БЕРАЗ ГЫНА ҮЗЕМ ТУРЫНДА

моңлы **Галинб.тнүппарны сәхнәдә шаулатып уйныйлар, авыл артистлары Башкортстанны иңләп йериләр, олимпиадалардан призсыз кайтмыйлар
Безнең авыл картлары белә деньяда могҗизалар юк Булса да, чҗдмәсе бер гене — зш сею, тырышлык, осталык
Кайда гына юк хәзер безнең авылдашлар! Мәскәүдә, Ленинградта, Донбасста, Сахалинда, Себерде Кайтып тешсәләр. күрәсең, күбесе коммунистик хезмәт ударниклары
Мин дә — шушы авыл баласы Унбер белән барганда бер иптәш малай белен икәүләп Олы тау аръягындагы Үрге Сазга чыгып киткән идек Биштәрләргә әниләр пешергән ипиләрне салып, ботинкаларны бәйләвечләреннән бармакка элеп алып, ялан тәпи Адаша-адаша Русча укырга 3 иче класска, Белмәгеи-күрмәгән кешеләр арасына Әле ярый, әрсезлек җиткән! Сагындыра, дип. елап кайтып кермәгәнмен, укып кигмымеи Әле ни кадәр яңа дуслар табылган, ил тануым никадәр киңәйгән! Рус теле үз телем булып киткән Бәхетле юлга чыкканмын
Унҗидем тулды. Оренбургта фельдшерлар мәктәбен тәмамлап, Шарлый районы Сарманай авылына зшкә килдем Миннән бер яшькә зуррак Ваня Обухов, Сәнгать Мехәт- дисоа, Гоша Соколовлар военфельдшерлар бульат фронтка киттеләр Фашистларның Сталинградка җиткән чагы иде бу Сарманайда хәтерләүчеләр бардыр, җиңел сеак. җиңел куллы фельдшер булып чыктым булса кнрәк Эшләрем уңган саен күңел үсә иде. «Духтыр килгәни,— диешкәннәре исте Хәзәр унсигезгә чыкканнарга карыйм да келәм «Духтыр, имеш!и
Кырык икенең сентябрендә Оренбургтан гаҗәп бер хат алдым Машинкада басылган язуны бәрәнче мәртәбә күрүем иде Мине яңадан Оренбургка, модпметитутмьҗ 1 нче курсына чаиьру кәгазе иде бу »В числе пяти от личинное, окончивших Фельдшере ко-акушерскую школу, Вы без приемных зкзамоиов зачисляетесь на 1 курс •
Була иде, әлбәттә. Чакыру кәгазеңне күрсәт, зшеңне тапшыр, фанер чемоданыңмы ал да бар, врачлыкка укый бир! Фронтта военврачлар>*җ да бик кирок чагы.
Минем дерт бүтәндә иде «Бәзгә үлем юк без җиңәргә тиеш Уку җиңеп кайткач та качмас!» Малай чакта иптәшләр «Буденный» да ■ Ворошилов»лар булып «сугышлы» ун-
Үзем Казанда, күңел Күгәрченда «Авылның бер күрешсәң сеиләшоп туймас картлары саулар микән? Урта мәктәпнең яңа бинасын салып бетерәләр микән? Быел кемнәрнең балалары кайда, нинди уку йортларына керделәр икән? •
Безнең Күгәрчен — Башкорт станда Җиде- болак дигән йегерек инеше, таулары-сырт лары бар Ьасу-кырлары — калкулык та үзәнлек. Ур- маны-җәйләае злек-злектән ерак, толлары ташлы таулык, авылның коелары тирән Уңмаган-пешмә- гәннәр мондый җирдә авыл булып яши алмаслар иде. Гаиләләр борыи-борыинан ишле булган Туган җанлы, емәдәш халык Эшнең аәьфыниан, «кора «сыннан курыкмас, авыр чакта сабыр, чыдам, кыен чакта— үҗәт, тоткан миен булдырмыйча туктамас халык Үзе ачык, юмарт күңелле, җьфлы-
наганда, мин гел «Николай Щорс» булып «кылыч» болгап чаба идем. Бергә уйнал, бергә укып үскән малайлар утка кергәндә, култыкка китап кыстырып, лекцияләргә йөреп ят, имеш. Хыянәт!
Кырык икенең кара көзендә Сарманайдагы яшьтәшләрем Миркадәм Шәрипоә, Ягьфәр Гәрәев, Әлмөхәммәт Дилмөхәммәтовлар—барыбыз бергә комсомолга кердек. Военкоматтан мине военфельдшер итеп фронтка җибәрүләрен көтә идем.
Сарманайда күзгә күренеп торган үлем тырнагыннан коткарып алып калган бер кешем, бүген дә исән — ул Бату Рәшитов исемле зәл-зәңгәр күзле бер ир була- 12-13 яшьлек малай, чана тартып, урманга, чыбык-чабыкка барган җиреннән тезләрен- терсәкләрен көчләп тә яздыра алмас булып, бөгәрләнеп туңган иде ул. Өйдән-өйгә кереп, балаларга прививка ясал йөри идем, Батуны урманнан кайтышлый беренче өйгә үк кертеп сәкегә салганнар... Авызын ачтырып, кайнар чәй сала-сала, тәнендә кызыллык күренгәнче, спирт белән уа-уа, ясалма сулыш ясый-ясый... Фронтта ятып калган әтисенең бердәнбер баласы булган ул. Бүген үзенең армиядә хезмәт итеп кайткан улы. ике кызы бар. Тол әнисе белән бергә яшиләр. Үзе—терлекче, хатыны — сыер савучы Шулар өчен генә булса да укуга китеп бармавым дөрес булган.
Ут сызыгында бик җитез, бик уңган военфельдшер булмакчы идем — дәрт шулай иде, военкомат исә мине Хәрби пехота училищесына җибәрде. «Максим» пулеметын күзең йомып сүт, күзең йомып җый, прицелны дөресли бел, бер пуляң да әрәм китмәсен — фронтта шулай булачак Пулеметчылар взводы командирлары булып чыгачакбыз..
Училищены тәмамлап өлгермәдек—Степной фронтка! Күрәсең, Курск дугасы гарасатыннан соң фронтны капларга, дошманны, үкчәсенә баса-баса куарга яңа көчләр бик кирәк булган.
Пулемет. Ут кына ач — бөтен миналар, снарядлар, пулялар сине генә эзләп килә... Северный Донецны чыгып утка кердек Гел алга да алга! Ул көзге яңгырлы җилләр, ул кара төннәр, ул төн саен диярлек 20-30 ар километрлык «форсированный бросокплар ул пычрак аяк асты, күперсез сулар, ул өстәге сыксаң берәр чиләк суы чыгарлык шинельләр, ул ашык-пошык казыган окобыңа тула килгән яңгыр суы, шул суга ятып салкын гашеткага басуларың, ул шартлаулар, дөп-дөп итеп өскә төшкән юеш балчык кисәкләре, ярчыклар, ул караңгы төшү белән баш очыннан сызгьрып очкан алсу ■трассирующий» пулялар. .
Донецтан башлап, Славянск, Барвенково, Лозовая калаларын азат итә-итә, Днепрга кадәр диярлек алга узып, бер генә тапкыр да җылы өйдә өс-башны киптереп йоклаганны хәтерләмим. Безгә генә очрамады микән ул мичле, тәрәзәле-түшәмле йортлар?.
Гаҗәп, пулеметчик чакта өркетте дә. какты-сукты, күтәреп тә бәрде, әмма тәнгә тимер тимәде. Комбат, фельдшер икәнемне белеп, ротага санинструктор итеп куйгач кына бер үк көнне ике тапкыр — мә сиңа! Беренчесе — иртән, атака вакытында, икенчесе — көн уртасында. Кыр госпиталендә беренче җәрәхәт истән үк чыккан, чөнки икенчесе бик каты сызлый иде. Врачлар яралану документы тутырганда, мин ул беренче яраны әйтергә дә онытканмын. Шулай итеп, сугышның «пропискасыз» бер ярчыгы минем тәндә әле дә йөри — сөякне ватмаган, җанны алмаган — йөз ел йөри бирсен!
Унтугызым тулмаган, госпитальдән кайтып кердем Фельдшер булып эшләдем. Көзен, соңлабрак, Уфага барып пединститутка кердем, башкорт филологиясе бүлегенә. Икенче курста исемле стипендиат идем. Күңел Казан университетына тартты Уфада әле дә әйбәт дусларым бар.
Минемчә, бу дөньяның иң кызыклы, иң изге, Ил өчен иң файдалы үсеш юлы — ул тирән профессиональ белем алу юлы. сәләтләр-талантларның ачылу, үсү юлы, фәнебез. техникабыз, сәнгатебезнең тизлек белән алга бару юлыдыр. Бу җәһәттән безнең' яшьләр горурранырлык дәрәҗәдә бәхетлеләр. Мөмкинлекләре — чикләнмәгән! Без, фронтовиклар, яшьләребезнең азат илебездә рәхәтләнеп белем алу, Илгә хезмәт итүдә иң яхшы талантлары тулысынча ачылып китү мөмкинлекләре өчен сугыиып йөрүебез белән горурлана алабыз. Тик яшьләребезнең кайберләре бу бөек бәхетне аңлап, кадерен белеп бетермиләр әле.
Укьпу-тәрбия. профессиональ белем бирү мәсьәләсендә Партия ил күләмендә гамәлгә кертә башлаган мәктәп реформасы гаять зур әһәмияткә ия. Яшьләргә дөрес тәрбия бирү —мәңге телдән төшмәс тема, бу хакта уйлану, фикер уртаклашулар мөгаен, беркайчан да туктамас
Мин эшчеләр микрорайонында яшим. Бер елны еш кына шундый хәлне күрә идем: бер йортның подъезд баскычында унынчыны тәмамлаган өч-дүрт егет көн саен диярлек сәгатьләр буе кәрт суга Бер кичне исерек тавышлары, җикеренүләре дә ишетелде. Аяныч күренеш. Ирексездән уйланасың хәрам акча, җиңел табыш юлына кереп китмәсләрме болар? Прогулчылар, брак бирүчеләр булмаслармы? (Дөрес, бу егетләр хәзер армия сафларында, әйбәт чыныгу, дөрес тәрбия а'лып кайтырлар, тормышның
герле якларыма күзләре ачылыр, дип уйлыйсы киле.) Әмма бүгенге дәньяның бетен илге танылган тезүчеләре, инженерлары, конструкторлары, Арбуэоалары, Сәгъдмее- лары, Королевлары. Пророков, Шоложоелары була торып, ничек инде дәртле-гайрәтле яшьлекнең алтыннан кадерле сәгатьләрен заяга үткәрм»к кирәк'
Без. фронтовиклар, вузларга зур кыенлыклар аша килеп, кыенлыкларны җиңә-җмңә укыдык Ә шулай да. әитик. инде әдәбиятны яратканбыз икән, имтижаи тапшырганда Тукан, Такташ, Пушкин, Маяковским лардан гьәта гүгел, Гете, Байрониар, Петрарка жәтта Гомерның үзеннән дә яттан әллә никадәр мисаллар китереп җаваплар бире белә идек. Бу — стипендия ечен генә түгел иде. әлбәттә Яшьлектә алган белем зеүкьҗиы. ружыңны формалаштыра, гомерлек ружи байлыгың булып кала, һәр зшеңдә үзеңә югары таләпләр куярга ейрәтә. Ник соң бүгенге яшьләребез арасында үзе сайлаган профессиясендә ■ тирен чумучыялар сирәк? Ник кайберләре иң югары ләззәтне фәнни эзләнүләрдән, иҗади ачышлар деньясыннан түгел, бәлки әйбер, мода якларыннан эзлиләр?
Әлеге егетләрнең корт сугып вакыт үткарүендә. бәлки, кәйсыдьф бер мәктәп тә гаепсез үк булмагандыр? Профессиональ кызыксынуларына дәрт-куәт эстәп җибәрә алмагандыр? Кәрт уены—кызыграк)
Минем гомерем буе режмәт укыган кешеләремнең берсе — нәкь укытучы кеше. Үрге Саз башлангыч рус мәктәбе укытучысы Тарас Иванович Мотин Ике бүлмәле мәктәпнең медире дә үзе. дүрт классның укытучысы да берүзе иде ул Бер кьаины беренче белән очоиче классларны укытса, икенче кышиы — икенче белен дүртенчеләрме укыта иде
Ни эчен соң шушы кенгә кадер рәжмәт саклыйм мин аңа? Мин белер-белмәс телем белән җавап биргәндә, ул миңа эчкерсез бер теләктәшлек белән елмаеп, зәңгәр күзләрен нурландырып, шундый дәртләндергеч бер ышаныч белән карын иде ки, жетта мин үземне оядагы бер кош баласыдай, менә ж әзер менә жеэер укытучы ачкан иксез-чиксез белем деньясына очып чыгып китәрмен дә. бетмәс-текәнмвс куа-нычлы яңалыклар белермен кебек жис итә идем Билгеле, ул һәр малай. Һәр кызчыкка шулай карый иде
Аның ечен дәреснең мәгънәсе—минем •ечлеагәме. ■дүртлевгәме белүемдә түгел иде, әлбәттә Аның ечен дәреснең мәгънәсе — мине үзе укыткан фен белен кызыксьыдырып, аз гына белүем белән дә күңелне үсендереп, укырга, белергә дәрт эстәп, жәтта канатландырып җибәрүендә иде Шуңа күрә аның биргән белеме дә балдан татлы нде
Безнең Тарас Иванович моннан 42 ел элек. Беек Ватан сугышында, авиадесантчы булып батырларча һәлак булган Ул безнең күңелләрдә день я дагы бетен нәрсәгә, бетем жәлләргә камнар иыэыксынучән караш, максатка омтылыш тәрбияләгән, жеэмет-иҗвт дәртебезгә илһам канатлары куа белгән Ул кызыксынучанлык. ул омтылыш, ул иҗат дәрте, илһам минем күңелдә әле дә сүрелмәгән
Үзем ж әзер Тукайның сайланма прозасын рус теленә тәрҗемә итем Бик аратьвт эшлим Олы эш дип. изге эш дил эшлим
Уральск каласына
Уральск каласына
Сәлам юллап каламын Асрау Апуш Тукай булып Үсеп киткан кала ул.
Шәкерт җырлавын ишеткән Самавырлары газиз
Литер ялкынын җиткергән Кайнар җилләре газиз.
Пушкин сүзе. Горький рухы, Херрият лачыннары, кӘлгасрел-җәдит» ве кУклар» Вә кФикер» яшеннәре —
Тукай илһамын уяткан Ялкыннар җанга якын. Тукай узган урамының Тузан бөртеге алтын...
Уральск каласына
Сәлам юллап каламын. — Асрау Апуш Тукай булып Үсеп киткән кала ул.
Йолдызлар
Җирләр иңлим:
Сталинград,
Днепр буе,
Эльба яры...
Кызыл йолдыз кабызган да Йоклый минем кордашларым.
Моңнар тула күңелемә.
Офык иңләп күккә карыйм... Җем-җем итеп нурын чәчкән — Яудашларым, кордашларым.
Обелиск каршында
Кызлар кулы тотып өлгермәстән Алдык кулга сугыш коралын.— Бергә үскән малайларның исемен Обелисктан укып торамын.
Ялгыз яшәп пенсиягә чыга
Ил төзешкән бөек сылулар... — Кавышалмаган егетләре белән Ил аларны бергә олылар.
Шаяц көчек
Юл буенда болын тулы эре-эре ак чәчәкләр.
Шул чәчәкләр арасында күренмәсә тик бересе — иң кечесе, әле үсеп җитмәгәне, ачылып китмәгәне,—
Бу җирләрнең мул яменә нәрсәдер җитмәс иде.
И чыелдый, и очына аяз күктә карлыгачлар! Авазлары арасында ишетелмәсә иң тоныгы, иң тессезе, иң нечкәсе, иң кыскасы,—
Бу көннең якты моңына
нәрсәдер җитмәс иде.
Чыр-чу килеп туп куыша, гол бәрешә бала-чага.
Шул наяннар арасында
атыла-бәрелә чабышмаса
әлсерәп бер шаян көчек,—
Бөтен Җир шарының бәхете
һич тулы булмас иде.
Аккош күле
Куе урман.
Тыныч зәңгәр күлләр...
Кеше килгән.
Юллар, йортлар салган.
Аккошлар юк —
Тик исемнәреннән
Үзәк өзгеч татлы бер моң калган.
Кайда оя тибә икән алар,
Бәбкә чыгаралар кай җирләрдә?..
Сыйса алар безнең күңелләргә, Сыймас идемени бу күлләргә!
Өй белән Ил
Туган авылга кайтам кунакка.
Кайтам җан атып, кайтам ерактан
Илгә ни алып чыктым соң өйдән?
Өйгә ни алып кайтам соң Илдән?
Ниләр өстәрмен Ил бәхетенә?
Ниләр өстәрмен өй бәхетенә?
И шигырем...
И шигырем, барчы. Күгәрченгә кайт.
Чал башларга, ак йөзләргә сәлам әйт.
Ата-баба нигезләрен уйлап уз.
Бер көчекнең маңгаеннан сыйпап уз)
Легенда
Суы бар җир күрсәткән ул юлда.
— Алдакчы!—дип үтереп киткәннәр. Еллар узгач, шул урынга юлыгып, Кое казып, суын эчкәннәр.
Яшәү
Бу дөньяда яшәү уен түгел, Тик көтмибез күктән әзерне. Яшәү — бөек максатлары белән, Җиңүләре белән кадерле.
Минем иман
Минем иман — асылташтан асыл.— Мәкерле җан битен капласын! — Ленин исеме, Ватан исеме белән Балкый минем яшәү максатым.