КЫЗЫЛ ЧӘЧӘКЛӘР АҢА

Фәтхи Бурнаш! Бу исемне әйтү белән үлемсез гашыйклар Таһир һәм Зөһрә («Таһир -Зөһрә» трагедиясе), яшьлек дәрте бөркеп торган Сәйфулла һәм Хәйретдин («Яшь йөрәкләр» пьесасы), искелекне калкан итәргә тырышып, хурлыкка калган Камали («Камали карт» комедиясе), социалистик күмәк хезмәтнең өстенлекләрен танырга мәҗбүр булган Ярулла («Ялгыз Ярулла» пьесасы), сыйнфый азатлык өчен туган илләреннән һәм сөйгән ярларыннан аерылып чыгып китәргә рухи көч тапкан кызыл сугышчылар («Ак каен», «Әҗәл» поэмалары) искә тешә. Иҗатта өлгерлеге, авылда һәм шәһәрдә кайнаган яңа тормышны тизлек белән сәхнәгә сәнгатьчә күчерүдә осталыгы белән каләмдәшләрен таңга калдырган драматург, Гражданнар сугышы барган авыр һәм киеренке вакытта да 2-3 көн саен бер поэма язып бастырган шагыйрь, кирәк булганда газетаның һәр санында берничәшәр һәм төрле характердагы мәкаләләр белән чыгучы ялкынлы журналист, принципиаль тәнкыйтьче, оста тәрҗемәче һәм. ниһаять, күренекле җәмәгать эшлеклесе — бу исем менә нинди якларны һәм төшенчәләрне берләштерә. «Ф Бурнаш дигән әдәби күренешнең иң характерлы яклары нидән гыйбарәт?» дигән сорау куелса, зур табигый талант,-хезмәт ияләре белән ныклы һәм даими элемтәдә тору, гаҗәеп актив эшчәнлек, дип җавап бирергә мөмкин. Бөек Октябрь дәверендә мәйданга чыгыл, яңа җәмгыять шартларында чын мәгънәсендә чәчәк ата алган бу иҗат — революция тудырган һәр күренеш кебек, әһәмиятле дә. кызыклы һәм катлаулы да.. Яңа татар әдәбиятының башында торган Г. Ибраһимов әле 1920 елда ук, әдәбият мәйданына чыккан «яңа исемнәрнең иң көчлесе, шөбһәсез, Фәтхи Бурнаш иде»,— дип язды. Әдәби шөһрәт аңа чагыштырмача тиз килә. «Мөхәммәдия» мәдрәсәсеннән киткәннән соң, үзлегеннән хәзерләнеп, «Учительская семинарияпдә имтихан тоткан, аттестат алган егет инде 20 яшен дистәләрчә романтик поэмалары, берничә пьесасы, бигрәк тә 1917 елда язган «Таһир-Зөһрә» һәм «Яшь йөрәкләр» белән татар укучысы һәм тамашачысына киң танылган автор, көчле журналист буларак каршылый. Сембердә чыга торган большевистик «Көн» («Таң») газетасының редакторы Ф. Бурнаш үзенең агитацион шигырьләре. хикәя-фельетоннары, публицистик мәкаләләре белән, оештыру эшчәнлеге, төрле җыелышларда һәм әдәби кичәләрдә революция до шманнарын фаш иткән ялкынлы чыгышлары белән хезмәт иясенең хөрмәтен казана, дошманнарның нәфрәтенә дучар була. Озакламый контрреволюцион көчләргә моның үчен кайтарырга җай табыла: шәһәрне ак чехлар алгач, яшь редакторны Уфа төрмәсенә ябалар. 3 ай ялгыз камерада тотканнан соң, Себергә озаталар Тормыш юлын һәм иҗатын сыйнфый азатлык көрәше белән бәйләгән егет өчен әлеге вакыйгалар политик чыныгу һәм җитлегү мәктәбенә әйләнә Ф Бурнаш бу чордагы уй-кичерешләрен соңрак «Кан шәүләләре» исемле язмасында тулы яктырта. Себер юлында үлем эшелоныннан качу, фронт сызыгын яшерен үтеп чыгу, газетаны яңадан аякка бастыру, партиягә керү, ул чордагы үзәк газета— «Кызыл Армияидә редакторлык итү, Үзәк Мөселман Хәрби коллегиясендә матбугат бүлеге җитәкчесе булып эшләү һ. б.— утлы-давыллы елларда Бурнаш узган революцион юлның аерым маяклары шулар. Язучы гомере буе үз халкына, аның идеалын якынайту эшенә җаны-тәне белән бирелгән иде. Шуңа күрә аның язганнары — пьеса булса — һәр репликасы, шигырь булса— һәр юлы, мәкалә булса — һәр бите хезмәт иясе шатлыккайгысы белән сугарылган Бу хис Ф. Бурнаш иҗатының халыкчан рухын билгели. Беренче әсәрләреннән булган «Яшь иөрәкләридә үк шул рух ташыл тора, шул рух әсәрне тиз арада киң таныта, әле хәзер дә театрлар репертуарларында саклап бара. М. Фәйзинең «Галиябану»ыннан соң, ул сәхнәгә гади крестьяннарны, аларның да инде революционлаша барганнарын алып чыккан, аларны романтик күтәренкелек белән, матурлык рухы белән сугарган икенче пьеса булды; шушы ике әсәр татар драматургиясен халыкның хезмәт иясе катламына йөз белән борды. Ф Әдәбиятка шундый - халык сукмагыннан атлап килеп кергән Ф Бурнаш берка-аи да аннан читкә тайпылмады Аның әсәрләрендә изүчеләргә каршы «анлы «ерәшкә күтәрелгән, хезмәт ияләре мәнфәгатьләре өчен кулына корал алга» каһар-ан өстенлем ите Ул каһарманның тоткан юлы туры, аның идеаллары якты Аның гамәлләренең нигезен иҗтимагыи тигезлек максаты нурландыра! Ул бу максатка ирешүдә күп корбаннар биреләсен дә белә. Шуңа да карамастан, барысына да әзер хәлдә, ниндидер бер башкаларны да ияртә. 1919—21 еллардагы -поэмаларындагы һәм шигырьләрендәге «Егет», «Адашкан кыз» драмасында (1920— 26) Латиф «Хөсәен мирза» романтик драмасында (1918—20) Муса, «Лачыннар»да (1932) Сафаров. «Таң» героик драмасында (1936) басмачыларга каршы көрәшне тасвирлаган « чага тәрҗемә ителә һәм Мәскәүдә М. Горь иң яхшы әсәрләре рәтеннән дөнья күрә Шул ук вакытта драматург тормышта лар драматургиясенең күренекле әсәрләреннән берсе дип танылган «Камали карт» комедиясе әнә шундыйлардан Совет шартларында яңа кеше туу проблемасына да Ф Бурнаш береичеләрден булып мөрәҗәгать итә. «Мин калдырдым пар казанын» дип аталган, бик те үэенмалекле язылган поэмасы (1930 ел), «Хәдичә апа». «Урам кызы (Авыл яшьләре)» (1929), «Тукучы Әсма» (1931) драмалары һәм бигрәк тә «Ялгыз Ярулла» (1939) комедиясе — идея-полиФ Бурнаш— сәхнә кануннарын мәктәбе булып тора. яшереп торды, язучының үзен һәлак иттә Ләкин гомеренең һәр сәгате керәш р 30 дан артык поэма, һәм балалар», «Икмәк», «Ана», «Корыч ничек чыныкты» исе» ларның, күпләгән шигырьләр, бигрәк тә «Евгений Онегин, тәрҗемәләре. XX съезд карарлары бу галантның есәрл 2 томлыгы, пьесалар һәм поэзия , әдәбият-сәнгать турында мәкаләле денья күрде. «Казан утлары» битләрендә опера либреттоларының үрн< «’■лаг. алдыил. 6үр..млы»ы. Әг.р a. Sy «•"“ «—■ Ф. Бурнашның 5 томлыгын бастырып чыгару хәстәрен күрә башларга п әсәрләре шактый. Пьесалар ара юл белән», «Илһам», «Шатлык» Журналның бу санында Ф Бурнашның