ШИГЪРИЯТ ЯЗМЫШЫ — ХАЛЫК ЯЗМЫШЫ.

Бәхәс дәвам итә: «Заман һәм шигырь»

Татар халык шагыйре Сибгат Хәкимнең 1979 елда "Халык язмышы — шагыйрь язмышы» дигән китабы басылып чыкты Халкыбыз җанына, язмышына аерылгысыз береккән шагыйрьнең китап исеме итеп куелган гаять тирән мәгънәгә ия бу сүзләре кайта-кайта уйландыра Шагыйрьгә ияреп. «ши!ърият язмышы да — халык язмышы» диясе килә. Журналда башланып киткән бәхәс күп кенә борчулы җаннарны шигырьләребез, шагыйрьләребез турында уйландырып, каләм алырга мәҗбүр итте Бу свйләшү күптәннән өлгереп килә иде инде Поэзия еллар буе биктә торып, үзенең пәрәвезләр белән чорналып беткән чоланнарын ачып җилләтүгә, кояш нурында сафландыруга мохтаҗ иде Сөйләшергә чакыру гына кирәк булган икән —уяндык Чөнки бәхәстә телгә алынганча, «буалар ерылган вакыт» һәм шунысы мөһим бүгенге сүз бүген әйтелергә тиеш Иртәгә калдырып, сусыл вакытында өзмичә тәмен югалткан җиләк кебек кирәксезгә, аны кат-кат тәкрарлаудан ни мәгънә’ Р Мостафин белән В Нуруллин әңгәмәсе башлыча китап язмышына, шагыйрьләрне иң сызландырган мәсьәләгә кагылды. Китап язмышы ул шагыйрь язмышы да, ахыр чиктә шигъриятнең киләчәге дә М Вәлиев исә «Учагың сүрелмиме?», «Шигъри бушлык» мәкаләләре белән шагыйрьләр исеме артында мәш килүче соры шигырьчеләр төркеменең кәсепчелек пәрдәсен йолкып алып, аларны «каравыл» кычкырырга мәҗбүр итте Бәхәс әнә шул рәвешле кискен, шигырьчеләргә карата мәрхәмәтсез, комп- ромиссыз башланып китте Турысын әйтим, Р Мостафин һәм В. Нуруллин әңгәмәсе каршылыклы фикерләр уятты. «Шагыйрь һәм китап» дигән проблеманың шактый четерекле, укучыга мәгълүм булмаган якларын ачыктан-ачык сөйләшүгә кую. китап тирәсендә очраштыр- галый торган әшнәлек күренешләрен ачып бирү һәрьяктан хуплауга лаек Ләкин китапка товар күзлегеннән бәя биргәндә бәхәсләшерлек, риза булмаслык моментлар да бар Сер түгел, шигырь китабының бүген таралу һәм сатылу дәрәҗәсе тынычланырга ирек бирми Моның сәбәпләре әңгәмәдә шактый тәфсилле ачыла Ә менә шул хәлдән ничек чыгу, нинди чаралар кирәклеге турында сүз барганда конкрет тәкъдимнәр ясалмый, күбрәк ахыр нәтиҗәсе булмаган томанлы чишелешләр атала Аның каравы, китапка тотылган чыгым турында сөйләгәндә әңгәмә җанланып китә Бу очракта инде конкрет мисаллар да. төгәл саннар да сибелә генә Шуңа күрә, сөйләшүнең аерым урыннары колхоз бухгалтерының исәп-хисап дәфтәрен хәтерләтә Р Мостафин хаклы китап беренче чиратта, идеология, рухи байлык Әгәр дә без «керем» дигән төшенчәне промышленность предприятиеләренә дә. себерке ясаучы кооперативка да һәм шул исәптән китапка да күчерсәк, киләчәккә шигырь укып түгел, ә акчасы кыштырдавына гына сөенеп узып баручы юлаучыларны юлдаш итеп алмабызмы’ Үзфинанслау шартларында нәшрият күпмедер югалтадыр да. әмма ул «бөлгенлекне» экономиканың башка өлкәләре хисабына каплап булмыймыни’ Илебездә төрле тармаклардан килгән файданың күп өлеше нәкъ менә культуратәрбия. сәламәтлекне саклау аң-белем тарату чаралары өчен тотыла да бит инде Рухи матурлык, сәламәт аң. гражданлык сыйфатлары тәрбияләүче Китапны шулар рәтенә кертергә мөмкин Т монда үзәкләштерелгән хәл итүләр, мәсьәләнең иң югары урын- Бу бик житди эш. аны уңай хәл итүнең тирле юлларын эзләргә -Шагыйрь һәм укучы - берлеге дигәндә иң әүвәл шигырьләрнең сыйфаты беренче урында торырга тиеш Бармы соң бездә Шагыйрь исеменә лаек ир-егетләр’ Бар’ Ә шигырьчеләр урта кул такмакчылар’ һәй. болары сөбханалла гына Хәер поэзия бер заманда да андыйларга кытлык кичермәде Бүген алар күбрәк үзләренең зар елап иврүләре, нәшрият тирәсендә хәл кадәренчә нәгьрә орып маташулары йолкып ташласаң да тырышыптырмашып тамыр җибәрергә азапланган алабутадай әрсезлекләре белән билгелеләр Бүгенге тәнкыйть кыюланып принципиаль рәвештә ал арны камчылый башлагач, бу соры массаның шактый ук зур булуы да ачылды Сәбәпләренә аптырап торганда, тагын журналда дәвам итүче бәхәс ярдәмгә килде Бүген илебездә үзгәртеп кору бара, ул әдәбият торышына да кагыла Кагылырга тиеш1 Бүген шагыйрьләр дә. шигырьләр до тәнкыйть тә сынау уза Яшерен-батырын түгел, инде салмак кына классиклар баскычына күчеп баручы язучылар да. тирле дәрәҗәдәге титулларга ирешкән каләм ияләре дә бүгенге таләпләр алдында имтихан тоталар Хәтта. Г Тукай исемендәге премиягә лаек булган шагыйрьләр дә сынау узалар Киләчәккә уза алырлармы алар’ Тәнкыйтьтә түгел, академик басмаларда түгел, ә халык җанында, аның бәгырендә’ Тукайлар Туфаннар кебек, Такташлар Җәлилләр шикелле' Моңа кадәр сынауның иң -сыналган- формасы Вакыт булды М Әгъләмов сүзләре белән әйткәндә -Тимерченең авыр чүкечедәй килеп тошә Вакыт — яньчә генә • лыгы. сафлыгы очен керешкән, талантлы язучыларны үз вакытында ук күреп, күтәреп алып, әсәрләренә төпле, сүз тәменең бөтен нечкәлеген тоеп бәя биргән фидакарьләргә беркайчан да мохтаҗ булмады Бу җаһоттон. эшем буенча үземә якын булган XX йоз башы татар әдәбиятына тукталасым килә 1905 елгы революциядән соң әдәбиятта ташкын булып поэзия күторслә Гаэета- журнал битләрендә шигырьләр күпләп басылалар Аерым китап булып чыкканнары- ның да саны өзлексез үсә Укучы яңадан яңа исемнәр белән таныша тора Саный китсәң. берничә йоз фамилияне атарга булыр иде Локин Вакыт бүгенге кон укучысына аларның берничәсен генә китереп җиткерде Тукай. Дәрдманд. Рәмига Бабич Гафури турында бәхәсләр кимеми Каршылыклы фикерләр дә әйтелә Ибраһимои белән бәхәскә дә керәләр аерым моментларын инкарь итәләр яки киресенчә, хуплыйлар Локин бер нәрсә бәхәссез, ә. әр чын мәгънәсендә тәнкыйтьнең эчке сутын тоемлап язылган Әдипнең Дәрдмәнд, С Рәмиеп турындагы фикерләре безне торган саен сок ландыралар Ләкин, поэзиядә романтиклыкны төп принцип итеп алган Г Ибраһим.» Тукайның реалистик ШИНфМЛҮеМ кабул итә алмады Тукай ул безнең бәгырь Бел Ә менә тукайны халыкның җаны ю-рэ». ...................... ......зтан тгкайиы ул танымады һәм бу фикерен гомеренең ахырына кадәр үлгортм .д. Нишлисең ШУНЫ гына ассызыклыйсы килә шигърият һәм шагыйрьләр турында уйланулар НЫҢ кискен бәхвеләргә этвргон фнкер Й-ртүлориең 6.-ЗДО инде реВо.ХЮҢИЯг- кад-р үк мәгълүм традиция.. бар иде ЗО-Э® еллар*. rwiiHwMHrx яңа бер буыны ү.. и Ь .... • v. тут ■ ■' ................... М мый Болар-г Нигьмэти һәм Г Га»- Г Ни.Тмггвш Гафур. Л-РЛ-ЭМД иҗатларын ПМШН-рсп талан* «ар—ың Т ж-чжагег. ачып 6-рг— Кам «аагъяүм дар-җэда ал.риың иж.т Элюцию, - ■ азыклы мәб. м-гет-к амвлм» .c.t.a ... — -м^гатьчг.агкт и -гьт-бамәи жален иткә. -*r I !*•« түгелмени'’ Әлбәттә нарда каралуы кирәк табарга кирәк Ләкин мәсьәләнең парадоксы да шунда. Вакыт хокеменә генә ышану шигырьчекәсепчеләр очен бик кулай булып чыга Китаплары бер-бер артлы басыла томе рецен зияләр яздырып алалар Һәм. токерәләр синең киләчәгеңә Аларга бүген рәхәттә яшәү кыйммәт, ә иртәгә - күз күрер әле Бу очракта инде тәнкыйтьнең оператив сугышчан булуы зарур Тәнкыйть язучылар каршында тишкән абруен күтәрергә тиеш' Бүген бәхәс шуны күрсәтә Шокер, усал итеп, дәлилле фикерләр белой маңгайга бәреп әйтүчеләр кузгалдылар Чын шигырьне ясалмадан ялгамнан аерып бирү — поэзиянең язмышы очен борчылган һәр тәнкыйтьченең, гали мне it шагыйрьнең һәм hop укучының намус эше Шигырьнең киләчәге очен кирәк бу Әдәбиятыбыз иҗат чиста Думави Г Ибраһимои үз вакытында ук талантларга гаять сизгер тоемы белән чын Шагыйрьләрне күрә һәм аларның иҗатына бәя бирә алды Мин беренче чиратта аның -Татар шагыйрьләре - (1913) дигән хезмәтен күлдә тотам Әсәрнең язылуына инде дә үзенең принципиальлеге һәм талантларга гаять сизгер булуы белән аерылып тора Бер генә мисал Совет әдәбияты» журналының 1936 ел санында аның «Туфан иҗаты турында ■ дигән мәкаләсе басылып чыга Авыр елларда — X Туфанга яла ягу аны эзәрлекләү’ башланган бер чорда шагыйрь иҗатына тәнкыйть күзлегеннән карап (әлбәттә, кимчелекләрен дә күрсәтеп), аны X Вәли. С Мортазин ише хәсрәт тәнкыйтьчеләрдән яклап мәкалә бастыру үзе үк гражданлык батырлыгы иде Шәхес культы чорындагы башбаштаклыклар иң әүвәл әнә шундый фидакарьләрне әдәбияттан (бик күбесен тормыштан да) аерды Моңа күбрәк тукталуымның сәбәбе шунда, без хәзер чаң каккан бик күп җитешсезлекләрнең. гарип күренешләрнең тамыры әнә шул фаҗигале елларда түгел микән’’ Иҗат мәйданы бит буш тормый' Поэзия ул табигать кебек, буш урыннарны яратмый Имәннәре киселгән урманны куаклык баса Чын талантларны иҗаттан аерганда анда башкалар — талантсыз, әмма ялагай, үтә ипле мәдхияче- такмакчылар лилипутлар> ябырыла. Хәзер инде ул чор саташулы ямьсез бер теш кенә булып күзаллана. Ләкин әле тарих булырга өлгермәгән ул заман төш кенә түгел Ул елларның фаҗигаләрен дә. фәкыйрь шагыйрьләрен дә. пычрак мәкаләләрен дә күпме акылларны харап иткән әләкләрен дә әдәбиятыбыз тарихыннан сызып ташлап булмый Бүген алар безгә гыйбрәт өчен кирәк Ул чорны без никадәр күбрәк белсәк, шул кадәр киләчәктә хаталардан хали булырбыз Университетта укыган еллардан бер мизгел истә калган Безгә сугышка кадәрге татар поэзиясе турында лекция укыйлар Шагыйрьләр атала, шигырьләрдән үрнәкләр китерелә Ләкин хәтер тасмасына аларның берничәсе генә эләгеп кала алды Такташ. Җәлил. Туфан поэзиясе күңелгә сеңеп калган, башка лекцияләр хәтер иләгеннән көнендә үк шыбырдап коелып беткәннәр 30-40 еллар поэзиясеннән без бик фәкыйрь багаж белән «чыктык- Иң кызганычы, чынбарлыкта да бу шулай иде «Заман һәм шигырь» проблемасы безгә әнә шуларны да тагын бер кат искәртә. Әдәбият партиянең XX съездыннан соң гына иркен сулыш алды Поэзиягә Туфан кайтты, дөнья шигърияте трибунасына Җәлил күтәрелде Дары исе сеңгән шинельләрен дә салырга өлгерми иҗат мәйданына ашкынган көчләрдән зур бер буын шагыйрьләр үсеп чыкты 1936-1937 елгы репрессияләр һәм Бөек Ватан сугышындагы югалтулардан соң поэзия беренче күтәрелешен кичерде Шагыйрьләр турында иркенләп сөйләшергә шундый мөмкинлекләр туды ки. хәтта әдәбиятта аларны буынлап өйрәнә башладылар Без бүгенгә кадәр И Юзеевлар буыны. Р Фәйзуллиннар буыны дип укыи-өйрәнеп килдек. Хәзер уйланам шагыйрьләр буынлап, калыпланган хәлдә иҗат итмиләр бит Каләм иясе чын мәгънәсендә шагыйрь икән, аның кабатланмас дөньясы була, әдәбиятка ул үзенә генә хас яңалыклары, индивидуаль табышлары белән килә Ә без аларны тырыша-тырмаша сафка тезеп, бер аяктан атлатырга маташабыз Әлбәттә, болай өйрәнүнең бер үзенчәлеге бар. «буын» башына куелучылар иҗатына әдәби тәнкыйть тәфсилле анализ ясый (бу җәһәттән. И Юзеев та. Р Файзуллин да игътибар җитмәүдән зарланмаслардыр шәт), аннан соң башка шагыйрьләрнең фамилияләре генә диярлек санап кителә Шул җөмләдән шигърияттә үз сүзен әйтергә килгәннәр тәнкыйть күзлегеннән читтә калып, акрын гына сүнәләр Күләгәдә калган кәсепчеләр дә мыштым гына рифма калыплап яшәп яталар. Шагыйрьләр һәм шигырьчеләр арасында әнә шул рәвешле тигезлек билгесе куела Шуңа күрә поэзия тәнкыйте бүген үзенең методикасын тамырдан үзгәртергә тиеш Шагыйрьләр — шәхес, аларга мөстәкыйль якын килү кирәк Г Афзал. М Әгьләмов. Зөлфәт. X Әюпов. Н Акмалов. Р Зәйдуллин. 3 Мансуров — боларны бит һич кенә дә бутап булмый Аларның үз иҗат доньялары. шигърияттә үз урыннары, киң таралган термин белән әйткәндә • үз тавышлары» бар! Сөенеп, сокланып укый торган шагыйрьләребезгә күбрәк игътибар бирәсе калыпларга этәтөртә кертеп күңелләрен рәнҗетмисе иде Талантлы шагыйрь ни кадәрле рухи ныклыкка ия булмасын, барыбер игътибарга мохтаҗ. Саный китсәң күп түгел бит алар — бигрәк тә үзебезнең халык санына мөнәсәбәттә Заман һәм шигырь- дискуссиясе бер яктан, поэзиягә кемнәр килә дигән мәсьәләне күтәрсә, икенче яктан, кайдан киләләр дигән сорауны бирергә мәҗбүр итә Әйе. һәр заманның үз борчуы Без еш кына җай чыккан саен дөньяда җиде миллион татар бар дип мактанырга яратабыз Шул миллионнарга ничә шагыйрь туры килә икән дигән сораудан гына оялып качарга тырышабыз Җиде миллионның күпмесе татар шигырен укый икән, аны аңлый алырлык дәрәҗәдә туган телне белә икән’ — дигән сорау да җавапсыз кала Рәсми статистика да моның белән шөгыльләнми Аяныч, әмма чынбарлык күзгә карап кырыс рәвештә әйтә: Такташлар чоры узды Элеккерәк чорда илебезнең төрле якларыннан килеп, татар поэзиясенең алтын баганаларын тәшкил иткән шагыйрьләрне генә барлап карыйк әле Шигъриятебезне Тамбовтан чыккан Такташсыз. Оренбургтан күтәрелгән Җәлилсез. Куйбышев өлкәсеннән килгән Әнвәр Давыдовсыз. Казахстанда туып-үскән Нури Арслановсыз күз алдына китереп буламы соң7 Бүгенге татар шагыйрьләренең килер географиясе исә автономия- ле республикабыз кысаларына кереп бетте Бары тик татар мәдәнияте өчен гомер бакый бәрәкәтле булган Башкортстан җирендә генә әдәбиятыбызны баетучы чишмәләр, шокер, челтериләр әле Бу — әдәбиятыбызның бүгенге торышы һәм киләчәге өчен борчылган һәрбер кешене сызландыра торган хәл һәм ул котылгысыз рәвештә милли тел мәсьәләсенә килеп ялгана С Хәким радиодан ясаган бер чыгышыида •мәктәбем булса—телең дә була- дигән иде Татарстаннан читтә булган күп өлкә республика - ларда татар мәктәпләренең ябылуы әдәбиятка килүче никадәр чишмәләрне күмеп ташлады Нәтиҗәдә, татар китабының таралыш географиясе дә бик нык тарайды Торгынлык чорының ачы җимешләрен хәзер яшь чыкканчы, җаннар бөрешкәнче татырга туры килә Безгә гел тукып килделәр милли мәсьәләләр инде ахырынача. барыбызның күңеленә хуш килерлек дәрәҗәдә хәл ителде һәм аңа кире кайтырга җирлек калмады дип өйрәттеләр Ләкин сизә-күрә килдек, бу ниндидер котылгысыз тарихи процесс түгел, ә башбаштаклык нәтиҗәсе кемнәрнеңдер милли телгә исю-лск калдыгына караган кебек сәерсенеп һәм кырын күз атуыннан туган административ чаралар нәтиҗәсе иде Студент елларында яшьлек кайнарлыгы белән шул хәлләргә әрнеп-сызланып сөйләүләр дә аз булмады Әмма буыннар бик сыек булгандыр инд« үзара чәпчүдән уза алмадык Хәер, инде хәзер демократия киңәйгән бер чорда, бу хакта тирәнрәк, мәртәбәлерәк, һәм күп тавышка сөйләргә мөмкинлекләр ачылгач ти бик авыр кузгалабыз әле Әнә. яшь шагыйрьләребездә)! Ркаил Зәйлуллин да - - анымы соң инде кыюсызлыкта гаепләргә ” — зур бәхәс куптарган мәкаләсендә (-Татарстан яшьләре*. 1988. 3 сан) «ашыкма каләм әнә. сиңа да кемдер бармак яный - дип. үзенүзе тезгенли Аның белән бәхәсләшкән кебек шул ук газетаның 15 саныңда Т Миңнуллин -Кемнән куркабыз соң* Нидән куркабыз' - - дип кабаттан чакыру ташлый Бу җәһәттән. Батулланың 50 япи-лек юбилее уңаеннан биргән ихтгрвкх>-> югалган 'раи.... . -..................................... • динар иде') күрше карчыгының -Бәбкәм сак сөйлә харап игәрләр- дмтм ң . . vwpr аша. олкән коллегаларымнан берсенең әле бүген дә -авы паңны чамалап • ' члмя лап-.— дип искәртеп-ойрәтеп Йерүләре аша безнең ихтыярдай тыш канга сеңдер.-лд. Нәтиҗәдә, кайбер вакытларда кулыңнан каләмеңне бәреп төшерерлек эчке ц.-н.юрны мирас итеп алдык һәм күбебез өчен демократия хакына бара торган имрәш, беренче чиратта, әнә шул шәхси судья беләк бил алышудан гыйбарәт Мәктәп — туган тел — шигърият бәйләнеше Бер-берен алыштыра алырлык төшенчәләрне ясалма теркәргә маташу түгел бу МпЛ«Пв үз илендә укымаган татарлар әле культурабызның төрле ..лкәегиә килергә дә м»мкиииәр Ләкин шигърияткә түгел' Бу катгый инкарь ителә Поэзия канга бишек җыры белән иңдерелеп мәктәпнең бусагасын атлап керүгә үк Тукай. Җәлил Такташ Туфан шигърияте рүхыида укыган да. тәрбияләгәндә генә һәм һәр даим туган гелиен көчле тәэсир, н тоеп яш-гэндэ гг.ы и..ш,. «үитлтида Т..ИМР »■•««"■' Шигърият». ||«W Пиши. »и« күзаллый алмыйм һәм ташамыйм Милли ИИКТ..И ......................... V. |ич..үЛ «ии .иимчлм «ур- ...... 111..Г......................ЯМ» И-г-Ч- — ~ «тр-Н». Яир,.«,,». >.И. »*>»»* --Г.Р-Р-- -и—- .J Г Кимиякм Ж Тирж.».................... . -■ И--— м Г.ЛР..М «-Г™ К— Ө — татар .иүчми.рми гулмрими вүгт» кт.р '«Г- —-Г- -~л-.р В.» «ортстин шигмИру ;>»..» АГИ.П.. ...МИ ярм. ш-р» -Р— --«У <*’•» «Г» Шагыйрьләр бит аяы.марОа гуа. Калаларга килеп үләләр Бүгенге шәһәр шагыйрьләрне жыючи аеруча нефть төбәгендә калалар *'Р '•‘-‘-.ек . г - ........ мшлАЗГ а.ТМӘТ (.Казан утларыһ«р рай. театрлары... Тик нигәдер яңа Тукай-Такташлар. Кариев-Мутиннар гына күренми...» Димәк, әдәби берләшмәләрдә дә тамырдан үзгәрешләр ясыйсы бар икән әле Санны булдыру бер хәл. аны сыйфатка әйләндерү генә шактый кыен, монда һәрьяклап эзләнәсе, уйланасы бар Бәлки төп игътибарны авыл мәктәпләренә юнәлтергә кирәктер, шигъри үрентеләрне биредә күреп алып, күз уңыннан ычкындырмаска тырышыргадыр’’ Шигъриятле күңелләрне берәм-берәм барлаганда да киләчәктә бик таманга туры килер иде. Журналда дәвам итүче бәхәстә катнашучыларның бердәм фикеренчә, тәнкыйть чын шагыйрьләрне аерып алырга һәм аларны укучыга күрсәтә белергә тиеш. Бу яңа фикер түгел һәм ул гомер бакый тәнкыйтьченең иҗат кредосы итеп билгеләнде Кызганычка каршы моны бүгенгесе көндә теләсә кемне мактауга әйләндерделәр. Тәнкыйтьчеләр, әдәбият галимнәре «аһ» та -аһ» киләләр, бер-берсеннән калышмаска теләп шагыйрьләр макташалар Кыскасы, рәхәт яшибез Ә «Заман һәм шигырь» бәхәсе күзгә карап әйтә: поэзиянең бүгенге хәле мактанырлык түгел! Тәнкыйть үшәнләнгәндә шигырьчеләр үрчи, «шигъри бушлык» барлыкка килә Шуңа күрә, баллы рецензияләрне укыганда үтә төчелектән, ясалма канәгатьлелектән чырай сытыла Р Зәйдуллин сүзләре белән әйткәндә Тик җирәнсәм кемнәрдәндер. Кичерегез, Йөзләрендә тук елмаю» Иң сискәндергәне шул. яшьтәш каләмдәшләрем арасында да мактау чире, турысын әйтеп, кайберәүләргә авыр бәрелүдән курку өянәге нык сизелә Аерым мәкалә-рецензияләрдә шыплап тутырылган «фәлсәфи гомумиләштерүләргә омтылучы». «гражданлык накалының зурлыгы белән шигъриятебезнең зур казанышы булырга лаеклы» кебек гыйбарәләрне укыганда мин шигырь тәнкыйте өчен оялам. Әдәбият галиме И Нуруллин бер очрашу вакытында «тәнкыйтьче өчен нинди сыйфатлар кирәк?» дигән сорауга түбәндәгечә җавап биргән иде «Иң әүвәл, гомерегез буена рәхмәт көтмәгез, ярашырга тырышмагыз, тәнкыйть һәрвакыт эзләнүчән булырга тиеш». Поэзия хакында да шуны ук әйтергә мөмкин. Шигырь, беренче чиратта, эзләнүчән булырга тиеш Шигырь борчулы булырга тиеш! Әлбәттә, сандугач сайратып, каен шаулатып, мәхәббәт газабын җырлап та поэзиядә үз сүзеңне әйтергә була Әмма ул көйгә генә гомер финишына кадәр йөгерә алу икеле. Икенче сулышы ачылмыйча ярты юлда туктаганнар азмыни’ Ә гомер кышына кадәр каләмнәрен кулдан төшермәгән X. Туфан. С. Хәкимне алыйк' Алар—шигъриятнең йөзек кашлары, шигырьләре бүген язылган кебек яратып укыла, сөендерә, сокландыра. Алар инде киләчәк ша - гыйрьләре Хатлары, биографиясенә кагылышлы материаллар аша без Туфанны кабат ачабыз Туфан — халык шагыйре, халык бәгыре, поэзияне һәм үз-үзен хөрмәт иткән һәр шагыйрь иҗат накалын Туфаннар белән чагыштырырга тиеш. Поэтик талантлар белән укучының мәхәббәтен яулаган М Шабаев, Ш Галиев. И. Юзеевларның иҗатлары сүлпәнәюнең сәбәпләре нәрсәдә? Соңгы елларда шигъри тулпарлары салмакланган Р Гатауллинга. К Сибгатуллинга ни булды’ Тәнкыйть шуны ачарга тырышсын иде Шагыйрьләр үзләре шуңа җавап бирсәләр дә, бу — яшь шагыйрьләр өчен гыйбрәт һәм олы мәктәп булыр иде Шагыйрь үзен халыкның теле. җаны, вөҗдан авазы итеп тойганда гына шагыйрь исеменә лаек була Укучы күңелендә бөреләнеп кенә килә торган уй-теләк шагыйрь тарафыннан инде әйтелгән булырга тиеш Аның урыны һәрвакыт алда, ә бу поэзия гел генә хөрмәт һәм танылудан тормый Кыен йота-йота булса да кыйбласыннан тайпылмаган шагыйрьләребез, шөкер, бар әле Болай дигәндә, иң әүвәл телгә Мөдәррис Әгълә-мов исеме килә. Инанып әйтәм. бу инде коеп куйган шагыйрь' М Вәлив «Казан утла- ры»нда шагыйрь иҗатына карата зур. әтрафлы мәкалә белән чыкты Шуңа күрә сүзне озын-озакка сузуның кирәге юк. Шуны гына әйтәсе килә, миңа М. Әгъләмовның шагыйрь буларак борчулы җаны, хаклыкны, кыюлыкны гына юлдаш итеп алган, ярашулардан азат бунтарь кабилияте ошый. Бер вакыйга хәтердә калган: җитмешенче еллар ахырында — кайбер кызубашлар тарафыннан әдәбиятта Бабич исеменә тыю салынган бер вакытта — М Әгъләмов Тукай клубында ярсып-нәфрәтләнеп «Замандашым монологы» шигырен сөйләгән иде Үзләрен шагыйрь дип йөргән күпләрнең бәгыренә тигәндер, әлбәттә, андый хәлләр, ләкин бит аларның тавышлары ишетелмәде Бүген мирас мәсьәләсенә мөнәсәбәт тамырдан үзгәреш кичергәндә, кыю, үткен ши- гырь-мәкаләләр күренә башладылар. Ләкин күңел дигәнең барыбер рухи бозлануга күкрәкләре белән ташланган беренчеләр ягында, Ә М. Әгъләмов инде тагын да алга китте, аның бүген уянган кыюларны көтеп торырга вакыты юк Шагыйрь аларга ерактан гына борылып карап, ирония катыш елмая сыман. Килачакка барасы бар. Саубуллашыйк, йәгсз. Бездә гомумән чын талантларны күрү, күтәреп алу. пропагандалау эше начар тора Кешене урынына-урындыгына карап бәяләү чире көчле Әйтик, ижат кмчалэре уздыру кеоек бик матур традициябез бар Ләкин кайвакытта бу бәйрәмнәр бик тә уртакул шагыйрьләрне пропагандалау максатында да уздырыла Популяр артистлар катнашында үткәрелә торган мондый кичәләргә тамашачы теләп йөри Әмма андый очракта хөрмәтле тамашачыбызга фәкыйрь шигырьләрдән кыбырсып утырып, жыр- музыкадан. конферансьеның тембрлы тавышыннан ләззәт алырга гына кала Бу инде укучының поэзиягә булган мәхәббәтеннән усал файдалану һәм ул дефицит товарга өстәп бирелгән арзанлы карамель конфетын хәтерләтә Иң әү вал мондый культура чаралары чын талантларны пропагандалауга юнәлтелсен ид. Шагыйрьләр миссиясе Иҗат жаваллылыгы Шигырь язучы һәркем моны бөтен тирәнлеге белән аңлап, тоеп каләм тибрәтә микән7 Вак максатлы шигырьләр шагыйрьне дә мескенли. поэзияне дә фәкыйрьли Шагыйрь инануымча, максималист булырга тиештер Киләчәкләр әле уянмаган. Үтканнарда инде тып-тыныч. Вакыт океаны уртасында Тик без генә, хатта куркыныч* (Харрас Ә«МИ1«( Шагыйрь әнә шул чиксез бурычны иңенә күтәргәндә генә ихтирам куларга мом кин Кайберауллр ишау өчен туып. Урчу өчен чыр-чу киләдер. Чор намусын җан остенэ кугп. Уйланырга кирәк кемгәдер гГамнл Афы.т Уйлан, шагыйрь* Эзлән ялгыш, гамплжн. хаклыкны тапканчы мең кат ян. әмма тынычланма гына* Соңгы сулышкача туктамаган Грек сугышчысы шикелле. Тормыштан да йөгереп узмыйбызмы7 Куцелема шундый шик килде гЗиаяур М.«*»р«» Бу турыда да борчыл, шагыйрь Шагыйрьләр тынычланса халыкны йокы бас* дөньяны битарафлык каплый Уяу бул шагыйрь* Шигърият дигән тулпарның тгзг. н. синең кулда Шигърият язмышы халык язмышы