Безнең календарь

ИБРАҺИМ ХӘЛФИННЕҢ ТУУЫНА 210 ЕЛ Әлфиннәр династиясе г*>ер мәгърифәтчелеге һәм иҗтимагый фикере тарихында тирән эз калдырган Бетен гомерләрен гу халыкларының, иң беренче чира*- та татар халкыньң тарихын һә*- теле*- ь-оә- нү алыл тора Көнчыгыш телләрен тирән үзләштергән татар галимен университетның Чөичыгыш телләре факультеты җитәкчел >ре төрле шәһәрләрдә, е архивлар а гыйльми командировкаларга те ләп җибәрәләр 1858 елда X. Фәез ханов Мәскәүдә Тышкы эшләр министрлыгы архивында сакланучы күп санлы татарча рәсми эш кәгазьләрен өйрәнә Нәтиҗәдә ул Кырым ханлыгының уэ>анын тикшерү белән бергә, XV1-XVIII гасырларда Көнчыгыш Европада халыкара мөнәсәбәтләр тарихын өйрәнү өчен мөһим булган 400 дән артык беренчел кул чыганакларны барлый һәм академик В В Вильяминов-Зернов белән аларны матбугатта чыгарырга әзерли Татар теле грамматикасы буенча дәрес лек, төрки телләр сүзлеге һәм хретоматия- ләр төзү — X Фәеэханов эшчән легенең икенче бер мөһим тармагы Бөтен гомерен фәнгә, туган халкына баышлаган галим татар әдәби телен сөйләм теленә якынайтуда да мәгълүм эш башкара. X Фәезханов татар мәгърифәтчелек хәрәкәтенең күренекле вәкиле дә иде Ул халыкны караңгылыктан, төрле хорафатлар коллыгыннан азат итүнең һәм матди ярлылыктан коткаруның чарасын мәгърифәтчелектә күрә Шуңа күрә бу өлкәдәге төп мәсьәләне — мәктәп. уку-укытуның торышын үзәккә куеп яңа, дөньяви мәктәп проектын *өзү өстендә эшли, ориенталист галим талантлы журналист П И Пашино белән бергәләп I86i-I862 елларда татарча -Чулпан» газетасы чыгару уе белән янып яши X Фәеэхановның бу уи-ниятләре үз заманында ук тормышка ашмасалар да, алар эзсез югалмыйлар Татар дөньясын каплап алган кадимчелек туңлыгына каршы юнәлтелгән көчле һөҗүм булган бу проектлар XIX йөзнең икенче яртысында мәйданга чыккан җәдит мәктәпләрендә, Казандагы «Мөхәммәдия». Оренбургтагы -Хөсәения». Уфадагы «Галия» кебек татар мәдрәсәләрендә. Бишенче елдан соң дөньяга килгән татар көндәлек матбугатында өлешчә тормышка ФАТИХ СӘИФИ-КАЗАНЛЫНЫҢ ТУУЫНА 100 ЕЛ атих Сәйфи-Казанлы (Мөхәммәтфатих Камалетдин улы Сайфуллин) — татар әдәбияты һәм культурасы тарихында үзенчәлекле урын алып торган язучы, педагог, журналист һәм җәмәгать эшлеклесе Татарстанның хәзерге Әлки районы Карамалы авылында 1888 елда дөньяга килгән Мөхәммәтфатихча дөньяның ачысын-төчесен шактый татырга турь килә Аның ә«исе Камалетдин агай ТВ9' 1892 елгы ачлык вакы1ында гаиләсе белән Казанга күчеп килә. Мөхәммәтфатих Казандагы атаклы «Мөхәммәдия» мәдрәсәсендә белем а«а Мәдрәсәне тәмамлаган яшь мөгаллим Минзәлә өязендәге җәдит мәктәпләрендә берара дәрес бирә 1906 елда Казанга кайтып көндәлек та-ар матбугатында актив языша башлый. 1912 елда Ф. Сәйфи-Казанлы Уфага китә. 1915-1917 елларда мәшһүр татар мәдрәсәсе • Гапия»дә тарих фәне укыта. Февраль революциясе көннәрендә ул Уфада татар социалист-революционерлары органы булган «Ирек» газетасында эшли. Ревстюцион вакыйгаларның үсеше дәвамында Ф. Сәйфи-Казанлы акрынлап эсерлар партиясе белән арасын өзә һәм 1918 елда Казанга әйләнеп кайткач, күренекле ленинчы, татар халкының батыр улы Мулланур Вахитов җитәкләгән Үзәк мөселман Комиссариаты эшендә актив катнаша Гражданнар сугышы чорында ул Казандагы төрле уку йортларында тарих һәм иҗтимагый фәннәрдән дәрес бирә, беренче татар совет газеталары «Эшче- һәм «Эш»тә төрле характердагы мәкаләләр бастыра 1920 елда ул партия сафларына кабул ителә Егерменче еллар уртасында киң таралыш алган яңалифчеләр хәрәкәтенең башында да Ф Сәйфи Казанлы торган Ул Яңалиф җәмгыятенең председателе һәм - Яңалиф» журналының җаваплы редакторы була. 1930—1935 елларда Ф Сәйфи-Казанлы яңадан педагоглык эшенә тартыла: Татар коммунистлар университетында, Марксизмленинизм институтында һәм Казан педагогия институтында тарих фәне укыта. Ф Сәйфи-Казанлы әдәби иҗат белән Бишенче елгы революция дәверендә шөгыльләнә башлый, берничә сәхнә әсәре иҗат итә. ■ Мәктәп», ■■Ялт-йолт». -Ак юл». -Аң» жур малларында. -Йолдыз , «Тормыш-* газеталарында әдәби тәнкыйть һәм публицистик мәкаләләр белән чыгыш ясый Октябрь революциясеннән соң да Ф Сәйфи-Казанлы әдәби иҗат эшен дәвам иттерә 20-30 ичы елларда аның -Крушник- лар». «Зймагур», «Двор өендә». «Һани», •■Кызыл эшелон- . «Корбый иптәш», -Беренче адымнаркебек хикәя-повестьлары. «Өч нарат- исемле романның беренче кисәге, -Дошманнар». «Зәкуан мулла шәҗәрәсе». -Зөбәрҗәт» исемле пьесалары дөнья күрә. Ф Сәифи-Казанлы татар классик әдәбиятын бастырып чыгару, популяр характердагы тарихи, атеистик хезмәтләр язу. төрле дәреслекләр төзү өлкәсендә дә күп эшләр башкара Татар совет әдәбияты һәм әдәби-эстетик фикере үсешенә куйган хезмәтләре белән коммунист-язучы һәм җәмәгать эшлеклесе Ф Сәйфи-Казанлы культурабыз тарихы сәхифәләрендә югалмас эз калдырды