АЧЫ УМАЧ

Ерак рейстан кайтып килам Юлымны жмүле буран . е- берә Урман эченнән узганда мин моны сизмим Бх вакыт та күңелне рәхәт тынычлык били Көн дә жылыныбрак киткән кебек трела Күңел түрендә жыр тибрәлә Карурманны чыккан чакта Кисеп алдым пар каен Аланлык турысыннан узып барам икән Юл кырыен дарак янәшә салынган печән кибәннәре күренә Машина тавышыннан куркыптырмы, кибән төбеннән ап-ак тере йомгак атылып чыга да бер читкә тәгәри башлый Куян' Менә ул. артыннан чуар эзләр калдырып, каен урманына кереп күздән югала Урманны яңгыратып, малай чактагы кебек: «Тот' Тот. һайт!» дип кычкырасым килеп китә Буран көчәя төшкән, ахры Пыялага кар сылана башлаты Агачлар сирә ганга. тирә-як авыл шоферлары гына йөри торган, үзем белгән туры юл белән киткән идем Моны үземнең кайчандыр борчак ашап йөргән басу кырларны, туган якларымны күрәсем килеп өзгәләнгән йөрәгемә буйсынып эшләдем Б\ кырларга кайчан да булса яңадан килергә тиеш идем мин Андагы һәр ызан. Һәр сукмак, һәр буразна әле дә күз алдымда минем Авыл башындагы койма ларга терәлеп диярлек, түгәрәк талга кадәрге арада арыш басуы дулкынланып утыра торган иде Түгәрәк тал дигәнем Аны нигә шулай дип атаганнардыр инде? Олы юл кырыенда үсеп утыручы мәһабәт карт юкәне түгәрәк тал дни йөриләр иде Ул авылыбызның барлык серен беләдер сыман һәммә кешесен та кыйдыр кебек Чөнки авылда булган барлык вакыйгалар, яңалыклар фронттагы хәлләр карт юкә төбенә әбәткә /кыелгач сөйләнә Хатлар шхнын күләгәсендә утырып укыла Күз яшьләре шунда түгелә Ә карт юкә башын иеп әкрен генә ТЫҢЛЫЙ Кешеләр белән бергә моңая кебек Монлыларны юатып, нәрсәдер әйтеп, яфраклары әкрен генә лепердәшә Басхларда ашлыклар уңып, рәхәт тыныч яшәгән елларда түгәрәк тал да яшьрәк сылурак күренә иде Сугыш елларында түгәрәк талның өч ягы корый, саргаеп килә башлады Әйтерсең тә авыл ташлары «чен кайгырудан шулай саргайган ул Венера КАСЫПМОВА (/9.W) .ч» им хмкәя.тәр ангоры ЖррназАт лр»м ег-'Рс *ем" беренче талкыр кагчиша Ка шигМ иши гәйгәнгә шулай икән ул Озакламый кырга килеп чыгачакмын Кырлар Ба рыр юлым туган кырларым аша үтәчәк* Бу яклар миңа кечкенәдән таныш бул Әтиләр сугышка киткән елны басулар соңгы тапкыр күкрәп утырдылар Без. малайлар, олылар күрмәгәндә арыш дулкыннарына чума чума качып уз’з нарга ярага идек Сугыш елларында исә арыш сабаклары арасына кереп качуның кызыгы калмады Аннан соң рөхсәт тә итмиләр Басуларга каравылчы куя башладылар Бигрәк тә борчак жирен саклаучы Галимҗан картка ачуыбыз килә иле Борчак кузаклана башлауга жир өстен.» шалаш корып куя Шуның эчендә, борчакны безнең ише тынгысыз малайлардан саклап, көне төне яше ренеп ята «Галимжан бабай авылга кайтып киткән икән» дип. жиргә аяк басуыбызга этен ияртеп шалаштан килеп тә чыга Бар хәлебезчә кирегә авылга йөгерәбез Әниләрнең уракка төшүен тагын да түземсезләнебрәк көтә торган ндек Чөнки шул көннән башлап ии тәмле, ззн куе ашлар ашарга насыйп була иле Әниләр урак урганда, түгәрәк талның күләгәле ягына утырып, арыш башын икс учыбыз белән ныгытып уабыз Кылчыкларның кулга кадалуында эш юк Арыш башын уып, өзгәләп бетергәч, бөртекләре коелып, җиңеләеп кала Бармак- 1арны җәеп, теткәләнеп беткән буш башакны өреп очырабыз. Уч төбендә ак- сыл-сары бөртекләр тәгәрәшеп ята Арада яшькелтрәкләре дә күренгәли Авызыңны зур ачып, бөртекләрнең барысын берьюлы кабып йотасың. Юк, йотмыйсын, бу шулай әйтелә генә. Башта озаклап, рәхәтләнеп чәйнисең. Алардан ман сыгылып чыга төсле. Их! Мине гомерлек газапка салган шул арышлар! Эш көненә алып кайткан беренче авансы арышы! Их' Нигә дип бу кырлар аша үтәргә уйладым соң әле? Газапларымны яңарту өченме .. Тиздән ике юл чатына җитәм. Уңга киткәне безнең авылга илтә. Мине анда әнием көтеп торсын иде Юк! Көтмәгәндә, сиздермичә кайтып төшсәң икән! Ә әни барыбер сизәр иде Капка төбендә, кулын каш өстенә куйган килеш, текәлеп юлга карап торган көйгә каршылар иде ул мине — Исәнме, әни! Менә мин кайттым әле Көтмәгән идеңме? — Көттем, улым, көттем! Көтмәгән кая! Мин сине һәрвакыт көтәм Кайтма- сыңны белсәм дә көтәм! дияр әни. Елмаюдан әниемнең озынча ябык йөзенә нур иңеп китәр иде. Тик. . хәзер бу мөмкин түгел шул. Әнием юк инде минем. Иң кызганычы: мич тутырып ипи сала алмый калды ул. Кершән төсле ак оннардан токмач жәя алмый калды әни. Гөбәдияләр пешереп, сыйланып, чәйләр эчеп утыра алмый калды әни. Оннар исәпсезгә әйләнгәнче, ни теләсәң шуны пешерә ала торган заманнарга кадәр яши алмады әни. Онярма мыскаллап исәпләнгән, стаканлап әҗәткә сорала торган заманнарда умачка да туймыйча җәфа чикте. Бу каһәр суккан сугыш әтиемне дә. әниемне дә тартып алды. Әниемне?. Юк! Әниемне... мин үзем Күзем юлда, ә каршымда әниемнең шул чактагы йөзе шәйләнә. Беркайчан да. беркая да кача алмыйм мин аның бу карашыннан Күземне чытырдатып* йомсам да күрәм мин аны! Әнә ул. капка төбенә чыгып баскан да, тегермәннән кайтып килгәнемне көтеп тора Без капка төбенә килеп туктагач башта сөенечле, аннан соң аптыраулы, аннан борчулы карашы белән миңа төбәлеп, инәлеп- инәлеп сорый: — Нишләп моның гына кадәр? Ничә еллар колагымда әниемнең шушы сүзләре яңгырый! «Нишләп моның гына кадәр?» Әниемнең каш өстенә куйган куллары әкрен генә югары күтәрелә башлады... Чү! Каршымда әни түгел, кулын югары күтәреп бер агай басып тора икән. Туктадым Агай, кулларын угалап, кар сарган кабина тәрәзәсенә килде. Нәрсәдер әйтә. Тик көчле җил аның тавышын әллә кайларга бөтереп алып китә, миңа ишеттерми. Кабинаны ачам Ургылып кергән җилдән йөземне читкә борам. Колак төбендә ялварулы сүзләр яңгырый: — Табариш, памагай пажалысты! Агай юл читендә туктап калган «Жигули»га төртеп күрсәтә. Кабинадан сикереп төштем. Жилгә ян беләнрәк борылып, машинага таба атладык. Кайнар җил колакларны өтеп алырга да өлгерде. — Нәрсә булды соң. абзый кеше?— дим — И-и. энекәш! Үз кешебез икәнсең әле! Бу тирә машинасы булмагач мин тагын... Агайның тавышы мина ничектер таныш тоелды. Бу авазларны минем кайдадыр ишеткәнем бар. Тик кайда? Ихтыярсыздан агайга борылып карадым. Ә ул йөзен бүрек колакчыны, тун якасы белән каплап бетергән Күзләре генә елтырый Күзләр! Башымда бер генә уй: «Дуңгыз баласыныкы төсле керфексез, төссез ак күзләрне кайда күрдем соң мин?» — Әле күптән түгел генә алганнарые Кода да. мин дә гомеребез буе дилбегә тотып өйрәнгән Бу нәмәстәкәй белән таныш түгел. Үзем тиле шул. коданың борын асты да кипмәгән малаена ышанып... Әйе, безнең бу агай белән кайдадыр очрашканыбыз бар! Бу шөбһәсез. Тик кайда һәм кайчан икәне генә хәтеремә төшми. Машина тирәсендә ике кеше кайнаша Без килеп җиткәндә яшь егет, ачык капот эченә иелеп, моторда казына иде. Ә бабасы, үзенең ярдәм итә алмавына гаҗиз булып, борчылып аңа карап тора. — Саумы, бабай! — Шөкер әле, олан, шөкер. Үзебез исән-сау... Тик менә бу нәрсәбез генә кәҗәләнеп тора Егет тә гаепле кыяфәт белән мина карады - Моторга әллә нәрсә булды Үзеннән-үзе сүнде дә. кабынмый Машинаны туктарга мәҗбүр иткән гаепне эзләргә тотындым Хикмәт роторда булып чыкты Күпме чиләнсәң, дә машиналары кабынмаячак* Буранда гына рәтләрлек түгел Бабайлар, машиналарын минекенә тагып, кире кайтырга карар кылдылар Утыргыч астыннан тимер аркан алып, «Жигули>ны буксирга тактым Егет руль артына кереп утырды Бабасы анын белән янәшә урнашты Мине туктаткан агай гына нишләптер утырырга ашыкмый Бер урында таптана Бер аздан ул минем янга килде Энекәш, синен кәбинкедә җылырак бүгай Матуры эшләмәгәч, безнен машина тәмам суынган Синең янга утырсам, ачуланмассың бит» Утыр, абзый, утыр* Кодаңны да чакыра аласын, ул да тунгандыр бит Икегез дә сыйсыз Агай, кодасы ягына күз төшереп алды ла. мыштым гына кабинага үрмәләде. Сак кына кузгалып киттек Агай сүз башлады - Ерактан килешме? Ерактан,- дип. билгесезлек белән җавап бирдем Капчыкларда он ахры? Әйе. он Он дигән сүз чыгуга, күз алдыма янадан әнием килеп басты . .Әнә ул, эш көненә тигән арышны күтәреп, әвеслектән кайтып килә Тал чыккан йөзе яктырыбрак киткән Әни капчыгын сап-сары итеп юган баскычка куйды. Улым.. Әни озак кына сүзен әйтми торды Анын тавышындагы сөенечне күнелем белән тойдым «Бу арышны тарткач, ипи салырмын да сине тәмле, җылы ипи белән сыйлармын!» димәкче булгандыр ул. бәлки Аннан сон Менә, эш көненә авансы бирделәр, дип кенә куйды Арышны бүлмәгә кертеп урнаштырдык Әни. кара әле, никадәр күп* - дидем сөенеп Бәрәкәте белән булсын Ише янына кушы өстәлсен Менә тегермәнгә барып, тарттырып кайтырмын да Әни. ипи пешерерсең әле? Күп итеп* Туйганчы ашарлык Пешерермен, улым Тагын да батыраеп киттем Әни, коймак та пешерерсеңме» — Пешерербез, улым Мин бөтенләй хыялга бирелдем Әнн. озын озын токмачлар кисәрсең әле! Токмачлар да кисәрмен, гөбәдияләр дә пешерермен Миндәге хыил әнигә дә күчте бугай Бераздан ул исенә килде, чынбарлык ка кире кайтты Синен гөбәдияне ашап караганың да юк бит әле. дип куйды Әнн. гөбәдия тәмлеме ул? Әнн бер сүз дә дәшмәде Моңсу гына мина карап алды да. кытыршы ном шак кулы белән башымнан сыйпый башлады Минем күз алдында әле генә мичтән чыккан өстәл тулы ипиләр, кызарып пешкән коймаклар Тик гөбәдияне генә күз алдыма китерә алмыйм Борынымны кетердәп пешкән ипинең тәмле исләре кытыклый Тик гөбәдия исен генә аера алмыйм Ул ис MHiuf* ганыш түгел Он димәктән. безнен дә тегермәнгә барышыбыз иде .зле Бу сүзләрдән сон әниемнең кытыршы куллары башымны сыйпаудан тук тады. Үзебездә бик начар тарта Күрше авылныкына барырга чыкканыек Анда бик әйбәт тарта, кершән шикелле итә дигәннәрне «Кершән Кершән шикелле* Тскта* Әни дә шулай дигән иде бит'» Моннан күп еллар элек булган вакыйгалар бер бер артлы күз алдымнан үтә башлады Ул көнне мнн атылып кайтып кердем дә Әнн! Салихҗан белән мнн дә тегермәнгә барыйм әле? дидем Теге арышны үзем тартып кайтыйм’ Әни, ышанмыйча. «Чынлап әйтәме икән бу?» дип. бер мина, бер әле генә ишектән килеп кергән Салихҗанга карап алды Үзем булышырмын Икебешекен дә бешен арбага салып барырбыз «. «к. У • мю HI Мин күтәрә алам!—диде Сәлихҗан ышандырырлык итеп. Әнигә файдам тиярлек булып \cvii җиткәнлегемне күрсәтәсем килә Бик ялына торгач, әни ризалашты. Икенче көнне төшке ялга кайткач, әни Сәлихжаннар арбасына безнен дә арышны чыгарып салды. Капчыкларны ныгытып бәйләдек тә кузгалырга җыендык. — Улым, анда кершән шикелле иттерә Ә син тегермәнчегә әйт. безгә ипи пешерергә, эрерәк кирәк, диген Көрпәсен очыртып бетермәсен. Әни тагын нидер уйлап сүзсез калды — Әллә үзем генә барыйммы икән? Эштән кайткач Әрәм-шәрәм итеп бетермәссеңме соң? Булдыра алырсың микән? Бер умачлыгы да ни тора бнт1 Син икенче өләшкәч барыр идең. Шундый шөбһәле уйлар белән әни безне озатып калды. Арбабызны тартып, тегермәнгә китеп бардык Янәшәмдәге агай янадан уйларымнан бүлдерде: — Менә элгәрне ул тегермәннәр! Тартып карыйларые да соң? Кирәк булса кершән күк. туйга яраклы итә. Ипигә дисәң, эрерәк тарта. Теләсәң, ярма яр дыр Су тегермәннәрне шул алар' Карадуганныкы тирә-якта атаклые! Гомер бакый, ата-бабалардан килгән тегермәнне сүтеп әрәм иттеләр' «Карадуган тегермәне' Карадуган' Без дә Карадуган тегермәненә барган идек бит инде!» Ялт итеп агайга карадым Әллә бу шулмы?. Шул ич! Тавышы' Күзләре' Әнә нигә таныш кебек тоелган ул тавыш миңа! Юк. ялгышмыйм бугай. Битен дә капламаган булса' Тегермән ягыннан килгән көчле гүләү тавышын кабат ишеткән күк булам Теләсәмтеләмәсәм дә. тегермәндәге вакыйгалар күз алдыма килә. Мин аларны хәтеремнән сызып ташлау өчен әллә ниләр бирер идем дә .Әнә. без инде Салихҗан белән Карадуган урамыннан барабыз Биек, карт тирәкләр белән уратып алынган ниндидер йортларга таба борылдык Шул тегермән икән инде. Сәлихҗан шулай диде Ул яктан шомлы гөрелтәү ишетелә. Тегермәнгә килеп үк җиттек. Бер абый артынна^ чират алдык та. мин шунда ук тегермәнне карарга тотындым. Ә Салихҗанның күргәне бар икән. Әнә нинди икән ул тегермән! Башта туйганчы эчен карап йөрдем Зур-зур ташлар әйләнеп тора. Ике таш арасына әкрен генә коелып торучы арыш, онга әйләнеп, кечкенә улак буенча агып төшә Сөт чишмәсе шикелле! Чүмечкә тутыр да эч' Сөт чишмәсенә кулны тыгып карыйсы килә. Яна сауган сөт төсле җылыдыр ул. Тик кулны тыгарга ярамый, үзебезнеке ага башласын әле! Бөтен нәрсә ап-ак. Түшәм дә. идән дә. Бурәнә җекләренә дә бәс сарган төсле. Тәрәзәгә дә он тузаны кунган. Югары каттан төшеп килүче тегермәнче күренде Жен патшалыгының хуҗасы диярсең! Зур гәүдәле. Озын мыеклы Мыегы белән йөнтәс кашы, керфекләренә кадәр ап-ак Ул үзенең бүрәнә юанлыгы бармаклары белән угалан тараткалап, улактан аккан онның эрелегенваклыгын тикшерде бугай. Аннан сон алыптан адымнары белән кызу-кызу атлап, югары катка менеп китте Мин дә аңа иярдем Онга әйләнсен өчен ашлыкны башта монда алып менеп бер яшнеккә саласы икән Ул яшнек кызау дип атала Кызау нәкъ бүрәнкә төсле Түгәрәк түгел, шакмаклы бүрәнкә Аскы өлешендә, ике таш арасына аз-азлап ашлык коелып торсын өчен, тишек тишелгән. Өске ягы зурая барып, берьюлы әллә ничә капчык ашлык сыешлы итеп ясалган Тегермәнче артыннан калмыйча ияреп йөрим. Ул әллә нәрсәләрне бора, көйли. Аңа ияреп ишек алдына чыктым Монда ничектер шомлы Суы дегет шикелле караеп торган буада әллә нинди аждаһалар яшидер кебек Шуннан җен малайлары чыгып, тотып алырлар төсле. Ьашта куркыбрак торсам да. кызыксыну үзенекен итте Карамасан бер генә почмагын да калдырмадым Зур агач тәгәрмәчләргә килеп бәрелгән су тавышы белән әлеге тәгәрмәчләр чытырдавы бергә кушылып, кук күкрәгән тавыш чыгара. Тагын күпме йөргән булыр идем, шулчак Салихҗанның: - Кайда йөрисен инде шул гомер’ Чират җитте ич'— дигәне ишетелде Пөгереп кердек тә икебез дә капчыкларыбызга тотындык Капчыгымны урыныннан да кузгата алмыйм Тегермәнченең. «Сез әзерме анда?»— дигән сүзеннән соң тагын да каушап киттем. Сәлихҗан үз капчыгын ычкындырды да минекенә килеп ябышты - Кая әле. капчыгыңның авызын чиш башта Аннан соң җыеп тот та шуннан күтәр Мин төбеннән күтәрәм Тегермәнче әйтмичә капчык авызын ычкындыра күрмә! дип. Салихҗан белгәннәрен мина өйрәтә Кызау безнең буйлар өчен шактый биек булып чыкты Безгә капчыкны кызау кырыена күтәреп куярга кирәк Сәлихҗанның да көче минеке чамалы гына икән Капчыкны җан көчләребез белән кызау кырыена күтәреп кхюыбыз булды. ♦ капчык авызының бер чите кулымнан ычкынып та китте' Арышым кызау эченә J ага да башлады Котым чыгып капчык авызын кызу-кызу җыярга тырышам j Ул аның саен кулымнан ныграк ычкына гына бара Моны Сәлихҗан да күреп Z тора Тик ул капчыкны кызау эченә төшерел җибәрмәс өчен ике куллап ныгытып $ тотып торганлыктан, миңа булыша алмый Яшен тигезлегендә нәрсәдер эш- * ләргә кирәклекне аңлыйм Ул нәрсәдернең кызау эченә иелеп, капчыкның арыш - агып торган читен җыеп югары күтәрү икәнен дә беләм Тик моңа мннем буем ® җитмәячәк Шуны аңлап тагын да каушый төштем Салихҗанның «Ж.ын инде t капчык авызын' Нәрсә карап торасын, арышыңны агызып бетерәсең ич'» = дип. кычкырып җибәрүеннән соң бөтенләй катып калдым Капчык күзгә күренеп кечерәя бара Әйтерсең лә шикәр кебек эри «Ә теге - абый минем онны үз капчыгына тутыра булыр'» Бу уйдан хәлсезләнеп киттем х Тегермәнченең: «Салыгыз'» дигән боерулы тавышы яңгырады Кыл кыймылдый « алмыйча басып торам Сәлихҗан. әллә хәлемне аңлады. бер сүз дәшмичә, мнне - этеп җибәрде. Үзе. төшеп баручы капчыкны чак кына эләктереп өлгерде дә. Z кызау эченә кагып, миңа тоттырды «Әле соң түгел' Онны сорап алырга кирәк!» Шушы уйдан уянып киткән х күк булдым. Буш капчыкны тоткан килеш, дөбер-шатыр түбән катка йөгердем Нәни улак буйлап агып торучы он җыела торган лар янына килдем Бездән алда чиратта торган абый, ларга иелеп, соскычына он тутыра Килгәндә тулар тулмас булган капчыгы шыплап тутырылган Абый! Тимә! Ул минем он! дип кычкырып җибәрдем Ул иелгән килеш кенә мина карады. Лардан, яна дуңгыз баласыныкы төсле керфекссз-нисез. төссез, ап ак күзләр коточкыч усал чекерәеп карап торалар' Әйтерсең лә мине якын җибәрмәс өчен көйдерергә, этәргә җыеналар Ул караш тан куркып чигенеп куя яздым хәтта Ин гаҗәбе Ул күзләр турында шул секундта ук оныттым Игътибарымны җәлеп иткән нәрсә ямьсез җөйләр белән чуарланып, тиресе тартылып торган, чокыр кебек эчкә батып кергән янагы* Йодрык сыярлык! Кош оя ясап кереп утырырлык' Сынар янак Бичара* Читен дер инде ана Килгәч тә ничек күрмәдем икән мин аны' Кадакланган шикелле басып торам икән Абый тураеп, капчыгының як ягына баскалап. онын тыгызлый башлагач кына ни өчен килгәнлегем исемә төште Күңелемдә туган кызгану хисеннән каты дәшәргә кыймадым, җайлап кына әйтергә тырыштым Абый, анысына тимә инде, ул он минеке Абый күтәрелеп тә карамады, тутыруын белде Абый дим. чынлап әйтәм' Анысы минеке' Капчык авызы ычкынып китте дә. арышым синеке нстенә акты Тегермәнче салырга кушканчы бөтен арышым агып бетте диярлек Әз генә, капчык төбендә генә калды Безнең арыш ярты капчык иде Кызу-кызу сөйлим Сонга калмагаем, бу кеше онны тутырып бетермәгәе дип куркам Шушыларны әйткәч, онны бирер күк тоела Лардан кисәк кенә, ашарга торучы усал бүренеке шикелле явыз йөз калык ты Бу юлы анын ыржаеп торган яңагына күзем дә төшмәде Күңелемдә уянган кызгану хисе әкренләп нәфрәткә әверелә бара «Кызгансыннар өчен, явызлыгын яшерү өчен генә шундый яңаклыдыр ул!» Түзмәдем - Калганы мннем он* Анысына тимә* дип. бар көчемә чытырдатып сос кычка килеп ябыштым Нәрсә сөйлисен син. ахмак малай! Олак хәзер үк янымнан* дип. ул мнне бик каты этен җибәрде Соскычка ябышкан кулларым ычкынып китте Ә ул яңадан лардагы онны ише урыны калмаган капчыгына сыйдырырга азаплана башлады Канчыгының як ягына баскалап урын әзерли Мин. мөлдерәп сихерләнгән шимлле аңа карап торам (оңгы тапкыр ялынып карамакчы булам «Анысын алма инде абый** Капчыгын тулган бит Миңа калсын Ату мине әни орыша ич» химаяче Ах им Әнн исемә төшүгә тамагыма кайнар төер килеп тыгылды Каерылган тырнагымның авыртты, капчык күтәрерлек кшгм булмаг ..............................................................................ә ачыну онымны бх явыздан ала алмавыма әрнү «арысы бергә ку шытты та кайнар кү i ишен . ■ • ләнеп ике битем буйлап ага да ага Яшьләремне күрсәтмәс өчен иелеп, улактан яна гына ага башлаган үз онымны капчыкка тутыра башладым. Ул арада теге кеше капчыгын чеметеп кенә бәйләп тә куйды. Лар почмагында шактый он өелеп калды. «Миңа калдырды! Кызганды булса кирәк!» Уйлап та бетермәдем, тегермәнче килеп үзенең чиләк кадәр соскычына калган онны тутыра да башлады — Ә син көрәк оны биреп тормассың, — диде ул миңа карап. Ул арада минем арышымны талаган кеше китәргә жыена башлады. Капчык аның көчле иңнәренә менеп утырганчы миндә әле: «Бәлки, кире бирер.».—дигән өмет яши иде. Нигәдер ул мине сыный, куркытыр өчен генә бирми тора ке^ек тоелган иде Мондый явызлыкны эшли алырына ышанмаган идем. Инде соңгы өметем дә сүнде. Карамаска тырышсам да булдыра алмадым. Әнә. капчык күтәргән хәрамша инде ишеккә житте! Бусаганы атлап чыкты Юк. болай булгач. кире кертми инде! Онымны алып китте. Күз яшьләрем мина буйсынмыйлар. Он өстенә тамалар да тамалар. Күрмәсеннәр дип йодрыкларым белән сөртеп тә карыйм. Он белән яшь. бергә кушылып, камырга әйләнә дә биткә сылана Әкрен генә улактан агып торучы сөт чишмәсе туктады. Битемне пешерүче яшь чишмәсе генә туктамый. Лардан жыйган соңгы соскыч онымны капчыкка салдым. Килгәндә никадәр арыш иде! Күпме генә он булды! Капчык төбендә генә, мин күтәрерлек кенә ич бу! Күз яшьләрем тагын да мулрак ага башлады. — Җылама инде шул хәтле Тукта инде. Әзрәк безнекеннән дә салырбыз.— дип. Сәлихжан кыяр-кыймас кына жиңемнән тартты. Бу мизгелдә минем өчен тирә-якта беркем, бернәрсә, хәтта кояш та юк иде кебек. Дөнья караңгыланып киткән төсле булды. Бары алдымдагы һәм теге явыз хәрамша капчыгында киткән он гына иде уемда. Сәлнхжанны да онытканмын! — Синекен саласы бар ич әле! Әйдә, тизрәк.— дип. яшь пәрдәсе аша ана карадым. — Салдык инде, тегермәнче булышты.— диде ул. Аның сүзен раслагандай, ипи исе аңкытып, улакта он күренде. Җир астыннан яңа гына бәреп чыккан шифалы чишмәдәй, он тагын да көчлерәк агарга тотынды Сәлихжан улак алдына соскыч куйды. Он чүмәлә булып өелде дә ишелеп төште. Сәлихжан аны як-якка жәсп тигезли. Онга тагын урын була. Соскыч тулгач, Сәлихжан бер мәл уйланып торды да, минем капчык авызын ачып, онны шунда сала башлады — Кирәкми! Сезнең үзегезнеке дә күп түгел ич. Әниең орышыр.— дип, соскычын читкә эттем. Каршы килүемә дә карамастан. Сәлихжан онны минем капчыкка салды. Бер тамчы жәлләмәде Бәлки жәлләгәндер дә. Башта соскычка карап уйланып торды бит. Ә шулай да салды! Ә теге хәрамша. никадәр оны булуга карамастан. кычкыртып талап китте! Юл буенча сөйләшми генә кайттык. Сәлихжан да гаепле кеше шикелле аска гына карап бара Минем аркада инде... Килгәндәге шикелле шаяра-шаяра рәхәтләнеп шатланып кайтасы урынга. Он кимеп, арба жиңеләеп калганнан бер жиңеллек тә юк икән Киресенчә, әле күңелгә тагын да авыррак Арба авыр булсын икән ул Авыр арбаны тарту берни түгел икән. Теге кеше, он белән бергә, безнең шатлык-сөенечләребезне дә капчыгына тутырып киткән кебек Аска гына карап барсам да. авыл зиратының һаман якыная барганын кү- рәм. Эх. ерак, бик ерак булсын иде әле ул! Бүген кайтып житмәслек! Әни белән очрашкач нәрсә диярмен? Ул нәрсә әйтер. Әни безне капка төбендә каршылады. Ерактан ук аның сөенечтән балкыган йөзен күрдем Без килеп туктагач, бу шатлык башта аптырауга, аннан сон борчуга әйләнде. Бер онга, бер миңа карап ул: «Нишләп... моның гына кадәр?»— дип. хәвефләнеп пышылдады. Аның ябык, борчулы йөзеннән: «Әй. бала, бала! Ач калдырдың бит! Ник кенә сине жибәрдем икән! Онны нишләттең соң?»— дигән сүзләрне укыйм. Күңелемә беренче килгән жавапны бирдем: — Тегермәнче абый көрәк онына алды...— дидем дә аска карадым. — Сабыйларны таламаса... Беткәнме ана. . Кеше өлешен, сабыйлар хакын ашаган өчен ходай орыр әле үзен. Тамагына тыгылыр. Ходай жәзаламый калмас Кеше рәнжүе төшми калмый ул... Әни әрни-әрнн тегермәнчене тирги. «Әни! Аңа кагылма, әрләмә! Ул алмады! Хәрам шага жәза телә' Безнең онны шул явыз алды!» диясем килә Тик әйтергә батырлыгым житми Әни әкрен генә, тавышсыз гына елый Анын елаганын карал тору минем ар када бер гаепсез кеше өетенә каргыш яудыруын ишету бер мә бер газап Тегермәнчене түгел, мине орышсын иде ул ичмаса' Ана кушылып, үксеп-үксеп елыйсым килә Әнинең «Рәнжү тишмичә калмый ул' Ходай жәзаламый кал мае'» — дигән сүзләре геиә бераз юаныч бирә Димәк, теге явыз жәзасын алачак' Без ул оннан ипи пешермәдек Әни аны умачка гына тотты Тик ул умачларны авызга кабуга, теге хәлләр исемә тешә дә, умачнын бер тәме калмый Умач лар авызнЫ өтәрдәй ачы тоела Йота алмыйча азапланам «Эх' Кайчан зур булырмын' Кайчан әнигә капчык тутырып хуш исле он алып кайтып бирер мен'» — дип уйлыйм Тик ул бәхет мина насыйп булмаган Бер кило он да алын кайта алмадым мин әнигә Тими калды ул бәхет мина' Икенче тапкыр эш көненә ашлык өләшкәндә әнием юк иде инде Врачлар: «Туйганчы ашамаганлыктан. организмы көчсезләнеп. хәлсезләнеп үлгән», диделәр Теге чакта капчык авызын ычкындырма сам. арышны агызмасам. әнием хәлсезләнмәс иде Үлмәс иде ул' Онны мин хәрамшага биреп кайттым Ә үзем әни өлешенә кердем Ул ашыйсы ризыкны ашадым* Әнине мин генә үтердем Бу уйдан мин гомерем буе газапланам Бу уй күңелемә килгән саен үз- үземне каһәрлим Үкенүдән дә авыр ачы газап бармы икән дөньяда* Ин бәхет сез кешеләр генә үкенү газабы кичерәдер! Хи-хи-Яхи-ихи! Ә ул вакытта өч йөз грамм өчен себер жнбәраләрнс' Янымдагы бәндәнең буы та буыла хихылдавыннан әнием прындагы татлы һәм газаплы уйларымнан бүлендем - Ә минем жавабым әзер* «Ындыр каравылчысын сынамәкчы гына идем' Әнә ул ничек каравыллым икән, контр* Агарга кирәк аиы*> дип тетмәсен тетәм Барыбер миңа ышаначаклар, ана түгел' Мин партияле Анын жтенә тагын идарә члены да* Шулай, энекәш Пиклап йөрмәскә, жан чыкканда умырып алырга кирәк Хи хи хи. «Чын намуслы партия членнарыма да кара яга' Үзенең этлеген сөйләп мак тана' Әшәке жан' Тибеп төшерергәме әлләһ Ә хихылдаучы, минем дә хуплан көлүемне киттеме. «Бигрәк булган кеше икәнсең*» ДИГӘН соклану билгеләре теләпме комачаулап торган якасын тө шереп миңа борылды /Көйләр белән чуарланып беткән. »чкә батып кергән сынар яңак! Шул явыз хәрамша* Моңарчы да анын кем икәнен чамалаган идем ииде* Аның хихылдавын да «Олак хәзер үк янымнан малай актыгы'» дигән мәрхәмәтсез сүзләрне яңадан ишеткән күк булган идем Менә игмыш бер дә уйламаганда мине кем белән очраштырды' Теге чакта ук аның сәламәт яңагына тырнакларымны баты рып. бура гна-бхразна итеп ермачлыйсым килгән иле Ул чактагы нишләргә белмичә гажиз калган көчсез малай түгел мин хәзер' Бу минутта анын миниәи күп көчсез булуы кулымны тота, ихтыярымны богаулый Их' Хәзер менә көч ләр тигез булсын иде дә. анын икенче яңагыннан черек бәрәңге кәлжсмәсе ясарга ярасын иде* Бу эштән үземне чак чак тыен калдым Арттагы машинаны кисәттем дә тормозга китереп бастым Теге бәндәмен такыр басу кал гр Ш'Зксыз маңгае ал тагы пыялага килеп бәрелде Ул шундук хихылдавыннан ту г-« Үрелеп, сынар саңак утырган якның кабина ишеген ачтым Яхшы чакта хәгер үк олак тәмуг кисәве* иш пп.-ргә u г иән ачулы сүзләрем бугагыма килеп бөялде Бу халәтемдә нишләрг.» нишләр! ә тиеш син> Кинәт каршымда әниемнең борчулы йөзе пәйда бч гам • Кирәкмә* үткән нардан үч алма елым’ Мондый начарлар .о \л* Анр йөзендә яхшы кешеләр күбрәк* Булдыра алган кадәр кешеләргә үзен дә яхшылык ..иләргә тырыш Юлдашларын» »«»а« УР»-'» МРй|ый.ын«ы .«'• Ал.р » ■ шырпы гали». .кадрына» ................ ...................... «».»»..»•» ...тыратлы аы».», та хәрамша утыра Гм-nun арала тпкы» т«.т ...... аллашып 6,лмы« торга» гаҗизлек М»н хааер »»■ юллык .............................................................. .... ..... .»«■’•?'• Г"й ><*'“