ГАСЫРЛАР ТҮРЕННӘН

Районыбыз республиканың кеньяк-конбатыш «гына урнашкан Оешуы 1930 елга карый, Куйбышев исемен 1935 елны бирсеннәр Ике иез мең гектардан зуррак мәйданда егерме дүрт мең иеше яши Хуҗалыгында егерме кол- моз-соя«оэ һем берничә предприятие исәпләнә Моннан утыз еллар элек, Иделдә Куйбышев ГЭСы тезелү уңаеннан, район үзеге борынгы Болгар иленең башкаласы урнашкан җиргә күчерелә Шулай ител, Идел Болгар- станының иң кадерле истәлекләре, аржтектура үрнәкләре безнең район мәйданында булып чакты Рашат Низамиеаның бер шигырендә тирән мәгънәле мондый юллар бар Кемнәрнең к уз яше булып Җемелди гаң чыклары? Болгардагы кабер-ташлар — Тари« и ыйпыл чык лары Аржеологлар ел саен бу тирәләрдә эзләнүләр алып бара 1969 елны шул мәйданда тари«и-ар« итек тур заповедник ачылды Борынгы Болгар иленең учак урыннарын күрергә теләүчеләр гаҗәп күп икән Хәзер безгә ел саен утыз мең чамасы сәяютче кило Аларны озата йорүче галимнең ниләр соиләвенә колак салыйк' — Яңа эрага кадәр VIII—III гасырларда ук бу тирәләрдә утрак тормыш алып барганнар. Болгар авылы тирәсендәге казылма табылдыклар шул «акта сойли Безнең дәвернең VII—VIII гасырларында исә монда терки телдә сейләшүче болгар кабиләләре килеп урнаша Алар моңа кадәр коньякта ярым күчмә тормыш алып барган була Болгарлар үзләренә кадәр биредә яшәгән башка «аныкларны бер власть астына туплый Әүвел яшәүчеләр арасында болгарларга тугандаш кабиләләрнең дә булуы бу бердәм лекнә ярдәм итә Идел Болгарстаны—Канчыгыш Еяропада иң алдан оеиман дәүләтләрнең берсе ул. Дәүләтнең политик, экономик һәм культура үзәге булып Болгар шәһәре санала Башкалада «ан тәяете урнаша, акча коя башлыйлар, торледән-терле һонәрләр чәчәк ага Шәһре Болгар янындагы мәшһүр Ага-базарга Рус дәүләтеннән. Урта Азиядән генә түгел, «әтта Юнан һәм ерак Кытайдан да сәүдәгәрләр килеп иори Борынгы шәһәрнең араитектурасы аеруча игътибарга лаек Араәологлар тапкан детальләрдән, шәһәрнең сакланып калган «әрабаләрпниән күренгәнчә, болгар тезүчеләр* искиткеч нечкә эәяыклы осталар булган Дәүләтнең галимнәре, әдипләре шагыйрьләре дә тирәюньгә танылган Кызганычка каршы, анарның күбәсе билгесез Әмма «Йосыф кыиссасыкн язган мәшһүр Кол Гали исеме безгә кадәр килеп җизмен Бу әсәрнең камиллеге исә Болгар әдәбиятының югары дәрәҗәдә икәнлеген ышандырырлык итеп раслый Кызганычка каршы. Болгар дәүләтенең тыныч тормышына монгол яуларының бәсью керүе зур зыян сала Рус елъязмаларында 1236 елда Болгар җирендә булып узган канлы вакыйгалар турында болан язылган . «арап булды данлы Бе»< шәһре Болгар яман дошман утыннан җәза алды карты, яше, гонаһсыз сабыйлары үтерелде, бии куп малын таладылар, шәһәрне яндырдылар, колга калдырдылар ■ Шулай да, «әтта монгол баскынкайлары «акнмлек иткән чорда да Болгар иле элеш чә мосгекыильлегех саклап кала алган Шәһәрләр геэекләндерелә. промышленное ть Р игеи үстерү, терлек асрау җайга салына, сәүдә дә бер эзгә тешә. Шәһре Болгарны ышанычлы ныгытмалар белән уратып алалар Шәһәр Европа күләмендә иң зур үзәкләрдән санала. Казан үсә башлагач кына, шәһре Болгарның әһәмияте кими, ул үзенең әйдәп баручы ролен акрынлап югалта, әмма төбәкнең көнкүрешендә сизелерлек дәрәҗәсен шактый озак саклый. Борынгы Болгар тарихы күренекле галимнәрнең, политик эшлеклеләрнең игътибарын җәлеп итә Бу кадерле истәлекне өйрәнүгә Петр I, Державин. Мәрҗани. Әхмәров кебек шәхесләр күп көч куялар. Болгар иле тарихы бертуган Чернецовлар. Саврасов. Шишкин шикелле рәссамнарны да иҗатка рухландыра Бездә бу талантларның иҗатына багышланган «Бөек Болгар иле — рәсем сәнгатендә» дип аталган махсус күргәзмә дә бар Билгеле булганча. Пугачев хәрәкәте турында әсәр язарга җыенгач. Болгар җиренә Александр Сергеевич Пушкин да килгән Совет чорында исә Болгар тарихын өйрәнүгә иң күп көч куйган кешеләрнең беренчесе итеп профессор А. П. Смирновны күрсәтергә кирәк. Ул әлеге хезмәткә гомеренең берничә дистә елын сарыф итте. 1986 елны безнең Антоновка авылына йөзләрчә кешеләр җыелды. Тирә-күрше авыллардан да. Казаннан ук килүчеләр дә бар иде Алар Бизнә восстаниесе җитәкчесе Антон Петровка багышлап ясалган һәйкәлне ачу тантанасына катнаштылар. Мәгълүм булганча. Бизнә крестьяннарының баш күтәрүе бөтен Россияне дер селкетә. Герценның ■Колоколны исә, бу вакыйга турындагы хәбәрләрне чит илләрдә дә яңгырата. Антон Петров һәйкәлен Казан скульпторы 8. И. Рогожин иҗат итте. Антоновка авылында бу хәлләргә багышланган музей бүлмәсе дә бар. Бизнә восстаниесе турында, аның 125 еллыгына туры китереп, тарих фәннәре докторы Т. Н. Вульфсон «Иреккә сусагач» исемле китап язды. Тарихтан күренгәнчә, 1861 елгы реформа Россия крестьяннарының тормыш-көнкүрешенә һичнинди җиңеллек тә китерми Ярым кол хәлендәге кешеләрне алдау, талау дәвам итә. Чыдар чамалары калмаган кешеләр, берләшеп, изүгә каршы күтәреләләр. Спас өязенең Бизнә авылында булып узган Антон Петров җитәкчелегендәге восстание үзенең зур колачлылыгы белән аерылып тора. Восстаниене бастырырга патша гаскәрләре җибәрелә Антонны атып үтерәләр. Фаҗига турында Герцен да, Огарев та язып чыга. Казан университеты профессоры А. П Щапов, бу юлда һәлак булган крестьяннарның якты истәлегенә багышлап, җеназа үткәрә. 1886 елны өяз крестьяннары кабат баш күтәрәләр. Ә 1905—1907 елгы революциядә спаслылар аеруча актив була Алар алпавыт утарларына бәреп керәләр, биналарны җимерәләр, байлыкларын яндыралар. Шул елларда төбәктә социал-демократларның түгәрәкләре оеша башлый. Тарих патша властьларына каршы көрәшчеләрдән Е. А Мотков. П. А Мартынов, И М Аббасов кебек гаярь ирләрне хәтерли. Ветеринария институты студенты Дмитрий Герджиков революцион пропаганданы системалы эзгә сала башлый Аны, кулга алып, үз иленә — Болгариягә озаталар Революцион көрәш башына Спас затоны эшчеләре баса. Әмма затон кечкенә, иске, эшчеләре аз. Шунлыктан көрәш тарихының иң якты сәхифәләре Спас крестьяннарының большевиклар җитәкчелегендәге хәрәкәтләре турында күбрәк сөйли. Большевик җитәкчеләрнең берсе Григорий Степанович Гордеев партия сафына 1916 елда алына. Февраль революциясеннән соң ул Киевтан Спаска кайта һәм крестьяннар арасында Вакытлы хөкүмәт политикасына каршы аңлату эшләре алып бара башлый Өяз крестьяннары съездында аны азык-төлек комитеты председателе итеп сайлыйлар. Григорий Гордеев Казан большевиклары белән ныклы элемтә булдыра. Алпавыт утарларын. чиркәү җирләрен, андагы эш коралларын крестьяннарга тарата. Унҗиденче елның җәендә революцион эшчәнлектәге активлыгы өчен бу төбәкне, ил күләмендә мактап. «Спас республикасы» дип тә йөртәләр Октябрь революциясенең җиңгәнлеген ишеткәч, өяз Советы Петроградка һәм Кронштадтка котлау телеграммалары җибәрә. Безнең якта социалистик революциянең җиңеп чыгуында Ф Безродное. А. Моисеев. М. Вертынская, И Нагаев. В. Мохов. Т. Саттаров. В Одинцов, Н. Брендин, Г. Белов. А Бурумов кебек ялкынлы көрәшчеләрнең роле гаять зур. Г. Гордеевны исә партиянең Казан губкомына секретарь итеп алалар Ул бөек Ленин белән дә очрашкан Бөек Октябрьнең 70 еллыгын бәйрәм иткән көннәрдә без район үзәгенең бер урамына аның исемен бирдек Совет власте крестьяннарның гомер-гомергә хыялланган җир һәм ирек турындагы теләкләрен тормышка ашыра. Өяз ак чехлардан арындырылгач. 1918 елны Антоновка авылында — коммуна, Александровскида—совхоз, Никольскида ат заводы төзелә. Егерменче еллар азагында беренче колхозлар күренә башлый. Утызынчы еллар башында Спаста беренче машинатрактор станциясе барлыкка килә Күмәкләштерү чорына хас хаталар безнең төбәкне дә читләтеп үтми. Ашыгу, процентлар артыннан куу. гаепсезләрдән гаеп эзләү кебек ялгышулар авылларның экономик һәм рухи хәлендә чагыла. Бу сөрлегүләрнең тәэсире бүгенге көннәрдә дә сизелә Шулай да утызынчы еллар район тарихында хезмәт күтәренкелеге белән билгеләнә Стахановчылык хәрәкәтенә кушылып исемнәрен данга күмгән Р Гыймадиееа М Арсентьева кебек уңганнарыбызның үрнәге дистәләрчә еллар буена акты маяк булып балкыды. Район халкы фашизм белән канлы көрәш елларында да батырлык һәм фидакарьлек үрнәге күрсәтте Район ун меңнән артык ир-егетен сугыш кырына озатты, шуларның яртысы фронтларда батырларча һәлак булды. Авыл саен һәйкәлләр куелды аларда каһарманнарның исемнәре алтын хәрефләр белән язылган Куибышевның үзендәге һәйкәл шәһәрнең үзәк мәйданында аеруча мәгърур басыл тора. Районның биш батыры — Петр Лихачев. Степан Слирьков. Александр Беркутов. Петр Гурьянов. Григорий Мошании Советлар Союзы Герое булды өчәве—Алексей Башкиров, Павел Карпов. Николай Зотов — Дан орденының тулы кавалерлары Ватаныбызның орден-медальләре белән бүләкләнгән якташларыбыз саны дүрт меңнән артык Төбәкнең йөз аклыгы булган бер егетебезнең исемен аерым күрсәтергә кирәк. Ул — патриот шагыйрь Муса Җәлил белән бергә фашистлар оясында хәтәр көрәш җәелдергән һәм батырларча һәлак булган шагыйрь Абдулла Алиш Кешелек тарихында сирәк очрый торган бу төр каһарманлык аерым игътибарга лаек Без якташлары. Абдулла Алишка багышлап зур күләмле әдәби әсәрләр дә язылыр әле дип өметләнәбез Ил үзгәртел коруларның яңа этабына, алга билгеләнгән планнарны конкрет рәвештә тормышка ашыру юлына басты Бу өлкәдә безгә җиң сызганып эшләргә кирәк булачак Чөнки район хуҗалыгындагы күрсәткечләр республиканың уртача күрсәткечләреннән калыша әле Иң мөһиме — җирнең уңдырышлылыгын күтәрү Калганнары шуңа бәйле Безнең Куйбышев районы нигездә авыл хуҗалыгы белән шөгыльләнә Илдәге бу елкәгә кагылышлы һәр мәсьәлә бездә дә бәтен катлаулылыгы белән көн үзәгендә тора Алдынгы алымнарны үзләштерергә, хезмәтне интенсивлаштырырга тырышабыз Җиребез яхшы безнең. Димәк, барысы да кешеләрнең хезмәткә мөнәсәбәтенә бәйле булып кала. Үрнәк итеп күрсәтерлек, киләчәктә маяк итеп файдаланырлык хуҗалыкларьФыз да бар .КИМ» нәсел заводына караган җирләр, мәсәлән, ел саен әйбәт уңыш бирә Үткәй елгы кәйсез көздә дә бу коллектив гектардан 22 центнер ашлык җыел, дәүләткә икмәк сату планын уңышлы үтәп чыкты .Лихачевскии. совхозындагы уңганнарга да үрнәк итеп карарга була Кыскасы, өйрәнерлек ысуллар, алдынгы гөҗрибә бар Хәзер бригада һәм гаилә подрядына күчү алымын алга сөрәбез Ничек тә һәркемнең шәхсән кызыксынып эшләвенә ирешәсебез килә Кызганычка каршы, район хуҗалыкларына белгечләр җитми, соңгы елларда яшьләрнең читкә китүе бераз кимеде кимүен, әмма бөтенләй туктамады әле Шуңа күрә без хезмәт кешесенең күңелен күрергә тырышабыз, иң алдан көнкүреш шартларын яхшыртуны күздә тотабыз Яшь гаиләләрне, белгечләрне өйләр белән тәзмин итү өчен торак тезелешен киң җәелдердек Бу эштә районның читтәлеге. юлларның начарлыгы комачаулый Бу бәладән котылу өчен тезелеш материаллары ясый торган хуҗалыкарә предприятиенең куәтен арттырырга булдык Кайбер колхоз-совхозләрның үзләрендә до кирпеч заводлары салына Тимер-бетон әйберләр ясау цехын да үзебездә булдырачакбыз Шулай итеп, акрынлап районның йөзе үзгәрә, яңа өйләр, мәк гәпләр. Культура йортлары, больницалар сафка баса, юллар тәзекләндерелә Күргәнегезчә, районның һәр тармагында тирән үзгәрешләр кегеле Без бу бурычларны. һичшиксез, үтәп чыгарга тиеш Шунсыз заман таләпләренә җавап бирү мемкин түгел Редакциядән. Хөрмәтле укучылар! .Татарстан — туган төбәгем» рубрикасы укучыларны республиканың һәр районы белән якыннан таныштыруны максат итеп кунган -де Журналыбызның бу санында сез әлеге сериядән соңгы чыгышны укыдыгыз Вакытында илтифат итми калганнарга ярдәм йөзеннән, кайсы тәбем турындагы мәкаләнең кайман тач (N9 11), Азнакай (N9 12). 1,17 (N5 U. Ь„"-' Г* ■’> 3,- ■ (* ’> Ь~ '* ................... <ж Л. п.,р., ,« 3). «М М.Р». (нт П Алабуга (N9 5). Менделеев (N9 6). Югары Ос пан (№ 7). Ку-бышев (№ В) дип ышанасы килә 1985 ел: Октябрь районы турындагы мәкалә (№ 6). Чистаи «_аоә 0). Чүпрәле (№ 9). Зеленодольск (N9 10). Арча (N9 II), Сарман (N9 ! 2) 1986 ел: Кукмара {№ I) Буа (№ 2). Әлмәт (N9 3) Тукай г (N9 4). Әлк- (N9! 5). Әгерҗе (№ 6). Лениногорск (N9 7) Мамадыш (№ 8). Бөгелме (№ 9). Аксубай (№ 10). Бал-