ЯРАМЫЙ, ЯРАМЫЙ!

угыш.-. Дүрт ел тула инде сугыш баруына. Канчан бетер икән кешелек тарихында тиңе
булмаган бу дәһшәтле кырылыш? Без, авыл малайлары, тирә-юнь таң калырлык итеп
— Җиңдек!— дип кайчан күкләргә сикерербез икән?
Әйе, әйе, без бу изге хәбәрне, бәхет хәбәрен бетен дәньага аңгьратачаибыз Без Җиңүне
һәркенне — иртән дә, кендеэ дә, киңен дә кетебез Җиңүне без генә — балалар гына түгел, аны
барлык совет халкы тылда, тхрән күл «салырлык тҗз түгеп, фронтта, диңгез җыелырлык кан коеп,
керешеп кете.
һәм, ниһаять
— Ишет, донья, безнең ил җиңде!II
Бу хәбәрнең үзеи безгә, сука сабы тотып басу түрендә җир сороп йерүчеләргә. бездән дә кечкенә
малайлар чатыр чабып килеп ирештерде
— Соеиче!—диделәр алар — Җиңдек! Боз җиңдек!
Алариың хәбәреннән басулар иркенәеп, күкләр биегәеп, иои яктьрып китте.
Сеенчего бәхетебезне уртаклашабыз!
Дәрес, безнең җааап — бүгенге фикерләүдән чыгып әйтелгән сүзләр Әмма моннан кырык еллап
элек сеенчего әйтелгән сүзләрнең дә тогал мәгънәсе шул иде
һәм без сугыш күрсәткән газапларны онытып җибәрдек, аларны бетонләйгә үк онытырбыз кебек
иде Чонки җиңдек ич! Тик елиәинәр безгә
— Беркемне дә, бернәрсәне дә онытырга ярамый!—дип катгый кисәттеләр Алар хәзер дә, сугыш
вакытында халкыбыз кылган батырлыкның олылыгьәт килечек буыннарга тулы яктыртып калдьрып,
тыныч тормышның кадерен белергә ойротәлор. Шәһәр парда. авылларда куелган һәйкәлләр сугыш
каһарманнарына дан җырлау гьыа түгел, ми- кемче, ә бәлки сугыш сәхифәләрен мәрмәргә уеп,
киләчәккә чын тарихны мирас итеп бирү булып та тора. Халкыбызның фашизмга каршы керештәге
батырлыгы беркайчан да онытылмасын! Күпсанлы, һәр терпе музейларга куелган шаһит-әйберләр —
әнә шушы изге максатның тормышка ашырылуы Сугыш турындагы яңа докумонт-материәллар, киде
кырык ел узгач та, табыла торалар.
Әмма беркайчан да табылмас булып югалганнары да юкмы икән? Булса., мондьач югалтулар, еллар
узган саен, ншәя-иүбәя бармыймы?
— Онытырга ярамый!— дигәннәр иде бит елкәннәр.
Ә боз, сугыш чоры малайлары, шулай ук сугыштан с«җ туью-үскеннәр. канчам та хәтеребезне
сыекландырмыйбызмы? Яки инде мәйданнар уртасына сугьаитә һәлак булучыларга, исемнәрен язып,
һәйкәл куйдык, дип тынычланып калмыйбызмы? Клуб- мекталларда каһарманнарның фоторәсемнәрен
һәм нинди батырлык зшләүларон язып кую тәэсирлерәк булыр иде Аларның фоторәсемнәре еллар узган
саен тос бира бара бит, югьачсе Югала бара, димәк, алар Фотога тешмәүчеләр дә булгандыр Замандаш-
ларының телдән сурәтлоеен тыңлап, ул якташларыбызның рәсом-портрет ларын асарга момкин Вакыт
аларны күреп белүчеләрне дә «чүпли» тора- Ашыгьрга кирәк! Сугыш кырында ятып калган
авылдашларыбыз мондын кадор-хормәтио бик тә лаек
Аерым бор очракка-халге тукталыйк шушы урында
Казандагы Матбугат йортында Боек Ватан сугьаиында һәлак булган азучыларның исемнәре күптән
инде мәрмәргә язып куелды Әйбет моиьжы Кереш җыры булып
С
Бөек Җиңүнең 40 еллыгына
мираска калган әсәрләрен фронтта да иҗат иттеләр алар. Шундый җырның берсен искә төшерик:
...Илең турында уйла.
Илең турында уйласаң, Гомерең озын була.
Кырык еллыкка әзерлек уңаеннан, сугышта катнашкан һәм бүген дә каләм көчләрен киметмәүче
язучыларның фоторәсемнәреннән дәү стең^ц ясалды. Шулай ук әйбәт эш. Йомышың ни ашыгыч булса
да, аның янында тукталмыйча, фашист өерләренә каршы корал да тотып көрәшкән язучыларыбызга баш
имичә мөмкин түгел. Алар, шөкер, шактый күп, һәм фоторәсемнәр белән бергә туплану да аларның
батырлыгын тагын да олы итә.
Инде килеп.
Сугыштан исән кайтып та гомерләре тиз яки озакка сузылмыйча өзелгән язучыларыбызга шулай
ук махсус стенд багышлау мәҗбүри. Алар да, кулларына корал тоткан килеш дошман өстенә
ыргылганда, изге көрәшкә җыр-чакыру белән өндәделәр.
һәм язучыларыбыз турында гына да сүз бармый. Тагын искә төшерик әле: сугыштан яраланып
яки сәламәт кайткан күп ир-егетләр арабызда юк инде.
Онытмыйк аларны! Беләбез ич: сугыш заманыннан беркем дә, бернәрсә дә онытылмаска тиеш!
Югалтулар ишәймиме, дигән идек. Ишәйтергә ярамый аларны. Шушы җәһәттән кечкенә генә
истәлек.
. 1954 елның яз башында мин Габдрахман абый Әпсәләмовның өендә булдым. Максатым «Алтын
йолдыз» романына бәйләнештәге кайбер мәсьәләләрне ачыклау иде. Габдрахман абый миңа, студент
егеткә, үзенең кечкенә генә бүлмәсендә, иҗат эшен читкә куеп, мине кызыксындырган әйберләр
турында озаклап сөйләде. Фронтта үзе эшләгән татарча газеталарның төплөмәсен-тегелмәсен дә
күрсәтте. Газеталарның һәр саны икешәр данә иде, алар чиста, ертылмаган, солдат капчыгында озын
юллар узуга да карамастан, хәтта читләре дә бөгәрләнмәгән иде. Болары инде Габдрахман абыйның
пөхтәлегеннән генә дә түгел, ә аның совет солдаты батырлыгының кадерен белүен дә раслый иде.
һичшиксез шулай.
Ул төпләмәне ябып куйды, сул кулы белән, бармакларын газетага тидерер-тидермәс кенә,
төпләмәне сыйпады, уң кулы белән җиңсез сырмасының изүен төзәтте һәм, башын аскарак иеп (ул өстәл
артында миңа кыйгачрак утыра иде):
— Бу газеталарның берәр данәсен музейга бирмәкче идем,— диде, һәм борчылып, сүзнең «ы»
авазына басым ясап:—Алмады-ылар,— дип өстәде
Сугыш дәһшәтләренең онытылмавы өчен, шушы мал-мөлкәтен башкалар белән уртаклашырга әзер
булган Солдат! (Әйе, болары да — минем бүгенге фикерләүдән чыгып әйтелгән сүзләр).
Габдрахман абый моңарчы да сугыш турында роман, повесть, хикәяләр язган иде. Моннан соң да
бу темага күп иҗат итте. Ул аларда газеталарындагы материалларны, әдәби калыпка салып, бик хаклы
файдаланган Хәер, сугышта аның күргән-кичергән- нәре үзе эшләгән газеталарда язылганнар белән генә
бетми дә ич әле...
Фронт газеталарының тулы төпләмәләре музейларда, китапханәләрдә хәзер күпләп сакланамы
икән соң? Бәлки, безгә аларны әледән-әле укып тору һәм, җаен табып, даими күчереп басу кирәктер.
Татарстан Язучылар союзының проза секциясендә татар әдәбиятынд а Ватан сугышы темасының
яктыртылуы турында сөйләшү булган иде. Анда танылган язучыбыз Атилла абый Расих кызыклы да,
шактый ук гыйбрәтле дә бер хәл турында әйтте. Атилла абыйның фронттан җибәргән хатларын әнисе
саклаган икән! Менә ул — ананың солдат улын сугыштан җиңеп кайтуын зарыгып һәм олы өмет белән
көтүенә дәлил! һәм Атилла абый, шушы бер йөз егерме (солдатның газиз әнисен яратуына дәлил ич бу
сан!) хатны үзәккә алып. Җиңүнең кырык еллыгы алдыннан яңа әсәр язган.
Габдрахман Әпсәләмоө һәм Атилла Расих кадерле материал-истәлекләрен югалтмаганнар.
Онытырга ярамый чөнки!
Ә мондый документ-материаллар сугышта булган, шулай ук тылда эшләгән һәр кемдә бардыр,
һәрхәлдә, булырга тиеш. Алар югалмасын. Чөнки онытырга ярамый!
һәм кешеләр онытмыйлар.
Сугыш бетүгә кырык ел узуга карамастан, апалар (инде әбиләр) ирләрен көтәләр. Ятимлек ачысын
татыган балалар (инде үзләре өлкән яшьтә) әтиләренең кайтуына өметләнәләр. Хәбәрсез югалучыларны
яки, башта бергә хезмәт итеп, аларны белүчеләрне туганнары эзлиләр.
Сугыштагы һәм тылдагы батырлыклар һаман ачыла торалар.
Шулай. Сугыш күптән-күптән бетүгә карамастан. Җиңүдән соң күп-күп вакытлар узуга
карамастан, беркем дә. бернәрсә дә онытылмый. Чөнки онытырга ярамый, ярамый!