ИЛ КЫЗЛАРЫ

аиьгт Еллар... Галина Петровнага әле кайчан гына унсигез иде 1943 ел. Буада медицина училищесын тәмамлады Күңеле шатла* белен тулган канатлана, матурдан-матур хыялларга урала, ак халатлы Галяиы палатадаи-лалатага очыртып кына йортә Диплом аласы да >шк» гене керешәсе калды
Ләкин Галяга диплом урынына хәрби комиссариаттан чакыру тибәрделәр Ашыгыч иде. Юл әйберләрен барларга әнисе булышты. Тегесен китерә, монысын терел сала. Кызының «Әни, кирәкми, авыр була».— дип ялваруына гуя колак та салмый «J*r. кызым. биштәрең авырлыгыннан курыкма, хәсрәтнең авыры кунмасын милкегә»— ди
Стәнцияге өчәү бардылар бер якта — әнисе, икенче якта — әтисе Петр Николаевич кызының биштәрен үзенә алган Күнегәсе юк. теге чакта. Совет дәүләтен аклардан һем интервентлардан чистартканда, инде мылтык та, беатлегт терелгән шинель белен биштер дә йерткән кеше, элекке сугышчы, кеч-куәтендә булса, алтмышның естенә басма- са. бүгенге эшелон белән үзе дә фронтка китәр иде Вакыты үэгаи шул. кыэын гьыа озата. Телчек кызын!
Башкалар да якыннарын, туганнарын озата килгәннәр Станция майдань* мыжлап тора Бер якта тальян моңлана. Фронтка җыенучы кешеләр туганнарының, дус миләренең кадерле теләкләре белән бергә туган якның тальян моңын да алып китәләр
Вагоннарга утырырга фәрман бирделәр Галя да әти-әннсә белән саубуллашты, станциядә күренгән танышларына кул иэәде Әнисен тагын бор кат кочаилал кысты әтисенең тирен җыерчыклы битеннән үпте, аннары, биштәрен кулына алып, вагонга таба атлады Ата белой ана басып калдылар »Хаерле юлга, кызым, исән-сау каршыларга насыйп булсын!■ Мария Ивановнаның күзләре яшьләнмәде Хатын-кызның табигате шундый, ул шатлыкны па, хәсрәтне дә күз яше белән белдерүчеи Алай җиңелрәк Ләкин чишмә суы да артык түгел, күз яшенең дә исәбе бар. бетмәс димә! Ә Мария Ивановна — саубуллашуларны. хәтта хушлашуларны күл күргән ана, һәркайсы күз яшен сыкиаидыр
Ана сигез бала биләде Сигезе дә кыз иде. Бәхетемдер дисО, ечесенең гомере кыска булды Кайнар күз яше белән кичерде Мария Ивановна бу хосротләрие Башка кызлары сылу булып, таза булып, күңелне сеендерел үстеләр Зоя медицина инстн- тутын тегәлләде. Елена педагог белеме алды Тамара урман институтында укыды Кызларының башкалары да тыныч тормышта колачлап эшләргә әэерландолор Ләкин ко- телмогән вакыйгалар кайчак бетен хыялларны җимерә Ә фашист гаскорләренең Совет нлоне басып керүләре бигрәк тә авыр хәбәр иде Бу Буа шәһәрендә яшәүче Быковлар гаиләсенә дә ачы җил булып үтте Врач кызларын — Зоя Потровиәны ашыгыч рәвештә херби хезмәткә чакырдылар. Ил дошманга каршы күтәрелгәндә, врачлар күп кирәк иде. әлбәттә Чонки сугыш ярасыз булмый, ә җәрәхәтләнгән сугышчы фронтка яңадан врач ярдәмендә генә кайта ала Бу хәлне Петр Николаевич та. Мария Ивановна да яхшы беләләр, шуңа күрә кызларының ир-егетләр белән бергә ватан азатльгы һем беисеэлоге эчен керешкә китүенә гадәти нәрсә ител карыйлар аңа тҗ изге теләкләрен белдерелер иде
Зояны Быковлар берголоп озаттылар Кызлар да ойдә иде Иң кочкеио Гале апасына бигрәк тә кызыгып карады «Их. аның урынында булса икән бүген! Быковларның дошманга булган бетен нәфрәтен үзе белән алып китер һәм илбасарларга чьәт-чыилап утлы сабак бирер кебек иде Тик ул әле училищеда гыиә укьж ул әле яц» Әмма әиьҗ да коне килер». Саубуллашу минутларында кызлар барысы да шулай уйлатаннардьф Алар, алаларын озаткач, бергәләп әниләрен юатырга керештеләр Мария Ивановна ул чагьыда күз яшәнә ирек бирде Фронтка киткән кызы эчен тирен борчылу, янында»ылар очон шатлану икесе бергә булгандыр
Озак кеттермнчо Зоядан ечпочмаклы «ат килде Хәрби врач »ь« госпиталенең хирургы икон Димәк, тул гере ел дәүләре и. бомбалар сызгьфуыи ишетел эшли, димәк иң авыр яралыларның тормышын саклап «ала Вакытлыча сафтай чыккай яралыларны беренче момкинлек булу белен, тылга җибәрелер, алармы Елена Быкова кебек санитар кызлар озата бара Бу батыр кызлар яралыларты Кызыл Хач җәмгыятенең билгесе тошоролган вагоннарга кабул иткәндә иминлоклерои сакларга'амт ителер дошман самолетлары эшелонны бомбага тотканда да авыр яралы кызылармеецларны тынычландырырга тырышалар Кайчагында үз гомерләрен куркыныч ас тьма куарга туры «иле
В
Санитар поездларда шәфкать туташы хезмәтен үтәүче кызылармеец Елена Петровна Быковлар гаиләсендә икенче кыз иде. Апасыннан соң озак та тормады, хәрби комиссариаттан чакыру килде. Педагог кыз шинель кияргә тиеш иде. Быковлар Еленаны җыелу пунктына гаилә белән озата бардылар. Өч сеңлесе дә монда иде. Юл буе сөй- ләшеп туймадылар Апалары хат язып торырга булды. Аннары әти-әниләрен тыңладылар. Мария Ивановна аналарга хас сабырлык белән әйтте теләген: «Исән бул, кызым, бурычыңны үтәп кайт Бергә-бергә каршыларга насыйп булсын!»
Мария Ивановна өченче кызына да чакыру киләчәген сизми иде әле. Анысы да тиз беленде Урман белгече исемен алган Тамара Петровна фронтка китәргә әзерләнде. Биштәре сеңелләре ярдәме һәм әнисе күзәтүе астында тутырылды. Юл өчен иң кирәген салдылар: кашык, кружка, энә-җеп, сөлге... «Ярар,— диде Тамара, сеңелләренә күз кысып,— бөтенләй тутырмыйк. Патрон салырлык урын калсын».
Әти-әнисе, ике сеңлесе Тамара Петровна белән станциядә саубуллаштылар. Поезд кузгалганчы сүзләре бетмәде. Тамара хатны бик тиз язарга вәгъдә итте. Ә кайдан язар?— әлегә билгесез иде. Фронт зур, аның һәр җирендә дошман белән канлы бәрелеш бара. Урманчыга да урман утыртырга кушмаслар. Кулында — мылтык, биштәрендә патрон, граната булыр.
Тамара Петровнаны зенитчылар сафына куйдылар. Мария Ивановна, кыр почтасыннан килгән хатны укыгач, уйга калды. Йөзендә үз баласы өчен тирән борчылу галәмәтләре иде. Җирне урманнар белән бизәргә яраткан, якты кояшны күреп туймаган яшь кыз — аның Тамарасы сөремле күкне күзәтә, җир өстенә үлем чәчүче дошман самолетларын эзли, шул хәшәрәтләргә туптан ата. Әй язмыш, шинель кидертеп, кыз балага нинди сынаулар биргәнсең! Калтыранып, куркь.п кына калмасын, җиңәргә язсын!
Өйдә Петр Николаевич эштән кайтканын зарыгып көтүләр. Ул гражданнар сугышыннан соң элемтәче булып киткән иде. Гади элемтәче. Телефон чыбыклары суздылар, шул линия аша кешеләрне сөйләштерделәр. Аннары Петр Быков мастер булды. Аның инде махсус урта белеме дә бар иде. Бөек Ватан сугышы башланганда Петр Николаевич — почта начальнигы. Ул Буа район элемтәсенә җитәкчелек итә иде. Эше бик киеренке, бик тыгыз булса да, армиядәге кызларыннан килгән хатлар турында онытмый, үзе белән ала кайта. Өйдәгеләр шуны зарыгып көтәләр.
Бер көнне Петр Николаевич дүртенче кызы Людмилага чакыру кәгазе алып кайтты. Ата-ананың хәленә төшенгән кеше дөрес аңлар:, рәттән дүрт кыз баланы фронтка озату, алар өчен борчылып яшәү ансат түгел. Буй җиткезгәннәр, сылулар, кияү көтәр чаклары бит, кж, туй күлмәге урынына, кызлары шинель кияләр дә утлы фронт юлына чыгалар. Илнең азатлыгы һәм бәйсезлеге өчен барган авыр сугыш, дошманны тизрәк кырып бетерү өчен барган сынаулы көрәш шуны таләп итә.
Людмила Петровна өчен дә юл хәстәрен тиз күрделәр. Фронтка китүчеләрнең җыелу урынына барыр вакыт якынлашты. Борынгы гадәт буенча, юлга кузгалыр алдыннан беравык өйдә тын утырдылар. «Хәерле сәгатьтә!»— диде аннары Петр Николаевич. Кузгалдылар. Людмиланың биштәрен Галя алды. Станциягә кадәр сөйләшмичә бардылар. Әйтерсең лә, сүзләре беткән иде. Ә поездга утырганда кочаклашып саубуллаштылар. «Ярар, әни,— диде Людмила,— бездән генә калмаган. Ил белән!»—диде. Ул китте, Быковлар өйләренә өчәү генә кайттылар. Людмиладан да өчпочмаклы хат килеп төште. Хәрби киемнәр алуы турында яза. Оборона заводларын саклаучы частька билгеләгәннәр. Конвертта кыр почтасы штемпеле булса да, фронттан ерактарак икән Людмила. Кирәк тапсалар, хәрәкәттәге армиягә дә җибәрерләр. Хат тыныч язылса да, ата-ана балалары турында кайгырҮмый булдыра алмый.
Әни кеше өчен бигрәк тә авыр сынау вакыты иде бу Беренче бала — ананың соңгы курчагы, ә төпчеге аның иң кадерле юанычы, диләр. Гомер кичергән ата-ана гадәттә шул төпчеккә сыена, аның янында, аның җылысы белән яшәргә омтыла. Галя Быковлар гаиләсендә бишенче, төпчек кыз иде. Поезд кузгалды, ул үзе белән фронтка шушы төпчек кызны да алып китте. Ирле-хатынлы Быковлар эшелон күздән югалганчы карап тордылар. Бу юлы өйгә, Буа шәһәренең Роза Люксембург урамындагы 18 нче йортка алар икәү генә кайттылар. Хәзер шинель кигән биш кызның бишесеннән хат көтеп, исәнлекләрен белеп юанасы гына калды.
Вакыт. Еллар... Алкын судай акканнар. Вакыт сугышка унсигездә керүчеләрнең дә чәчләренә чал яккан, битләренә тирән-тирән җыерчыклар сызган. Ләкин солдатлар картаймыйлар. Хатирәләре картаерга юл куймый.
1984 нең язы. Галина Петровна Журавлева белен аның Буа шәһәрендәге квартирасында сөйләшеп утырабыз Быковларның бу телчек кызлары да хезмәт юлын төгәлләп тыныч кына елга чыккан инде Шуңа кадәр шәһәр больницасында медсестра булсам.
— Теге чакта,— ди Галина Петровна, сугыш елларына кайтып,— безне Казандә оешкан кыр госпитале составында турыдан-туры фронт сызыгына җибәрделәр Кызыл Армия бетен фронт буйлап һөҗүмгә күчкән иде инде. Сугыш дәһшәте белән Белоруссиянең Гомель шәһәрендә очраштык
Госпитальгә Гомель шәһәрендә эшелоннан тешәргә һәм, тен караңгылыгьынаи файдаланып, фронт сызыгыннан өч чакрымдагы урманга урнашырга боерык бирелә Медицина җиһазларын машиналарга тойи башлаганда, дошман самолетлары килеп чьга Алар станцияне бомбага тотарга, эшелоннарны иэк игәргә ниятлиләр Зениткалар ут ача. «терма куба. Унсигез яшьлек медсестра Галина Быкова беренче яралыларны шунда күрә, сугьаи- чаи иптәшләрен югалту ачысын шунда татый
Кыр госпитале хәрәкәттәге частьлар белән янәшәдәге землянкаларга, сарайларга урнаша Яралыларны сугыш кырыннан ук кабул итәргә, операцияләрме тҗэә-якта снарядлар ярылганда, баш өстендә бомбалар сызгырганда ясарга, врачларың, санитарларның үзләренең дә эш өстендә һәлак булуларын күрергә туры килә Ләкин сугьвита зарланмыйлар, арымыйлар, анда аяусызлык белән керәшәләр генә Галя да шуңа өйрәнә. Кыр госпитале кайчак азат ителгән шәһәрләргә урнаштырыла. Госпиталь бинасының түбәсенә Кызыл Хач җәмгыятенең билгесе куела Ләкин фашистлар ул йортларны да вш кына бомбага тоталар Андый вәхшилек беркайчан да онытылмый Галина Петровна бу вакыйгаларны сугыш уты кабызучыларга нәфрәт белән искә ала
Санитар кыз Совет гаскәрләре составында Польша җирен аэат итүдә катнаша Аннары котырган дошманның үз әненә барып чыгалар
— Берлинны штурмлау башланганда безнең кыр госпитале Кюстрмнда иде.— ди Галина Петровна.— Без, мондагы яралыларны кабул иткәндә, үзебезне Берлинны штурмлаучы алдынгы частьлар составында сиздек
Быковларның төпчек кызы, хәрби санитар Галина Петровна, Берлинда да йөри, солдатларча горур басып Җиңү байрагына честь бирә, җиңү Шатлыкларының шаһиты була һәм ГДРда 1951 елга кадәр хезмәт итә ул
Галина Петровна беразга тынып калды, тагын ни әйтим диген сыман, миңа тутьфып карады, чал керә башлаган коңгырт чәчләрен ике кулы белән сыпырып-тезөтел куйды, аннары капылт торып түр тәрәзәсе буендагы шкаф янына китте һәм аннан бер кочак альбом китерде Иң кадерле нәрсәсен эзләгәндәй, ашыга-ашыга актарып бер ресем алды
— Бу — без, уртада — әни.— Г а ли на Петровна көрсенеп куйды — Соңгы рәсемебез
Буа шеһере биш солдат анасы, егерме ел буе балалар бакчасьыда сабыйлар тәрбиялеген олы җанлы Мария Ивановна белән мәңгегә хушлашкан Буалылар Быковларга хөрмәт йөзеннән алар яшәгән йортка истәлек тактасы кую мәсьәләсен күтәрделәр Халык киң күңелле, илгә намуслы хезмәт итүчеләрне ярата һем хермәт итә.
Биш солдат атасы Петр Николаевич та якты дөньяда юк икән ииде Кызларын берәм-берем көтеп алган, бергәләп шатланганнар Фронт хәлләрен сорашкан Тыныч тормышта да бераз яшәгәч, дөнья куйган
Бертуган кызлар теп нигезгә ел саен җыела торган булганнар Ә бер елны Беек ватан сугышында күп афәтләр күргән элекке хәрби врач Зоя Петровна Душинская туганнары белән очрашуга кайтмаган. Аның Днепропетровск шәһәрендә ввьру баланы коткарып үзенең һәлак булуы турында хәбәр килгән Быковларның елкен кызлары соңгы сулышына кадәр үз һөнәренә тугры калган.
Коммунист Елена Петровна Быкова сугыштан соң Мәскәү шәһәренә урнаша, әнисе кебек, балалар бакчасында тәрбияче' һәм мөдир булып эшли Педагог район Советына депутатлыкка сайланып халыкның ихтирамын казана
Быковлар кызларын тыныч кеннәрде хезмәт итү ечен укытканнар иде бит Кызларның үз хыяллары да шундый иде. Үз һөнәрләренең ләззәтен сугыш елларын кичергәч кенә татый алдылар Тамара Петровна Гультаева Ленинградта урман инженеры бульет эшли Сугыш елларында күп михнәтләр күргән шәһәр гҗзәлерен яшелләндерүгә уя зур хезмәт кув. Людмила Петровне Хрвмушкина исә свңлесе Галина Петровне белы» бергә Буеның үзәк больницасында эшли
Гомерләрен намуслы хезмәттә үткәргән Мария Ивановна һем Петр Николаевич Быковлар үзләренә тиң балалар үстергәннәр Гаиләдә ватанга кыенлык килгәндә арысландай егетләр белән бер сафка басарлык, халык хуҗалыгы планнарын тормышка ашырганда, хезмәт батырлары белән бер ретте торырлык «л кызлары тәрбияләнгән