ТУГЫЗЫНЧЫ ДӘРЕС

Алдагы дәресләрдә гарәп әлифбасына нигезләнгән татар язуын телебезгә яраклаштыру буенча Октябрь революциясенә кадәр үк мәгълүм күләмдә эш башкарылу турында әйтелгән иде инде. Әмма татар әлифбасына рәсми реформа Октябрь революциясеннән соң гына, егерменче еллар башында ясала. 1923 елда кабул ителгән татар әлифбасы әнә шул реформалар нәтиҗәсендә дөньяга килә. Реформаның төп максаты татар орфографиясен тагын да камилләштерү, уку-язуны җиңелләштерү була, әлбәттә. Бу дәвердә татар әлифбасына кертелгән яңалыклар нигездә түбәндәгеләргә кайтып кала. Әлифбада сузыклар һәм ярым сузыкларны билгеләү өчен алты хәреф алына. 15 - А , о 1 Au - ә , _ у — ү » з - о-в , j - ый - и, й 5 - ы- е. Тартык хәрефләрне куллану да тәртипкә салына: гарәп теле өчен хас булган хәрефләре татар сүзләрендә языл мый. Тартык авазларга тагын бер хәреф — һәмзә j өстәлә. Сузык авазларга башланган сүзләрдә сүз башында һәмзә хәрефе языла. Мәсәлән, атна - Lui? j Идвл-^Э-з) акбур; ид-^Л; уээк-^ы^ Ы-е авазларын белдерү өчен кулланылган j хәрефе ачык иҗекләрдә генә язылган, ябык иҗекләрдә язылмаган. j хәрефе сүз башында иҗек ачык булса да. ябык булса да язылмаган. Мәсәлән. тырыш -Q-JA белем - , тел - •, теш - ; керем - ; чыгым - > О-ө — хәрефе сүзнең беренче иҗегендә сүз башында гына языла. Ачык иҗекләрдә _\ язылган. Мәсәлән: оста - L—j терпе - ; терпесе - ; остасы ,• йодак- ’ квлтэ ~ Кайбер сүзләр янәшә килгән ике J һәм ике белән язылалар, ул янәшә хәрефләрнең беренчесе сузыкны, икенчесе аңа ияреп әйтелә торган ярым сузыкны белдергән. Мәсәлән: ™* ш { ҖЫ6Н ~ > 4 — Ул ч ьь- И СУЗ УРТАСЫНДА 4; •i. ко u. V Uy И *А Ь\ ь V СУЗ БАШЫНДА «г X < I X b J - ж е •~» ейтелеше l»r 4; 4» •U ко c- -ь C_ Uyч ч G. G- Г* АвРЫМ харе® v s 4 >r 4 4 s- - ■ 4 А — СУЗ УРТАСЫНДА 1- I tv L 1/ V 4 •У «и и» ■ и ft. CS СУЗ БАШЫНДА E г» J u* ~D > X X X □ ч > әйтелеше я k-p k-. к. и Ct Gi 0 • лык билгесе » • куела ТӨЗ - ; ТОЗ - ; ®Ч- ; ОЧ - Әгәр дә сүз составында хәрефләре булса, бу сүзнең калын лыгын әлеге хәрефләр белдереп торганлыктан, андый сүзләрнең алдыннан калынлык билгесе куелмаган торба - ; тозак - i «очак ; кыргыч 188 битт» татар әлифбасының 1923 елда кабул ителгән варианты Дәресләрне Җәүдәт МИҢНУЛЛИН һәм Рәшит КАДЫИРОВ алып бара