БӨТЕНДӨНЬЯ ТАТАРЛАРЫ КОНГРЕССЫ

Инде хәбәр ителгәнчә, быел Казанда без моңарчы хыялга да сыйдыра алмаган моһим вакыйга — Ботендонья татарлары конгрессы булып узды Кунакларны каршылау һәм озату коннөрөн дә кертел исәпләгәндә, бу тантана 17—23 июньнәргә туры килде Гаҗәеп бу форумга БДБ илләреннән АКШ Торкия. Финляндия Алманич Австралия Канада Япония Кытай кебек ерактагы чит илләрдән 1200 ләп кунак җыелды Мондый зур җыелышның зарурлыгы Татарстан Республика Президенты Минтимер Шоимиев аңлатуынча иҗтимагый усөштө милли фактор узен Һаман саен ныграк сиздерә барудан чын мостөкыйльлөккә омтылу заман таләбе булып әверелүдән килеп чыктыКонгрессның топ максаты — милли мәсьәләләрне хәл итү очен торле тобөклөрдә яшәүчеләрне барлау бергә туплау һәм уртак бурычларны чишүдә топ принципларны билгеләү иде Кунаклар эшкә керешкәнче ук Татарстан башкаласында бер-бер артлы күпсанлы өдөби-мәдөни чараларда катнаштылар тюркология экология конференцияләре М Солтангалиев тууга 100 ел тулу кичәсе Казан утларыжурналының 70 еллык юбилее һәм башкалар Конгресс ачылачак конне. 19 июньдә исә иртәдән ук Казанның Ирек мәйданында уен-колке җыр-бию башланды Мәйданга жомһуриятнөң танылган һәвәскәрләре, фольклор ансамбльләре җыелган иде Аларның чыгышын һәммә кеше ифрат зур кызыксыну белән карады Иртәнге сәгать унда Конгресс Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт академия опера һәм балет театрында үз эшен башлап җибәрде Анда катнашучыларны Татарстан Җомһүрияте Премьер министры Мохәммәт Сабиров тәбрикләде И — Төрле сәбәпләр, ачы язмышлар аркасында дөнья буйлап сибелгән милләттәшләребез бүген менә бергә җыелдылар.— диде ул.— Бу җыен Президентыбыз Указы нигезендә үткәрелә Юлыбызда кыенлыклар күп булса да. киләчәккә ышанычыбыз зур М. Сабиров тантанада катнашучыларны чит илләрдән килгән атаклы милләттәшләребез белән таныштырып чыкты Россия Федерациясе Президенты Б Ельцинның котлавын игълан итте Ботендонья татар конгрессында Татарстан Президенты М. Шөймиев зур нотык белән чыкты (Аның нотыгы журналыбызның сигезенче санында бирелде) Моннан тыш, утырышта тагын егермеләп кеше сөйләде Алар арасында чит ил кунаклары да галимнәр дә икътисадчылар да, күрше җөмһүрият вәкилләре дә. дин әһелләре дә бар иде 20 июньдә исә эш. һәр катнашучының һөнәренә вә осталыгына карап, аерым секцияләрдә дәвам итте Кунаклар 15 түгәрәк өстәл янына чакырылдылар һәм аерым мәсьәләләр турында эшлекле сөйләшү алып бардылар, киләчәккә бурычлар билгеләделәр Эш араларында, кичләрен кунакларны торледән-торле мәдәни чаралар көтеп алды. Казан дәүләт консерваториясендәге концерт та. Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбле чыгышы да. "Шүрәле” балеты да. Хуҗа Насертдин- спектакле дә. җөмһүриятебезнең сәнгать осталары концерты да. Әлдермештән Әлмәндәр спектакле дә. торле төбәкләрдәге Сабан туйлары да. шәһри Болгарга сәяхәт тә кунаклар күңеленә хуш килгәндер Конгрессның әһәмиятен, ул башкарган эшләрне, ул башлап җибәргән биниһая файдалы элемтәләрне сойләп-аңлатып бетерү һич мөмкин түгел Шулай да без укучыларыбызны Түгәрәк өстәлләр янында" алып барылган 15 мәҗлес белән кыскача таныштырырга булдык. Уйлавыбызча ул әңгәмәләр конгресс эшен һәрьяклап күзалларга азмы-күпме мөмкинлек бирер Дипломатия һәм халыкара элемтәләр мәсьәләсе Мәгълүм булганча, мондый вәкаләт элекке Татарстанга ботенләй бирелмәгән иде Шунлыктан бу юлда һәр нәрсә яңа һәм мәсьәләне чишү өчен өр-яңа юл ярырга туры килә Баксаң. Татарстанның икътисади потенциалы күп кенә чит илләрдә зур кызыксыну уята икән. Бүген үк инде дистәләрчә чит илләр Татарстан белән төрле юнәлешләрдә элемтә булдырырга. Казанда үз вәкиллекләрен ачарга әзер торалар. Беренче чиратта — Россия ■Дипломатия һәм Татарстанның халыкара элемтәләре- турындагы сөйләшүне вице-президент В. Лихачев алып барды Василий Николаевич, моңарчы чит илләрдә эшләп, кайбер телләрне дә яхшы белгәнгә, үзен шактый тыныч тотты Югыйсә, аңа сорауларның иң четереклеләре яуды Халыкара хокук буенча юридик фәннәр докторы булуы да аңа ярдәмгә килгәндер Сорауларның иң беренчесе шундый иде — Татарстанның үз дипломатларын әзерләү ни дәрәҗәдә тора? Мондый сорауны И Закиров (Пермь). А. Ибраһимов (Ульян) һәм башка милләттәшләр бирде В Лихачев Татарстанның бу мәсьәлә буенча җитди эш алып баруын. Мәскәүдөге Халыкара элемтәләр институтында белгечләр әзерләнәчәген әйтте Моннан тыш шул ук мәсьәләне чишүдә Казан университеты, авиация химия- технология. финансэкономика институтлары да җиң сызганып эшкә керешәчәкләр Танылган журналист һәм сәяси күзәтүче Фәрит Сәйфелмолеков Татарстанның чит илләр белән бәйләнеш урнаштыруында Россиянең мөнәсәбәтен ачыкларга теләде. — Россия белән монәсәбәтлөрне җайга салу — безнең топ бурыч,— диде Лихачев Без эшчәнлегебезне Татарстанның халыкара хокук субъекты булуыннан милләтләрнең үзбилгеләнү хокукы булуыннан чыгып оештырабыз Әзербайҗан Милли Мәҗлесе вәкиле Максуд Мамедов утырышта үз җөмһүриятенә ярдәм сорады һәм шул ук вакытта. Татарстанның тышкы эшләр буенча алып барган сәясәтенә ярдәм йөзеннән, үз җөмһүриятендә Татарстан илчелеген беренче булып төзергә ярдәм итәчәген белдерде БДБның татарлар күп яши торган төбәкләрендәге милләттәшләр, анда оештырылган милли-мәдәни үзәкләрнең абруен күтәрүдә ярдәм-киңәш сорадылар Бу җәһәттән дәүләтара килешүләр кирәк, ул чагында әлеге оешмалар I татарлар очен күбрәк һәм нәтиҗәлерәк хезмәт күрсәтә алачак Америка Кушма Штатларыннан килгән кунагыбыз Равил Салиәхмәт: — Татарстанны тизрәк чит илләргә тулысынча танытырга кирәк' — дип ашыктырды — Америкадан зур бизнесменнарны чакырыгыз' Чит ил капиталы очен мөмкинлекләр ачыгыз' Шунсыз Татарстанны тиз генә танымаячаклар Россия белән монәсәбөтләрегезне тизрәк ачыклап бетерегез' Законнарыгызны камилләштерегез' Шунсыз бизнесменнар сезгә игътибар итмәс Берәүнең дә акчасын җилгә очырасы килми Торкиядән Садри Максудиның оныгы Г Пултар, Польшадан Стефан Мостафа кебек кунаклар торле илләрдә дуслык җәмгыятьләре тозергә алар ярдәмендә шул илләрнең рәсми оешмалары белән дә элемтәләр урнаштырырга кирәклеген әйттеләр Америка Кушма Штатларыннан килгән Рифат Таби аеруча зур мәсьәләләр күтәрде Алар Лихачев белән бик озак бәхәсләштеләр Ахырдан В Лихачев, күңелендәге канәгатьлек хисләрен кушыл болаи диде — Мин бик шат: мөстәкыйльлеккә ирешү юлыбызда ялгыз түгел икәнбез Барлык илләрдә диярлек үз һөнәрен профессиональ дәрәҗәдә белүче милләттәшләребез булуы — безгә зур таяныч Рәхмәт сезгә' Татар мәдәнияте һәм әдәбиятының торышы, үсеш проблемалары Бу -түгәрәк остөл-не Татарстан җөмһүрияте мәдәният министры Марсель Таишев белән Татарстан Язучылар берлеге рәисе Ринат Мохөммәдиев алып барды Утырыш, алдан билгеләнгән бүлмәгә генә сыймыйча, язучыларыбызның Г Тукай исемендәге клубына күчте Кунаклар арасында бик мөхтәрәм каләмдәш- лөрсөхнөдәшлөр бар иде Кырым әдибе Билал Мамбет, ал ман журналисты Фәрит Иделле. Торкия профессоры Надир Дәүләт Фәрит Сөифелмолеков чуваш Атнер Хузангай. Һади Такташ улы — ташкентлы Рафаил Такташ һәм башкалар Утырышта Марсель Таишев чыгыш ясады Аның сүзләренә караганда. Татарстан мөстәкыйльлек юлына баскач, әдәби мәдәни дөньябызда эш җанлана төште Яңа нәшриятлар, киностудия театрлар ачылды С Габеши С Садыйкова. С Хәким музейлары оешты Әстерхан. Төмән Упьян кебек шәһәрләрдә дә музейлар ачу буенча эшләр алып барыла Әмма моңарчы -колач җәйгән- югалтуларыбызны болар белән генә тутыру мөмкин түгел Тел бозылган. гадәтләр онытылган, милли сәнгатебезгә мәхәббәт суынган Хәзер шул югалтуларны торгызу вә яңаларын булдыру мөмкинлеге туды Вакыт җитте Җиңнәрне сызганырга кирәк! Миңистр чыгышыннан соң күрше өлкәләрдә яшәүче милләттәшләрнең үтенечле чыгышлары яңгырады Мәсәлән. Мордовиядән килгән кунак Камил Әхмәт андагы татарларга күрсәтелә торган мәдәни хезмәтнең бик түбән дәрәҗәдә икәнлеген бәян итте Олкөн әдибебез Әмирхан ага Еники милли әдәбиятыбызның барлык милләттәшләргә җиткерелү-җиткерелмәү мәсьәләсенә тукталды Бу юлда хосусый милеккә һаман да юл ачылмавын ассызыклал үтте Аңа куәт биргәндәй Күк чатаудан килгән делегат Хәким Муллабаев Безнең кибетләргә милли китаплар бик аз кайтарыла- дип аваз салды Китал-почта- дигән оешма бәзнең үтенечләргә игътибар итми, җавап хат та салмый Татар гармуны да. милли киемнәр дә юк Безгә нишлөргә'?- Кыскасы һәммә тарафта кызыксынучы эшлөклеләр кирәк' Монбөргө Америкалы профессор Рифат Таби менгәч мәшһүр язучы Ибраһим Сөпахов аңа зәңгәр ефәк чапан белән камчат бүрек бүләк итте Рифат Таби. табигый ки. үз чыгышында җөмһүриятебезнең башка илләр тарафыннан тизрәк танылуына ирешүне алга сөрде Шунсыз булмый Аннары Мәскөүдән Зофәр Фетхотдиноә. Торкиядән Намык Кәмаль бәй Зөубөк һәм башкалар чыгыш ясады Мәдәни мәҗлес тикшерелгән мәсьәләләр буенча карар кабул итте Милләт. Хатын-кыз һәм гаилә Җәмгыятьнең асылы аның хатын-кызга булган мөнәсәбәте белән билгеләнүен без бик яхшы беләбез. Бу төшенчә үзенә гаилә, милләт кебек төшенчәләрне дә ияртеп алып килә Бөтендөнья татар конгрессының «Милләт Гаилә һәм хаҮын-кыз- дигән «Түгәрәк өстәле» нәкъ менә шул мәсьәләләрне күтәрде дә инде Бу утырышны «Сөембикә» журналының баш мөхәррире Роза ханым Туфитуллова алып барды Монда сүз. нигездә буыннар арасындагы бәйләнеш, милли гореф-гадәтләрне саклау, телебезгә игътибар турында барды. Киңәшмәдә Казан авиация институты өлкән укытучысы Тәэминә Биктимерова. Америка Кушма Штатлары кунагы Шәмсия Апакай. Минзәлөдән врач Асия Хәлимова кебек эшлекле кешеләр чыгыш ясады Бәхәсләрдә мөхтәрәм язучыбыз Гомәр Бәширов та катнашты. Дин әһелләреннән Рәшидә остабикә Исхакова Сәйдә Аппакова ислам дине кагыйдәләрен татар балаларына иңдерергә кирәкле тәртип ысуллары турында искә төшерделәр Зәкия ханым Рәсүлова татар зыялылары тормышына кагылышлы укыту ысулларына тукталды АКШтан килгән Шәмсия Апакай белән Нәркиз Агиш үз илләрендә, туган телләрен оныттырмас өчен, балалары белән хәтта юлда, машинада барганда да гел татарча гына сөйләшүләре хакында әйтеп уздылар Төрек язучысы Г Пултар (Садри Максудиның оныгы) аеруча дулкынландыргыч чыгыш ясады Ул татар хатыннарының үз балаларында милли хисне саклап кала алуларына соклануын белдерде. — Урысның шундый кырыс кануннарын җиңеп үз милли аңыгызны, телебезне коткаргансыз! — диде Австралияле Фирдәвес Садри исә. каенанасы һәм каенсеңлесе Мошәрәф укыта торган сыйныфлар эшчәнлеге турында сөйләде «Без Татарстанны онытмабыз».— диде Бөтентатар хатын-кызлар берләшмәсе (ассоциациясе) оештырылды. Бу оешма татар халкын бергә туплауга бөтен көчен куячак «Түгәрәк өстәл»дә бу берләшмәнең Уставы һәм резолюциясе кабул ителде Берләшмәнең идарә рәисе итеп «Сөембикә» журналы баш мөхәррире Роза Туфитуллова сайланды. Берләшмәнең тагын бер үзәге Хельсинкида да эшләячәк Австралияле Фирдәвес Садри гаиләсе берләшмә фондына ун мең сум иганә кертте Милли мәгариф системасын үстерү «Түгәрәк өстөл»не Татарстан халык мәгарифе министры педагогия фәннәре докторы, профессор Васыйл Гайфуллин алып барды Аның кереш сүзе бик тә гыйбрәтле булды Министр үзенең чыгышында татар теленең әһәмиятенә, аның борын-борыннан ук дәүләт теле буларак, укыту-тәрбия даирәсендәге ролен ачыклауга иркенләп тукталды. Бүгенге көндә татар теленең арбуен кайтару, аның үсешен тәэмин итәргә кирәкле бурычларны билгеләде Бу очракта алфавитка кагылышлы фикерләрнең дә кузгалмый калуы мөмкин түгел иде, әлбәттә. Чонки конгресска чит илләрдән килгән кунаклар безнең бүгенге кулланыштагы, кириллицага нигезләнеп төзелгән алфавиттан авыр файдаланалар. Үзара аралашу кыен Өстәвенә, кириллица тәртибендә төзелгән алфавит татар теленең кайбер үзенчәлекләрен дә тиешенчә яңгырата алмый Төркиядән килгән профессор Надир Дәүләт үзенең чыгышында нәкъ менә шушы мәсьәләне күтәрде, кичекмәстән латин алфавитына нигезләнгән яңа алфавит булдырырга кирәклеген расларга тырышты һәммөбезгә билгеле булганча, милли мәгарифтә тамырдан үзгәреш кертүне көтеп ятучы мөһим бурычлар биниһая күп Шундыйларның берсен академик Миркасыйм Госманов телгә алды — Без. урта белемне мәҗбүри итеп белдердек тә. аның нәтиҗәсенә игътибар да итмәстән, һаман шул юлдан атларга тырышабыз. Нәтиҗәдә укучыларның табигыи сәләтләре ачыла алмый кала, ә урта белем аттестаты балага һичнинди һөнәр дә бирми Минемчә,— диде академик.— Без милли мәктәпләрнең торледән-торле булуына ирешик, үзәккә баланың сәләте алынсын Ничә еллык, ниндирәк һонөр бире торган уку йортын сайлавы баланың, ата-аналар- ның ихтыярына куелсын иде Мондый тормышчан фикер белен килешми мөмкин түгел аңа күпләр кушылды Татар иҗтимагый үзәгенең вице-президенты филология фәннәре кандидаты Р Ягъфөроә. шул ук фикергә ялгап инде югары уку йортларында да туган телдә укытуны хәл итәргә кирәклегенә басым ясады Аның уенча алда шундый перспектива күренеп тормаган очракта бакчаларда да мәктәпләрдә дә татарча укыту баланы ифрат кыен киләчәк алдында калдыра Татар теле укытучылары әзерләүгә тукталып КДПИның проректоры профессор Г Габдуллин Арча педучилищесыннан И Сөгъдиеө сөйләделәр Укытуда ана теленең әһәмиятен, зур мөмкинлекләрен искәреп КАИ доценты Г Зөбиров чыгыш ясады Күлләр исә кадрлар уку-укыту әсбапларының дәреслекләрнең җитешмәвенә һәм бу мәсьәләне тиз арада хәл итүнең зарурлыгына тукталдылар Татар эшмәкәрләре бизнесменнары утырышы Бу төр эшмәкәрләргә конгресс аеруча зур игътибар юнәлтте чөнки җөмвһүриятебезнең киләчәге, һичшиксез аның җитештерү куәтенә уңган тырыш эш йөртүчеләренә бәйле булып калачак Моңарчы Мәскәү күзенә Мәскәү учына карап торып ифрат та бай Татарстан икътисады тәмам бөлгенлеккә тошә язган иде Әмма бу аяныч хәлдән безне мостәкыйльпек үзе генә коткара алмый Бирелгән һәр мөмкинлектән тулысымча файдаланып җиңнәрне сызганырга, җөмһүриятебезне туган Татарстаныбызны мул вә матур итү өчен бик тырышып эшләү сорала Эшмәкәрләр мәҗлесен алып баручы Филзө Хәмидуплин (ул — Татарстанның премьер-министр урынбасары һәм Дәүләт икътисады комитеты рейсе) — Безнең максат — Җир шарының төрле почмакларында яшәүче татар уңганнарын очраштырып таныштыру— диде.— Шунсыз безгә Татарстандагы * берсеннән берсе катлаулы булган эшләрне ерып чыгарлык түгел Базарларыбызга халыкка кирәкле малны тутыру, үз байлыгыбызны отышлы сату, башланган һәм ташланган зур-зур тозелешләрөбезне җиренә җиткерү искереп сафтан чыгу дәрәҗәсенә җиткән предприятиеләребезне файда-табыш китерерлек дәрәҗәгә күтәрү һәм башкалар, һәм башкалар Әнә шулар турында ачыктан ачык сойлөшсөк иде! Мәҗлестә катнашучылар арасында Богелмө якларыннан Камчаткага китеп урнашкан гайяр җанлы зат Рөфгат Сөйфуллин бар иде Ул — Камчаткадагы мосепман коммерция үзәге рәисе универсаль коммерция компаниясе президенты икән Камчатканың халыклары составыннан да яхшы хәбәрдар үзе Камчаткада в меңләп татар яши. уңганнар булганнар Рөфгат әфәнде Япония Сингапур. Тайваньда яшәүче татарлар белен дә тыгыз элемтә булдырган Үз эшендә аңа ислам дине эшлөклелөре ярдәм итә икән. Шул ук мөмкинлекләргә таянып ул Татарстан эшмәкәрләренә Көнчыгыш мәмләкәтләр белән файдалы хезмәттәшлек элемтәләре урнаштыруда ярдәм итәргә булды Шунысын да әйтергә кирәк Оу тор эшмәкәрләр тар диварларга кыска өстәлләргә риза түгел, алар сөйләшүне саф һавада һәмәллә ни күпсанлы -күз- колаклар- булмаган урында алып баруны хуп күрделәр Мәҗлестәшләр арасында шактый тәҗрибәле һәм замананың иң яңа тор һөнәрләренә таянып эш алып баручылар да юк түгел иде Әйтик, Япониядән килгән Төминдөр әфәнде Мохит Ул — ике зур фирма хуҗасы Чит илләргә электроника җиһазлары медицина аппаратлары һәм көр юу кулланмалары сата Бәипөү машиналары да тәкъдим итә ала икән — Татарстанга кирәкле товарларны чыгару мәшәкатьләрен мин үз остөмө ала алам,— диде уп - Әмма эшмәкәрлекне ышанычлы һәм файдалы итү өчен безгә халыкара күләмдә зур бер оешма кирәк Минем уемча мондый оешманың үзәге Казан каласында булуы хәерле Япониядә Төминдөр әфәндедән кала да тагын дүрт-биш яшь татар эшмәкәре бар Аларны кызыксындыру һәм уртак файдага эшләтү Татарстан эшмәкәрләренең бурычы булып кала Төминдөр әфәнденең Үзәк оештыру фикерен Австралиядән килгән эшмәкәр Рөстәм Садри да хуплап чыкты Бу әфәнде казанлыларга күптән таныш инде Әмма әле аның да сизелерлек эшкә кереп китә алганы юк «Татарстанның тышкы сәүдә кануннары эшләнмәгән — ди ул — Бу хәл ныгытып торып сәүдә iz «к у • » ю. 177 эшләре ачып җибәрергә комачаулый Халыкара югарылыкта кануннар булдырырга кирәк!» Төркиядән килгән Фәрит әфәнде Бичури исә Татарстанга кирәкле предприятиеләр тозүне үз остенә алырга әзер Аның исәбенчә мондый предприятиеләр Татарстан халкының ихтыяҗларын якын арада канәгатьләндерер иде. Татарстан тормышын ныклы җирлеккә бастыру өчен иң өүвөл фәнни бер тикшеренү уздырмыйча да булмый Эшне нидән башларга? Иң кирәкле чыгымнар күпме? Кемнәргә нинди чыганакларга таянырга? Шуңа охшаш җитди мәсьәләләрне чишеп тотынмаганда, уңышка ирешүе икеле Әмма мондый мәсьәләләрне хәл итәрдәй кочләр дә юк түгел. Бу фикерне Финляндиядән килгән Акиф әфәнде Али алга сорде Ул үзе — компьютерлар очен программалар төзүче фирма башлыгы Бу утырышта күңелне шунысы дулкынландырды кайда гына яшәмәсен ни белән генә шөгыльләнмәсен, татар баласы үз туган туфрагында мул тормыш хөкем сөрүен ихластан тели икән. Яшьләр. Мәдәниятебезнең дәвамлылыгы мәсьәләләре Яшьләр язмышына кагылышлы -түгәрәк өстәл» милли кыйммәтләрнең алдагы буыннарга да илтеп җиткерелүенә кадерләп саклануына һәм үстерелүенә багышланган иде Киңәшмәне Дөнья» газетасы хезмәткәре Рим Гыйлфаноө һәм Татарстанның яшьләр оешмалары советы рәисе Илдар Гыйльметдинов алып барды. Киңәшмәдә Татарстанның бик күп төбәкләреннән Башкортстаннан Үзбәкстаннан. Санкт-Петербург. Мәскәү шәһәрләреннән. Ульян өлкәсеннән Финляндиядән килгән кыз-егетләр катнашты. Казан университеты һәм пединституты студентлары аеруча күп иде. Фикерләр бер мәсьәләдә уртаклык тапты кебек татар телен үз хокуклары белән тулысынча коралландырырга, яңартырга, аңа өр-яңа үсеш мөмкинлекләре табарга! Тик шушы максатларга ирешү юлларын билгеләргә чират җиткәч, фикерләр шактый аерылды Яшьләргә хас булганча, артык кайнарланып китүчеләр дә булды Мәсәлән КДУның татар филологиясе факультеты студенты Айдар Хәйретдинов. татар теле өйрәтүне мәҗбүри рәвештә кертергә дип чыкты Аның тагын бер кызыклы фикере бар һәр елны татарлыкка иңдерү көннәре үткәрергә кирәк, ди ул Шунсыз арабыздагы адәмнәрнең татармы-урысмы икәнлеген ачыклап бетерү һич мөмкин түгел. Ә безгә теләсә нинди дәһринең татар булып йөрүе кирәкми. Безнең милләт исемен күтәргән икән, чын мәгънәсендә татар булсын телне дә. мәдәният-әдәбиятны да горефгадәтләребезне дә ихластан танысын, белсен!. КДУның тагын бер студенты Мөдәррис Каюмов татар балаларын элекке еллар гадәтенчә, кызларга һәм малайларга бүлеп, аерым-аерым укыту мәсьәләсенә тукталды. Тыңлап утыручылар бу фикерне хуплап каршы да алдылар Мөдәррис үз тәкъдимнәрен Татарстан законнарын караганда да искә алырга кирәклегенә басым ясады. Яшьләр төрле мәсьәләләргә кагылдылар Андреев, мәсәлән татар әдәбияты классикасын яңадан, тулысынча басып чыгарырга кирәклегенә тукталды Гаҗәп түгел Яшьләребез алфавитлар алмашынып торганга, классиканы белми диярлек. Яшьләр «түгәрәк остәле-нең кайбер кунаклары конгрессны танымау турында да сүз кузгаткаладыпар Аларга. ни сәбәптрндер. бу мәсьәләләр Милли Мәҗлес утырышларында каралырга тиеш кебек тоела икән Тол сәбәпләрне, әлбәттә, алар аңлатып тормадылар Карап торганда, чыгышлар бик каршылыклы тоелса да. яшьләр мәсьәләләрен күтәргән түгәрәк өстәл» бик кирәк фикерләр туплады һәм эшен нәтиҗәле төстә түгәрәкләп куйды. • Татар телен үстерү Бу хакта фикер алышырга җыелган галимнәр алдында аеруча катлаулы мәсьәләләр куелган иде Телебезнең бүгенгесе аның кулланыш даирәсен үстерү, кадрлар туплау алфавитны имланы камилләштерү тормыш-конкүреш- тә халыкара элемтәдә татар телен гамәлгә кертү Ни генә юк' Мәсьәләнең күпкырлы булуын чамалап бу -түгәрәк остәл-гә белгечләрнең дә торледән тор лесе килгән иде телчеләрдә кибернетикларда математиклар да фәлсәфәчеләр һәм тарихчылар да Кереш сүзне академик Мирфатих Зәкиев алды Җомһүриятебездә ике телне дәүләт теле дип игълан итү татар теленең абруен уз урынына куюда тагын бер катлаулылык тудырды Аның икенчеллеге мескенлеге кимемәде Татар телен кулланыш ягыннан тергезү — безнең иң моһим бурычыбыз.— диде ул Аның бу ихлас сүзләрен хупламый момкин түгел иде Аны Казан университеты вәкилләре Ф Сафиуллина Р Бохараеө Р Якушев та күтәреп алдылар Аларның теләк вә таләпләре түбәндәгедән гыйбарәт иде — Татар телен гамәлгә кертү буенча вәкаләтле комиссия тозелергә тиеш — Компьютерларның тормышта киң кулланылыш табуы татар теленең хәлен бигрәк тә кискенләштерде Аны һәр тарафта куллану очен бүген үк информацияне татар телендә булдыру системасын эшкәртергә кирәк — Татарстанда татар телендә эшләүче бердәм элемтә-информация коммуникацияләре тозү — кичектергесез мәсьәлә — Татарстанда дәүләт теле бер генә булырга тиеш Җитәкчеләр исә ике телне дө белсен! — Имла мәсьәләсен принципиаль хәл итү сәгате сукты Латинга күчүне, шул ук вакытта гарәпчә ойрөнүне дә алга сорергө кирәк Торкиядөн. Мөрмәрә университетыннан килгән профессор Орхон Угыз бо- лай диде — Заманында безнең мохтөрөм президентыбыз Мостафа Кәмал Ататорек латин әлифбасына күчүне бер тәүлек эчендә хәл итте Торки халыкларының доньякүлөм мәйданга чыгуы бердәм латин графикасы булдыруга бәйле Торкиянең Иэмир университеты укытучысы Мостафа Өнәр — Иске классик телләрнең элемтәсе нык иде.— диде — Казанда чыккан китапларны, гарәп хәрефләрендә булганнарын рәхәтләнеп укый ала идек Инде латин имласына күчә алсак, шул иркенлек кире кайтачак Берләшик әле туганнар! Ильминскийдан соң бәйләп тагылган ямьсез мирастан котылырга кирәк инде1 Бу -түгәрәк остәл- дә катнашучылар татар телен латин графикасына күчерү буенча мәртәбәле резолюция кабул иттеләр Анда дәүләт телен комльютер- лаштыру заманча чаралар булдыру имланы гамәлгә кертү вакытлары һәм башка бик моһим чаралар каралды Матбугат һәм информация чаралары Бу турыдагы әңгәмәне -Татарстан- телерадиокомланиясенөң ул чактагы рәисе Илгиз Хөйрулпин белән матбугат һәм информация министры Шамил Хамматов алып бардылар Алга куелган бурычлар, киләчәккә планнар белән танышканнан соң кунак ларыбыз, һич тә коттермичө бер-бер арглы сүз ала башладылар Мари республикасыннан килгән кунагыбыз Т Галимов (врач кеше) үз тобөгендө алып барган милли эшләре белән таныштырды Кызганычка каршы мондагы күп кенә милләттәшләребез үз телен начар белә икән — Андый кардәшләребез очен иң яхшысы — радио тыңлау телевизор карау. - диде оратор Шунлыктан -Татарстан телөрадиокомланиясө безгә әзер видөокассеталар җибәреп торсын иде' Аннары бездә 1944 елдан бирле кырымтатар халкы да яши Аларны да үз милли культура байлыклары белен таныштырып тору кирәк Бездән башка бу хакта берәү дә кайгыртмас Пермь олкесенең Барда районында чыга торган Таң- газетасы мохеррире Гыймран Керимов Татарстан тарафыннан китаплар юллау мәсьәләсенә кагыл ды Ул якларда китап кәгазе арзанрак икән Бергәләп тотынганда милли басмаларны арзангарак тошерергө дө момкин булачак Красноярск краеннан килгән Хәкимә Биюсева үз җирләрендә милли мат бугат таратуның авырлыкларына тукталды Аңа күп кенә законсыз каршылык ларга очрарга шовинистик дошманнар алдында җавап тотарга туры килгән һәр эшне законлы рәвештә алып барырга кирәк уңышка фәкать шул очракта гына ирешергә момкин икәнлегенә басым ясады ул Милли әдәбиятны, информация чараларын таратуда төрле каршылыклар очравы турында башкалар да сөйләде Омскидан килгән кунак Разия ханым Россия хуҗа булып алгач, беренче башланган милли тапшыруларның хәле кабат авырая башлавын хәбәр итте Читтән килүчеләрнең бер теләге игътибарга лаек татарча радио-телевидение тапшырулары алып барыр очен кадрлар әзерләү мәсьәләсе күтәрелсен иде. диләр алар Бу җәһәттән Мәскәүдә дә эшләр шәптән тормый Биредә -Туган тел-. -■Болгаркебек җәмгыятьләр, һәвәскәр театр студиясе оештырылган Әмма алар арасында бердәмлек юк Төгәл юллар билгеләнмәгән Мәскәү кунагы Диләфрүз Хөйруллина — Без клубта ай саен бер спектакль куябыз, әмма радиотапшырулар, китап сәүдәсе юк дәрәҗәсендә.— диде— Элек, җиденче яртыдан торып радио тыңлый идек хәзер шуны да бетерделәр. Безгә бигрәк тә татар китаплары кирәк Китереп бирүчесе булса, үзебез сатар идек Әңгәмәдә катнашучылар Татарстанда чыгарыла торган вакытлы матбугатның алдыручыларга бик соң ирешүен дә телгә алдылар Кайчак бу газета- журналларны кочагы-кочагы белән атнага, айга бер мәртәбә генә китереп ташлыйлар икән Бу хакта, төптән уйланып, кискен чаралар күрергә кирәклеге хакында әйтелде Алдагы елда бу мәсьәләләр тагын да катлауланачак. Үзләрен аерым дәүләтләр дип игълан иткән җөмһүриятләр анда яшәүче күпсанлы татарларны, гомумән, газета-журналларсыз калдыру алдында торалар. Бу турыда уйланырга да. кичекмәстән чаралар күрергә дә шартлар җитәрлек ■Түгәрәк остәл-не алып баручыларның берсе Татарстан китап нәшрияты директоры Харис Әшрәфҗанов татар китабын бастырудагы һәм аны таратудагы кыенлыкларга тукталды Кызганычка каршы, безнең бу эш белән, ягъни татар китабын тарату-сату белән, аны җитәрлек дәрәҗәдә белмәгән кешеләр шөгыльләнә Шуңа күрә эш авырайганнан-авырая бара, чөнки хәзер һәр адым базар мөнәсәбәтләренә бәйле Чит өлкәләрдән килгән милләттәшләрнең бу эштә, ягъни татар китабын, матбугатын таратуда зур фидакарьлеге сорала. -Түгәрәк өстәл~дә Казан университетының журналистика кафедрасы мөдире Флорид Әгъзамов та катнашты Аның әйтүенчә, бездә кайчандыр өч йөзләп татарча газета-журналлар чыгарылган Әмма аларның байлыгын өйрәнергә мөмкинлекләр юк - Без һаман да шул баткаклыкта ятмабыз Бу фәнне камилләштерергә һәм башка илләр дәрәҗәсенә ирешергә тиешбез1 - — диде ул -Түгәрәк өстәл- махсус карар кабул итте Анда: —-массакүләм информация чараларын, китап нәшрияты эшчәнлеген яхшырту өчен БДБ илләре белән Татарстан арасында килешү төзергә: —сәясәт икътисад һәм мәдәният, матбугат мәсьәләләре буенча Россия Федерациясе белән килешү булдырырга.— диелә Без менә шундый эшлекле сөйләшүләрнең нәтиҗәләренә өмет итеп калабыз Татарстан язучылары өчен бу килешүләрнең кадере аеруча зур’ Тарих һәм татар эмиграциясе Без татар халкы әллә каиларга чәчелгән, дибез. Бу сүзләрне хәрфән аңларга кирәкми Чөнки татар халкы гел 'чәчелеп- кенә тормаган, аның үзе биләгән җирләре дә бүгенге Татарстан җөмһүрияте мәйданыннан шактый киң Тик без бу хакта сүз алып бармыйк әле! Бүген татар тарихы белән шөгыльләнүчеләрне мәсьәләнең башкасы — чит җирләрдә күпмеләп татар яшәве ныграк кызыксындыра Заманаларның хәвефле булуы безгә моңарчы мондый тикшеренүләрне алып барырга момкинлек бирмәде ярамый иде Әлеге олуг конгресс алдыннан да бу хәл үзгәрешсез калды Әмма --Тарих һәм татар эмиграциясе- мәсьәләләренә кагылышлы -түгәрәк өстәл- янында сөйләшеп утырганда Кыргызстаннан килгән галим Мәхмүт Юнысов үзенең шул юнәлештә алып барган эзләнүләре һәм аның нәтиҗәләре белән уртаклашты — Социолог буларак, фәкать үз тикшеренүләремә таянып кына шуны әйтә алам.— диде ул.— Минемчә, СССР әле бердәм ил чагында, чит-ят илләрдә 60 меңләп татар яши иде Хәзер элекке республикалар үзләрен мөстәкыйль дәүләт дип белдерде Тагын күпме татар чит илләрдә калды?! Шул рәвешле, сүз үзеннән-үзе Татарстаннан читтәге татарлар язмышына барып тоташты Арада шактый анык саннар әйтеп чыгыш ясаучылар да булды Татар иҗтимагый үзәгенең президиумы әгъзасы Г Фәйзрахманов — БДБ илләрендә бүленеп калган татарларның хәле яман.— диде — Бер Тәркмәнстан ягында гына да 80 меңгә якын татар бүген үк Татарстанга кайтырга тели Тик. мәгълүм ки безнең Югары Советта мондый эш белән шогыпьләнүче | махсус оешма юк Минем ерак чит илләрдә яшәүче милләттәшләргә дә үтенечем бар алар үз илләрендә Татарстан турында язып-язып чыксыннар радио- телевидениеләреннән сөйләсеннәр иде Татарстанны чит илләргә тизрәк танытуда бер чара булыр иде бу Моңа ялгап китеп Австралиянең Аделаида шәһәрендәге татар җәмгыяте рәисе Сәгыйть ага Садри. кулларыннан килгәнчә Татарстан суверенлыгын яклауларын аңлатты Алар хәтта Б Ельцинга махсус хат та язып салганнар икән Садри әфәнде татарларны бердәм булырга чакырды соңгы вакытта бирелгән форсаттан файдаланып калырга кирәклеген ассызыклап үтте Казан дәүләт университеты галиме Җ Зайнуллин исә мәсьәләнең яңа куркынычлы бер ягына кагылды Бүгенге яшьләр вакытлы авырлыкларга буйсынырга теләмичә һәм башка илләрдәге көнкүрешнең чагыштырмача җиңеллеген белеп тиз-тиз башка илләргә китеп калу юлына кызыгалар Ашык масыннар идө1 — диде ул— Мин Гарөбстандагы эмигрант кардәшләребезне күрдем Аларның хәле һич тә мактанырлык түгел» Румыниянең Констанца шәһәре университеты докторы Ә Мамут Татарстан ның чит илләрдә үз вәкилләрен булдыруны ашыктырырга кирәклекне аңлатты «Әгәр әйтик Румыниядә Татарстанның консуллыгы ачылса румын татарлары белән Казан татарлары арасындагы мөнәсәбәтләр тиз арада бик нык якынаеп китәр иде- диде ул Сүзгә йомгак ясагандай. «Дөнья» газетасының баш мөхәррире Римзил . Вөлиев бу өлкәдә баш ватарлык проблемаларның күплегенә тукталды һәм татарларның эмиграция хәлен өйрәнүче бөр үзәк кирәклеген телгә алды Мои дыи фикер белән килешми момкин түгел Милли кинсмаки рафия Татарның МИЛЛИ кинематографиясе әле -тәпи басарга» гына өйрәнә Шунлыктан бу хакта җыелып сөйләргә теләүчеләр, мәсьәләне каи яклап башлап җибәрсәләр дә. ирекле иде Мәгълүм булганча Татарстан хөкүмәте 1991 елны сөнгати һәм мультилпикацион фильмнар төшерү өчен -Татаркино- студиясе булдыруны алга бурыч итеп куйды Әлеге -түгәрәк остөл-гө исә элекке СССРның төрле студияләрендә иҗат иткән милләттәшләр, мәшһүр киночылар җыелган иде Булат Мансуров Фәри» Дәүлетшин. Роза Хоснетдинова. Аделша Атишев Дилшат Фөтхуллин Әле килә алмый калганнарын да өстәсәң үзе бер киностудия' Аларның күбесенең а<а баба җирен туган Татарстанны беренче күрүләре Дөрес, безнең Казанның үзендә дә кино сәнгате осталары байтак Соңгы елларга кадәр бәхәсләр алып барылса да Мөскөү рөхсәте булмаганлыктан эш һаман сузыла килде Әле хәзер дә казанпыларның кайберләре эшне зур сөнгати фильмнардан башлап җибәрүне хупламый -Башта базасын тошен булдырыйк'» — диләр алар Әмма шул эштә зур тәҗрибә туплаган кунаклар башка фикердә Аделша Агишев — Ботөн шартларның да булуын көтеп утыру — сәнгатьне тумас борын үтерү белән бер диде Хәзер үк фильмнар төшерә башларга кирәк' Нинди мөмкинлек бар кем нрдәм итә ала барысыннан да файдаланырга' Үзбе» стан -Мосфильм- ярдәм итәргә момкин Аннары студия дигән нәрсә 6ер бүлме бит инде ул Шуңа кереп утырган бер белгеч фильм төшерү омег, кирәк әйберләрне булдыра Аның исеменнән куркып утырырга һич ярамый Барлык шартлары булган студияләрдә дә түбен сыйфатлы талантсыз фильмнар туып тора Татарстан хокүмәте бу эшне бик хуплый шул ук вакытта нәтиҗәле иҗат көтә Моңа кинематографистлар бик шат Өстәвенә эш башлану белен үк Казанга килеп иҗат итәргә теләк белдергән талантлы милләттәшләребез д • c ap икән Андыилардан Шакуров. Абдулов кебек тамашачыларның сөекле а-’-р ларын атадылар Сүз дә юк бу өр-яңа тармакта тамашачы игътибарын .«поп итәрдәй эш майтарганчы әле шактый кыен мәсьәләләрне «ал итәргә -,Ры килер Әмма башлап йорүчепәрнең дәртенә фидакарьлегенә караганда һичшиксез безнең үз кинематографиябез булыр үз тарихыбызны үз халкыбыз холкын чыгыпдырган тулы канлы фильмнар экраннарга чыгар дип өметләник Милли кадрлар мәсьәләсе Нинди эшкә генә тотынсаң да. аны кемгә тапшыру мәсьәләсе калкып чыга. Соңгы елларда исә безнең милли җомһүрият остенә тошкөн вазифалар күбесенчә читтән, үзәктән бирелгән һәм. күп очракта, хикмәтне топтән аңлап җитмичә, кушылган әмерләрне үтәүгә кайтып кала килде Шунлыктан Ботендонья татарлары конгрессына җыелучыларны кадрлар хәле нык борчыганлыгы сизелде. Бурычлар күп — аларны үтәп чыгардай милли кадрлар кирәк! Милләтне бүгенге кыенлыклардан аралап чыгарырдай белгечләр әзерләү, беренче чиратта, укытучыларның үзләрен булдыруга кайтып кала Шуңа да әлеге җитди мәсьәлә турында сөйләшергә җыелган -түгәрәк остөл-не Казан педагогия институты ректоры. Татарстан халык депутаты Рүзәл Юсупов җитәкләде Россия гуманитар университеты профессоры Әкъдәс ага Борһанов бу мәсьәләнең нечкә якларына тукталып үтте. — Безгә. Россия гуманитар университеты мисалында үз милли гуманитар университетыбызны булдыру кирәк! — диде ул.— Җөмһүриятебездә мондый югары дәрәҗәдә Конгресс уздыру — зур нәрсә Моны теләсә нинди халык та. теләсә нинди җомһүрият тә уздыра алмый Милли кадрлар әзерләүне дә без шул ук югарылыкта, дәүләт эше дәрәҗәсенә күтәрергә һәм кичекмәстән хәл итәргә тиешбез Моңарчы бездә гуманитар белем бирү юк дәрәҗәсендә кала килде Ансыз Татарстан халыкара күләмдәге мөстәкыйльлеккә аны барлык илләрнең дә тануына ирешә алмаячак Кадрларның кичекмәстән әзерләү кирәклеген бигрәк тә элекке СССРның торле төбәкләрендә күпләп-күпләп оешып яшәүче татар вәкилләре хуплады Пермь өлкәсенең Барда районы администрация башлыгы Сәлим әфәнде Назин, милли кадрларның беренчеләрен генә Казан әзерләсен, икенче буыннар үз туган якларында туган телдә укып чыгарга тиешләр диде Бу сүздә хаклык зур. Чөнки һәр оешмага татар кадры кирәк булган саен Казанга мөрәҗәгать итү кадрны шундый ерак җиргә җибәреп укыту күп күләмдә өстәмә чыгымнарга да бәйле. Кыскасы, бу өлкәдә дә бик күп мәсьәләләр күтәрелде һәм. бәхеткә, утырыштагы белгечләр милли кадрлар булдыруда баш җитмәслек киртәләрнең юклыгын билгеләделәр Бары тик тырышырга кул кушырып утырудан сакланырга кирәк Шунысы мәгълүм үзебез башлап йөрмәсәк. безгә әзергә бәзерне берәү дә китереп бирмәячәк Татар халкының тарихы Бу -түгәрәк остәл»не җитәкләүче галимебез. Казан дәүләт университеты деканы Татарстан Фәннәр Академиясенең член-корреспонденты. Индус Таһи- ров. әле конгрессның төп утырышында ук җитди чыгыш ясады — Без хәзер Җирдә татар булып яшәп калу-калмавыбызның гарантиясе турында сүз алып барабыз.— диде ул.— Бәйсез дәүләт булсак, без яшәрбез, киләчәк буыннар да яшәр' Аңлашыла ки профессор бу уңайдан татар халкының тарихы гасырлар буе ойрәнепмәгәнлеккә ишарә ясады Бигрәк тә тарихның бозып күрсәтелүе аянычлы Бу утырышка Татарстанның күренекле тарихчылары чит ил галимнәре җыелган иде Һәр чыгышта тиз арада татар тарихын булдыруга, элек җибәрелгән хаталардан арынырга кирәклегенә басым ясап әйтелде Мирас мәсьәләләре Министрлар кабинетының утырышлар залында җыелган мөхтәрәм галимнәр филология фәннәре докторы Флүн Мусин җитәкчелегендәге түгәрәк өстәл дә кыйммәтле мирасыбызның ни хәлдә икәнлеген анализладылар. Ике тапкыр алфавиты үзгәртелгәнлектән, татар хал^ы үзенең нинди зур мираска ия икәнлеген дә. аңардан файдалана алу мөмкинлеген дә белмичә яши Бәхеткә әдәбиятыбыздагы һәм мәдәниятебездәге моңарчы сакланып калган байлыкларны барлауда сизелерлек ярдәм итәрдәй яңа журналыбыз чыга 182 башлады. Мирас» исемле бу басма газ арада укучыда зур кызыксыну да уягты Аяын кыю. бик җентекле язмалары, мирасыбызны ныклы җирлеккә бастыруда беренче адымнардан каралырга хаклы. Әмма алда! ы эшләр бер бу журнал сәхифәләренә генә сыеп бетәрлек гүгел Репрессия 1г»нгән әдипләребезнен хезмәтләрен ничек барлап бетерергә дә аны укучыга, халыкка кан арада танытырга? Чит илләрдә яшәргә Һәм иҗат итәргә маҗбүр булган әдипләребез, галимнәребез хезмәтләрен нинди ысуллар белән туплап, җөмһүрия гсбезнен алтын фондына кертергә’ Утырышка катнашкан һәр илнен барлык галимнәре шул сораулар юнәлешендә чыг ышлир ясадылар, уртак фикертә килделәр. Фәнебезнең торышы Конгресс делегатлары һәм кунаклар арасында күренекле урынны БДБның торле тобәклөреннән һәм күп кенә чит илләрдән килгән галимнәр алып тора иде Аларның кайберләре фәнни лабораторияләрдә эшли башкалары югары уку йортларында укыта Алар, башлыча. Татарстандагы фәннең үсеш юлларын потенциалын тикшерүгә багышланган -түгәрәк остөл не сайладылар Утырышны Татарстан Фәннәр академиясе Президенты Мансур Хәсәнов алып барды Бу дәрәҗәдә барган сойпәшүләрнең һәр тармагына тукталу момкин түгел Шуны гына әйтергә кирәк утырыштагылар үзләре кайдан гына килгән булсалар да — НыоЙорк институтыннанмы. Торкия университетыннанмы Мәскәүдән ме — теләкләр, омтылышлар уртак икәнлеге ачыкланды Әле яңа гына оешып килүче татар фәннәр Академиясенә киңәш бирүчеләр дә ярдәмгә әзер икәнлек лөрен бөлдерүчеләр дә булды Мәгълүм ки. безнең Казаныбызның иң матур архитектура ягыннан караганда иң кадерле урамнары, йортлары, сарайлары шактый җимерек хәлдә Аларның хозурлыгын кайтару исә зур чыгымнарга бәйле Бүгенге җитешмәүчән лек дәверендә бер генә шәһәр башлыгы да. калган мәшәкатьләргә күз йомыл бу биниһая авыр эшкә тотына алмый Казанны сагынып кайткан кардәшләрне шул мәшәкатьләребез белән дә таныштыру ниятеннән әнә шундый утырыш оештырылган иде Аңа архитекторларыбыз озак кына әзерләнгәннәр Планнар ометләр. эшне башлап җибәрү очөн генә булса да кирәкле чыгымнар — барысы да исәпкә алынган иде Бу киңәшмәгә, кызганычка каршы кеше азрак килде Әллә ни зурдан кубып сөйләшергә момкинлөк булмады Архитекторлар берлеге рәисе Фәридә Зөбирова — Без алдан соилөшулөр алып бардык — дип аңлатты утырыштагыларга карап Тарихи бистәбезне саклап калырга аның тергезелүе нә опеш кертергә теләк белдерүчеләре дә бар кебек сизелгән иде Чит илдә моңа бик оста кардәшләребез барлыгын тоеп торабыз Инде менә сүлпәнлек килеп чыкты Техник фәннәр кандидаты Фәрит Җамалиев та бу эшнең ифрат катлаулы булуына һәм шәһәр администрациясенең тарихыбызга хормәт иозеннән бу татар бистәсен ничек тә -адәм рәтенә- китерергә тырышачагын аңлатты Әлбәттә, гомер эчендә беренче мәртәбә очрашып түгәрәк остәп-ләргә бүленеп сойпөшүлөрдө генә татар халкы алдына килеп баскан мең до бер проблема һич тә хәл ителеп бетмәде Бу утырышларда халыкка яхшырак булсын очен җаның ярып бирергә еэер белгечләребеэ эшмәкәрләребез га лимнөребез — кыскасы фидакарь җаннарыбыз барлыгы ачыкланды Бусы да бик яхшы Зур эшлерге әле беренче ниятләр генә билгеләнде Ьотен татар халкыннан таләп ителә торган олы эшләр — алда Бу хакыйкатьне һәркем аңлап торды . . __ -Түгәрәк остәлпәр- янында сойпәшенгән сүзләр ҺӘМ киңәш табышларның киләчәктә эшлекле адымнар булып гамәлгә ашуын котик һем үзебез дә актив катнашыйк мохтөрөм милләттәшләр