ХӘСӘНИЯ. МӘДРӘСӘСЕ

1903 елның көзендә. кадимчеләр һәрбер яңалыкка, хосусән, заман рухымдагы азмы-күпме үзгәрешләр кертелгән мәктәпләргә аяк терәп каршы торган вакытта Уфаның хәзерге Нуриман һәм Лесопильная урамнары чатында, татар җәмәгатьче легеннән җыелган акчага салынган ике катлы бинада. .Мөхәммәтсабир хәлфә Хөеөиоа тарафыннан, шәһәрдә моселманнар өчен икенче уку йорты .Хәсәния, мәдрәсәсе ачыла Беренчесе — 1887 елда Хәйрулла Госманов нигезләгән .Госмания. Мөхәммәтсабир әл-Хәсәни 1865 елда Самара губернасы Богырыслаи өязе авылларының берсендә ярлы крестьян Мөхәммәтҗан гаиләсендә дөньяга килә. Башлангыч белемне туган якларында ала. соңыннан Троицкига килеп. «Мәдрәсәм Рәсүлия.дә (1884 елда ачылган) Хәлил хәлфә Зәйнидә укый, шунда ук берничә ел мөгаллимлек кыла. Ул гарәпчә, төрекчә яхшы белгән. Шәкерт вакытыннан ук казах арасында зур абруй казанган. Дәүлөкән мәктәпләренең берсендә рус теленнән имтихан тотканлыгы, белем даирәсенең киңлегендә укытучыларның исе киткәнлеге мәгълүм Дөнья әдә бияты һәм Европа педагогикасы нигезләре белән җитди кызыксынган Боек Октябрь социалистик революциясе көннәрендә М. Хәсәнов большевиклар га теләктәшлек күрсәткән. Күренекле татар язучысы, галиме Р Фәхретдинен 1924 ел ның 13 апрелендә якын дусты, каләмдәше. .Идел, газетасының нашире һәм баш мөхәррире Г. Гомәровка язган хатында «Уфада Сабир әл Хәсәни, берәр ай кадәр мкыг авырып йөреп, дөньядан күчте вә 29 шәгъбан дәфен ителде Бер биргән кы зыидан башкалары яшьләр вә уку берлә мәшгульләр иде Дөньясы да бик иркен түгел иде...» — ди. М. Хәсәнов, бигрәк тә 1905 ел революциясеннән соң. үз мәдрәсәсенда укыту оештыру тәртибе ягыннан берникадәр үзгәрешләр керткән иҗекләп уку методы ■ваз ысулы белән алмаштырыла, уку башы һәм азагы билгеләнә, дәресләп укыту, дәресләр арасында тәнәфес ясау, укуны тәмамлагач имтиханнар үткарү гамәлгә ашырыла. Мәдрәсәнең аскы катында ике сыйныфтан торган 4 еллык башлангыч мәктәп урнашкан. Өске катта — өч сыйныфлы. 3 еллык урта мәктәп, шунда ук шәкертләр торагы һәм Сабир хәлфә үзе сабак биргән .дәресханә» бүлмәс* 1906-1907 ел лар революциясе вакытында .Хәсәния» мәдрәсәсе халык тарафыннан киң таныла башлый. Белем бирү күләме буенча да «Хәсәния.дә берникадәр үзгәрешләр ясала схоластика бераз йомшартыла. татар теле укытыла, дөньяви фәннәр (хисап, гтогра фин, тарих, анатомия һ. б.) өйрәнелә башлый Мәдрәсә халыктан алынган керемнәр исәбенә яши (химая итүчеләре Фазлулла һәм Әхиярулла сәүдәгәрләр), чөнки патша хөкүмәте татар мәдрәсәсенә бөр генә тиен белән дә ярдәм итми. Столыпин реакциясе елларында күп кенә мәктәпләр һәм мәдрөеалөр ми* -тен ион яшерен күзәтүләр оештырыла, укытучыларны мәдрәсә бииасыаиаи чыгармыйча, тентүләр үткәрелә. Тентү нәтиҗәсендә бик күп хатлар, китаплар һ-м дәрөелмяяр җыеп алынып, мәдрәсәләр ябыла, яңа ысул белән укытучыларны я»әбгрт-ү рнжл-тү лар башлана. Милли мәктәп мәдрәсәләрне чикләү, кысулар чорында ла .Хәсәния» мөгаллимнәре туган телне, дингә бәйләнеше булмаган бүтән фәннәр укытуны дәвам иттерәләр. «Хәсәния, не тәмамлап, халкыбызның мәдәният* һәм мәгарифе тарихымда сизелерлек хезмәт күрсәткән шәхесләр арасында Татарстанның халык азучысы. Г Ту най исемендәге Дәүләт премиясе лауреаты Нәкый ага Исәнбәт «Хвсания.даи сон «Галия» мәдрәсәсендә һәм Казан дәүләт уиияер фа югары уку йортларында эшләгән өлкән пөдагоггалим Мәгъдән ага .Мәһәдиеа (аңа хәзер 93 яшь), мәктәп укытучылары, совет, партия эшлеклөләре бар .Хәсәния, мәдрәсәсе 1920 елның маенда Мөхәммәтсабир Х-сәнпв һәм башка мөгаллимнәр тарафыннан Уфа шәһәр халык мәгариф* бу *«■ т «арама 1ыяа таг шыры ла. Монда берничә ел татар башлангыч мәктәбе ашли > - 1*--» •=■ «м сында татар китапханәсе оештырыла. Хәзер биредә шәһәрнең -1*— раВомымдагы 6 китапханәсе урнашкан Димәк, халыкка мәгърифәт бирү традицияләр, дәвам ит.