БАГЬБОСТАН МӘКТӘБЕ
Оренбургның Трофимов тыкрыгы Әллә ни күзгә ташланып тормаган йорт Беренче карашка
ул күршеләреннән берни белән дә аерылмый кебек Әмма беренче карашка гына Заманында халык
теленә «Багьбостан мәктәбе* булып кергән әлеге бина мәгариф тарихында үзенчәлекле урын били
Бишенче елгы революциянең шифалы җилләре тәэсирендә бу бинада татар кыз лары ечеи
Оренбургта беренче җәдит мәктәбе ачыла Күренекле шагыйрь Сәйфи ага Кудаш сү зләре белән
әйткәндә. *татар романнарының берсендә әллә кайчан ук героиня булып тасвирланырга хаклы*
Багьбостан Вилдан кызы Мөэминова оештыра ул мәктәпне
Күп гасырлар буе абыстайлардан дин сабагы алган меңәрләгән татар кызларына бары тик
Бишенче елгы революциядән соң гына доньяви мәктәпләрдә уку момкмн- челеге ачыла Дврее. аңа
кадәр үк кайбер кызларыбыз Петербург Мәскәү. Казан гимназияләрендә, терле югары курсларда
белем алганнар Касыймнан Сара Шакулова хәтта Париждагы мәшһүр Сорбонна
университетында уку шәрәфенә ирешә Әмма андый бәхетле кызлар санаулы гына була
Хатын-кызларга, бигрәк тә рус булмаган халыкларга белем бирү юлында кыл да
кыймылдатмау гына түгел, бәлки дистәләрчә киртәләр куйган патша хокүмәте тыюларын җиңеп,
карагруһ дин әһелләренең бәддогасыннан курыкмыйча, халык мәгарифе мәйданына аяк баскан
татар хатын-кызлары XX йез башында күренә башлый Элек Вятка губернасына кергән Иж-Буби
авылындагы беренче кызлар мәдрәсәсе укытучысы М Нигьмәту длина. Казанда татар кызлары
очен ачылган икенче мәктәпне оештыручы Л Хесәенова, кызлар гимназиясе ачу теләге белән
янып спаи вакытлар Петербург-К азан чиновникларының бусагасын таптап, теләгенә ирешкән Ф
Аитова. Петербургның Мариинским гимназиясен тәмамлап. Буа <>и;юндәге Бикмураз авылында
рус- татар мәктәбе ачкан Ш Зәмдиханова М Мозаффария. А. Мәхбүбҗамал. И Гайнуллина, М
Моштәриева. М Сәгыйтова, Ф Адамова һәм Бәгьбостан Моэминива әнә шундыйлардан «һәммәсе
татар хатыны тәрәккыятенең алгы сафына чыккан мохтәрәм затлардыр*, дип язды алар турында
Галимҗан Ибраһимов
Татарстанның хәзерге Азнакай районы Мәндәй авылының ярлы крестьян гаиләсендә
бишенче бала булып 1884 елда днньяга килгән Багьбостанга. теләгенә ирешү ечеи. нинди генә
каршылыкларны җиңәргә динчеләрнең нинди генә кара ялаларына ду чар булырга туры
килмәгән Ләкин батыр йорнкле Багьбостан өркеп калмый хатын- кызлардан тарихта беренче
тапкыр буларак. Диния назарәтендә имтихан тотып, мо- галлимәлек хокукы ала. кызлар
мәдрәсәләрендә уку-укыту эшләре белән танышу очен ТЪркиягә бара һәм моселман хатын-
кызларыннан аңарчы һичкем аяк басмаган торек хокүмәте мәҗлесенең (парламентының)
утырышында чыгыш ясый уз мәктәбенең эше белән таныштыра
Әнә шулай җан атып Йорү нәтиҗәсез калмый, әлбәттә Бик тиз даны таралган Багьбостан
мәктәбенә илнең төрле төбәкләреннан белемгә сусаган татар, үзбәк, башкорт һәм кыргыэ-казах
кызлары агыла Ун ел вакыт эчендә аның мәктәбен 1212 кыз тәмамлап чыга Шуларның 149 ы
мәктәпне тәмамлап мпгаллимә булып эшли башлый Шуның встснә ул укытучылар хәзерләү очен
кыска вакытлы курслар да оештыра Бу курсларны тәмамлаган 198 кыз да могаллимә булып китә
Ш Бабич хөрмәтләп. сиеп әйткәнчә, «мәктәп тотып үскән ханым* Багьбостан Моэминова
ялгызы гына бу эшләрне җиңеп чыга алмас иде. әлбәттә Демократик татар матбугаты аның
хатын-кызлар мәгарифе олкәсендәге фидакарь ашчәнлеген хуплап каршы ала Тормыш иптәше
һәм револмтцилгә кадәр торле фәннәрдән дәреслекләр тезеп бастырган алдынгы укытучы,
шагыйрь Гобәйдулла Рәдүдинең эчкерсез ярдәмен тоеп зшли ул Оренбургтагы татар культурасы
эшлеклеләреннән Риза Фәхретдинен Фатих Кәрими. Кәбир Бәкер. Борһан Шәрәф. Нургали Надиев
Ибраһим Терегулов һәм баш калар да аңа һәрвакыт ярдәм кулы сузалар, мәктәбендә яки
курсларында дәрес бирәләр
Багьбостан Моэминова мәктәбендә сабак алган йөзләгән хатын-кызлар Боек Октябрь
революциясеннән соң татар совет мәктәпләрендә эшлиләр, партия-совет һәм халык
хуҗалыгының терле тармакларында җиң сызганып хезмәт итәләр
3 Магәжмәгҗаноаа рәсеме.
Җ Мичнудлин тексты