ХӘСӘН ТУФАН ХАТЫ

1956 елның июнь ае Хәсән are Туфан НоеостЛирск елкәсеноң Устарка районымдагы Покровка авылында тора Бу авылда алар — бирегә җибәрелгәинер — барькы 25 «аша Араларында югары белемле физиклар агрономнар, биологлар, «иминләр. фән «а-д- датлары, атаклы галимнәр бар Хәсән ага әйтмешли, Фәннәр академиясенең филиалым ачып җибәрсәң дә була. 1955 елны аларның күбесе реабилитация алып туган айларыма кантын китә 1956 ал башына биредә нибары биш кеше кала 1956 елның 19 мартында СССРның Генеральиы- прокуроры карары белән Туфан да гаепсеэгә утыртылган дип табыла, тулысымча аклана һәм иреккә чыгарыла Бу карарны аның кулына 9 апрельдә тоттыралар Әмма нәкъ шул чакны Покровка авылында һәм бетен районда карантин игълан ителә — дуңгызчылык фермасында ваба (чума) авыруы башлана Хәсән ага әзелеп-әзелеп туган ягын сагына, бәргәләнә, суккалана Әмма карантин бик кырыс — справкага кул куймыйлар Справкасыз исә үл бер адым да читкә атлый алмый. Әнә шул вакытта шагыйрьнең кызы Галустән адресын белеп каләмдәшләреннән беренче булып Туфанга аның күптәнге дусты Габдра«мам Минским «ат яза Хәзер уку чыларга тәкъдим ителә торган бу зат шуңа җавап рәвешендә язылган Хат Туфанның иҗат лабораториясенә үтеп керергә момкинлок тудыра Монда безгә күптән таныш булган, «әзер инде классика дәрәҗәсенв күтәрелгән шигырьләрнең беренче варианты китерелә. Яңа, безгә бетенләй таныш булмаган юллар да бар Билгеле булганча, Хәсән ага иң авыр шартларда да иҗат итүдән туктамый Лакин аның иҗат активлыгы һәрвакытта да тигез түгел Мәсәлән, 1947 елгы күтәрелештән соң аның иҗат активлыгы түбәнәя бара 1953 елны ул бары берничә шигырь аза 1954 елны— берне дә язмый 1955 елның башында абыйсына язган «атында ул әдәбияттан читләшүе бер юл да язалмавы турында ачынып «әбәр итә Әмма берничә айдан ул яңадан канат ланып, илһамланып яза башлый Иҗат активлыгының иң югары ноктасы— 1956 елның язына, ягъни иреккә чыгып. Покроакада яткан чагына туры килә Бу вакытта Туфан үзенең иң кечле, иң җитди, әдәби яктан иң камил әсәрләрен яза Шуңа дә Туфан иҗатындагы бу чорны Пушкинның Болдино козе белән чагыштырырга мемкин (Пушкин да бит карантин аркасында авылда калырга мәҗбүр була) Хат шул чордагы Туфанның кичерешләрен, аның деньяга карашын, уи-фимерләрен күз алдына китерергә момкинлек бирә Бу «атны миңа Габдра.ман ага Минский үзе исән чакта биреп калдырган иде Аның оригиналы язучының шә«си ар«ивында саклана

Бу ни хәл. Минский, аптырадым инде йо|ык катнаша торган «^рәр матны юарга утырдым исә ә йорәк катнашмаганын ята да алмыйм. алла кайдан шунда кот- мәгәндн. уйламаганда (миңа шулай тоела» тота да берәр туасы шигырьнең аккорды нңрын ’ - . . Аны билгеле, шул хәлендә тотып калырга кирәк югыйсә бераздан ботенлай югалуы, шул табигый хәлен югалтуы, эхо рәвешендәге ерак тонык яңгыравы гына нчен билгеләнгән вакытны үзенә тартып ала Кичә менә сиңа язарга утырган илт м тагын шундый «М| Кем ул шакый JUNITUH злифбасын’’ Әдәбият тарихына калуы момкин Хат языласы кәгазьгә шуны теркәргә керешәм күп вакытта ул ..ккорд «а-н-ңд- генә калмыйча үзенең янына бүтон кигәкл.трен җыя бәген хвлто килә Днмэк кат Сиңа сөйлисе, язасы сүзләр күп. төрле, озын, чиксез. Минский Берничә кат язарга җыенып каралым Языласыларның һәркайсы үзенә урын алырга тели һәм барысы берьюлы кузгалып, хәтерне чолгап ала Ә аларны һичбер юл белән хат эченә сыйдырып бетерерлек түгел Ә кыскартырга. Энгельс әйтмешли, кыска язарга, вакыт юк. вакыт аз Менә шуңа бу хатны, язарга теләгәннәремнең сайланмасы итеп түгел, күңелдәге чиратта алданрак урын алып өлгергәннәренең кайберләре рәвешендә генә язам Бу хатка урнаша алмый калган өлешен үзем белән бергә — сиңа йөрәктә алып кайтам Язасы сүзләрнең күп булуына, әдәбият мәсьәләләре буенча биредә фикер алышыр кешем юклыгы. 6 елдан бирле гомумән, ана телендә сөйләшер кешегә очрый алмавым кебек якларның да катнашы бардыр Әгәр миңа Нинди ихтыяҗың бар сиңа беренче буларак ни кирәк?»—дисәләр — Яхшы шигырь кирәк* Жан азыгы булырлык шигырь укыйсым килә!—дияр идем Мин шул озын- еллар эчендә бары берничә генә яхшы, чын мәгънәсендәге яхшы шигырьләргә очрадым Аларның берсе — син аны юрый алмассыңдыр — М Максуд шигыре1 Сугышның Кырымнан китүе күренешләрен чагылдырган шигырь Күптән инде, лагерьларның берсендә, үтеп барышлый гына күздән кичергән идем Сугыш чорындагы шигырь- ләребезнең иң яхшысы тойгысын калдырган иде Бу язда Җәлилнең ике томы килде Моабит дәфтәрләрендәгеләрнең күпчелеге — җан азыгы Безнең кечкенә Җәлил нинди зур үскән ул шигырьләрдә! Безнең поэзиядә әле тагын нинди югары сыйфатлы алмазлар бардыр* Мин өйдә түгел, чорымдагы әдәбиятыбызның 5 процентын гына да күздән кичерә алганым юк әле минем О алда мине нинди зур шатлык көтә менә зур. матурлыгы белән зур парк-бакча Анда безнең туган җирнең бөтен агачлары куаклары, чәчкәләре, гөлләре бар Мин анда 16 елдан бирле булганым юк Менә шул озын чордан соң аның эченә ке- рәм* Анда миңа танышлар калган иде О. алар ничек зурайган үскәннәр инде* Менә бу төштә проза туйралары проза элмәләре, карамалары һәм юкәләре үсә иде Туйралар инде имәндер алар инде үскәндер Ә бу төштә шигырь каеннары-усаклары. алмагачлары, сәрвиләре сиреньнәре һәм шомыртлары калган иде Алар инде ничек күкрәп чәчәк атадыр Ә бу якта тәнкыйть, сатираюмор миләшләре, баланнары һәм өрәңгеләре дә тамыр җәйгән иде Алар инде ничек ныгайгандыр’ Ә яңалар* Мин кайтып күрә алмый йөргән чакта күтәрелеп үсеп чыккан, әле мин күрмәгән яшьләр-яңалар! Бу мин — Тарих — Сиңа ни хирәх?.' МИН МОНЫ КИЧӘ ТӨНЛӘ Казан урамнарында йөргән чагымда үз авызымнан ишеттем (Хәзер һәр көнне шулай хыялда Казан урамнарында йөреп кайтам инде) Шул юллардан башланды да китте Һәм у шул хәерсездән аерыла алмадым Хаттан аеруы өчен җәзалыйм мин - Давыллар да җирдә, сугышлар да. Әйтерсең лә берни булмаган: Варфоломей төнендәге сылан. Битараф ай тыныч, тын һаман Нур сибә ай куйга һәм бүрегә. Бар да инде яхшылар гүя, Моабиттә асып үтерелгәннәр Яшрен гүрдә ятлыйлар гүя'.. Ай болытлар арасына керде Утлар сүнде Торлыш йокыда Кыр ягыннан шәһәргә җил килә. Юлда тузан туздырмый гына Урмандагы чәчәкләрдэндерле. Җил мәйданга бал исе ташый Соңга калган юлчыдырмы, кемдер. Тын шәһәрнең диварын шакый Ишетелер дип шакыйдыр ул, бәлки. Берәр утлы-уяу кешегә Шакый һәм ул күптән түгелдәге Таныш хәлне искә төшерә л каралама хәлендәге бөтенлеккә килгәнче. аны—менә шул ук хәлендә сина кайта тор — Кем ул шакый ә индан әлифбасын? Кем ул анда! Сиңа ни кирәк? — «Бу ди ул,— мин. Тарих, мин. чордашым. Улларымны йөрим мин эзләп . • Исемнәрен атый — Гали. Вәли Кече Галим. Олы Галимҗан Берэрегездә берәр хәбәр, бәлки. Сәлам бардыр алар ягыннан? — Тормыштан син. Тарих, артта ласа. Капканы син белми кагасың Хаклыкны ич инде мәйданнарда*— Ил алдында яклый аласың! Ташла, Тарих, хәтәр әлифбаңны. Диварларда шакынып йөрүне: Халык инде тотты, асты аны,— Улларыңны упкан Диюне.' Ә Ай белми, мәктәп һәм төрмәләр. Гүя бар да яхшылар инде. Әйтерсең лә яшерен каберләрдән Алтын ирләр кайттылар инде* Минем билгеле алариың барын берь аша үткандэ корычланган күңел балкх күрми тордым мин сезне туганнар' һәм «и» Далаларын. чулен, Себереп Тик курмәдем. Илем, Курмәдем мин җирнең синнән бутан Сагынмаска мамкин тугелен! Кимсетмәде мине, читләмәде Җир йөзенең һичбер имәне Тик берсе дә миңа сезнең кебек. Улым! Бәгърем.' Бәбекәм!— димәде Карагаен курдем тайгаларның. Усакларын курдем У саның Тик синең кук сагындырганны мин Курмәдем бер илдә, курмәдем бер җи Курмәдем бер кайда. Усагым! Әйтик менә бер кытыршы шигырь күпчелек өчен анда аны уку азабыннан, бер нәрсә ди юк кебек Әгәр ул «шигъри» иҗат потенциалы бар кеше тарафыннан тудырылган икән — ул потенциал кайбер кисәгендә генә булса да чагылмыйча кала ал мый Тик аны күрә белергә генә кирәк 1039 елда бугай Вашкортстаннын бер шигыре очрады Бригадир кыяр һәм башкалар турында Авторы — Мостай (бу исем колакка кергәне бар. тик укыганым юк иде) Шул шигырь кисәгендә ап-ачык бәрелеп тора бу — язачак' Башыннан сөя се. -әйдә, икеләнмичә әйдә'» дип хат яласы килгән иде Шуннан бирле аны бүтән укыганым юк иде Үткән ел рус әдәбиятында кайбер (тәрҗемәдәге) әйберләрен күрдем Алар минем ялгышмаганымны (боже мой. нинди озын сүз') раслыйлар Безнең поэзиядә дә шундый хәлгә юлыктым Моннан дүрт еллар злск .Совет әдәбияты-ның 1949—51 еллардагы берничә санын кулга төшергән идем Анда минг бик нык кызыксындырган яңа исемнәр Ә Давыдов С Шакир. 3 Мансур һәм тагы берничә шактый ометлеләр бар иде Ә. Дайыдон -Безнең авыл» һәм -Москвада-сында ирекле шигырьгә тәҗрибә ясый Ритм — кытыршы Ләкин бу шигырьләрдәге оригинал поэтик фикерләр тойгылар эчендә, һичшиксез шагыйрь, ерак бара алачак шагыйрь барлыгы ачык күренеп тора иде Раз шундый матур (шигъри) уйлый бела димәк кытыршылыклармы җиңә- чәк шул ритмик тәҗрибәләр дә ул шагыйрьгә лазим булган музыкаль сизгерлеге яхшы икәне чагылып тора С Шакир һәм 3 Мансур да шундый ук - талантлы яшьләр дигән шатлыклы эзләр калдырганнар иде Алар өчесе дә шул беренче адымнарында ук инде үз тавышлары (үзенчмвк ларс) булачакны сиздерә иделәр Шуннан бирле аларга шигырьләренә очрый ая Тик күптән түгел. »Сов Татарстаны »ның миңа килеп җитә алган кайбер сайка- рырик 6.IXT.IA. з Мансур Рчсс.и »ургс««« Т~И Мука бу -са« ааыгм' Л.ааа.а. шулкадәр зур һәм матур — кызык Артык авыр сәгатьләрдә нигә бер ярты гасыр соңрак тумадым икән- дигән чакларым булды Ә чынында безнең бу кабатланмас чормын дөресе гасырның — тарихта беркайчан да булмаган бөек вакыйгаларга бай. титан гасырның бер яшәүчесе (жителе), шаһиты һәм салдагы булуымны чиктән тыш зур бәхеп-м итеп исәплим Моны, бәлки, түбәндәгеләр тулырак итеп әйтә алырлар Байракларда — кырлар, гөлләр исе. Киемнлрдл — поход тузаны Сугышларын. давылларын кичеп Үтеп киттек иске диньяны Туры килде безгя көн итәргә Кешелекнең олы юлында Халыкларны бәхет илләренә Алып килгән ирләр чорында Бу еллары, ахры, юлыбызның Истә калыр күпкә. озакка Кайтасыбыз килер күбебезнең Киләчәктән, бәлки, бу чакка Кайтарасы, бәлки, кардәшләрем. Кабатлыйсы килер бер конн.. Яшь гомернең зәңгәр чәчәкләр, н Кабатлыйсы килгән шикелле* Илтмәсә дә безне бу көннәргә Тагын бер кат юллар яңадан Без төзегән боек һәйкәлләрдән Йөрәкләргә кучеп бу заман Ашкындырыр тыныч походларга Безне дәвам итүчеләрне’ Бу гасырның аргы якларына Бездән сәлам илтүчеләрне* (■Киләчәккә китеп барышлый-двн) Нигә шулай ашыгасың, йөрәк’ Юлны күбрәк үтәр өченме’ Киләчәккә җитәр өченме Боек мкияр ягына күз төбәк , Кайда шулай ашыга соң йөрәк Бәлки аның гомере кыскадыр Ашкынадыр алгы коннәр.-ә УЛ баш куйган әәңгәр гөлләргә Кара елан, б-мки. поскандыр Бәлки аның гомере кыскадыр • Кара, күзем. туйганчы кара һәрбер көннең — аерыл, тлег бир" һзрбер көннең — алтын эзе бар* — һәр яңа көн бутәмчә яңа* Кара, күзем, туиәвнчы кара* Мзңгелекмеч шушы r«u»wb Аерым төстә балкып һәр иртә Алгым әзләр калдырып китә Бе/мең бөек азлыбыз өстемдә. Мәңгелекнең шушы төшендә Җилләремдә аның гөлләр мсе. /илләрендә Кешегә сәламт Матдә момда кеше хәлемә ирешеп, Дәаам итә үсүдә һамим Матдәдәге мәңге үзгәрешме» Ләм китү киштәлегендә. Яшәү. Җирдә килек юлында КИҢ горизонтлар ачык күренә торган биеКЛ' ККә күтәрелик Гүяки XX съезд трибунасында безнең Такташ та бар Башларымча* миде стэ яшәгәч К«М итеп СВЙЫЙ Күптәнме беэ -кыйбла- дусыбызның киңәше һәм рөхсәтенә кадәр, ябык хәлдә калдырам Бәлки ул иптәш исәндер, исән калгандыр бәлки ул Такташ образы алдында: Җаным белән ышыклап алып чыктыл һәлакәтләр аша мин сине, — дип үзе әйтә алыр Язучының миссиясе сафта сафның алдынгы сызыгында бару гынамы’ Алай гына түгел сафны — аның разведчигы хәлендә диимме.— алдан каршыларга да кирәк ич?! Әллә кирәкмиме’ Әйтик менә Өченче сугышка каршылык идеясе безнең өчен коммунизмның Җир шары күләмендәге хаклы тантанасы өчен кирәк, бик кирәк Әле коммунизм илләре ягына кереп җитмәгән халыкларны турыдан-туры өндәү көне иртә әле Без алар йөрәгенә сугышка каршылык идеяләре аша керәбез Коммунизм идеясен алып керәбез Капитализмның яңа сугыш турындагы лыгырдавын актуаль нәрсә итеп алабыз Бу — бер чара Ә бу чараны безнең максатыбыз һәм гуманизм, йола, аралый, билгеле Ә бит мин Җир йөзе тормышыннан (ул инде үзенең диалектик үсеше юлында мәңгелекнең менә шушы төшенә — XX гасыр уртасы дигән төшенә килеп җиткән тормышның) бер кешесе, бер шагыйре ласа! Уйлый торган матдәнең (материянең) — кешелекнең һәм аның тормышының инде кайда җиткән һәм иртәгә кайда булачагын, аның реаль хәлен ачык күрә алмасам. тотынып, ияреп кенә барсам (бу бик җиңел), минем кыйммәтем дә шундый гына ласа! Ә реаль хәл сызыгында тору — җаваплы һәм авыр Диаматны белеп җиткермәгәндә уңай иде.— әзергә хәзер буларак рифмала да рифмала' Ә минем җан — акыл алдан каршылауга килгәндә, күбрәк, ераграк, алгарак та чыга Нишләтим соң мин ул хәерсезне! Нәкъ шунда сине Гегель сагалап та ята. ә аның артынды сине, цитатачы-дог- матчылар көтеп утыра Гегель ягында ук икәнең күрү белән, ике арада һиЧбер берләшә, кушыла алмый торган ара барлыгын шәйләп-нитеп тормыйча. -Фаш» итү бәхетен көтеп яталар -Караул' Идеализмга керде'» янәсе Сезне — үзеңне һәм Сәлимәне 1 — искә алып, сагынып гомер кичердем Сезнең йөрәгегездә җанны җылытыр урын барлыгына ышанып яшәдем Синең бу хатың миңа шул җылыларны алып килде Минем сезне котлыйсым, рәхмәтлисем килә Ни өчен’ — Сез икегез дә табигатьтәнме. тормыштанмы, нәселдәнме (дөресләрен эзләргә иренгәнгә шулай күп сүзләр белән әйтәм) кайсыннандыр, бәлки барысыннан бергәдер.— дөньяга матур җан. матур йөрәк, алып килгән өчен' Бәлки мин бераз эгоистмындыр да мине — югалтылган кешене, югалтмаган нарның йөрәкләрендә сакланган эзләр буенча гына күз алдына китерә алган яшьләр (Гөлүс 2 һәм аның яшьтәшләре) каршында горурлана алам күрәсез, минем якыннарым дусларым, юлдашларым нинди кабатланмас әйбәт кешеләр' Кадерле хатларны укуда мин уйланылмаганча эш итәм хатны уку бәхетен озынайту өчен (дер бу бәлки) беренче ноктагача укыйм да. торып китеп йөренәм. уйланам Алдагы (әле укылмаган) җөмләнең эчтәлеге турында юранам Шул арадагы кайбер кичерешләрнең эзен дәфтәргә төшерәм Шул рәвештә хат гүяки искиткеч бер мавыктыргыч әсәргә, сюжетлы әсәргә әверелә Хатыңның беренче җөмләсе саумы, брамат' Таныш аваз — Мокамай (Такташ) авазы! Мин менә яңадан безнең күтәренке, язлы, тирән дуслыклы, гадилеге белән биек (Такташка карата әйткәндә биек кенә түгел, ә бөек тә булган) яшьлегебезнең давыллы, дискуссияле, хәтта тантаналы әдәби кичәләре уртасында' Шул кичәләр арасындагы җылы очрашулар, укышулар, киңәшүләр өстәле әйләнәсендәге юлдашларым, чордашларым янында* Берничә минут эчендә гүя бер тулы роман аша үтеп чыгып, соңгы күрешүләргә — Бакудан килгәнеңдәге очрашуларга барып җиттем Әгәр син. Минский, (миндә син ничектер, исемең белән түгел, фамилияң белән яшисең) шул беренче җөмлә астына кул куеп, хатыңны шул ике сүз белән генә тәмамлаган булсаң да.— (мин моны шаярусыз әйтәм) барыбер синнән зур. тулы бер хат килгән итеп хис кыла алган булыр идем' Син бит бу урында, гадәттәгечә әйтик, кадерле Туфан, дию белән генә дә чикләнә алган булыр идең — һәм бу сүз миңа әле бер нәрсә дә әйтә алмаган булыр иде Менә бу — безгә кирәк нәрсәне тагын бер кат раслый шаблон ничек көчсез' Оригинал — ничек бай' Ә оригинал ул Салима— Г Минскийнын хатыны : Г«лүс. Гули — X Туфанмын кызы уйламаганда, экспромт рәвешендә, туачак ботеннең лейтмотив хәлендәге бер кисәге булып туа Безнең — иҗат кече дигән нәрсәбез аны уйлап тормыйча тота да. гүя койнең төп. нигез аккордын игълан итә. яна әсәргә юл ачып җибәрә Кайбер вакытта ул аккорд хәлендә генә калмыйча, шул ук вакытта бер бөтен хәлгә килә (-Козырь туз» зур шигырь язып утырганда, кайдандыр килеп чыгып, берничә минут эчендә эш арасында туган иде) Хәтерлисеңдер Такташны менә аның борын салынган- чоры кинәт юкка чыккан Ул күтәренке, уйный, шаяра, шаркылдый Бүлмәләргә, урамнарга сыймый йөри Димәк. тиздән деньяга яңа бер шигырь киләчәк Ул инде иң якыннары белән уртаклаша туасы шигырьнең кайсыдыр бер тешеннән (бер вакытта да мин аның беренче строфасыннан башлаган чагына очрамадым) күбесенчә уртасыннан кинәт туган аккорд хәлендәге бер-ике юлын яки строфасын укый (күңелдән кәгазьсез) уртаклаша киңәшә Аның шул беренче юллары гына да безне канатландыра шатландыра һәм безнең бу хәл аның үзен ныгыта, рухландыра иде Такташ белә иде бу чакта коры башлар, цмтатчылар белән уртаклашырга ярамы* алар шигырьне туганчы ук ботарлый башлаячаклар буачаклар Ике-өч кон шул күтәренкелек белән йөргәннән соң. Такташ инде язарга утыра Исеңдәдер, аның һәрбер яңа шигыре ул чордагы Казан әдәби тормышымда матур бер вакыйга хәленә әверелә иде Тагын шундый бәхетле хәлләр кабатланса, яңа Такташлар туса иде' Син мине.м күз алдымда һаман шул яшьлек көнебездәге образыңда басып дым Берничә кат сорап та карадым, җавапсыз калды Ахырда бу -тылсымлы (заколдован) боҗра»дан чыгар өчен, калган 6 елга якым срокны ихтыярлы (добровольный) үлем белән алмаштыруны с.рап яздым (башкарган вакытта үлми калу һич мөмкин булмаган берәр иң мөһим хәрби яки ф-.кни-гыйльми ладаннсне — идарә ителә торган торпедада яки аэростат ракета һ б үтәү эшен» бик К1.111.1К1ЫР1КХ >••»-• бер шигырьгә тарыдым кл оашмы тогым »тто» Мин инде 1 иче июньнән бирле- колхоздагы эш белм саубуллашкан хәлдә тик тинга дучар булды Чума Хайван» кынычлы түгел Карантин җитди күрелә Район гына түгел, область ничек тынычландырырга’ Белмим IKK 1»1 ......к. ткк -“• II VI м торасың тез чандыр җиңел хәрәкәтле егет пальто кепка (кыии ак туфладә Ачык, ярым елмаюлы йөздә — тыйнак җитди акыл чагыла Син безгә безнең сәнгать-әдәбият өлкәсенең кадрларга уңышлы үс.- торгам төбәгеннән — Оренбург-Әстерхан төбәгеннән килдең Без сине оныталмадык безнең әдәби гаиләнеке безнең туган безнең юлдаш икәнеңне бер караштан, ярты сүздән хис иттек (ә бу > рак кемнәр кабатланмас көннәрдәге хәл. әйтерсең, эле дәвам итә Гулянең сине һ.»м Сәлимәне бг|я-нче тапкыр күргәндәге хәле — шул ук — беренче караштан тану түгелмени ’ Бу бит Минский мин — Туфан Гуляда дәвам иткән Туфан1 ) Әгәр берәүне безнең кадерле сизгеребез Такташ кулы оценить иткән икән әдәби - булгариннарның-' — Такташлы чор телендәге шартлы мәгьнәсенда әйткәндә тугыз кат мосагидерәге ’ дә бу туганлык хисен сүндерә һәм үтерә алмый иде һәм күрәсең. заман шаһит — сүндерә алмалы Сии бәхетле халыкның үзе белән бергә сугышта булгансың Мии була алма җибәрүне) Җавап килмәде — -Тормыштан отыш белән, яхшы исем белән китәргә телисең' дык. шул кара көеңдә кал синең аклану — безне гаепләү булачак Аларның кемнәр икәне ул чорда ачык түгел иде - - (Хатның буш калган 45 нче биттән бирегә күчтем Язып бетер, а.тоадь үз эшләрем белән ген.» вакыт үткэрәм