. - Ни койләп маташасың син. олан? Утыр әле. ә мин сиңа уйнап күрсәтим. Кул туңган, язарга кирәк. Шуннан соң ул эшләпәсен салды да ике шәм арасына әйләндереп куйды. Аңа сарган кар бөртекләре күз алдында эри барды, ә суга әйләнгән тамчыларында ут шәүләсе уйный иде. Ә мин шул ике шәм арасыннан Салих абзыйның шулай ук эрегәндәй йөзен чамалап тордым. Хәтта күзе дә эрергә керешеп, аңа җан керә башлаганын карап торгандай булдым Кулы күренмәде, иңеннән төшермәгән пәлтәсе каплый иде. Ул уйнаган көй дә кар хакында иде булса кирәк Миңа ничектер шулай гоелды. Бая гына әле югарыга күтәрелеп, әллә түбән төшеп уйнаган кар бураны яңадан күз алдыма килде. Ә ул кар бөртекләре миңа әти ягкан окоплар ягыннан килеп җиткән кебек иде. Менә хәзер очынырлар-очынырлар да. минем сулышымны ишеткәч, яңадан әти янына очып китәрләрдер инде. Тик сәламемне аңа илтеп җиткерерләр микән соң? Анысын белмим, тик әти үз улы Казбекның исәнимин икәнлеген, тәгаен, сизенердер шикелле булып китте. Йоклыйсың мәллә, олан? дигән тавышка айнып киттем.— Сыйлар идем дә бит, — юк ич инде, нишләтим сон’ Әйдәле, ичмасам озатып куйыйм. Сәгать күпмегә суккан икән инде? Сине көтеп, әнкәң ишекле-түрлеме, капка төбендәме йөренәдер инде Без яңадан баскыч буенча кармаланып төшеп киттек. Әле генә утырган бүлмәдәге сүрән ут чаткылары күз яшьләремә ияреп тәгәрәште шикелле. Шунда бу абзыйны кызганып куярга да онытмаганмын бит әле. Бая гына уйнаган көе анын үзенә караганда да кызганычрак булып кипе -ү емне дә жәлләдем, әлбәттә. Шуңа өстәп, әнине. бу мизгелдә окоп төоендә яткан әтине Караңгылык мине басып тота кебек иде Әйтерсең лә Әйләнәтирәне югарыдан күзәтә.м, әйтерсең лә мине сак кына каядыр өскә меңгереп куйганнар, ә аста сыкы сарган җигүле ат белән эшләпәле агай, яннарында үзем дә бар телогрейка киез итек кигән бер малай Мондый хәлне беренче мәртәбә кичерүем Карасана: үз-үзенне кызганырлык дәрәҗәдә кечерәйтелгән итеп күзәт инде, ә? Ә иртән әни Сине ярым йокылы килешендә бер кеше озатып куйды. гиде Чибәр >енэ бер ир Кайда иден син? Ә ул берни әйтмәде Ахрысы минем аны күргәнем дә бар бугай. Эндәшмәсен аңлатып, бармагын ирененә тидерде дә чыгып кипе. Туктатырга уйлаган идем дә. ул «Тауның кар астында йоклавы хәерле», дип сөйләнде Ни дигән сүз соң бу’’ И-и. аңладым синең исемең Казбек ләбаса Кем булды ул кеше ' — Музыкант, дидем мин Без аның белән бергә туңып тордык — Сине кайда очратты соң ул? — Җигүле ат янында. Аида шугалак белән театр бар. Бер ишегалдына барып кердек Әй. минем йокым килә әле! - Нинедер әйтеп бетермисең бит. - Аннары ул шәмнәр кабызып куйды, музыка уйнады. Шунда йоклап киткәнмен. Кар күп яуды ла сон! Кар явуның ни катнашы бар монда"’ — Ә кар бер аска, бер өскә ява ич ...Аны карлы, күз камаштыргыч якты, суык бер көнне җирләделәр Мин студент идем инде. Бу хакта кинәт кенә, соңарып бе ген аллым Аның исемен һичкем атамады, 1ик әйләнә-тирәдә нидер үзгәрде, бусы тәгаен. Куерып, мул булып, йомшак кына явып торган кар астына чыгып бастым. Ул мине күк гөмбәзенең бар төпсезлеге астында я.ныгымны калдырды. Бер таудан бакчага таба төштем дә аның бушлыг ы аша узын кинем Яуган кар мине нәкъ теге чакны без икәүләп басып торган фонарь янына әйдәп кигерде. Йөрәгем эре балык!ай дулкынланып а г ты Кар өстендәге халык күпкә күрә, кон караңгыланып киткән шике i ie тоелды. Аны театрның шарран ачып куелган ишегеннән күгәреп а тын чыктылар. Фонарь яныннан артык ераклашмаска телән, мин шулай ла якынрак атладым. Шунда калтыранып куйдым каршы якга җигүле шул ук .и басып тора, һәм ул нәкъ теге чакiагы кебек ук җиңелче буга төренгән иде. Шул еллар эчендә биредән беркая та китмәде микәнни ’ Аны музыка астында янәшәмнән күгәреп уздылар Башына кар ява иде. Йөзе үзгәреп китеп, ул мина борылырга, пидер әйтеп катырта теләгәндәй тоелды. «Менә нинди кар. ә? Шундый-шундый хәлләр, гу- тан...» дипме? Йөзләрен кайгы-хәсрәт баскан кешеләрне анын артыннан музыка югарырак күгәреп әйди кебек иде Безнең арадагы серне аларның берсе-бер белми и те у i Әлеге музыка теге төннеке иде. ахрысы, кар бс гәп сауоу г.ташкан- дагы ише сагышлы. Бәлки, ул чакны без. жы гы ипи кыерчьпын икеоепә урталай бүлгән шикелле, ялгызлык гөнея бүлешкәноепер’ Ә андый төннәр кешеләрнең матур төшләре яктылыгына чумган шикелле оу га Ә\ә/н ГЛФФ 4Р торҗелю.юрс