АК КАЛФАГЫМ ТӨШЕРДЕМ КУЛДАН

 ХАЛЫК ДРАМАСЫ

САН-ФРАНЦИСКО КАЗАН ТЕЛЕВИЗИОН КҮПЕРЕНДӘ

КАТН ШАЛАР ( ан-Франциско ят ыннан: Сафия Нурхан очраштыручы Тайфур Кормаш 35 яшьтә Ж а к 67 яшьтә - К а т р и и Л юсн ль -57 яшьтә. Манк Стер н 67 яшьтә. Клиф ф о р д Стреттон 40 яшьтә. Гол нур Галәветдин 35 яшьтә Ратмир 3 ә к и е в с к и й Зөбәйдә Прайс. Kaian ягыннан: Клара Измайлова очраштыручы Р е г и н а 35 яшьтә. Шәмсия И ш мулл и на 85 яшьтә. И с м а и Акчурин 57 яшьтә. Иванов Павел Николаевич 70 яшьтә Алар безнен көннәрдә берьюлы Сан-Франнискода һәм Казанда очрашалар БЕРЕНЧЕ АКТ

Беренче күренеш Катан имеет).тиясен.тә Клара Итмаилонанын ни бүлмәсе К л а р а (те Н’фонда еий.юшо i Димәк, сценарийны раслалыт ы т? Рәхмәт' Бер генә кимчелеге? Әйтстез. шеф! Кадрия чанымны төшереп калдырырга? Кырмыска оясына таяк тыгарга кирәкмәс’ Аннан котылу жинел булмас Ярый, җаен табарбыз' Ышанычыгызны акларга тырышырбыз* Акчурин / кера I Мөмкинмс? И.стар ЮЗЕЕВ (1933) шагыйрь Праматерг. татар башкорт. pee те емренба Әәмья кур мн ,.ег>иен артык « Члхмбмп китаиы- -Кыр копиры артыннанМш.еик мкш г-чраин» h it I кипит авторы Татарстанның Г Тукай ҺамМ Җаммйүмкмре шуреаты КампПа чши Клара. Әйдәгез, Исмай Саттарович, узыгыз! Акчурин. Исәнмесез. Клара Измаиловна! Тагын нинди олы мәшәкатьләр көтә безне? Клара. Сизеп торасыз, бер генә сәяси чара да сездән башка үтә алмый. СанФранциско телевидениесе безне очрашуга чакыра. Акчурин Американнар белән? Клара. Татарлар белән! Акчурин Юк, юк! Мине катнаштырмагыз. бу юлы миннән башка! Клара. Исмай Саттарович, сез бу очрашуның тоткасы... Акчурин. Гафу үтенәм... Мине сызыгыз! Донья -куласа... Клара. Исмай Саттарович... сез бөтен дөньяга күрсәтеп горурланырлык мәшһүр рәссамыбыз! Акчурин Башканы табыгыз! Вакытым юк! Иҗат! Клара. Сценарий расланган, фамилияләр хәл ителгән! Акчурин. Шулаен шулай да. авырып торам. . Клара Борчылмагыз. Сценарийда сүзләрегез язылган. (Бирә.) Акчурин Анысы ярый Нигә сон мин. нигә мин?! Клара. Кыскасы, сезне Майк Стерн әфәнде очрашуга үзе чакыра Акчурин Майк.. Стерн? Клара Аны Сан-Францискодагы коллегаларыбыз эзләп тапканнар. Акчурин Ул... исән? Клара Үз күзләрегез белән күргәч. ышанырсыз. А к ч у р и н. Әйе... сез миңа гаять авыр җаваплы миссия йөклисез. Сез бит татарлар белән генә дигән идегез? Клара. Милли чикләнүдән коткару өчен, без сезне чакырдык та инде. Исмай Саттарович Киләсе якшәмбегә. сәгать бишкә көтәбез! Акчурин. Хуш иттек! (Чыга.) Шәмсия (керә). Рөхсәтме? Клара. Рәхим итегез! Сез Шәмсия апа Ишмуллинамы? Шәмсия. Рәхмәт, сеңелем, әллә каян танып торасын. Клара. Утырыгыз, апа! Шәмсия Шулкадәр ерактан килгәч, утырмый да булмас. Сиксән биш яшьлек карчыкның кемгә кирәге чыкты, сеңелем? Клара Без сине бөтен дөньяга күрсәтергә уйлыйбыз, Шәмсия апа Шәмсия. Беткәнмени унҗиде яшьлек чибәрләр, дөньяның тоткасы булырлык асыл хатын-кызлар? Клара. Сез бер дә алардан ким түгел. Бездә татарча да, русча да. инглизчә дә белүчеләр бармак белән санарлык. м Шәмсия Анысы шулайдыр- минем инглизчә сөйләшүне каян оелдегез, кызым? Клара. Әтиегез Фәтхетдин Ишмуллинның революциягә кадәр үк инде Америкада укуын беләбез Шәмсия Дөрес, атам бик т э мәгълүматлы кеше булган. Әмма аны революциядән сон, чит ил белән бәйләнешләре өчен, атканнар... Клара. Тапшыруда сез анысын әйтмәссез. Шәмсия. Нинди тапшыру? Клара. Без сезне Америка татарлары белән үткәреләчәк телевизион кү пердә катнашырга чакырабыз. Шәмсия Атам язмышы кабатланмасмы? Клара. Дөнья үзгәрде, апа. курыкмагыз. Шәмсия Нинди телдә сөйләшергә? Клара. Нигездә, татарча.. Кирәге чыкса, инглизчә дә... Менә, сценарийда сүзләрегез язылган Шушы фикер кысасыннан чыкмагыз Шәмсия. Алар качып киткән татарлармы? Клара. Төрлесе бар. Анда туганнары да... Шәмсия. Минем өчен алар... илен сатучы хыянәтчеләр. Кызып китеп, әллә ниләр сөйләп ташламасам ярый... Клара. Шуның өчен сценарий төзелә дә инде Без сезнең патриотик хисләрегезгә ышанабыз. Шәмсия. Тормышым-язмышым турында сорасалар? Клара. Ягъни мәсәлән? Шәмсия. Сез бәхетлеме, бәхетсезме? дип.. Клара Ничек җавап бирер идегез? Шәмсия Мин бәхетле дә.. Клара Аргумент1 Шәмсия Совет илендә яшәвем белән... Клара. Дөрес! Шәмсия Мин бәхетсез дә. үзара әйткәндә... 1 н Клара. Ни өчен? Шәмсия Гомеремдә бер тынычлык күрмәдем. Сугыш та ач чык Ач лык та сугыш. «Атаң революция дошманы» дип. яшьлегемне сүцдердепӘп Аннан сугышта ирем, балам ятып кал ды. Бердәнбер юанычым шм ,п өчен башларын салдылар. Уйлап карасан шулмы инде бәхет? Җитмеш ел 6w рәхәт, гадәти тормыш күрмә, имеп/ Үзара әйткәндә.. Гел «давай! давай!» дигән боерыкка буйсынып яшәдек иң Клара. Син боларын сөйләмәссең инде, апа Шәмсия. Сөйлимме сои.. Авызы н тулы кара кан булса да. дошманын алдында авызыңны ачма, диләр. Үзебезнең абруйны төшерөмме соң? Ни кушсалар, шуны сөйләп өйрәнгән инде без. кызым Клара. Мин сиңа ышанам. Шәмсия апа. Шәмсия Без инде шул. гадәтләнгөнчә. язьипанны ятлап килербез Клара. Киләсе якшәмбе! ә, сәгать бишкә көтәбез! Шәмсия Аңладым, кызым. Хуш- исән булыйк! (Чыга.) Иванов (керо). Чакырган җиргә керергә ярыйдыр’ Клара Керегез! Иванов Иванов Клара. Клара Измайлова Баш редактор Зәңгәр экранда Сан-Франциско белән Казанны очраштыручы. Иванрв Мине көрәшер!ә чакыргансыздыр инде? Американнар белән рәхәтләнеп бил алышам Сөлгене дә алып килдем Ну. браг! Клара. Физик мәгънәдә түгел, идея көрәше! Иванов Минем өчен аермасы юк Безнең бөтен нәселебез көрәшчеләр Бөтен тормышыбыз сугыш та көрәш.. Клара. Бу юлы дусларча көрәш Америка татарлары белән Иванов Керәшен абзагызда бөтен дөньянын татарлары белән көрәшерлек коч бар әле Ну. брат! Клара. Сезгә ничә яшь'* Иванов Җитмеш Җә? Клара Җитмеш'’ Америка татарлары сезнең авыл сабантуена килделәрме'1 Иванов Ну? Клара. Был гыр! ы сабантуебызны ң батыры кем? Иванов Иванов' Клара. Кайсысы'’ Иванов Минем оныгым Җә? Клара Сез ялт ыш килгәнсез. Американнар яшь ба гыр белән очрашыр! а телиләр Иванов Ул килми «Тел тегермо* не тартыр!а вакытым юк», ди Клара. Алайса, сезгә кайт ып ки гәргә туры килер И в а н о в Җә инде, илле ел бил бирмәгән Иванов шулкадәр җирлән килгәч, американнар белән сүз көрәштермичә ничек кашып китсен'’ Те ькәләр. мнн әлс җырлый ла белом' / Ае/кэшенчо җыр юп җиборо Аны 1ыбын>а бер uamvp бар. ӘмДэ са лыйк шобага' Клара. Ярый, калыгыз Сценарийны бозып булмый инде Иванов тек Иванов Батыр тек батыр Әмма зинһар өчен хәзерге кебек күп сөйләшмәгез Менә бу тексттан чыкмагыз' Иванов ала Авызыма су каптым. жә' Бетте! Тагын берне генә җырлап җибәрим дә' Җырлый. Җә? Клара. Минем өчен генә яры й Якшәмбегә, сәгать бишкә' Иванов честь биреп Дошман алдында бил бирмәбез, брат, алла бирсә! (Чыга. Телефон чылтырый ) Клара (трубканы ала). Pei ина Хәбиб9 Үткәрегез! Номер җы.ч - Иптәш Байбулатов! Сценарийдагы Хәбиб турында Кирәк булыр дип уйлыйсыз'’ Үлем сәбәпләренә кагылмаска? Яхшы, иптәш Байбулатов! Регина керә Регина Хәбиб9 Per и на. Әйе Клара. Утырыгыз Регина. Рәхмәт. Клара. Регина дип кенә дәшәргә мөмкинме? Регина. Мөмкин Клара Pci ина. безне бер сорау кызыксындыра Тарихта Галимҗан Хәбиб дигән күренекле бер шәхеснең булуы билгеле Аның сезгә ниндидер бәйләнеше бармы .’ Регина Мнн андый кешене белмим. Клара. Дөрес, ул дин әһеле, эшчәнле1с сезнең өлкәгә сәнгатькә карамый Pci н на Бигрәк тә... Клара Ә бегла аның сезнең туганыгыз булуы гурында дәлилләр бар Pci ина Нигә әлс сез миннән сорау аласыз9 Әйтик, ул минем i уганым, ди? Клара. Тонны дөрес алмавым өчен гафу итегез Сез бер дә курык- магыз Ул безне тарихи шәхес буларак кызыксындыра Per ина Бөтен мирасны юк иткәннәр Бер генә документ та сакланмаган Клара. Ул инде акланган Pei н на Агып үтерелеп, алтмыш ел узгач . Клара Ни өчен гаепләнгәнен беләсезме9 Регина Америкага барганы өчен «Шпион'» Клара Ул анда ни өчен барганы н беләсе зме? Pei н н а Юк Клара Казан мәчетенең мулласы Галимҗан Хәбиб. Идел буенда! ы халык ачлыктан кырыла башлагач. 1921 елны делегация составында Америкага бара Аннан ашлык алып кайталар Регина. Сез моны каян белдегез? Клара. Америкадагы коллегаларыбыз эзләп тапканнар. Регина һәм күпме халыкның тамагын туйдырып үлемнән коткарып калган каһарман үзе сөргендә ачтан үлә Хәзер кабере дә юк Пермь өлкәсендәге зират өстендә завод корганнар. Клара. Сез инде тапшыруда анысы н әйтеп тормассыз. . Регина. Төшенмим. К л а р а. Сезне Сан-Франциско телевизион компаниясеннән милләттәшләребез чакыра Галимҗан Хәбибнең берәр туганын табуны сорадылар. Менә сезнең сөйлисе текстыгыз (Бирә.) Регина. Текст? Мин шуны укырга тиешме? Клара. Нәкъ шуны түгел инде.. Нигездә... Регина. Бу сезнең шартыгызмы? Клара. Шарт дип... Сез андагы фикерләрне үз сүзләрегез белән әйтә аласыз. Сез бит —фәннәр кандидаты... Регина. Минем ни әйтеремне сез каян беләсез? Клара. Дошманнарча провокацион сораулар бирелә калса, сак булыгыз, дип кенә әйтүем Димәк, килештек, киләсез9 Регина. Киләм. Әмма үземнең башым белән! Клара. Якшәмбе көнне СӘ1 ать бишкә көтәбез! Хушыгыз’ (Регина чыга. Телефон чылтырый.) Кадрия Мөбәрәкова килгән? Юк. хәзер безнең вакытыбыз юк! Үткәрмәгез! Сөйләшүне таләп итә? Клара Измайлова тыңлый. Хөрмәтле Кадрия ханым, бу юлы без сине тапшыруда катнаштыра алмыйбыз. Ни өчен дигәндә, тапшыруга Сан-Франциско үзе чакырган иптәшләр генә киләчәк Гафу үтенәбез Хушыгыз1 Башка беркемне дә минем янга кертмәгез! Сценарий расланган, бер сүзен дә үзгәртү мөмкин түгел! Икенче күренеш Телевизор экранында башта Казан, аннары Сан-Франциско ягыннан катнашучылар күренә. Сафия Нурхан. Әссәләмәга- ләйкем. Советлар берлегендә яшәп ятучы газиз милләттәшләребез, туташлар. ханымнар, әфәнделәр! Без, җиһанның төрле Я1 ына чәчелеп, бүгенгесе көндә бер сөйләшүгә зар-интизар булып гомер кичерүчеләр, сезне кайнар сәламлибез! Американ татар җәмгыятенең дә сәламен кабул итеп алыгыз' Таныш булыйк мин — Сафия Нурхан, япон телевидениесенең комментаторы Бүгенге күрешүне альт бару очен мине Сан-Франциско телевидениесе махсус чакырды, чөнки әлегә аларнын саф татар телендә чыгарлык дикторлары юк. Сүзне кадерле спонсорларыбыз фин татарларының Тукай җәмгыятенә вә Ныо-Йорк- таг ы американ татар җәмгыятенә рәхмәт әйтүдән башлыйк! Клара. Исәнмесез. Сафия ханым, хәерле кич! Сафия О. Клара ханым Измайлова, бездә көн булса да, хәерле кич! Казанда чакта сездә үткәргән кадерле көннәрне вә кичләрне һич онытасым юк. Бабаларыбызның туган җиренә, теленә, җырына, гореф- гадәтләренә берничә көнгә генә кайту да җан яраларын дәвалады сыман Клара. Хәгерегездәме, без сезне Казан артыңдагы ике авылга сабантуйга алып бардык. Сафия Соклангыч күренешләр! Клара. Ул вакытта безнең операторыбыз шуннан бер күренеш төшереп алган. Рәхим итеп карагыз! Телевизион кадр Кызлар, сулы чиләк күтәреп, йөгерешәләр. Сафия Нурхан да алар белән бергә. Кызлар артыннан җитә алмыйча, ул артта кала, егыла. Чиләктәге сулары түгелә. Клара. Сафия ханым, кулыгызны бирегез! Сафия. Адәм көлкесенә калдым бөтен халык алдында. Клара. Борчылма? ыз. сезгә барыбер бүләк биреләчәк' Сафия Юк. юк Нигә кунак булган өчен генә. Кирәкми. ,. i,/a , IIIKKt)ll ак юлге бирәләр). Юк. юк. алмыйм' Клара. Алмыйча ярамый Бу халкыбызның гореф-гадәте Чабышта иң арттан килгән атның муенына да сөлге салалар. Сафия. Кичерегез... авдадвд (Кадр өзелә). Сафия. Кабат хатирәләрне яңартуыгыз өчен рәхмәт. Клара ханым Яшермим, сабантуйда алган иң зур тәзсирем дә шул. Клара Комментарий бирә алмыйсызмы"? Сафия Артта калган, читкә кагылган. кимсетелгән, үзен рәнҗетелгән дип хис иткән бичарага илтифат күрсәтү милләтебезнең асыл сыйфаты Клара Килешәм. Сез үзегезне дә читкә кагылганнар рәтенә кертми торгансыздыр бит"' Сафия Чынында, без барыбыз да без дә. ә бәлки сез дә. чи гкә кал ы- лтаннар. рәнҗетелгәннәр. Халкыбызның күпчелек өлеше үз туфрагында яшәми Алар сабантуйда! ы чабыштан, хәлсезләнеп, егылып калган атлар кебек. Әгәр халкыбыз арпа калган атларның муенына ак сәлз е бәйләү хисен югалтса, милләт буларак яшәүдән туктаячак. Клара, Дөресен әйткәндә, бу хакта мин үзем дә борчылам Исегездәме, күрше авылдан»! сабантуйда колгага.. әйтергә дә оят инде. Сафия Колгага ак селте урынына хәмер бәйләгәннәр иле Иванов Бездә әтәч! Сафия Авылның исемен әйтеп, дөнья алдында хурлыкка калдырмыйк инде Шунда ук батырга бүләккә тәкә урынына дуңгыз бирделәр. Ill ә м с и я Булуы мөмкин I ү| ел! Чиг ил матбугаты, бшрәк ю буржуаз газеталар безнең тормышны бозып күрсәтергә бик оста Клара Менә сез ни әйтерсез иптәш. үзаез белән таныштырсагыз иде' Иванов Иванов Павел Николаевич Керәшен Сабантуйда! ы ду ш ыз мәсьәләсенә мин бик аек карыйм Монда бернинди дә провокация күрмим Бик I абш ый хәл ) з тиләр бат ыр! а бү - ләк бирергә тәкә, ә фермада юк! Горефгадәтне югалтыр! а ярамый, салалар батырның җилкәсенә мыркылдап торган душ ызны, батырда тук. дуңгыз да юк! К л ара I микрофонны тартып а.ю Иптәш Иванов арттырып җибәрде Без күр!әп ӘКӘМӘТ сирәк очрый lopiaH очраклылык кына Сафия Батырның фамилиясе лә истә калган. Иванов Без аны чакыр! ан да идек И в а н о в Мин Иванов' Я) ыш мәсәлән, шул батыр ciогнен бабасы, бывший батыр Иванов! Ну. браг лар. дөресен әйтеп сөй гәшнк. дөньяда бу i ■ ан хәлмени. жэ? Га lap сабантуеннан җилкәсенә ду ш ыз салып каз'! i кан Керәшендә дә мондый хәлнең булганы юк! Күтәрдем дә киттем председательләренә Салдым душ ызларын өстәлләренә! Клара, Колхоз рәисе кунаклардан гафу үтенә., Иванов Ә бездән халыктан0 Сафия Без моны бер көлке итеп кенә кабул иттек. Иванов әфәнде. Баксаң. үз телегезне дә онытмагансыз икән Фамилиягезгә карап бездә шик бар иде. Иванов. Онытабызмы сон! Телебез булмаса. безне карга күтәреп китә бит! Сафия пи ифон трубкасын алып Тыңлыйбыз1 Нью-Йорктан Газиз Сафалының Иванов әфәнде! ә соравы бар Татар керәшененең асылы нидә? Иванов Тагар керәшенен асылы0 Динен югалтса ла. денен. телен югалтмый саклауда. Клара Иванов иптәш, сорауны дөрес аңладыгызмы0 Сүз керәшен турында түгел, көрәш турында бара Иванов Аңладым. Татар көрәшенең асылымы'* (Җырлап биро> Башы иди карту л булю Ла. Сатып алдым чалмалык Беио аяк чалсалар Ла Бел үзебег чалмадык. Клара Павел Николаевичка өстәүчеләр бармы0 Арадан берәү Минемчә, халкыбыз зәгыйфьләнүнең бер сәбәбе көрәштә кулланган шул хасиятен югалта башлауда. С а ф и я (me ieфонда / Иванов әфәндегә татын бер сөаль бирәләр. Ни өчен сезнең исемегез урысча ’ Иванов Без милләтнең көчләп чукындырыл!ан өлеше Җисемебезне саклап калсак та. исемебезне сак ran кала алма гык Безне керәшен диләр Та lap да бит Болгар диюн исемен саклап кала алмаган. Сафия Иванов әфәнде, әйтегез әле. нн< ә сез шаян сүзләрне дә кайт ылы көйгә салып җырлыйсыз? И в а н о в /Кырыбыз! а борыш ы хәлебезне са!ыну сеңгән Шаян сүз әйтергә генә тор! анда, адәмиен башына кайгы килеп төшә дә җан сөенергә ө.пер- мн кала. Клара Чыннан да ни өчен сон халкыбызның җыр тары үзәк өзгеч кайгылы. cal ышлы’ С а ф н я Аерылышу. о за ту. сагыну. бәхилләшү, бәхет иләү.. К л а р а Бәлки халкыбызның бөтен язмышы, пзрнхы шулдыр.. Арабызда хөрмәт ге Шәмсия апа утыра Сез ничек уйлыйсыз0 Шәмсия. Үз илләрен ташлап, бәхет эзләп читкә китүчеләрдән мин сорар идем: нигә киттегез? Бәхе тне читтә түгел, үз жиреңдә эзләү, табу мөмкин ич. Китүчеләр үзләре гаепле! Читтә солтан булганчы, үз илендә олтан булу мең артык! Сафия (телефонда) Калифорния штатыннан Сәйфетдин Иманлы сезгә каршы төшә: «Үз илеңдә олтан булып яшәү егетлек түгел!» Аңа хәләл жефете Зөләйха ханым кушыла «Без үз җиребездән үз ихтыярыбыз белән китмәдек, ачлык куды...» Шәмсия. Читтә тук булганчы, үз илеңдә ач яшәү өстенрәк! Үз тамагыңны гына кайгыртып, илдәшләреңне авыр хәлдә ташлап читкә качу - җинаять' Клара. Шуны да әйтеп китик. Шәмсия апаның атасы Фөтхетдин Ишмуллин революциягә кадәр Кембридж университетында белем алган. Шәмсия Бай яшәү мөмкинлекләреннән баш тартып, үз иленә кайтып халкына хезмәт иткән. Клара. Гыйбрәтле бер фактны исегезгә төшерәсем килә, аны эзләп табулары өчен. Сан-Францискодагы коллегаларыбызга зур рәхмәт. 1921 елгы ачлык чорында Казаннан Галимҗан Хәбиб Америкага барып. Идел буена ашлык төяп кайткан. Сан-Франписко ягыннан берәү: Галимҗан әфәнде Хәбибне, үз иленә кайткач, шпионажда гаепләп, юк иттеләр Америкада калса, ул исән калыр иде.. Шәмсия Үз иленә кайтып җан бирүне артыграк күргән! Горурланам шундый затлар белән! Клара. Тапшыруда Галимҗан Хәбибнең кыз туганы Регина Хәбиб катнаша Регина иптәш, бәлки, сез дә берәр сүз әйтерсез? Регина Мин бер сүз дә әйтә алмыйм Моннан артык ни әйтәсең.. Бабамны онытмавыгыз өчен зур рәхмәт.. Клара. Регина—бүгенге көндә бабасының матур дәвамы.. ?\кчурин Талантлы яшь галимебез. Сәнгать фәннәре кандидаты. Клара. Хәзер сезне халкыбызның мәшһүр рәссамы белән таныштырырга рөхсәт итегез. Хөрмәт лебез Исмай Саттарович Акчурин! Майк Стерн. Сафия, микрофонны бирегезче! * Микрофонга). Исмай! Акчу рин! Акчурин. Гафу итегез!. М а й к Ә мин сине, яшьтәш, озак еллар үтсә дә. фамилияңне әйтү белән таныдым Татарлар белән очрашырга дигәч, сөенеп ризалык бирдем Акчурин. Әле һаман иегә .. Май к Их. яшьтәш У ■ чактагы очрашуны, истәлеккә дип. егетләр кинога төшергәннәр иде. Мин аны хөрмәтле алып баручьп а тапшырдым. Мисс Сафия9 Сафия (микрофонга) Беренче санлы язманы күрсәтүегезне үтенәм. Экранда документаль кино, кадрдан өзек. 26 апрель 1945 ел. Майк Стерн—Америка. Исмай Акчурин — совет солдаты формасында. Алар кочаклашалар. Исмай. Татар. М а й к. О. татар1 Беренче тапкыр күрәм Татарлар ярты дөньяны яулап алганнар Чингиз хан? Исмай Юк. . юк Чыңгыз хан түгел. Казан татары. М а й к. Чыңгыз хан — үз чорының бөек полководецы. Аннан баш тартасың? Исмай Бу юлы без дөньяны фашист явыннан коткарырга килдек. Майк Гитлер капут! Ура! (Виски йотып). Союзниклар исәнлегенә! (Исмайга бирә.) Исмай исәнлегенә! Исмай (йотып). Союзниклар өчен! Исемегезне әйтмәдегез М а й к. Син — Исмай. мин Майк Стерн. Майк Исмайк! Ха-ха-ха! Исмай Исмайк—дуслык! Махорка? М а й к. Безнең дуслык та шулай булсын! Сугыштан соң нишләргә уй лыйсың? Исмай Өйләнергә, балалар бәхетен күрергә Майк Алла бирсә, мин дә әйләнәм Бәхетле балалар тудырыйк Исмай Алар да дус яшәсеннәр СУГЬПП- масыниар иде! ' У Ыш Кадр өзелә. Исмай. Майк! Стерн! 1945 26 апреле! Эльба! И с м а й. Сәлам. Америка! М а й к Ура! Җиңү! Исмай. Мин — Исмай. Манк О. Исмай. Герой! Рус! Исмай Мин Россиядән, но М а й к. Но? Майк. Сигара? (Бер-берсен сыйлыйлар. Исмай махорка тореп бирә. узе сигара кабыза. Икесе дә чәчиләр, келәләр.) О. көчле! Исмай. О. каты! Исмай. Без шундый киләчәкне үзебез сут ышып алдык. Майк' Майк Амин' Әйдә, балаларыбыз өчен тост күтәрик! Исмай. Ура. Майк' елның Майк Күпме еллар узган Картайдык. яшьтәш . Шулай да ганыдын Исмай Картайдык, яшьтәш. М а й к Яшьләр картайта. Менә без балаларыбызны» бәхете өчен дип сугышып йөрдек, хыялына ирештеңме. Исмай? Исмай Ничек дип әйтергә . синен балаларың бармы’’ М а й к. Хатын белән икебезгә бер малай үстердек. Дөнья артыннан куып, ычкындырдык. Наркоман! а әйләнеп харап булды С инсн баталар ничек. Исмай’’ Исмай. Сорама. Клара. Хөрмәтле Майк әфәнде һәм Акчурин иптәш, без сезнең очрашу! а бик шатбыз. Сезю әле тагын вакыт бирербез Диалогны дәвам итәбез. Исмай Саггарович. минем сезю бер соравым бар Үзегез яшәгән сәнгать өлкәсендә сезне ниләр борчый? Акчурин Без. өлк-лшәр. әкерен- ләп бу дөньядан китеп барабыз Яшьләрдән кемнәр алыштырыр да безне, кемнәр дәвам итәр. Мин әллә ни өмет күрмим. Эчкечелек, җинаятьчелек канат җәя.. Сафия Хөрмәтле Исмай ага, артык куертмыйсызмы9 Сез әйткән ямьссзлскләр әлс!ә татар яшьләре арасына ул кадәре үк үтеп кермәгән Шәмсия Исмай иптәш белән килешмим! Безнең яшьләребез андый түгел Сафия ханым, ул мәсьәләдә сездә ничек? С а ф и я Безнен якта лиләр пичег • рәк дип уйлыйсыз’’ Жак әндс. микрофонны сезгә бирәм. Т а й ф у р /арттагы рат юрдан) Бозыклыкка килгәндә, икс як та бер-берсеннән калышмый Аллага шөкер, анда да. монда да мисаллар җит әрлек Сафия Үзебезнең татарлар туры нда сүз алып барабыз Дилбегәне ычкындырмыйк Т a й ф у р. Татарлар дөнья күләмендә дилбегәне кулдан ычкындырды tap Елмаеп үләләр татарлар, башлары өстендә гильотина, ә алар берни булма! андай. гамьсез елмаялар Ж а к (кот uocomta сикереп тора Нәрсә беләсең сон син ’! Сафия Кичерегез. газиз тамаша чылар Безнең бәхәсне тынлап арыгансыздыр инде Бераз ял итеп алыгыз И|ынбары1ызга Хельсинки татарларының «Тургай» исемле хор ансамо н тәкъдим итәбез. ХОР ТА. .• н бик еракта иӘсх бе ■ чакрым .щирМт килдек бег ,< к ки. 1факныч ммк>м ыан часы. Ту гиннариын сагынган ча.‘ы Сафия. Гөлнур туташ, бу жырны каян өйрәндегез9 Г өлнур Казаннан алып кайттык. Сафия Казан яшьләре сезгә ошадымы9 Гөлнур. Ошады Әмма без. туган телебезне онытмаган туристлар, гаҗәпкә калдык Милли башкалабызның күпчелек яшьләре үз телләрен онытканнар Сафия Ак калфак сезгә бик килешә. Гөлнур туташ Каганнар ак калфак кияләрме9 Гөлнур Ансамбль артистлары гына кия Җырда гына калган Т а Й ф у р. Ак калфакның карасган чагы. Туганнарның таралган чагы. . Г ө т н у р Без. Фин илендә адашып калганнар, гуган телебез башкаласыннан еракта яшәсәк тә. телебезне, динебезне. гореф-гадәт во йолаларыбызны онытмыйбыт. Киләчәк гә без үз балаларыбызны татар игеп үстерергә телибез Тайфур Бәхетсез татар балаларының санын күпме генә арттырырга тырышсак та. халкыбызнын сыйфаты үзгәргән шул инде Сез генә саклап кала алмассыз. Арадан берәү Протест белдс- рәм! Кайчандыр бөтен җиһанны калтыратып юрган милләтебезгә яла ягу' Тайфур Элекке даныбыз белән мактана-мактана. телсез калдык инде Хәзер ул «милләтче» дип әйтмәгәйләре дип калтырап тора Гөлнур Мин сезнең белән килешмим! Тавышлар Килешмибез' Тайфур. Тарих нчшрында р урыны Әле тубон. a te оиекпм Бер карасаң у i бик кечкеиа Л» Бер кирасам. 1л дик боек ma ’ Хозер i а тарның яртысыннан арты- I ы үз телен белми Җир шарынын теләсә кайсы ятына чыксаң да аңлашып була Topiaii ундүрт телнең берсе дип танылган бүлеше татар теле белән кая барыр! а мөмкин? Римгәме? Ватин! тонгамы9 Парижгамы9 Әйтегез әле. Ратмир әфәнде, дөньяның атаклы биючесе булып I аныдыр: а сезгә безнең милләтебезнең теле кирәктеме? Сафия Бс знең диалог та мәшһүр биючебез. Сан Франциско: а гастроль гә килгән бөек артистыбыз, дөнья балетының йолдызы Pai мир әфәнде Зәкисвский катнаша Ратмир Туташлар ханымнар, әфәнделәр, хәерле кич' Мин бер генә минутка. тамаша башланыр алдыннан 1ынл күренеп китәргә кердем («стам, ватандашлар! Татар тезенен тоткаң урынына килгәндә, әфәнделәр, шәхсән, үз мисалымда... мине татар теленә өйрәтүне Рәсәйдә кирәк дип тапмаганнар, күрәсең. һәм. дөресен әйтим, ул телне белмәвем белән, мин бернинди дә кыенлык кичермәдем. Кыскасы, мин милләтче түгел, ә бәлки космополит! Т а й ф у р. Кызганыч, ләкин факт! Ратмир Шунысы кызык: минем бабам 1812 елгы сугышта Парижны ат менеп, корал белән яулаган Мин башка юл белән киттем, корал белән түгел, Парижны, җиһанны биюем белән яуладым. Т а й ф у р. Фамилиягез генә безнеке булса да, горурланырлык кеше сез! Тик шуны да онытмасагыз иде. Ратмир әфәнде, сез яулаган тамашачыларның күбесен сезнең чыгышыгыз, нәселегез тарта. Ратмир. Ихтимал, әмма бу минем өчен әһәмиятле түгел. Гөлнур. Туктагыз, сез — безнекеме соң? Нишләп без сезне белмибез? Нишләп сез татарча бер генә бию дә ба шкармыйсыз? Ратмир Кадерлем, кызганычка каршы, татарыбызның югары сәнгатьне аңлау дәрәҗәсе әлегә чикле Мин гаепле түгел Ихтирам белән... Рәхим итеп концертыма килегез Кыска вакытлы визитым өчен түбәнчелек белән гафу үтенәм Игътибарыгыз өчен рәхмәт. Хушыгыз! (Чыга.) Г ө л и у р. Ни өчен соң бездә мондый даһи биючеләр юк? Ни өчен талантлы кешеләребез дөнья сәхнәсенә күтәрелә алмыйлар? Тайфур. Ә нигә, кемгә кирәк ул күтәрелү? Талантың күренеп, әз генә аерылдыңмы.— көт тә тор, булдыксызлар, көнчеләр, сәләтсезләр аяк чалалар. үзләре түбәнлеккә төшсәләр төшәләр, менгән биеклектән тартып төшерү өчен барысын да эшлиләр Акчурин Сез яшьләр, гел инкарь итүне генә беләсез, ә безнең иң даһи татарыбыз Тукай бар бит әле! Тайфур Иң гыйбрәтле мисал — Тукай Аны үз милләте биеклеккә күтәрде, үз милләте үк егерме җиде яшендә үтерде. Бүгенгесе көндә без Тукайларны тудырырлык хәлдә түгел. Чөнки үз телебезне югалту алдында торабыз. Туса да. алар әнә үз кендегеннән өзел- гәп Ратмир әфәнде хәлендә... Акчурин. Нигә мескенләнәсең син. егет? Т а й ф у р. Безнең мондый хәлгә төшүебезгә сез дә гаепле, Исмай Саттарович! Акчурин. Менә бу җөмләгезне әйтү белән, мин сезне таныдым, иптәш... Тайфур. Әфәнде! Акчурин. Тайфур Сәлимович... Тайфур. Тайфур әфәнде! Акчурин. Ярый, сезненчә булсын... Тайфур. Сез һәрвакыт үзегезчә булыр дип көттегез шул Акчурин. Без әле бу фикердән кире кайтырга уйламыйбыз Сафия. Мин сезне бүләргә батырчылык итәм. Сез танышлармыни? Клара. Бу — минем өчен дә көтелмәгән хәл. Исмай Саттарович. Сез аны беләсезмени? Акчурин. Әйе, без танышлар. Клара. Ягъни мәсәлән? Акчурин. Ул—яшь рәссам. Мин аны Казанда сәнгать училищесында укыттым. Клара Тайфур әфәнде, сез аны үзегезнең остазыгыз итеп хәтерлисезме? Тайфур. Хәтерлим. Клара, һәм таныйсызмы? Тайфур. Таный идем. Клара. Ә хәзер? Тайфур. Хәзер танымыйм. Клара Нигә?—дип сорамаска рөхсәт итегез... Тайфур. Сорамасагыз да әйтәм. Без — ике кыйбла кешеләре булып аерылыштык. Акчурин Тайфур. хәлең ничек? Тайфур. Соңга калып булса да минем хәлем белән кызыксынуыгыз өчен рәхмәт. Монда минем хәлем әйбәт! Тамак тук. өс — бөтен, реклама агентствосында эшлим, шәп түлиләр, фатирым, машинам бар Байлыгым Акчуриннар нәселен көнләштерерлек түгел-түгелен. Исмай Саттарович. мин монда, сәяхәттә йөргәндә, затлы токымыгызның бер вәкилен очраттым Фамилиягезгә тап төшермәгән, горур, зыялы, акыллы, талантлы... Акчурин Ялгышасыз, чит илләрдә минем туганнарым юк Мин алар- дан баш тарттым Алар —минем идея дошманнарым Тайфур. Нигәдер алар бер дә дошманга охшамаганнар. А к ч у р и н. Фабрикант, морза, акгвардияче Акчуриннарның иске династиясе җимерелде. Мин яңа чор Акчурины. Минем чит илләрдәге эмигрантлар белән бернинди дә бәйләнешем юк' Тайфур Яшь вакытта, укырга ке' рү өчен, сезне үз атагыздан баш тапт кан. дип сөйлиләр иде. Ул чакта ышан маган идем. Хәзер ышандым Акчурин Бик табигый хәл үл лә вср өчен... Сыйнфый көрәш. Кулаклап ны төбе-тамыры белән юк итү кампя ниясе... Әлбәттә, бүгенге көннән чыгып караганда, яшьләргә сәер тоеладыр Шамсия Туктатьпыз бу йомшаклыкны. иптәш Акчурин' Нигә әле сез шушы тәти егетләрнең тамагы тук булсын өчен сыйнфый дошманнар белән көрәшкән, фашистларга каршы сугышкан мәшһүр рәссам иманын арзанлы чит ил чүпрәгенә алыштырган элемент алдында әдәп саклап торасыз9 Регина (арттагы рапмәрдән) Тайфур! Т а й ф у р. Per ина'’ Pci ина Тайфур' Очрашырбыз дип кем уйлаган Тайфур. Кызганыч, безнең очрашу бөтен дөнья алдында Сафия Тайфур әфәнде, һич тә уңайсызланма! ыз, танышьп ыз белән сөйләшегез Без сезгә берничә минут вакыт бирәбез Клара ханым, сез ризамы? Клара Рәхим итегез сценарийда каралмаса да: әңгәмәгез икс якка да кызык булыр .тиеп уйлыйбыз. . Регина. Нигә син киттең. Тайфур. барысын да ташлап? Тайфур Китәсем килеп китмәдем, туган илдән кем туйган? Анда минем беркемем дә юк иде әтием дә. әнием дә Минем анда синнән дә якын кешем булмаган икән Кил якынрак Үзенә генә әйтәсе сүзләрем бар Ре г и н а. Син үзеннен кайда икәнеңне оныттың, ахры? Тайфур Бүген минем барысын да оны!асым, дөньяның икс!ә бүленгәнен истән чыгарып, синен белән генә каласым килә Әле дә ярый. Регина, син килгәнсең Миллион чакрымнар аркылы мин синең килүеңне тойдым Шуна да мин бу очрашуга ышандым. Регина. Хәтереңдәме, тал-тирәкләр янында, гыиыч күл буенда, айлы төндә күзгә- күз карашып юрган мизгелләр? Мин ул манзараны рәсемгә дә төшердем Per ина. Хәтердә. Тайфур. Хәтерлә Хәтерләү Тайфур Бәхил бул. Регина Мин хәл иттем, китеп югалам Pei и на Кая югаласын? Т а й ф у р Дөньяның билгесез яг ына Регина Китмәскә мөмкин түгелмени. Тайфур? Тайфур Мөмкин Pci н н а Шулай булгач ’ Тайфур Әгәр дә мин үг карашларымнан баш гартын, гаебемне танысам. мине гафу игәчәкләр Pei н н a I айфур. зинһар өчен, баш тарт, тәүбә ит' Тайфур Минем бернинди до гаебем юк Икс төрле була алмыйм Р с г и н а Алар сиңа нәрсә тәкъдим иттеләр’’ Тайфур. Минем алда ике юл бар: үзебезнен тилеләр йортына яки төрмәгә керү. Мин чит илгә сөргенгә китү не. мөһажир булуны сайладым Регина. Әле соң түгел. Тайфур. үзенне харап итмә! Минем бабамны да чит илгә барган өчен атканнар Тайфур. Моңайма. кош. чоңайма. кош. Моңайсаң да ата.шр. Безго моңайсак та ярый. Чит изгә озаталар Курыкма. Регина, сиңа берни дә булмас. безнең аралар мәңгегә өзелә Регина Тайфур. китмә, җаным Кичә минем янга Акчурин килде «Әйт. талантын кызгансын, ди. чит илгә китмәсен». ди Т а й ф у р. Ә нигә ул мине яклап бер генә сүз әйтми? Минем хаклы икәнне белә биг Юк. мин Акчурин кебек бүген бер. башка көнне икенче төрле була алмыйм Per н на. Ут дөрес әйтә: бу бу хыянәт... Тайфур Мин үтемә, талантыма тугры калам Кайчан булса да бер акларлар Илне ташлап китми чара юк Регина Сорыйм, угоном, ялва рам Тайфур' Тайфур Исәр җилләр. чыгар кояш. бездән салам шу л бу лыр Per ина Шушы зәңгәркүшс. безне очраштырган тал-тирәкләрне сагынмам дисенме әллә? Тайфур Минем йөрәгем сагынуның ни икәнен әлегә аңларлык хәлдә түгел. Ул суынды, ташка әйләнде. Регина Юк. ышанмыйм.' Синең йөрәг ен андый түт ел Та и ф у р Мин ул салкын йөрәгемә салып бер г ено нәрсә дә сине дә. күлне дә. тал-тирәкләрне дә алып китмим Калыгыз туган илегездә, дулкынланып. тан җилләренә назланып, рәхәтләнеп ... Сафия Сезнең тагын бер минут вакытыгыз калды! К тара Сафия ханым, регламент' Per н на Тайфур. зинһар, тагын бер генә сүз әйт. югалма' Тайфур Кил. якынрак кнл. Регина' Регина Онытылма. Тайфур. бик теләсәм дә. мин сиңа якыная алмыйм Без шәүләләр Арабызда күпер дә юк Сират күпере булса да. хәзер мин курыкмыйча сиңа китәр идем. Тайфур! Тайфур Регина, ачуланма, -мән гегә сагынмам» дип. мин ү з-ү темне алдат аймын Регина. Нигәләр алай дип әйттең сон? Т а й ф у р. Минем өчен син газап чигәргә тиеш түгел идең. Регина. Түзәр идем барысына да. Нигә дип синең белән китмәдем, үкснәм. Мин синең уңышларын өчен бик шат, Тайфур Максатына ирештең, димәк? Т а й ф у р. Матди яктан минем хәлләр ярыйсы... Регина. Иреклеме соң син хәзер? Тайфур. Мин ирекле. Ни телим — шуны эшлим Әмма иң кадерле нәрсәне югалту бәрабәренә алынган ирек мине бәхетле итмәде. Басып торган үз туфрагым, жирем, суым, шунда тамырланган тал-тирәкләрем, телем-моным житми миңа һәрбер көнем-төнем иксезчиксез газапка әйләнде. Мин моны сиңа әйтмәс тә идем Бәлки, соңгы тапкыр күрүемдер... Per ина. Юлларын өйрәт, мин сиңа барам! Тайфур. Мин килгән бай илдә Тайфурның аяныч язмышы да бик җиткән Нигә сине дә бәхетсез итәргә? Регина. Синнән башка мин монда. үз илемдә бәхетсез... Клара. Регина иптәш!.. Регина. Тайфур, әйтеп кал! Тайфур. Бәхил бул, Регинам, минем өчен иң кадерле жан. Сине газапларга тартуым өчен гафу ит. Мин хәзер синең мәхәббәтеңә лаек түгел. Мин инде бозылдым, гөнаһларга баттым. Хәтта син кичерсәң дә, мин үз-үземне гафу итә алмыйм Минем алда хәзер бер генә юл. Клара. Сафия ханым, без сценарийдан ычкындык! Сафия Мин сезне аңладым, Клара ханым. Хәзер, түземле тамашачыларыбыз. игътибарыгызга «Менә шулай. Майкл » дигән Америка җырын тәкъдим итәбез Башкара яшь жырчылары- быздан Зөбәйдә Прайс! (Башта җырны Шәмсия татар телендә укый, аннан соң ул инглизчә башкарыла) Менә шулай. Майкл, менә шулай Донья безне куа. без—доньяны... Куып җитсәм, койрыгыннан Тотар идем аны Менә шулай. Майкл, менә шулай. Әйтче, әллә зтме соң без бәйдә? Бәндә булсак, тик беразга гына Онытылыйк, әйдә' Регина. Туктагыз! (Үз ягында кул чабып, биеп торучыларга карап.). Сез берни дә анламадыгызмени?! Тайфур! Тайфур! Мине ишетәсеңме?! (Аңа игътибар итмиләр, бию. җыр. рокмузыка дәвам итә). Ул юк! Ул — юк, ул киткән... Туктатыгыз аны! Сафия ханым, әле соң түгел, әйтегез, аның артыннан барсыннар! Коткарыгыз аны! Сафия. Кичерегез туташ, сезнең шәхси мөнәсәбәтләрегез безнең очрашуда каралмаган Регина. Арагызда бер генә дә рәхимле жан юкмени соң? Ичмасам, киңәш бирегез: нишләргә? Ничек аны коткарырга? Бәлки, сез ярдәм итәрсез Исмай Саттарович? (Акчурин, мин нишли алам, дигәнне аңлатып, кулларын җәя.). Клара. Без сценарийдан бөтенләй читкә киттек. Иптәшләр, тынычландырыгыз туташны! Per ина. Дөньяда бер генә шәфкатьле кеше дә юкмыни сон?! (Аны ике ягыннан тотып алып чыгалар). Тайфур! Тайфур! Музыкаль антракт ИКЕНЧЕ АКТ Өченче күренеш Клара (телефонисткалар өстә ie янында). Тыңлыйм, шеф! Расланган сценарийдан тайпылган өчен жавап бирерсең, дисезме’ Мин берни дә эшли алмыйм' Дөньяның агышын туктата алмыйм! Теләсә нишләтегез! (Трубканы куя. Үз өстәле янына утыра. Экранда — шулар ук.). Музыкаль антракт тәмам Сафия ханым, сез дәвам итәргә әзерме? Сафия. Әзербез, башлагыз! Клара (Акчуринның күтәрелгән кулын күреп). Исмай Саттарович. сез Майк Стерн әфәнде белән әңгәмәгезне дәвам итәргә телисез, ахры1 ’ А к ч у р и н. Әйе, әйе.. М.,„к мине ишетәсеңме? М а й к. Ишетәм. Исмай Акчурин Менә шулай. Майк М а й к Мин сине аңлыйм, яшьтәш Яшьләр безне, без яшьләрне аңламый' быз Алар бәхетле булырга тиешләп иде бит... р Акчурин. Әллә алар үзләре гаеплеме'' М а й к. Әллә безме' А к ч у р и и. Яшь чакта безнсн идеалыбыз бар иде: фашист дигән дошманны юк итү өчен сугыштык М а й к. Югыйсә, безнсн балаларның дошманнары да юк шикелле инде. Акчурин. Булмаса. дошманны үзебез уйлап табабыз. Майк М а й к Синен балаларын бармы? Акчурин Бер малай Майк Ул ни хәлдә? Акчурин Сорама. Майк. Майк. Тсләмәсән. әйтмә... Акчурин. Хәзер яшсрмәсәк тә ярый. Әфганстаннан сугышып кайтты. Танымадым йомшак күңелле бер бала иде.. Майк. Адәмнәр, бер-берссн үтереп. ерткычка әйләнәләр, Исмай. Теге сугышта, фашистларны үтергәндә башта мин үз-үземнәи җирәнә идем, соңыннан кеше үтерү гадәти хәлгә әйләнде. (Зобойдв Прайсныц җыры а.зарның диалогын бу ю. Тугорәк ocmoi янында Сафия Нурхан. Забойда Прайс.) Сафия Зөбәйдә ханым, сезнен белән нинди телдә сөйләшер! ә? Зөбәйдә. Бары тик инглиз телендә. Сафия. Клара ханым, сезнен якта татарчага гөржемө кылучы тылмачлар бармы? Клара Әлбәттә Шәмсия ана. сезнен ярдәм! ә мохтажбыз. Шәмсия И заманалар, татарга да тылмач кирәк хәзер. . Тәрҗемәләп карыйк ... (Башта диалог инг.шз Ләм татар теллорендо бара 1 Сафия (Зшмйдлг.з Га тар гелей оныттыт измени? Зөбәйдә Тагар’Юк' Юк' С а ф и я М илләтег ез? Зөбәйдә. Американка Сафия Әниегез кем’ Зөбәйдә. Әни'1 Татарка Сафия Әтиегез’’ Зөбәйдә. Рейнольд Прайс Иөз пропен г американ Сафия Әниегез каян’ 3 о оә й д ә. Россиядән С а ф и я Америка! а ул ннгә кил! әи? Зөбәйдә Я 1мыш Сафия Tot әярок әйткәндә? Зөбәйдә Сугыш вакытында аны немецлар Донбасстан, кол итеп. Германиягә алын киткәннәр Мин моны хәтта әйтер! ә дә оялам Әмма у темнен язмышыма рәхмәт кенә әшә атам Мин азат ил Америкада тудым Кан чандыр кол булган i атардай ( Шо.исия торҗеио ито Сафия. Шәмсия ханым, дөрес тәрҗемә кылуыгызны үтенәм Ш ә м с и я. Ә мин милләтебезгә яла якмауларын таләп итәм! Клара. Шәмсия апа. тылмач икәнегезне онытмасагыз иде Сафия Әгәр Россиядә туган булсагыз? Зөбәйдә. Кол хәлендә калыр идем. Әнинен җырлаганын тыңлаганым бар Сары кайгы, өзелгән өмет яки менә мондый, I Көйли. Яшьләре чне түгеп еласам да һичбер кеше чиңа карамый Ouidiiai Чит илләрдә калдым бәйләнеп Кайта алмыйм, туган илем. сиңа. Донья озгән безнең араны Беткән юл. Туган- үс кан итем исән бул Шәмсия Кыланчык! Татарча беләсең ич! Зөбәйдә. Мин җырлый гына белом... Сафия Зөбәйдә ханым, сез әниегезнең. әби-бабаларыгызнын жирен сагынасызмы? Зөбәйдә Сагыну'.’ Нәрсә ул сагыну? Ни өчен әле мин әниемә бәхетсезлек китергән җирне сагынырга тиеш’’ Мина беркем дә андый ят хисне көчләп raia алмый. Мин азат иллә яшим Шәмсия Мин артык тәрҗемә итә алмыйм Баш тартам' Сафия Борчылма! ы т. Шәмсия ханым. үзем тәрҗемә кылырмын < Зөбәйдәгә. J Туган җнр тойгысы бармы сездә? Зөбәйдә. Туган җирем минем Америка, шуңа күрә ул минем өчен барысыннан да өстен' Безгә, гомумән. ( афия ханым, эмоция, хис дигән нәрсәләр ят Без, бизнес кешеләре, шу на күр.» дә без прогресс, цивилизация юлыннан киттек С а ф н я Мин сезне бүлем, татар халкы да ялкаулардан түгел, ул да үзәкләре өзелгәнче эшләгән Тукаебыз язган: • Без сугышта ю/борыстан көчлебез Без тынычта аттан артык ни илчч • Зөбәйдә Дөрес әй ткан Тукмег ы i гомер буе сугышкан халык, тынычта үзәкләре өзелгәнче эшләсә дә, алга китә алмый, ул йә юлбарыс, йә ат хәлендә генә кала, цивилизация! ә ирешә алмый Сафия Киләчәгебезне юрап карагыз’’ Зөбәйдә. Кешеләр кыргый, вәхши сыйфат ларын онытып, аллаһе тәга- ла жан биреп иңдергән Адәм тормышы белән яши башламасалар, бер-берсен бетерәчәкләр Юлбарыслар — атларны. акулалар ваграк балыкларны йотачаклар Сафия. Үз уйларыгызны ихлас әйтүегез очен рәхмәт, Зөбәйдә ханым Прайс! Казан. Клара ханым, дилбегәнең очын сезгә бирәм... Клара Без сезне игътибар белән тыңлыйбыз, Сафия ханым Чит илләрдә яшәүче милләттәшләребезгә «Ватан» җәмгыятенең игъланын җиткерәбез. «Егерменче елларда Казанга Америкадан бер татар кешесе килеп, бик арзан бәягә Фатих Халидиләр нәселенең бай китапханәсен төяп киткән. Анда тарихи әһәмияткә ия булган бик күп документлар, әйтик, Алтын Урда ханнарының ярлыклары саклануы билгеле. Шул хәзинәне табып кире кайтаруда ярдәм итүегезне сорыйбыз». Сафия Кулдан килгән кадәр ярдәм итәрбез. Клара ханым. (Өстәлгә язу куялар ). Игътибар! Әле генә бизнесмен Таминдар әфәнде шалтыраткан. Ул балачагы узган Каенлык авылындагы җимерек мәчетне яңарту өчен үз өлешен кертергә уйлаган. Әмма авыл советы баш тарткан, кинәш сорый. Клара. «Ватан» җәмгыяте аша аны ң белән бәйләнешкә кереп, уңай хәл итәрбез дип уйлыйм. Акчурин. Клара ханым. . Клара. Микрофонны сезгә бирәм, Исмай Саттарович Акчурин Майк, мине тыңла әле. . Майк Тыңлыйм, Исмай. Акчурин Синең белән төне буе серләшеп үткән бер төн искә төште. Менә хәзер дә кем беләндер ачылып сөйләшәсе килә Дөресен әйтим, үз өемдә. үз илемдә йөрәкне бушатырлык фикердәшләрем юк икәнне белү — үзе бер фаҗига. М ай к. Ни борчый сине. Исмай? Акчурин. Яшь чакта үз авылымдагы мәчетне мин дә җимерүдә катнаштым Әйе. әйе... Моны әйтү бик авыр Шулай да... дөньядан китеп барганчы. ялгышларны төзәтергә вакыт бар әле. Мәчетнең аен мин алып ташладым. мин —куярга тиеш! М а й к Яшьлектәге хаталар минем җанны да телгәли. Исмай . Акчурин Әйдә, алтмышынчы елны Казандагы очрашуны да искә төшерик... М а й к. Бик рәхәтләнеп! Акчурин Миндә дә җавап сюрпризы Клара ханым, мин биргән тасманы күрсәтсәгез иде? Клара. Исмай Саттарович язмасын сорыйм! КИНОКАДР: Казанда Татар ашлары йорты. Өстәл артында Акчурин һәм Майк. Акчурин. Майк, әйдә минем күргәзмәне карап килик. Майк Кызганыч, мин Мәскәүдән сине күрергә дип. бер генә сәгатькә килдем. Акчурин. Әйдә алайса, вакытны әрәм итмик, монда гына сөйләшеп утырыйк . (Бокалларга шәрап сала.). Хәлләрең ничек, Майк? М а й к. Менә балалар хирургларының симпозиумына килдем Тукта, татар ресторанында нигә чит музыка гына? Ә нигә бармен татарча белми? Официантлар да? Сәер, бик сәер, Исмай?.. Акчурин. Без инде мона күнеккән. исебез дә китми. Майк. Син мине татарча өйрәтергә маташкан иден. һаман онытмадым: әни. әти, балам. Акчурин. Әйдә, Майк, башка нәрсәләр турында сөйләшик... (Кадр өзелә.). Майк. Гаҗәп! Кем төшерде безне ул вакытта? Акчурин. Хәзер яшермәсәк тә ярый, һәркемгә «шпион», «дошман» дип шикләнеп караган иптәшләр төшергән Хәзер алар үзгәрделәр шикелле. Менә истәлеккә үземә бүләк иттеләр. Майк Үпкәләмәсән. бер соравым бар, Исмай? Акчурин. Үпкәләмим. Майк Казандагы шул очрашуда мин синең тарафтан элеккеге ихласлык, җылылык тоймадым сыман Син Эльбада очрашкан Исмай түгел идең... Акчурин. Ул чакта синнән генә түгел, миннән дә шикләнделәр. Янәсе, без милләтчеләр. Майк. Мин., татар милләтчесе? (Көлә) Мин бик шатмын! Менә ни өчен безнең аралар салкынай, ten к\ч I Карат ы». Казанда боларны кабул итмәделәр Сезгә ошар дип уйлыйм Катрин ханым, ссз дә бәядәге). Катрин (күңеле булсын өчен генә Грандиоз' Искиткеч' Браво! ’ Тайфур Жак әфәнде, мина дөрес сүз кыйммәт I «К У • № 13. Жак Бу нәрсә сон9 Ә монысы' Гаҗәп... Ә нигә бодай? Юк мин сезнең картиналарыгызны аңламыйм. Тайфур энем Дөресен әйтәм, аңлашылмый Катрин Жак Кунакның .хәтерен калдырырсың. Тайфур (рәсемнәрне кискен хәрәкәтләр белән җыеп ала Сез. гомумән, сәнгатьнең ни икәнен беләсезме соң? Жак Мин белгеч түгел, минем үз фикерем Тайфур 'бер читкә китеп) Сош ы өметем дә сүнде Күлләрен бер ноктага текәп) Бер аңларлар, ләкин мин булмам Жак Ни дидең? Тайфур Мин китом! Жак. Кайларга таба юл тотасын, кайнар егет? Тайфур. Белмим Мин генә мени карурманда адашканнар' I Жак Безгә кайчан ла булса бер керерсеңме9 Тайфур Белмим Ж а к Якшәмбе көнне Сан-Франциско Казанны очрашуга чакыра Бәлки. катнашырсың9 Тайфур. Белмим Рәхмәт бу йортка ' Акча ка 1дыра Жак акчаны Тайфурның кесәсенә кире салып Син безнең кунак Т а И ф у р. А')пһенмәге », күп тормибы! Без җирдә кунак кына БӘХИЛ БУЛЫГ ЫЗ! Жак Сау бул. энекәш К а г р и н. Гаепләп китмәгез Җыр көчәя. Тайфур Шулай да мин рәсемнәремне сездә калдырам. Бәлки, кем булса да ошатып, сатып алыр Жак Калдыр Тукта, бер сүзем калган Тайфур Әйтеп калыг ыз Жак Халыкка үпкәләмә, энем Елап йөреп халыкны боек ясап булмый Оны гма. карурман серле, чиксез күнме генә кырсалар да (Көйли) Әй тал усе. ти г ус.«. Башын киссәң. тагы да усе.’ Чыгалар Җыр бер кичәя. өер тына Кадр га телевизион күпер гә uai нашу чыдар. Сафия Мөхтәрәм тамашачыларыбыз. сез чит илләрдәге мнлләттәш- ләребез тормышыннан бер сәхифә карадыгыз. (Өстәленә кәгазь куялар.). Америка сенсациясез яши алмый. Гадәттән тыш хәбәр әйтү өчен, студиябезгә полиция вәкиле Клиффорд Стреттон әфәнде килеп кергән. Рәхим итегез, Клиффорд әфәнде! Безне нинди яңалык белән куркыта аласыз? К л и ф ф о р д. Бездә сөенерлек хәбәрләр булмый инде, Сафия Нурхан. Сафия Шулай да? К л и ф ф о р д. Моннан нәкъ унбиш минут элек, телестудиядән ерак та түгел кварталда туктап калган машинага игътибар иттек Шикләнүебез юкка түгел икән - ишеген ачып карасак хәрәкәтсез гәүдә! Сафия Ул безгә таныш кешеме7 Клиффорд. Безне дә әнә шул сорау кызыксындыра Аны әле генә сезнең гапшыруда күргәннәр. Документларына караганда, ул Америка гражданины Тайфур Кормаш! Сафия Юк! Булуы мөмкин түгел! Сез моны дәлилләп, өздереп әйтәсезме? Клиффорд, һич юк! Бу әле тикшерүне таләп итә. Шулай да бездә бер версия бар. С а ф и я Версиягезне тыңлыйбыз. К л и ф ф ор д. Тайфур Кормаш үзүзен үтергән булырга охшый. Сафи я Фактларыгыз бармы? Клиффорд. Машинасында яз> калдырган С а ф и я. Укып бирсәгез иде. К л и ф ф о р д. Аңа кадәр миндә бер сорау бар Арагызда мәрхүм Тайфур Кормашны белүчеләр бармы? Тынлык. Сафия Казан, безне ишетәсезме? Клара Ишетәбез, Сафия ханым. Америка гражданины яшь рәссам Тайфур Кормашның вакытсыз үлеме мөнәсәбәтеннән каш ыбызны белдерәбез Шәме и я. Клара иптәш, нигә әле сез барыбыз исеменнән дә сөйлисез? Мин мәсәлән, бу фикергә кушылмыйм. Менә хөрмәтле Исмай Саттаро- вичтан да сорагыз! Клара. Исмай Саттарович? Акчурин Минем фикеремме? Мин шулайрак уйлыйм Бу- минем өчен бөгенләй көтелмәгән хәл Мин бераз уйларга тиеш Дөнья ку ласа... ■ Клара. Ярый. Исмай Саттарович. уйлагыз. Акчурин Мин инде уйладым Мин кайгы белдерүгә кушылам Ләкин мәрхүмнең дөньяга карашы белән килешмәгән хәлдә... Сафия Клара ханым, мәрхүмне якыннан белүчеләр бармы, дигән рәсми сорауга сезнекеләр җавап бирмәдеКлара. Якыннан өелүчеләр бармы. иптәшләр? Шәмсия Минем аны күргәнем дә юк Күрергә дә теләмәс идем' Менә Исмай Car гаровичтан сорагыз! Клара. Исмай Ca r гарович. мистер Клиффордка җавап бирерсез, бәлки. Сез Тайфүр Кормашны якыннан белә идегезме? Акчурин Мин аны укыттым. Ш ә м с и я. Ссзнен тәрбия? Акчурин Минем аның белән мөнәсәбәтләр фикер каршылыкларыннан гыйбарәт Юк. мин аны якыннан белмим Регинадан башка, гомумән, аны якын күрүчеләр юк иде. Ул да. ялгыш- масам. акылына килеп, аңардан суынды Дөнья —гел үзгәреп тора... Сафия Мәгълүматларыгыз өчен рәхмәт. Казан! Мистер Клиффорд, сезне тагын нәрсә кызыксындыра? К л и ф ф о р д. Хәзер мин сезгә мәрхүмнең васыятен укыйм Рөхсәтме7 Сафия Безнең сценарийда бу аяныч вакыйга булмаса да, без ризалашырга мәжбүрбез. Рәхим итегез! Клиффорд. Тыңлагыз! Тайфур г а в ы ш ы 1 Мин бу шәфкатьсез дөньядан үз теләгем белән китәм Минем үлемемдә беркемне дә гаепләмәгез. 2 Жак әфәнде, әгәр дә минем иҗатым белән кызыксынып, картиналарымны сатып алсалар (монысына мин өметне өзмим), алардан килгән табышны чит илләрдә газап чигеп үлгән бөек әдибебез Гаяз Исхакыйнын исемен мәңгеләштерү өчен тапшыруыгызны үтенәм К л и ф ф о р д. Имзам. Тайфур Кормаш Конвертның тышына Жак әфәнденең адресы язылган. Мин белергә тиеш, сезнең арагызда васыятьтә күрсәтелгән шәхес, ягъни Жак әфәнде, бармы? Жак (алга чыгып) Мин Жак Америка гражданины' К л и ф ф о р д. Мистер Жак, сез Тайфур Кормаш белән кайчан ганыштыгыз? Жак Күптән түгел К л и ф ф о р д. Мин төгәл җавап көтәм. Катрин. Бер атна элек. Клиффорд. Сез кем? Жак Ул .минем хатыным. Катрин Люсиль. «Ак калфак» барының хуҗалары К л и ф ф о р д О кей! Элек сез Тайфурны белми идегезме? К а т р и н Юк! Юк! Алла сакласын! Жак Белми идек Клиффорд Мистер Жак. мисс Катрин, әигегезче. Гайфур Кормаш сезнең белән очрашуда үзен ничек тотты7 Жак Ничек дияргә? Аның шундый адымга барасын кем белсен ’ Клиффорд. Мәрхүм үченең дошманнары барлыгына ишарә ясамадымы? Жак. Минем бик аз белүемчә, аны н дошманнары юк иде. Клиффорд. Сәер. Ж а к. Аны дошман итеп күрер!ә теләүчеләр бар иде Клиффорд. Кемнәр алар9 Фамилияләре9 Жак (югалып кала). Атап әйтү мөмкин түгел... Ул конкрет әйтмәде Клиффорд. Тайфур үзенең васыятендә сездә картиналарын калдыруы турында да яза Бу факт дөресме'’ Жак. Дөрес Мин аларны алып калдым. Клиффорд. Ни өчен ул картина лары н сездә калдырды? Жак. Ул газаплана иде Ижади кризис дигән сүзләре хәтердә. Монда күчеп килгәч, бер генә картина да ясый алмаган. Ул үче. исәп булса, дөресрәк аңлатыр иде Башта ул үзенең илендә әсәрләренең кире кагылуын әйтте. Аннан сон безгә дә күрсәтте Рәсемнәрне, дөресен әйтим, мин дә аңламадым Шуннан соң ул китте... Клиффорд. Ул ялгызы гына чыгы п киттеме? Жак. Ялгызы. Машинасында. Клиффорд. Аннан картиналарны нишләттег ез? Жак. Керүчеләр күрсен дип, барга элеп куйдык К л и ф ф о р д. Алар хәзер кайда? Жак. Ядкарь өчен генә булса да берсе дә калмады Узучылар, турист лар «ах»та «вах!» килеп сокланып карадылар. «Гениально!» дип мактадылар, сатып алдылар Бер атна эчендә! Мин аптырап калдым. Сәнгатькә карата мондый кызыксынуны күр! энем юк иде. Мәрхүмнең васыятен, әлбәттә, жи- рснә житкереп үтәпбез Клиффорд. Минем әлеге сорауларым тәмам J1 эди һәм джентльмен- нар. туташлар һәм әфәнделәр, тапшыруыгызга көтмәгәндә бәреп кепгән өчен, гаепләмәссез дип уйлыйм1 Нишлисең. эшем шундый Ә сезнең белән, мистер Жак. мисс Катрин, саубуллаш мынм Кайбер ачыкланып бетмәгән, томанлы мәсьәләләр турында сөйләшәсе бар Тапшыру гәмам тануга.сезне минекеләр каршы алырлар Тикшерү дәвам игә Тагын бер мәсьәлә! Мәрхүмне күмәргә аның туган иленнән килүчеләр булачакмы? Хәбәр игәрсез! О кен! I Чыга I Сафия Мистер Сгерн, күреп торам, сезнең әйтәсе сүтләрегез ка пан ' Май к Рәхмәт. Исмай. шундый да талантлы шәхесегезнең һәлакәте мөнәсәбәте белән кайгыгызны. кашыбызны уртаклашам Акчурин Бу минем өчен бигрәк тә авыр. Майк Кызганыч. Без аны аңларга тырышмаганбыз Бәлки, әле аны коткару да мөмкин булгандыр. Дөнья үзгәрмәсә... М а й к. Юк. Исмай. мөмкин түгел. Доктор буларак әйтәм. ул инде бу адымга бапасын килгәнче үк хәл иткән Ә мин. Исмай. аның бер картинасын сатып алдым бит «Ах калфак» кафесында «Айда очрашыр күзебез» Гажәеп! Сафия өстәленә телефонистка кәгазь Сафия. Минем өстәлемә игълан ки гереп куйдылар. Сезне дә таныштырырга рөхсәт итегез. «Американ татар жәмтыяте хәбәр итә: Мидләтебезнен күренекле бизнесмены £>>нни Акчура ( анФранңнско каласында вафа: булды. Мәрхүмнең баи мирасын беркет ү өчен, нәсел-ыруын. кар.ьнпләрен илибез. Ул калдырган насыягыә Исмай Cai rap улы Акчурин да бар». Неман әфәнде, мәрхүмнсн якыннары хәзер үк се здән ачык жавап ко юләр... Исмай әфәнде? Клара Сез бу уңай белән кайгы белдерәсездер бит ’ Шәмсия Шулай инде, миллионер үлү безнең өчен бик зур кайгы... Йә. нигә дәшмисез? Акчурин Мин мин кинәт кенә жавап бирә алмыйм. Шәмсия Димәк, сез. Акчурин. Бе знен мөнәсәбәтләр өзелгән иде... Шәмсия iyca.il. Сон яңартыгыз мөнәсәбәтегезне . Акчурин. Юк. юк булмый Дөнья үзгәреп тора Клара. Исмай Саттаровнч. нәрсә булмый? Акчурин Мин ул мирастан баш тартам.. К л а р а Сафия ханым, ишеткәнсездер? ' Те и-фо/шетка аның осто iemt чзу китереп куя / Исмай Саттаровнч, рәхим игеп телефон!а барыгыз! Акчурин tте и'фонга барып трубканы ала Тыңлыйм' Акчурин х а I ы н ы Акылың бармы синен, юкмы9 ' Көтмәгәндә ишелеп төшкән байлыктан баш тартасын Хәзер үк ризалыг ыңны бир! Акчурин Ярамый үзен дә беләсең Дөнья үз Акчурин хатыны Доллар үзгәрми! Ул синен туганын, бетте-китте! Ишетәсеңме? А к ч у р и н Туктале. алай ярамый би I мин Хагыны Имзаңны гына куй. акчасын безгә бирерсең Әфган сугышыннан авырып кайткан малаеңны давала- рта чит илгә жибәрермен Менә үзе. трубканы йолкый. . Малае Папа, немедленно оформляй! Юкса, хәзер үзем барам! Мнн дә Акчурин! (Акчурин, трубканы куеп уз урынына кило ) Сафи я. Исмай әфәнде ни дип җавап бирә? Клара. Исмай Сатгарович? А к ч у р и н. Мин әле... хәл итеп бетермәдем . Бераз уйлангач... Сафи я. Ару белмәс тамашачыларыбызга. көн саен, минут саен ишелеп юрган авыр хәлләрдән арыну өчен. Истамбулдагы төрек татарлары башкаруында җыр тәкъдим итәбез. Җы р. Ике кеше ике ярда торып ка ш. Сөйләшергә. аңлашырга купер юкмы? Беркем жавап тапмый торган авыр сорау Кем гаепле? Кем гаепле? Кем гаепле? Кемдер йөзеп чыгып .щитәр теге ярга. Кем кабызыр өмет дигән сунмәс утны? Нигә безнең араларда куперләр юк? Кем гаепле? Кем гаепле? Кем гаепле .' К а т р и п. Юк! Жак гаепле түгел! Жак. Тынычлан. Катрин. . К а т р н н. Полиция сиңа шик белдерде. Сине гаепләүләре ихтимал. Ж а к. Без аны соңгы тапкыр күрүчеләр. Бу эшкә шаһитлар сыйфатында катнашабыз. Катрин Ә гаепләсәләр? Сине моннан чыгуга котеп торачаклар. Сафия Мин барыгызны да тынычланырга чакырам Тайфур әфәнденең үлемендә гаепле адәм юк. Катрин. Юк! Юк! С а ф и я. Сез ничек уйлыйсыз, әфәнделәр. ханымнар? Гөлнур туташ? Гөлнур. Нинди дә кыйммәтле адәмебезне югалтканбыз. Туганнарының хәсрәтен уртаклашабыз. Соңгы юлга озатыр!а килүчеләр булса, юл чыгымнарын үзебез түлибез. С а ф и я Без дә Тайфур әфәнде туганнарының каш ысын уртаклашырга гелибез. Бәлки, аны COHI ы юлга озатырга килүчеләр табылыр? Клара. Ничек уйлыйсыз, иптәшләр? Мәрхүмнең туганнары бармы'’ Аны сонгы юлга озатырга кем килер? Рәтләрдә «Юк!». «Юк!» дш он тавышлар. Регина (атылып керә) Бар! Бар1 Бар! Клара (каушап). Регина иптәш... утырыгыз... ярамый... Регина. Сценарийда каралмаган, димәкче буласызмы? Җитте! Без болай да. сценарийда расланганча гына, куркып яшәдек. Әти-әнисе булмаса да, Тайфурның Казанда туганнары бар. Әмма Тайфур «дошман»га әйләнгәч, алар, куркып, аның белән араны өзделәр. Тайфурның бердәнбер якын кешесе мин идем! Әмма мин аның мәхәббәтенә лаек булалмадым. һәм мин анын үлеменә дә гаеплемен! (Шау-шу.) Ни оченме? Куркак мин! Куркак! Ни генә булса да миңа аның белән китәргә кирәк булган. Соңгы тапкыр аның сүнгән күзләренә карап «Кичер. Тайфур!» дип әйтергә, аны чит ил туфрагына тапшырырга ярдәм итегез... ярдәм игегез... Ишетегез, мин Тайфурны яратам!.. Шәмсия. Нигә сез аны туктатмыйсыз? Ул ни сөйләгәнен дә белми. Жак. Ни өчен аны туктатырга? Сез аның сүзләре белән килешмисезмени? Шәме и я. Килешмим! Жак. Ни өчен? Шәмсия. Тайфур Кормашны күмәргә бару рәсми төс алачак. Ни өчен әле без үз илен ташлап киткән, үз халкына яла яккан, иҗатын халык аңламагале хәлдә калды ди... Шәмсия. Горурланып әйтә алам: минем ирем дә. балам да Ватан сугышында батырларча һәлак булдылар. Мәңгелек дан аларга! Үзләренең кадерле илләрен сатмадылар... Ж а к Димәк, мин сатлык җан? Катрин Жак. кузгалма, утыр... Мисс Шәмсия, ана андый сүзләр әйтү ярамый... Шәмсия. Әгәр инде адәм, иленнә н исемен ишетеп урынына бөгелеп төшә/ Габделхак Ишмуллин! /Шәмсия дә куркып башын күтәрә ) Мин сине таныдым' Нихәл, маки? Син исәнмени? Мине ганыйсыңмы? Керәшен Иванов1 Кил. кочаклыйм үзеңне, җә! Жак. Сез ялгышасыз. Мин - Жак Иванов. Юк. син Жак түгел син Габделхак! Тән яраларыңнан та ган. безгә чит элементны хөрмәтләп сонгы юлга озатырга тиешбез? Ж а к. Нигә сез шулкадәр кистереп әйтәсез... кем... Клара Шәмсия әби. Жак. Шәмсия әби. . Күз алдына кигерегез. сезнең балагыз шундый фаҗи ваз кичеп, теге якка чыккан икән, анын исеме дә. җисеме дә—дошман! Жак. Моңа кадәр минем тәнемне фашистлар телгәләделәр, йолдыз яндырып. күкрәгемә бастылар, автомат, итекләр белән изделәр! (Күлмәген аерып төшерә.) Менә аларның автографлары! Иванов (сикереп тора). Габделхак. (Жак сискәнеп китә, әмма дәшми. ныдым Хәтереңдәме татар легионы? Җырчылар ансамбле? Сабантуй ясадык. Синен белән көрәштем дә әле Яфрак ли ттш җир /әргә Козге 0-> киты җи / юрд> С /уынамын да әнкәй. саргаямын, Ябыга чын чт ук и .иярдә Син минем җырлаганны тыңларга ярага идек Ә аннан сон француз партизаннары отрядында Маки Лимузин» Ну. хәтереңне эшләт, җә?! Роан шәһәрен азат игеп, үзебезнең кулда тоттык, ә? Җә? Монысын кара урманда. разведкага барганда, әкрен генә җырладым: Су буйларында з/мәлск. Элмәлектә йормидек Туган илдә рәхәт икән. Кадерләрен белмодек Их! Мин исән калдым. Легионда булган өчен утырдым утыруын. Себер урманнарында агач аудардым Ходай кушкандыр, баш исән калды. Габделхак. әле һаман керәшенне танымыйсың. ә? Туктале. син алай нитмә әле. каргайсам да. минем хәтерем ничава Ну. исеңә төшерим тагын теге тимер юл күперен шартлаткан чакны Өчәү бардык Керәшен, гагар, хохол дип көлештек. Соңыннан кочаклашып, үкереп еладык Без шартлаткан эшелонның бер вагонында үзебезнеке.ләр икәнне белдек Их. браг, ну үкендек! Син бигрәк тә нык кичердең Ну. төштеме исеңә? Габделхак' Шәмсия. Юк! Юк! Ул Габделхак түгел!.. Жак. Жак'!! Кем белән бутыйсын мине? Әмма шуны әйгәм бег сез һаман да аңлапмы, ялгышыпмы үз кешеләребезне юк игүне дәвам итәсез' Иванов. Габделхак' Нигә яшерәсең9 Син гаепле түгел биг. браг' Шәмсия Провокация' Аның Габделхак Игнму глин булуы мөмкин түгел! Ж а к (катып калган лә лдә Шәмсияга текд.мп карап тора « 1к ка /фак» җыры шиетс /еп куя.1 Әйе Мин Габделхак Ишмуллин түгел.. Кичерегез.. Катрин, мин сине анда кәгәрмен (Чыга ) Иванов Габделхак' Ишмуллин! Тукта! Китмә' Катрин.а карап Миңа бит исән партизаннардан имза кирәк Минем француз партизаннарында сузышып йөргәнгә ышанмыйлар Зинһар өчен расла' Габделхак' Китте Нишләгән ул? Үзгәргән Шундый саф күңелле егет 111 ә м с н я Димәк, үзегез дә икеләнәсез? Иванов Шундый саф күңелле егег Әнисенең ак калфагын иң авыр чакларда югалтмый саклаган җан Шәмсия. Ак калфак ’ Хәлсезләнеп утыра.) Габделхак... Улым Акчурин Шәмсия апа. ни булды сезгә? Клара Тотыгыз аны ярдәм итегез... Шәмсияне ике ягыннан тотып алалар.) Шәмсия Балам... Габделхак. Иванов ' акын янына ки ten) Әйттем бит. Габделхак дип Шәмсия. Кем уйлаган Күпме еллар көттем. Үлем хәбәрен алгач та өметне өзмәдем Кире кигерегез аны' Күреп калыйм Чәчләреннән сыйпыйм. күзләренә карап калыйм Чакырыгыз Габделхагымны Сафия (телефонга барып номер җыя: Мистер Клиффорд* Жак әфәндене. ягъни Габделхак Ишмудлинны әнисе Шәмсия Ишмуллина чакыра Ә9 Ничек9 Мин бернинди Габделхакны да белмим, ди? Катрин. Әни Кайнана Бу мин сезнең киленегез Катрин Люсиль. . Шәмсия Минем киленем бармыни? Катрин Исәнмесез, әни9 Мин сезне күпергә күптән хыялландым Жак риза булмады Ул үзе гел сезнең хакта сөйли.’төшләрендә күрә. Шәмсия. Ә нигә әнисен күрергә теләми? Катрин Ул әйтә. «Әгәр анда минем исәплекне белсәләр, әнигә дә. нәселнәсәпкә дә көн күрсәтмәсләр», ди Шунлыктан үзенең исемен дә. фамилиясен дә алыштырды «Габделхак Ишмуллин дөньяда юк. сугыш кырында ятып калды», ди. Кемнәрдер өчен бар. кемнәрдер өчен юк Шәмсия Нитә соң без шулкадәр шәфкатьсезләр9 ! Улым балам Габделхагым Клара. Докторның килүен сорыйбыз! Ашьныи доктор һәм Ш'»фка1Ь гугашы керәләр. Доктор. Соң инде Казан яг ы жыр башлый. ( ан-Франннско кү гәреп ала. Ка/оннардан мамык шәл алдым, Л /тын тәцкә /lupdc м ж-> i ы чи Лк ки/фагыч пюшердем ку/дан Heiwi/ дус-иш 6е кы/ и i тулган Безмен дуе-НШ <н*ым и/ ту /гам