МОҢ КАНАТЛАРЫНДА 

Татар әдәбиятында инде ярты гасыр хезмәт итәм мин ШУНЫҢ шактый олеше. шагыйрь бушрак җыр tap язып үтте. Гомерем буе С Сәйдәшен. Җ Фәйзи. Р Яхин. Л. Ключарев. 3 Хәбибу i.tuu кебек композиторлар белән иҗади дуслыкта булдым Җырларымны башкаручы Гөлсем Сөләйманова. Галия Кайбицкач, Зифа Басыйрова кебек атаклы җырчыларыбыз белән фикер алышып, мандолинда маһиранә уйнаучы Исмәгыйль һилалов кебек мәшһүр музыкантлар бе зән аралашып үтте көннәрем. Шуңа, күрәсең, композитор шрыбызның җырчыларның рухи дөньялары, а зарның фидакарь хез мәтләренә бәй и- уйлануларым иҗатымда да күпмедер дәрәҗәдә чагы /ыш тапты Моң темасын яктырткан шигырь юремнең кайбер гәрен журналга тәкъдим итәм.

АВТОР

Салих Сәйдәшсвкә Солдат булып зур походлар үттек, Европаның уздык яртысын. Алга илттек кайнар йөрәкләрдә «Зәңгәр шәл»не туган як төсен Эфир аша йотылып тыңлый идек Окопларда синең моңнарны, «Маршмың белән керлек Берлиннарга. Җиңеп үттек авыр юлларны Сугыш бетте. Без Казанга кайттык Ә бер көнне очрап урамда. Озак кулың кыстык. Көйләреңнең Гомере шулай озын булганга Татарларның Чайковские син Тукае син көйле дөньяның.

Мәхмүт ХӨСӘЕН (1923) изигыйръ татар урыс һәм казакъ тг иярендә күпсанлы шигырь китаплары авторы Казаззда яши Рәхмәт сиңа рухландырган өчен Моң сөюче милләт улларын. Мәңге үлмәс җырлар ижат иттең Арабызда бергә сайрашып. Халык мәхәббәте лауреаты Сөеклебез Салих Сәйдәшев. Декабрь. 1954. Моңда — фидакарьлек Альпларны күреп «Аһ!» — диләр. Алар да комташтан калыккан... Тукай кебек титан даһилар Күтәрелгән гади халыктан. Син тугачтын йөзенче кат атты Пәрәнҗәсен төннең ярып таң... Таш астыннан бәреп чыккан гөлдәй. Күтәрелдең гади халыктан. Туишевлар, Солтан Габәшиләр Сәхнәдәшең булды, моңдашың, Үссен өчен милли сәнгатебез, Киң жәелде ижат колачың. Моңнарыңны тыңлап сокландылар Чишмәләре туган җиреңнең. Җимеше .мул булды картлыгыңда Яшьли түккән маңгай тиреңнең. Олы яшьтә күрсәм дә мин сине, Моң агышың таныш бишектән... Җанга рәхәт маршың авазларын Төшләремдә хәтта ишетәм. «Тукай маршы» — халык горурлыгы. Сәйдәш маршыдай ул үлемсез. Ә Сәйдәшев синең шәкертең ич... Безнең өчен һаман тере сез. Сездән башка күңел китек безнең. Сездән башка ятим жаныбыз. Сез — милләткә сүнмәс моң иңдергән Үткәнебез, җырлы таңыбыз. Халык өчен яндың гомер буе. Илһам бирде яшьлек юлдашың. Абынсаң йә тайсаң тормышыңда. Ике улың булды кулбашың. «Шүрәле»се Фәрит Яруллинның Узды урап бөтен жир шарын Онытмас ил аның илһамчысы Заһудулла дигән ир барын. Мирсәетжан Яруллиниын жыры Иңли бүген газиз ватанны. Онытмас ил- аны рухландырган Заһидулла дигән атаны. «Без варисын», диеп, ике улын Дәвам итә олы юлыңны. Син Сәйдәшнең рухи атасы дип. Рәхмәт әйттек, кысып кулыңны. Тууыңа гасыр тулып үтте.. Ә син һаман татар дөньясын Дәртләндереп мәшһүр маршын белән. Күңелләргә канат куясын. Фидакарьлек моңда шулдыр ул. «Тукай маршы» үлмәс моңдыр ул! 1989 Мои музее Композитор Сара Сидыйкоаа иҗаты үлемсез мои дорьясы. Апае жанга газиз жирен. Шәһри Казан туган өен. Ә бсләмссң. Сара апа. Кемнәр ачты моң музеен? Тутай халкы. Кергән чакны Моң музееның эченә. Сихри моң бүләк итәсең Син килгән һәрбер кешегә Өй эченнән тышка аккан Тылсым гулы синең моңнар Миллионлаган милләттәшнең Күңеленә яра юллар. . Күрәм алда сәхнә күлмәгеңнең Бала итәклессн. ап-агын. Пианино Нога дәфтәрләре Энжс белән чиккән калфаг ың Тынып калам апа күзем төбәп. Дулкынланып, гелгә килә йөрәк «Син сандугач тиңе. Аерма шул Син калфаклы. Ә ул канаглы Күктән төшми талант Ходай үзе Тигез биргән сезгә галантны Илһамланып, янып сайрыйсың син. Дәртең тәңгәл язгы ташкынга. Тумыштан моң сөйгән, жыр яраткан Милләтен гел сиңа тартыла. Мәңге тынмас, Кат-кат тынлап туймас. Үз төсмерен җуймас көеңә Мөстәкыйльлек алган дәүләтемнең һәр татары ихлас сөенә!.. Рухландыра безне, Сокландыра Йөрәгеңнең дәртле тибеше... Безнең өчен син гел Сара апа — Халык хөрмәтенә тиң кеше. Сине зурлап яна таңнар ата. Сине тыңлап тормышта ямь арта. Без нахакка кимсетелгән чакта Арадашчыбыз син, Сара апа.» Без Саралы булу белән бөек - Тукай җаны кебек Без Саралы булу белән көчле — Сәйдәш маршы төсле. Тукайның да. Сәйдәшнең дә музее бар. Без. татарлар, Сәйдәшлеләр, димәк. Тукайлылар. Сараның да туды үз музее — Рәхмәт сезгә. Олы җанлы тутайлылар! 1992 Мандолиның тулы моң... Исмәгыйль ага һила.юв истәлегенә И. сихерле, серле, илһамлы, гаҗәеп мандолин. Ш БАБИЧ Дүдәк СЫНЛЫ, Үрдәк муенлы. Сигез кыллы, моңлы мандолин... Илһам иңдерүче илаһ сыман. Йөрттең аны һаман янда син. Давылларда дәрман өстәдең син Курку белмәс янар җаннарга. Дан җырладың шомлы төнне куып, Таң яулаган каһарманнарга. Нахак бәла, хаксыз рәнҗешләрне Күп татыдың юлда, күп күрдең.. Моңнарыңны тыңлап юанды ил. Бергә кичте сираг күперен Интеккәндә халкын. Аның белән Уртаклаштын кайгы-зарларны Осталыгын белән сокландырып. Яңгыраттың күпме залларны!. Сине тынлап Тукай әсәрләнгән Троицкида булган чагында Сине тыңлап Шәехзадә Бабич Ләззәт тапкан шигъри җанына Моңын саклыйм һаман җанда мин. Татар барда тынмас мандолин! 1992 Моныбыз йөзек кашы Рөстәм Яхин дисәм. Искә төшә Дәрья булып аккан якты моң. Сәйдәш биеклеген кыйбла игкән Җырчысы ул татар халкының Көйләр язып көн күрүче затлар Булса да бихисап дөньяда. Бик сирәге аның чагыр кора Моң баш төрткән зәңгәр кыяда Андыйларның, моңга мохтаҗлыктан. Тумас борып үлә җырлары Яхин моңы Кояш белән тулы. Яхин җыры Хәтерләтә язгы урманны’ Дәрәҗәле диплом алып га. Дәрдмәндләрне көнгә салып га. Моңсыз булса җырың. Берничек ул Хуплау таба алмый халыкта Тәэсиратен җырның чын моң белән Үлчи халык, сәнгать дөньясы Чын мон чыга ташып чын йөрәктән. Йөрәк аның илһам оясы Милли романслар чәчәк аткан Моң бакчабыз үсә. ямьләнә Бакчага ямь иңдерүче Яхнн Үзе классикка әйләнә! Әйләнмәсен берүк аның башы. Ихтирамлап, зурлап атаудан. Ван Клиберн кебек пианист дип. Музыкада тиңе юк артист дип. Милләттәшләр ихлас мактаудан. Рөстәм Яхин, әйе, олы шәхес. Ерак йөри аннан хилаф ат... «Син — йолдыз!» дип күккә чөйсәләр дә, Тыныч калыр... Ул бик тыйнак зат. Яхин яшьли татар рухын тойган. Тойган аның күңел җылысын. Үз йөрәге аша уздырган ул Давылларын чорның, сулышын... Әхлак таҗы —газиз әнкәсенең Байрак итеп хәер-догасын. Моңыбызның йөзек кашы Яхин, * Кыю җәеп иҗат колачын. Киң яктырта татар дөньясын!.. 1991 Риза Шәфи Күгәр башыңны, татар! «Борын белән җирне сөреп» Йөри тик йөк атлары. Аяк астын гына күреп. Гел йөк тартты татарым. Үз кояшын югалтты ул. Үз аен да тап.мады... Гасырлардан гасырларга Богау сөйрәп атлады. Килде мизгел: инде безнең Гамь-гамәлгә кыюлык: Милләтеңә игелек кыл! Иңде золым тыю юк! Милли күкгә урак аең. Таң кояшың нурлана... Күтәр башың1 Имә тагын! Даның, татар, хурлама! Якты айлы манарадан Изге дога юл габар Зиһен, күңлең, мохитснә Синең өнең ул. татар! Күктән иңгән нурны, моңны Barapi а вә отар: а Башны текә тоту кирәк Дауга купкан тагарга! Иң-иң кирәк Типсә әгәр күкрәгендә Тукай йөрәге. Әйткән сүзең, кылган догаң халкын кирәге. Исхакыйча фикерләсәң илең язмышын Шыңшу түгел, күкрәү булыр сөрән Iавышын. Га'лимжаннар. Туфаннарча кылсаң гамәлең Күтәрдең илең түрендә ыруг әләмен Солтан-Гали. Мулланурга тәңгәл кыюлык: Халыкка хөрлек яулыйсын башка юлын юк! Нәфрәтеңне гиңли алсан Муса гаменә. Кайнар эзең утлы сүзен кирәк әле дә. Pina ШӘФ11(1917)- Ижевскими чшлу че шагыйребе». mpmiw китап авторы. »> - MI« А.» w Яуга купкан өммәт өчен иң-иң кирәге — Манкорт түгел, чын татарның кайнар йөрәге! Милләтчеләр вә мөлкәтчеләр Кемнәр яклап үз милләтен мәйданнарга килгәннәр. Шуларны гел «милләтче» дип. канлы дарга элгәннәр. Туганыннан алып, җаны вә керсез вөҗдан белән Кемнәр милләт тәрәккыен алга сөргән — шул «бөлгән». Зиндан базына япканнар, подвалларда атканнар, Тагын да куркыныч җәза алар өчен тапканнар «Өлкән туган» түрәләре курыккан-өреккәннәр: «һәр гамьдә безне уздыра бу сәләтле мөртәтләр!» «Кече милләт»тә дә холуй вә әнчекләр табылган: Хуҗа сузган калҗаларга, янчыкларга табынган. Үз туганын, тәрәккыен шулар башлап сатканнар, Шул вөҗдансызлык хакына мал да. дан да тапканнар. Чукынып бетсен -юкка чыксын үз милләте! Ә алар Көрсенмәгән — хафа да юк — табылган шундый татар. Милләт елый, милләт сыкрый, ә алар сафа кора. Вәгазендә: фида ул — «Халкым!» дип. лафлар ора. Милләт корый, кими, бетә, ә аңа бумы хафа? — Милләт өчен ник уфтансын — нигә аңа бу «җәфа»! Телен җуя кардәшем дип. ник аңа борчылырга?— Түрә иткән түрәгә ул тугры ла, бурычлы ла! Аларга кирәкми халкың һәм аның киләчәге: Милләттәшләр вә кардәшләр аңа тик дөнья чүбе. Юкмы соң алар бүген дә?—бар! алар адым саен: Милләт данын сатар өчен табалар көен. җаен. Мөлкәтчеләрне сөрергә — күр! -милләтчеләр килә. Ни өчен алар килгәнне вөҗданы сафлар белә. Бер үк хозур, бер үк хокук, бер үк ил. бер үк Кояш! — Менә шундый милләтчегә—шундыйларга без юлдаш. Ил каршында йөзебез ак Яшермибез йөзебезне Үзебезнең татарлыкны: — Белгәнгәдер ил гамендә Безнең мул өлеш барлыкны. Яшерергә маташсалар: Узганнарны эзебезне. Тарих үзе эзли безне — Илгә дога сүзебезне. Эз яшерү, битлек кию Хас йола тик хаиннарга Татар килеш керәбез без Утка-суга кыеннарга. Яшермибез татарлыкны! Көтмәсеннәр: «ТАТАР ЮК!»ны! Мәкерләр дә. дәверләр дә Ега алмый тамыр ныкны! Булгандыр каумем башы ак бүреләр. Киләдер нәселем шушы ырудан Юкса, өрерләр идеме ырлап барча этләр?! Юк! туктамам, гынмам кире борылмам! ИЛГӘ кайта кыр казлары Кыйгак! Кыйгак! Бу як. бу як Безгә таныш! дияме’ Әллә кыр казлары да Татар телен беләме? Кыйгак! Кыйгак! Бу як. бу як Бсзнсн илләр! дияме? Илдән киткән татарлар Илгә кайтып киләме? Кыйгак! Кыйгак! куанамы Күлләрдә кыр казлары Kaiiiканнары мец дәва Туган якның пазлары Кыйгак! Кыйгак! Бу як. бу як Тагып кала! диясез И татарым! И казларым' Бүген нигә китәсез?