СЕЗ КЕМ БЕЛӘН, ЗЫЯЛЫЛАР?

Бармы бездә зыялылар? Сәеррәк тоелса да, бик җитди сорау бу Анын тирәсендә инде байтактан шактый бәхәсләр дә бара. «Литературная тазета»нын быелгы 6 нчы санында Ст Рассадин зыялыларның тәмам беткәнлеген раслап маташа, алар «дворянлык беткән кебек үк бетте», чөнки моның социаль нигезе революциягә түгел, ә капитализмга юнәлеш тоткан Россиядә тайпылышсыз башланган эволюция тарафыннан какшады, ди Аныңча, әнә шундый Россиядә «идеализм үз-үзенә нык ышанган прагматизмга юл биргән» Әмма шуны онытмыйк: тарихи тәҗрибәсе, үз традицияләре булып. Октябрь революциясенә кадәр яшәгән зыялылар, аеруча анын өске катлаулары Совет шартларында, әйтерсең лә. парга әйләнделәр, ягъни аларнын бер өлеше юк ителде, кайберләре чит илгә чыгып китте яисә чит илгә куып чыгарылды Интеллигенция үсешендәге дәвамчанлык бозылды. Большевиклар, әйтергә мөмкин. үз зыялыларын иңде интеллигенциянең нигезе беткән хәлдә хасил итәргә тотындылар (зыялыларның илдә калганы уртача яисә аннан да түбән дәрәҗәдә иде. алар большевикларга тәлинкә тотучы булып калды, шуна күрә санга саналмадылар да). Күпмедер камилләшкән социаль төркемнәр (зыялылар) өч буын дәвамында оешып житә. Пролетар зыялыларның беренче буыны (1920—40 нчы еллардагы)— рабфак, коммунистик университетлар, кызыл профессура, уку-укыту җиңеләйтел! ән Ю1 ары уку йортлары шәкертләре Менә шул баскычны үт кән зыялылар инде берәнсәрән генә калды Икенче буын зыялылар бүген! е 40 50 яшьтәге кешеләр Ә өченче буын - аларның балалары Баштагы ике буында зыялылыгы, белеме җитмәгән яисә ярым-йорты хәлдәге өлкән кешеләрдән мирас рәвешендә күчкән «мин»нәр күп Дөнья мәдәниятеннән аерылган, гүбән сыйфатлы урта яисә югары белемгә генә ия булу, чит телләрне белмәү —әнә шул «миң»нәр. Бу Б зыялыларның сыйфаты, кабатлап әйгәм. дөнья мәдәниятен белмәү белән билгеләнә дә инде, чит телләрне белмәү дә шуның бер сәбәбе Рассадин билгеләгәнчә. «ярымйорты гыйлемлекне яисә шәхес буларак бөтен буда а.тмахны белеп торган хәлдә» зыялы дип йөртелүдән мин үзем дә баш тартыр илем Ф-хатъ өченче буын гына, нигездә. теге "мнн»нәрдән күпмедер азат Ул ы үзенсн төпле ныклы рәвешкә керүен сонты елларда гына төгәтт.»п килә Әлбәттә дөнья мәдәниятенең көчле йогынтысы белән һәм ии мөһиме демократия һәм урта сыйныф зыялыларының сопиаль нигезен булдыруга йөз таттан вакытта Россия интеллигенциясе ышыкта, аның егәр туплаган чагы гына әле М Берг «Московские новости»нын 1993 елгы 8 иче санында зыялыларның социаль феномен буларак бетә баруын үзенчә аңлата идарә итү формасы буларак. Көнбатыш либераль демократиясенә юнәлеш тотуның «яшәргә сәләтле бернинди альтернативасы юк»', һәм ул зыялыларны «рухи-күрсп фикерләү перспективасыннан» да мәхрүм итә. ди. «Рухи проекттан башка урыс зыялысы берни майтара алмый» икән Беренчедән, әгәр хәтта Көнбатыш либераль-демократик варианты бездә чын-чынлап кабул ителсә дә. аны Россиянен кыен һәм үзенә генә хас шарiларында гамәлгә ашыру мөмкин булмас, дип уйлыйм мин Икенчедән, тарих турыдан-гуры кабатлануларны бетми, астар үсешнең ин югары ноктасында гына бупалын Базар шартларымда гамәлгә ашыру өчен безгә Көнбатыш либерализмын кабул нтү ку .лай. әмма ана юл тоту гаять үзенчәлекле Фараз итүемчә, башлангыч капиталны туплау, бер яктан. Көнбагыш ил ирендәгечә булыр; икенче яктан, базар мөнәсәбәтләрен фор.маташгырх икътисадны дәүләттән аеру, алга габи акпиятәштерү ниятеннән ми текне хосусыйлаштыр»ян нигездә барыр һәм бу хәл шәхси милекчелекнең Көнбатыштагыча уя турыдан- гуры үсеше рәвешендә булмаска да мөмкин Монда, күрен.» ки. рухи гзләнү зарга мәйдан киң. Димәк, жәмгыять өчен зыялылар кнрәк бик сирәк әле Алар капитализмның прагматиклыгы белән генә бетми Зыялылар халыкның мәдәнилеген үзләрендәге дәрәҗәгә житкерергә тиешле Россия интеллигенциясе исә мәдәни булуы белән гетто чикләнеп катмаска гисш Ул һәрчак сәясәт зчендә кайный бит Европа зыялыларыннан ул нәкъ шунын белән аерылып тора Нәкъ мен.» шуңа да хакимият ияләре һәм. гомумән, реактит онерлар алармы күралмады Ин яна тарихның барлык күчеш чортарынлаты кебек үк. >ыягылдрны хәзер дә консерваторлар һәм карагруһлар утка тота Янәсе, бүгенге бәлаләргә зыялылар гаепле Моны дәлилләү өчен гасыр башында чыккан -Вехи- һәм «Из глубины» дигән фолсәфи-лублниистик жыентыклар да фай.галлны га -Урыс ин- гсллнгсшгиясенсгг өстен агымы шушы кәшәчә үткән юл чак юл түгел, ул һәлакәтле Ул егылу, тормыштагы уңай башлаш ычыр.ган гайчыну юлы. зыялылар айлы урыс җәмәгатьчелегенең дөньяга карашына социалистик һәм анархия зәгьлимаг сеңдерүдә гаепле. зыялылар дәү тотка каршы кәрдешке әйдәгән», янәсе В Распутннча. бу социаль төркемне мәдәни һәм гыялытык ягыннан бәяләү өчен Америка, Аш тия интеллигенциясе )-•*. ар халыкның ин алгы сафында булырга гиеш ндс Шу тай булды да һәм 6 кага түгел. Хата жә.мгыять өчен гамәлгә яраксыг проект тәкъдим итүдә Марьей мим бердәнбер дорсс тәгълимат итеп, халык башын бутауда у ' гага Иоан Павел II ней 1991 елгы май аендагы бер вәгазендә әйтелгән ки • искәртәсем килә Ул жәмгыятьнен алга баруында капиталистик алымнарн. жинел генә үткәреп кертергә маташучылардан сагаерга өнди «Соцма.тм>мкын һа ла коте капитализм ча таклыкларын акламый», диелә вәгазьдә. Бу фикер капиталны башлангыч туплау вакытына карага аеруча хаклы янгырыи Кайбер икътисадчылар уйлавынча, без базарга керү шартларында жономи» мәсьәләләрне хәл игеп кенә киеренкелектән чыга алабыз нк-»н Өстәвенә, а гар фараз итүенчә, икътисади тәрәккыят социаль гаделлек белән ярашмый күпчелекнең мәнфәгате очен кемнәрдер интегергә тиеш икән Бу буташтыру, социаль гадел теккә икътисадын нәтижәле булганда, жәмгыятьгә avrat млейлете урна ә канда гына ирешелә Мәрхүм академик Андрей Сахаров 19X9 елда cmr- аенда язган «Лион лекциясендә васыять рәвешендә -Безнең нл нәтиҗәлелек һәм социаль гаделлек берберенә тәңгәлләшкән жәмтыягь төзүнен тарих н ж,1В,.и ЛЫЛЫГЫ алдында тора» дип әйткән иде бит Әмма шундый хәгю кайбер галат.тарный империя психологиясенә бирелүләре кызганыч Ә хакимияг агымдаг ы андый зыялылар белән рәхәтләнеп -уйный-. үз кармагына ала * i > • ятькә тагылган идеологиянең «классиктарын зыялыларга нннджн-р т.«р.>* • i титуллар, исемнәр биро-бирә хасил итә. Күпләр кабалага эз.ч> д.. М<>>ыр г.п> пичек котылырга' «( ута батучының һаләкәттән котылуы үзеннән тора ли би урыс әйтеме Инге пигенция үзен-үэе яшәтер тек булыр очен үзе үк каш ■ гнеш. үзенен профессиональ бергәлск.ыре. берләшмәләре ж*»мгыятъъ ре нгы хакимияткә матди яктан бәйле итмослск булсын һәм могга ирешергә мемкмн Хикмәт үзен булып калуда