Гарәп графикасы

Җиденче дәрес Иске татар язуының үзенчәлекләре, аның кагыйдәләре алдагы дәресләрдә язылганнар белән генә чикләнми, әлбәттә. Алар шул дәвердәге татар грамматикасының барлык өлкәләрендә дә чагылыш тапкан. Бу дәрестә сүз шуларның кайберләре — кеше исемнәре, кушымчалар һәм бәйлекләрнең язылышы хакында барачак. Иске татар телендә кеше исемнәренең язылышы һәм укылышы шактый үзенчәлекле. Мәгълүм булганча, борынгы бабаларыбызга гарәп язуы һәм ислам дине керү татар антропонимиясенә, ягъни кеше исемнәренә дә зур йогынты ясый. Гарәпфарсыдан кергән кеше исемнәре татарларда XVIII йөзнең икенче яртысында аеруча киң таралыш ала башлый һәм саф төрки- татар исемнәрен икенче планга кысрыклап чыгара. Шуны истән чыгармаска кирәк: гарәптән кергән кеше исемнәре язылышы асылда гарәп теле кануннары җирлегендә башкарылган һәм ишетелгәнчә язуга нигезләнмәгән. Андый исемнәрне уку һәм язу түбәндәге кагыйдәләргә нигезләнгән. 1) Ахырында «дин» сүзе булган исемнәрдә әйтелмәсә дә, «дин» сүзе алдында 3' язылган һәм ул кушып язылганда рәвешен ал ган. Составында әлеге булган исемнәрдә алдын нан «т» авазы ишетелсә дә, ул язылмаган. Әмма хәзерге орфографиядә -эддин дип түгел, ә этдин формасында, ягъни «т» тартыгы да куелып языла: Хөснетдин, Шәйхетдин һ. б. МИФТАХвТДИН-^Ар КОТВеТДИН-jjx АР 2) Ахырында «алла»- сүзе булган исемнәрдә, «алла» сүзе алдында уау ишетелсә дә, язылмаган. ГАвДУЛЛА-Ли' А-С ГАЛИУЛЛА-41)1 ГАРИФУЛЛА~4АЙ гыйттуллА-ДДИ КЭЛИМУЛЛА-4111 ЛОТФУЛЛА-ДЛ' «JaW НИГ>М»ТУЛЛА-41Р 3) Ике сүздән торган кушма исемнәрдә икенче сүзнең беренче хәрефе тәшдидле булганда, аның алдыннан язылган. Ләкин ул 31 укыганда әйтелмәгән. Шунысын да истән чыгармаска кирәк: кушма исемнәрдә икенче сүзнең беренче хәрефе тәшдидле булса да, ягъни ул хәреф ике кат әйтелсә дә, хәзерге татар орфографиясендә аның берсе генә языла. Мәсәлән: Габдерахман, Габдерәшит. Габдерәзак, Габдерәхим. ГАйнетдин-^д)' КАМ»РГГДИН - А) ' ^3 гыйлАҗетдин-^дР КАМАЛеГДИН JU? ГАТАУЛЛА ЗиннвтуллА“ЩР гд5деРАхмАН-(2>.*dr«p ‘ янэ-Aij 'ИИ-А$ ‘ ГЭРЧ» JT * масая -вэклго -1алЭ * A«XH^J»-^ *ТАХИ- •белки- ХАланки-A£JU>•luenna-^^i’ywxHAAKjjljjlijI’чанки . Иске татар теленә хас булган морфологик үзенчәлекләрнең берсе — исем фигыльнең -мак -мәк кушымчасы белән ясалган төрен һәм шуңа ук юнәлеш һәм урынвакыт килеше кушымчалары ялганган форма куллану. Мәсәлән: АШАМАК — эчмак — АШАМА ГА — IXALLI ЭЧМӘГЭ-А£»З^ килмак — - ci^^x* (jLiJ^oL AXSJ Jjl 6.А£^£-» * ,jU-U3^> ах^э ~ДД^ *о1ьМ^ ^_£ДЦл< diX5^J Ijte Aij&T Jjb Jj J*b* jF _p£r* ■>- ■ jteAS jJ AXJU- С_>1Х5^ ^4’' ^-г’ ‘ (jbbVL? ^An^j jJjOjiVj • AAJ^P At^o^ ' y. Jb-^» Ч»Д)- СЬУ У. д^'д^У * А_»э1 °*rX$ ‘ (J^^boL ^уУ» Ai^jb ЗЗ'^Г* JJJ >Ь»- jUz* ‘ »JMT ■ jlil,; Jjj J •ilijLollt ^Хэ^и ^au>* >? ‘ А^у^' .^liliJ,t J4J, gjll J jU^. y-i-i «Jy ^xil AjyL^y Jtb^. ^JSA дЩй i5*'Ljl («Is. «Й>Т »aS’lJ5^’ --- ^_lf> Ab^lr^i»- bt_\ A_>\ 4A ,_^ *^SU Jj) C!»j'^AJAJSIS J4, ^b.US" dLX~« -s»A“ 'jij jjj . jb? 'Ji с5^/^У!*у' d^Ji Ц>4>- X ‘Чл’З^ (•* '-V d3C-jjlj\ ^BL^vlo AL^b-j-o .j3 4^L>^e (Jl^>-^ 3_A •jL _PjL>ki Лл5^Ь QA1> 3^ u_oVx^3 (jv^->- ■>? 0Ц> 4 ^? jjj ly д$у 4^ jA^ £jL_ Л1>4-Э^ dAjljlS • jj^yliloj •jJulsJ L^j * \)1з • 3“*У OA1{ ^^Д-oLa L$/“ d -*»b^ AA54_>J\J ‘^.yjLuw 4A>U>JIJ с d4' ^4^* у. (З^х® •i£wA? зз^х3 ^л/° Ч>4 иУ • (ЗЛ? j-A ЛЕ 1 1«(J^AL»- 3*-' ■ A-9^f (^wjb AL^lsLi- З/-* л -э у. Ai^» • 3-\' А!» ‘-т*^*»г з?^ з_А^ ЗУ5-У ^SAjlkJL j4^ Сүзлек: - ЧЫГАНАК; J.,4^ — УКУ; комментАРий; QJV“ “ ТАРИХЧЫ; jliJ^U VL -нигезләнгән; d3Uj - КҮП;^>ЗЛ5 -УКУЫ; “ КАГЫЛЫШЛЫ; CLJ^GU» - ЯРДӘМ; 43j-L ^4^ " КвНЧЫДәресләрне Җәүдәт Миңнуллин һәм Рәшит Кадыйров алып бара.