СӘНГАТЬКӘ ЮЛ ЯРГАНДА

Татарстанның халык артисты. ТАССРның Г Тукай исемендәге Дәүләт премиясе
лауреаты Җәүдәт Фәйзи үзенең музыкаль сәнгате белән халык күңелендә яши. шулай ук
аның якты образы фәнни һәм әдәби )«_>г тәрдә дә яшәвен дәвам иттерә Мәсәлән,
композиторның бертуган абыйлы РСФСРның ат казанган фән эшлеклесе. профессор
Мидхәт Фәйзуллин аңа багышлап документаль әсәр язды Бүгенге canifa шушы
истәлекләрдән кайбер нзекләр тәкъдим ителә.
1920 елның жәе. Кечкенә әрбәгә жигуле пони Урал елгасы аръягындагы урман юлыннан
юырта Арбага дүрт малай утырган Арада өлкәне мин. ягъни хннке яшьлек Мидхәт дилбегә
тоткан Энеләрем тугызын тутырган Жәүдәт һәм сигет даге Шәүкәт белән аларнын кордашы
күрше малае Мөхәммәт пассажирлар
Минем йөз жнтдн. чөнки кечкенәләрне имин кайтарып җиткерү миңа йнклән гән Урман
сирәгәй барын, борылышта күпер күренде Оренбургка кайтып җнтү «мен етга аша салынган шул
күпердән чыгарга кнрок Жәүдәт дилбегә тотмакчы. миң.» үик„ б-, дерә «Тогын барыйм инде»'
Күпергә җиткәч бирмисен инде син' ли Әтигә айтәм, дилбегәне гел син генә тотып бардын »
Бәләкәй кара пони ат белән ишәк нәселеннән, тик озын калаклары гына ишәк неке Бик
күндәм жан иясе Әмма кайчагында ншәк холкын ла күрсәтеп куючан. Дил бегәне кем тотканын
бик чамалый Помшак кулны си исме шып туктый, аннары инде кузгатырмын димә Шуңа күрә
дилбегәне энеләремә бирмәскә тырышам Бу юты пони, нигә кайтуны тоеп, күңелле генә юырта
нде
Мышкылдый башлаган энемне юатырга теләп, мин, күпергә җиткәнче дип. дилбегәне
Җәүдәткә тоттырам Пони колакларын уйиаткалады, арбалагыларга кырын понига чыбыркы
белән сыдырды
Бу хайванкайны бел ярата идек, әмма ул бетнеке түгел иде Атаклы бәй \җ,.е новләрнеке
нде ул Революциягә чаклы ук аларнын хезмәткәрләреннән кемдер пони ЖИгсп. хутордан
шәһәргә килгән һәм аны ик...............................................
ын бч Ii.ni .......... ...... бир ТС поми ку гдлн ►' —р* Гадәттә аяы җәй аАваммм
бик теләп ................. р Ә кышлыкка м о.атмрга тырмҗҗзар ааг Чммки
кышын .пнагасЫ бела бит Ми
рЫН К<Ш<|>>1< K.HIIOI т.н >н ' ....................
тапшырылмый калган Шул чактан имеет мал, < -ю.» ■ ' ■' "• — и* • • ..
анәргән 6.iui тарткач ........... ............................................... "-в- ****.** *"м
рарга ашатырга, «черергә. чистартырга кмитм бмтараҗ - Р • '• «чтима бх вазифаны тсләмн ген.»
үтәдем, аннары ана шмәштем һәм ә т мю карма мш
гына куз саллы, ләкнн туктамады
Шул арада енрзк куаклыкка җиттек Андамонда үсеп утыручы маһав ....................... ман
нәр тибендә чегәннәр таборы урнашкан Пони юллан чыкты да табор ягына юнәлде Аны
птлар күплеге жален итте булса кирәк Ишәк холкын күр» п • башлаган понины Җәүдәт тыя
алмас булды Шул накыт та тә гәүдәле чегән нык һәм кичле куллары белән йөгәннән тотып
алды Пони анардан ычкына алмыйча туктады Чегән мина •Атынны сат. яхшы хак бнрәм».
дип сүт кушты һәм пониның тешләрен үк карый башлады Мин куркып, югалып калдым,
кечкенәләр елый башлады тар Бетнең ч.т рнсытлыгыбы тны күреп, чегән авызын җәеп
кемле генә «Яхшы хак түлим >л лкчаг.» чын ат алырсың Ә бу ат дисәң, ат түгел, ншәк
дисәң, ншәк түгел» дип смйл.» гы бирде «Жиб.тр. ни дип балаларны к уркыт нык*» дим >л
понимы уа атына MMOUITblphlprn ТӘКЪДИМ итте Безгә таба килеп баручы җигүле
арбада икс нрш күр гәч, мин бар танышыма яларга кычкырдым • Абыи.1.1р' !>• он
когк.фыгы. чегән бик яман сүгенде лә үзалдына төкеренде. аннары. «Нәрсә акырасын»* дип
ладим Хезмәтемнең әжеренә жәй буена мин пониның хужасы булдым Көзен без ?ны бүтән
кешегә тапшырырга тиеш идек, әти бу хакта кем беләндер килешеп йөри иде
Без поннга утырып, урам малайларын көнләштерә-көнләштерә, күңел ачып кына йөрмәдек,
эшләдек тә Базарга бара идек, кырга бәрәңге утыртырга, урманга утынга китә идек Кыскасы төрле
эшкә жиктек без аны Иң күңеллесе. аны жнгеп. ерак күлгә балыкка бару була иде Шул рәвешле,
пони безгә мәзәк өчен генә түгел, эшкә өйрәнүдә дә булышты Югыйсә без. шәһәр малайлары, ат
тугарып җигәргә кайда өйрәнер идек Ә тормышта болар һәммәсе ярап куя бит Әти кымыз шифаха-
нәсендә хуҗалыкмы булып эшли башлагач, мине конюх итеп алдылар Мин ике ат карарга тиеш
идем М,,н бу эшне бик теләп, яратып эшләдем, ни дисәң дә. тәҗрибәм бар нде инде Атларым да
юаш. тыңлаучан иделәр Мин шәһәр малае, ат менеп йөрер гә өйрәндем һәм бу һөнәрем белән бик
горурлана идем. Әмма бу эшем нибары бер жәй генә булды аласызмыни?! Ике сәгать тә үтеп
китте, өч сәгатьтән дә артты Әни бо|5чыла башлады һәм мине теге малайларга жибәрде, Бар.
белеш, алар кайттылар микән, диде Бер сенә кердем — кайтмаган, ләкин өидәгеләрнең исе дә
китми Икенчеләренә керим дип чыксам, кайтып килүче Җәүдәтне күреп сөендем
Башта мин аны орышырга керештем Күземне ачыбрак карасам, ни күрим күлмәге,
чалбары шау пычрак, бөтәрләнеп беткән «Ни булды?» дигән соравым да җавапсыз калды Бәлки
күңелсезлек килеп чыккандыр” Берәрсе батмаганмы тагын килә Җәүдәтнең иптәш малае
Әхмәтнең тәҗрибәсе бар икән Карбызлы булыр өчен акча булу гына димәгән икән, юл кырыенда
ук үсәләр ләбаса! Юлдан егерме-утыз адым гына керәсең дә карбыз өзеп ычкынасың Шулай
итәргә карар кылалар.
Бакчаларның берсенә кереп, үзләре күтәрердәй буй-буй ике карбыз өзеп йөгерәбез дигәндә,
әллә каян гына килеп чыккан бер ир баларга йодрык күрсәтеп янаган Малайлар бер читтәнрәк
табан ялтыратмакчылар икән дә, юк шул теге сыбызгы сызгырткан' Шалашларыннан йөгерешеп
чыккан каравылчылар малайларның кайту юлын «бикләгәннәр* Карбыз каракларына бакчалар
эчкәресенә йөгерүдән гайре чара калмаган Мәгәр андагылар да искәреп алып, эт өстергәннәр
Елгага таба егыла-то- ра чапканда. Әхмәтне эт эләктергән Малай акырып җиргә ауган Җәүдәт
шуннан ар тыгын күрмәгән Елганың текә ярыннан тәгәрәп төшеп, су кырыенда артына әйлә иеп
караса куа килүчеләр яр читенә килеп җиткәннәр, ә этләре аска ыргылырга тора Җәүдәт суга
ташланган Сай җирдә бераз барган, тирәнгә җиткәч, чоңгылга эләгеп бата башлаган Ярдагылар
чамалап алганнар малай үләчәк! Шунда егетләрнең берсе йөгереп барып суга кергән һәм. менә-
менә су төбенә китәм дигәндә, энем не тартып чыгарган Ярда һушына килгән
Өйдә Җәүдәткә нык эләкте: орыштылар, әти озаклап вәгазь укыды. Әти әйт кәннәрне энекәш
гомерлегенә истә калдырды Ансыз да үзе кылган яраксыз гамәлне һичкайчан онытмас иде инде
ул
Казан 1926 ел 5 июнь Җәүдәт (аңа булуга
карамастан, көндәлеген кулга алырга
1923 елның жәй уртасында, кояш уттай кыздырган көннәрнең берсендә Җәүдәт
малайлар белән су коенырга киткән Гадәттә, без икәүләп йөри идек Ә бу юлы ничектер
барасы итмәдем Азактан әни ялгызын гына җибәрергә ризалашты, тик бер сәгатьтән өйдә
буласың дип шарт куйды. Ул вакытында кайтмады, әлбәттә Без аплә ни хафаланмадык
Җәйге челләдә малайлар халкын судан тиз генә чыгара
шау пычрак, бөтәрләнеп беткән «Ни булды?» дигән соравым да
Бәлки күңелсезлек килеп чыккандыр” Берәрсе батмаганмы тагын
Ул башын гына селекте
Әни башта аның исән-сау кайтуына бик сөенде, аннары баласын шундый кыяфәттә
күреп хафага төште һәм сораштыра башлады Җәүдәт елап жибәрде. Көч-хәл белән
тынычландырдык та өстәл янына утырттык Бөтенләй диярлек ашамады Йокларга яткырдык
Ул йоклаган арада теге малайлардан сораштырыйм дип талпынган идем, эзләре дә юк,—
качканнар.
Берничә сәгать йоклап алгач, ул тормышта үз өлешенә тигән беренче көмеш, сабый
тормышындагы имтихан турында сөйләде.
Болар өчәүләшеп икенче утрауга тикле кергәннәр. Су анда сай була торган иде,
шунлыктан балалар анда коенырга яраталар иде Кайту юлында иптәшләреннән берсе
карбыз бакчаларына кадәр барыйк, дигән Икеләнеп калганнар Җәүдәт үзеннән өлкәнрәк
малайның сүзен тыңлап күнгән Ә малайларның берсе нык торган һәм өенә кайтып киткән
Тимер юл аръягында. Урал суының ике ярында да бакчалар тезелеп киткән Ә шәһәр
ягындагы, уң ярдагы бакчаларга жәяүләп егерме минутта барып җитеп була иде Ике дус
шунда юл тоткан. Акчалары, билгеле инде. юк. ә карбыз ашыйсылары
унбиш яшь), мәктәптә имтихан көннәре
вакыт тапты һәм болай дип язып куйды
«Ялгызым гына калгач, хыялланырга яратам, образларны, вакыйга һәм эпизодларны музыкада
чагылдырырга тырышам»
Музыка язар өчен беренче сюжетны ул үзе уйлап чыгарды һәм шу на музыка ижат итмәк
булды Сюжеты бик гади, ләкин гадәти түгел иде Ул Зәнгәр дингез ярын дагы ике гашыйкны бер-
берсен чамасыз сөйгән егет белән кызны күз алдына ки тергәи. Яшьләр гомергә бер берсенеке
булырга вәгъдәләшкәннәр, тик ата аналары мона каршы килгән Гашыйклар Каһирәгә качып
китәләр Дөягә атланып, ком чүле* буйлап бик озак баралар (хәрәкәт ритмын* ул музыкада
күрсәтә) Кәрван китмәгәндә* биниһая квчле булып күтәрелгән ком өермәсе эчендә кала Котылыр
чама юк. алар = Һәлак булалар Байтак вакыт үткәч, давыл тына, елмаеп кояш чыта Талгын җил
бар * ханнардан комны куа. шунда кочаклашып үлгән егет белән кызның гәүдәләре кү = ренә
Тиешле хәзерлексез ижат укышсыз тәмамлана Жәүдәт шунда ныклап анла-- ды: ижат итәр
өчен төгәлләнгән музыкаль белем кирәк Икенче нәтнжә дә аның өчен ± гаять мөһим иде гадидән
катлаулыга барырга кирәк Шуларны төшенгәнгә күрә 5 дә. энем үзенен музыкаль иҗатын жырлар
язудан башлады Вокаль әсәрләр язып. = ул озак еллар буена үзенен осталыгын арттырды
Казандагы 2 иче мәктәптә. Жәүдәт белән бер класста астрономия Гфофессоры ♦
Дюковнын улы Арсентий Дюков укый иде Жәүдәт һәм анык классташлары еш = кына шушы
галим сөйләгәннәрне тыңлыйлар иде Бу хәл аларның астрономия бе = лән кызыксынуларына
сәбәп булды .Май аеның икенче яртысында профессор Дюкоа _ чыгарылыш класс укучыларын
обсерваториягә чакырды Яшьләр бик теләп бардылар л Майның жыЛы матур кичендә шәһәрдән
читкә чыгу алар хәтеренә сеңеп калды
Профессор Дюков укучыларны бик ачык каршылаган, бер аудиториягә чакырып #
обсерваториянең төзелү тарихын сөйләгән, анда эшләгән галимнәр хакында суз алып у барган.
Экскурсиядән сон егетләр һәм кызлар караңгы төшкәнчегә кадәр урманда ял иткәннәр, күнел
ачканнар. Айны һәм йолдызларны телескоп тан караганнар Ә аннары арып талып, ике бинада
әзерләп куелган урыннарга кайтып ятканнар Яткач та тиз генә йокыга китә алмаганнар
Жәүдэтне дә йокы алмаган Ул бакчага чыккан һәм рояль уйнаган тавыш килгән якка киткән
Профессор өенең террасага чыга торган ишеге ачык калган икән Музыка әнә шуннан агылган
Жәүдәт гер раса култыксасына таянып музыка тыңлый башлаган Көтмәгәндә Арсентий <шгып.
аны күреп алган һәм: «Нигә монда торасын. Джон? (Классташлары зфвтып Жәү дәткә шулай
энләшүчән булганнар ) Әйдә, өйгә керәбез'» дигән Энем тартынып оялып кына өйгә кергән
Рояльдә бер кыз уйный, ә профессор бер читтәге креслода уйланып уты ра икән Ул керүчеләргә
игътибар да бирмәгән Жәүдэтне бякре кыз уйнаган «Ай сонатасы» әсир иткән Ул үзенең
хыялында бу сонатамы ижат итүгә этәргән күренешне тудырган
Теге ерак замандагы айлы бер төндә, концерттан кайтып барганда. Бетховен, үзенен
әсәрен клавесинда бик матур итеп уйнаганнарын ишетеп, бакча яктагы ачык тәрәзә каршысына
килеп туктый Музыка авазлары тынгач ул башкаручыны кү рсрг.1 тели Үзендә кыюлык табып,
йортның ишеген шакый Клавесинда уйнаучы сукыр кызны күргәч, ул тетрәнеп кала Өйгә кайтуга,
композитор менә инде гасыр ярымнан артык тыңлаучыларны сокландыра торган «Ай сонатасы»)!
нза
Профессор йортындагыллр үз бхлмхзәреиә соң гына таралышалар Б-зги й>рт ларда ут
сүнә Тнра юнь тып тын Жәүдәт классташының бүлмәсендә йзкыга китә алмый ята Гүзәл кичтә
күргәннәре һәм ишеткәннәрен кат кат уеинаи кичерә Ачык тәрәзәдәй кергән сирень
чәчкәләренең исе дә аны үзенчә җилкендерә Йокысы бор чулы була аның бу төндә
1928 ел 3 апрель көнне Жәүдәт язучы Гадел Кутуй янына кит те Ул өендә Габдрахман
Минский белән ниндидер китап кулъязмасы укыл утыра икән Гадел Кутуй. миләрен беразга
шеп. Жәүдәтне баласы йоклап яткан кечкенә бүлмәгә алып кергән.
-Мин пьесагызны укып чыктым, дигән ул ана Бергине икеме пәрдә- ларс миңа ошады
Яхшы язылган Тулаем алганда, сюжеты яиоы е»-<иче дүр тенче пәрдәләре комедиядән драмага
әйләнгәннәр Шулай итеп башы пгләи ахыры арасыңда логик бәйләнеш югалган Пьесаны я
драма итәргә. п»са мзмедми стилен сакларга кирәк. Бу Сезнең беренче әсәрегезме?
Юк. беренче түгел Хикәяләр язгалалым ә Пьеса буларак зжеичссе. дип җавап кайтарган
Жәүдәт
A»lk> Со «-.р.. я,,
М«Й..ТРШТП»ГГ. Кувр» 6, .«Р-р». •.
м-р ,т тАлийм Mwun Мифта» бгаин ХрАру.ч.»» Фааир иа.и»
киңәшен бирә минем
фикере
Жәен мин бик мәшгуль булачакмын»
рырга тиеш
Кайтыр алдыннан Кутуй аңа инә мондый мә
риза нконссо. тоткарлыйсыз үзгәртеп эшләгез
Кайту юлында Җәүдәт «Алты бармак» исемле пьесасын ничегрәк үзгәртергә дип уйлый
Гадел Кугуйга баруыннан канәгать булып кала. Киңәшләре кыйммәт ле. конкрет Ихластан
сөйләшүче бу кешелекле затка аның ихтирамы тагын да арта төшә...
Җәүдәтләр мәктәбендә, аңардан бер генә класска түбән укучы бик чибәр кызны Җәүдәт
яратып йөри Җария аның уеннан чыкмый, күңеленнән китми Мәктәп тәге түгәрәк
дәресләреннән яки кичәләрдән соң ул Җарияне озаткалап та куя Озаклап сөйләшеп йөриләр.
Ниләр турында гына сөйләшмиләр' Бәхәсләшкән, үпкәләш кән. ачуланышкан чаклары да
булмый түгел Әйтик, бер көнне Җәүдәт аны мәктәптәге кичке дәресләрдән соң озата барды
Тын һәм жылы кич Яшьләр Җарияләр өе янындагы эскәмиядә гәпләшеп утырдылар
— Син, Җәүдәт, соңгы араларда бик үзгәрдең, ябыктың да хәтта Аңлашыла, билгеле
Үзеңә бик күпне аласын, барысына да өлгермәкче буласын Эреләнеп тә мине дә күрмәмешкә
салышасын
— Син ни сөйлисең. Җария? һич тә алай түгел Кирәк икән, раслый алам
— Ничек итеп?
— Мәсәлән, көндәлегемнең сиңа багышланган битләре белән
— Алайса күрсәт.
— Бер шарт белән.
— Нинди шарт?
— Башта миңа үз фоторәсемеңне бүләк итәсең.
-Бу мөмкин түгел
— Ник икән?
— Ник икәнен үзең беләсең
— Юк. белмим, фото бүләк итүдә бер дә гаеп эш күрмим
— Ул чагында сорап торасы да түгел.
— Синең белән сөйләшүе читен.
— Сөйләшмә соң. исем китте ди. Әйтәм ич. эреләнеп киттең, дип
— Син. Җария, аңларга тиешсең, мин сине яратам Тик моны кычкырып әйтерлек эш
кырганым юк әле Мин үзем дә белмим, конкрет кына ии белән шөгыльләнә башлармын
Әдәбият беләнме, әллә музыка беләнме’ Ә бәлки техника беләңдер? Көчемне теге өлкәдә дә.
монысында да сынап карыйм Яхшы пьеса карадым исә. драматург буласым килә Күптән түгел
Кальманның ике опереттасын карадым һәм музыкаль комедия язу теләге туды Бездә юк бит
әле андый жанр Тургеневның «Язгы сулар» повестен укыдым да повесть һәм роман язасым
килеп китте Мин музыканы шашып яратам, бигрәк тә татар көйләрен, тик мин.
Нигә танып калдың’
— Белмим, нигә дип бу хакта сөйли башладым соң әле? Син инде бу бик үзенчәлекле
булып кылана, үзенә бәя арттырмакчы дип уйлыйсыңдыр
— Бер дә алай дип уйламыйм. Ләкин көчен төрле якка тараткан кеше максатка
омтылучан булмый бит Минем абыем әйтә, үзеңә бер максат куярга һәм шуңа омтылырга
кирәк, ди Теләктән тыш. талант та булырга тиеш ич әле Синең талантын бармы соң?
— Белмим. Анысын киләчәк күрсәтер. Минем гади музыкант кына буласым килми,
композитор буласым килә Язучы икән, Галимҗан Ибраһимов кебек язучы
— Бик күпкә үреләсең һавадагы торнага алданып, кулындагы чыпчыкны ычкындырма
Ачуланма, миңа керергә вакыт
Моннан соң алар Җария белән бик озак очрашмадылар .
1928 елның сонгы көннәренең берсендә Җәүдәтнең мәктәптәше Әхәт хезмәт биржа
сында белдерү күреп кайткан Горький өлкәсенең Сергач өязендәге татар мәктәпләренә ике
укытучы кирәк. Шуннан Җәүдәтне балалар укытырга китәргә дип кода ларга килгән Кичен
Җәүдәт бу хакта әти белән сөйләште, һәм гаилә башлыгы ризалык бирде Яна елның икенче
көнендә Әхәт Сабитов Сергачка хәлләрне белешергә китте Ике көннән әйләнеп кайтты да
шартларның ризалашырлык булуын әйтте Сергачтан 30 километрдагы Иша дигән авылда
икесе бер мәктәптә укытачаклар Унынчы январьдан да соңга калмыйча килеп җитүне шарт
иткәннәр.
Алар 8 январьда Сергачка юл тоттылар Кичен килеп җитеп. Крестьян йортына куна
керделәр Иртәгәсен УОНОга эшкә билгеләнү кәгазе алырга килделәр Үз гомерендә хезмәт
урынына билгеләнүнең беренче шаһиты булган документта болай диелгән:
«Фәйзуллин Җәүдәт Харнсовнчка.
Өяз халык мәгарифе бүлеге Сезнеи Сосновка волостеның Иша авылы мәктәбенә
быелның 9 январеннан укытучы булып билгеләнүегезне хәбәр итә. шуны хәбәр итү белән
бергә. УОНО эш урыныгызга күрсәтелгән вакытка барып җитәргә тәкъдим итә.
9 январь. УОНО мөдире Ломакин
1929 ел. Эш башкаруш Трубкииа»
Әмма укытучылар билгеләнгән урыннарына үз вакытында барып жзетә ал мы Ал ар Кичтән
Жәүдтзт авырып китә Килешеп яллаган ялчы иртән килеп җитсә да. сәфәр ЧЫГУНЫ кичектерергә
туры килә Әхәт авылтэты фельдшермы чакырта Медик Жәүдәтнең ангина белән авыруын,
кимендә ике өч көн ятактан тормаска кирәклеген әйтә
Унбере көнне Жәүдәтнен хәле арулана Шуннан файдаланып ул иөндәлеген яза башлый,
дәфтәренә бу төбәк кгшеләренен гореф-гадәтләрен. яшәү рәвешләрен терки. Сергачта. шул
җөмләдән Кре- тъян йгфтында. күргәннәрен һәм ишеткәннәрен сызгалап куя
Иртәгесен юлга чыгалар Суык кон була Тунал ар өшиләр Авылга килен җиткәндә
карангы төшә Беренче о чратканнары шау гер килеп чаиа шуучы бала чага була Таныш
булмаган кешеләрт урап алгач балалар сораша башлыймр «Театр куярга килдегезме’»
Укытучылар кинән не белгәч. кәефләре «бик кыры - >» Шулай да мөгаллимнәрне мәктәпкә
кадәр озатып куялар Мәктәп мөдире Петр Дмитриевич Макаров әле шунда була Ул үзенең яна
хезмәттәшләрен ачык йөз белән каршылый һәм аларны авыл Советы председателе янына алып
китә
Беренче төнне Макаров фатирында кичәргә туры кнлә Ул 22 яшьлек буйдак, ишелеп
бетә язган һәм бүрәнәләре каралып беткән өйдә яши икән Идән күптән юыл маган. мич
ярылып киткән. Кыш бабай бизәкләре белән шыкырдап Каткан тәрәзә ләр дә күңелгә ямь
өстәми Жнһаз да бик чамалы агач карават (ул солдат одеялы белән каплап куелган), калдык-
постык ризык кисәкләре аунашкан такта өстәл (шунда ук бер нем укучылар дәфтәрләре),
эскәмия һәм барлы-юклы савыт саба куелгә i шкаф Хуҗабикә карт карчык мич башында ята
Кунаклар килгәч, ул. ҖЫЛЫ урыныннан ♦ төшеп, самавыр тирәсендә чуала башлый.
s
Шыксыз күренеш нна килгәннәргә ямьсез тәэсир итә Үзләренең бок' .пыр шарт ларда
эшләргә тиешлекләрен уйлап куялар (ә чынбарлык тагын да кырысрак булып чыга) Казаннан чыгу
хәерлегәме дигән шик кузгала, күнегелгән шартлардан куэ галып. эчкәре бер авылга килү дөрес
булдымы дигән уй борчый. Алда ниләр генә «ят мидер әле аларны*
Дуслар күзгә күз карашып алалар һәм икесенең уйлары күнелте булмавын сизенәләр Әмма
Макаровка карагач. Жәүләткә үзенең йомшаклыгы «чен онт бхлмп
Ашарга утырдылар Коллегаларын якыннанрак белергә теләп. Макаров бай так сорау бирде
Икенче көнне фатнр этли башладылар Авыл Советы башкарма комитетында кичтән үк
берничә хуҗалыкны әйткәннәр иде Берсе лә кулай булып чыкмады Гаи ләләр тур. негәиенә. бозау
да. сарык бәрәннәре, кәҗә бәтиләре дә өйдә Аерым бүлмә турында уйлыйсы да юк
Кәефләре кырылып, янә башкарма комитетка кайттылар Председатель тйга калды «Минем
чамалап торган бер фатирым бар да. хуҗа хатын ризалашырмы1! дн Укы тучылар белән бергә,
олы урамдагы бу йортка үзе дә барып карарга булды Биек итеп салынган, калай түбәле бу йорт
бүтәннәрдән аерылып п.ра ии һи ten кергәч үк. чисталык тәртип күзгә бәрелде Стеналарга обой
ябыштырылган Бер бүл мә такта белән аерып бүленгән Карават та чак кына сыярлык т.тгын tap
бүлм.. '.ар Ишеккә ситсы пәрдә «ленгән Ап ак итеп агартылган зур мич артында - '• ;■ кә
рават күренде Ж.нһаз да гади, ләкин бик чиста Ър-ш,.-. — карый
Бүлмәдә җанга рәхәт Председатель килүенең сәбәбен төшендерде Хатыи ьы ыэрнын өлкәне генә
сөйләште, яше исә'пәрдә артына кереп зюп \.җ«/ ...».. ■■ , бер нәрсәдә иде хатын кызлар гына
яшәгән өйгә ир-ат кертү җайсыз бхлмасмы’ Прел седатель монда бер генә дә начарлык юклыгына
ышандырырга тырышты Укыту чылар бик кирәк кешеләр, авыл халкының үзе өчен кирәк Кылы
белән дә киңәш кәч. хуҗа бикә укытучыларны фатирта кертергә ризалык бирде Яшьләр. бик
канәгать булып, әйберләрен алып килергә дип киттеләр
Яши башлагач, хуҗалар белән бик кешелекле мөнәсәбәтләр урнашты Көн күреш
шартларының әйбәтлеге яшь педагогларның уңышлы ипләүләренә бик ир дәм итте
Беренче дәресен» Жәүдәт ундүртендә керде
Укучылары аңа кы зыксыиулы сораулы караш төбәделәр Ул үзенең исемен әйтте Бзыалар
көлеп җибәрделәр
Нигә кмКеэ. укучылар’ Мин мәзәк сүз әйттеммени’
Исемең кызык синен. диде арадан берсе
Ә синең исемең ничек.'
♦ WHY МИ I <* еячгүзне >»н iii.TUUr
кит « Менә ул гомерен халыкка хезмәткә багышлаган кеше! Үзеннән башка С«р генә рус
кешесе дә булмаган татар авылында ике ел эшли инде Татар телен (Һ-лмәгәие хәлдә, бик азга
да канәгать булып, балаларга, авыл халкына бар белгәяен бирә Co ныннин ачыкланганча, ул
әле. укытучылыктан тыш. жәмәгать эшләр* лә алып бара икән Алдагы көннәрдә Макаров яшь
укытучылар өчен күп тапкырлар »..v,,зык өлгесе булды, бетен .эшчәнлеге белән үрнәк
күрсәтте
— Минем исемем — Жәүдәт. синеке Ибрай, дөресе — Ибраһим икән, моның ни кызыгы
бар?..
Шулай башланган беренче көн әллә ни кытыршылыксыз гына узып китте.
Ә авыл ниндирәк иде соң?
Горький өлкәсенең Сосновка волостендагы Иша авылында мишәрләр яши 345 йортта
— 1450 кеше Халыкның культурасы түбән. Диндарлык белән наданлык көчле Өч мәхәлләдә
икешәр хатынлы өч мулла халыкның башын тәмам аңгыралаткан Үзләре халык җилкәсендә
әйттереп яшиләр. Бөтен авылына берничә генә кеше дөньяда электр, телефон, телеграф барын
белә. Газета-журнал дигәннәрне авыл Советы яздыра да укытучы алдыра. Атнадагы көн
исемнәрен дә дөрес атый белмәүчеләр күп Базар көн, баш көн, буш көн. чәршәмбе көн. атна
кич, атна көн. атна арасы көн — һәм вәссәлам!
Жәүдәт белән Әхәт, жиң сызганып эшкә керешкәч, авыл тормышына күнектеләр.
Укучыларның да белем алырга дәртләре өстәлә барды Дәрескә йөреш күтәрелә торды һәм бер
ай дигәндә тотрыклы төс алды Ә йөрмәүчеләрне һәм күрәләтә тәртип бозучыларны мәктәптән
чыгарырга карар иттеләр Соңгы чарага җиткәнче ата-аналар белән кат-кат сөйләшергә
булдылар. Әмма нәкъ кирәк кешеләр мәктәпкә килмиләр иде Аларның укытучыдар белән
сөйләшәселәре килми иде. күрәсең.
Дәрескә рәтләп йөрмәүче бер кызның әтисе берничә тапкыр чакырткач кнләсе итте.
«Нигә кызың мәктәпкә юньләп йөрмП?» дигән сорауга ул: «Мәктәпсез дә яшәр. Анасы әле
укымаган, ничава. кайнаштыра. Мин үзем дә өч кенә класс укыдым, начар яшәмим» дип кенә
җибәрде.
— Бу—ир кеше сүзе түгел, иптәш Хәзер башка замана. Димәк. Сез кызыгызны укудан
тыясыз?— Кабыргасы белән куелган бу сорау аны азрак сискәндерде булса кирәк.
— Үзенең йөрисе килми,— диде ул — Малайлар белән бер партага утырталар, ди. Бу
бит бер дә яхшы түгел. Ник алай эшлисең?
Аның белән байтак сөйләшергә туры килде. Саубуллашып китәр алдыннан әйтте шулай
да: «Ярар, кыз укырга йөрер Килештереп сөйләшмәгән булсам, бигайбә»
Мәктәптә эш күбәйде дә, көйләнә дә барды Дүрт-биш сәгать дәрес бирү өсте- нә. эш
кәгазьләре тәртипкә китерелде, методик эшләнмәләр зарурлыгы сизелгәч, аларны хәл-хәленчә
җайга салу башланды Макаров үзе дә җигелеп эшләде, яшь укытучылардан да һәр нәрсәне
җиренә җиткереп үтәүне таләп итте. Жәмәгать эшләре дә вакытны күп ала килде Советларга
сайлаулар уңае белән мәшәкатьләр бермә-бер артты
В И. Ленинның үлүенә биш ел тулу көнендә матәм көне уздырырга карар ителә.
Фәйзуллин үз классын хәзерли, һәр укучы диярлек юлбашчы турында, аның үлемсез эшләре
хакында шигырь ятлый (шигырьләрнең кайберләрең Жәүдәт үзе яза)
Укытуның беренче көннәреннән үк җыр дәресләре гамәлгә кертелә Югыйсә бит әйтүе
сәер: бу авылда татар көйләрен бөтенләй диярлек җырлый белмиләр. Берничә рус җырын
татар сүзләре белән җырлаган булалар да, шуның белән эш бетә. Укучылар хор белән
җырларга хәзерләнәләр Бу эштә Җәүдәтнең Казаннан алып килгән скрипкасы бнк ярап куя.
Язгы каникуллар җитә. Әхәт бер атнага Казанга кнуә. ә Җәүдәт авылда кала Вакыт
югалтасы килми. Балалар өчен өч пәрдәлек «Янгылышкан» исемле пьеса яза башлый һәм
ликбез курсларын дәвам иттерә Биш кызның ликбезга йөрүдән туктаулары аны борчый Ә
сәбәбе сер түгел, надан егетләр укырга йөргән кызларны хурлап такмаклар әйтәләр,
кимсетәләр. Җитмәсә, карчык-корчык: «Дин сабагы түгел бит, җен сабагы укыйсыз!» дип.
колак итен кимерә. Җәүдәт: «Укуны берегез дә ташламыйсыз Белемгә омтылган өчен
хурлаучыларның исемлеге төзелде һәм кирәк урынга озатылды». — днп белдерә Укырга-
язарга өйрәнергә килгән ирләргә исә ярдәм сорап мөрәҗәгать итә.
Бу темага уздырылган әңгәмәләр нәтиҗәсез калмый, әлбәттә Теге затсызлар көннәрнең
берендә хәреф танырга йөрүче кызларны тагын хурлап такмакларга ке решкәннәр. Ә
Җәүдәттән укырга-язарга өйрәнүче егетләр тегеләрне тотып ярганнар Кайберәүләр «йодрык
теле»н генә аңлаучан була бит, төшендереп биргәч, төшенгәннәр. кыскасы Шуның белән шул,
снн күр дә мин күр. ликбезны хурлаш тәмам була. Карчыклар да телләрен тешлиләр.
Март азагында көннәр матурлана. 27 март көнне кичен эшләп арыган Жәүдәт һава
суларга дип урамга чыга. Ике йорт аша гына капка төбендә авыл егетләре җыелган Арадан
берсе скрипка сызып маташа Җәүдәт тә алар янына килә, тегеләр моны ачык кабул күрәләр.
Моны аңлавы кыен түгел, чөнки аларның байтагы ликбезга йөри Җәүдәт теге егеттән
скрипкасын биреп торуны үтенә һәм «Галиябану» көен дөрес итеп уйнап күрсәтә.
Шуннан соң укытучыны урам әйләнергә чакыралар. Җәүдәт ризалаша, тик үзенең дә
шарты барын әйтә «Җырлап барсагыз, әйләнәбез!» ди.
Без бит кирәгенчә җырлый белмибез,— диешәләр
- Белгәнегезчә җырлагыз, ялгышсагыз, мин булмасын
Шуннан скрипкачы бу авылда бик таралган егетләр дәррәү җыр башлый
' Урам әйләнәләр, җырлыйлар, мәзәк хәлләр сөйләшәләр Ә күктә йолдызлары калыккач.
Жәүдәт Жир. Ай. йолдызлар турында сөйли Тәмам
күшеккәч, укытучы «- ны. рәхмәтләр укып, өенә кадәр
озатып куялар Шул кичтән сон авыл егетләре бе = ләи яшь
укытучылар арасындагы дуслык тагын да ныгып
кнтә *
Мартның сонгы көнендә авылга шомлы хәбәр килә Петр Макаровны үтер- х гәннәр'
Укучылары һәм авылдашлары алдында абруе »ур булуга да карамастан - (февраль аенда аны авыл
Советына депутат итеп тә сайлаганнар нде> китмәгәндә " генә ул Иша авылыннан китеп барды
УОНО приказы нигетенд.. мөдирлекне Әхәт 2 Сабнтовка тапшырды һәм күрше Тульба авылына
күчте Аны 6 февральдә бите»» <•> мәктәп белән озатканнар иде 2 апрель көнне үтерелгәнлеге
т»г.<л ачыкланды Ник = үтергәннәр, кем үтергән һични билгесез иде Кайберәүләр генә
сеАләштергәл»- ? деләр. Иша авылыннан да бңт ул кулаклар катка т ямаганга күрә китте, диделәр
Жәүдәт коллегасының үлемен бик авыр кичерде һәм берничә Кян буена рухы г белән якын
кешесен югалту тойгысыннан арына алмый йөрде Мәлҗерәп калмас өчен эшкә тагын ла ныграк
җигелде Бу кемнәрдә кооперативны яиадан сайлау бара иде Бу чара бик кискен сыйнфый көрәш
шартларында үткәрелде Жәүдәт бу эшләрдән читтә тормый, сайлау җыелышында зур активлык
күрсәтә Ә җыелыш ике кнн (') дәвам итә Жыелышта берничә ннау да ишетә хәтта
Кинәт кенә суытып җибәрде көчле җил чыкты, җәяүле буран купты Авыл урамнары буп
буш Шундый чакта мәктәптән кайтып килгәндә ул кемнеңдер са галап баруын тойган сыман
булды Сагаю, рухи изелү хисе өйдә дә җыелмады Тәрәзә буенда кемдер йөри һәм менә менә
мылтык атуы ишетелер кебек тоела Бил гесез шартларда һәлак булган нпгәшенен хатирәсе бнк
яна чак иде шул Дәресләргә бармый калмады, тнк язу эше белән шөгыльләнә алмалы Ликбезда
эшен бермә бер көчәйтте Хәреф өйрәтү белән генә чикләнергә ярамый иде. төрле темаларга әнгә
мәләр үткәрә башлады Агымдагы политик тормыш беренче чиратта иде. ләкин бер темша сүз
башлап та икенче, өченче унынчы темага күчкән кичләр дә еш була тор ды Кичләрнең берендә
җеннең юклыгын раслап сөйләргә туры кнлде аңа «Бу кешеләр уйлан чыгарган нәрсә яки акыру
акыл җимеше» дин тяшешзерле ул ләкин тиз генә килешергә теләмәүчеләр дә бар иде Хәтта
«мисаллар» китерә башладылар фәлән кеше фәлән төштә фәлән вакытта үз күзе белән күргән,
янәсе Ул кеше бик абруйлы кеш» буш сүз сөйләми, ана ышанмаска мөмкин түгел Садыйк хә»рәт
тә җен бәр дип әйтеп тора Бер төртке теле Тукайны да үзенә терәк итмәм булып маташты, инәсе,
шагыйрь «Шүрәле»не чынбарлыктан алып язган
Coif син. мөгаллим җеннең юклыгын нәрсә белән исбатлый аласың? Әнә шүрәле мич
артында утырып, без сөйләшкәнне тыңлый
һәммәсе лә мич нгына башларын боралар
Нәрсә белән исбатлый аламмы* Моның мин наданлык җимеше һәм күп нәрсәне аңлап
җитмәү нәтиҗәсе икәнен икенче бер вакытта исбатлармын
Кайтканда ул ничегрәк итеп тәэсир нтү. күңелгә кертү көченең зур фактор икән леген аңлату
турында уйлап кайта
Кичке аштан соң ул үзенең гипнозлау көчен сынап карарга була Әхәттән үзе белән тәҗрибә
үткәрергә ризалашуын сорый Әхәт көлә -кала рөхсәт бнрә. чөнки Жәү дәтнен мондый көчкә ня
икәнлегенә ышанмый Жәүдәт аны үтә җитди булырга өн ди. күзләрен йомарга, елмаймаска, бүтән
уйлардан арынырга куша бары тик ү »ен генә тыңлавың сорый Ун минутлар чамасы вакыт үткәч.
Әхәт йокыга китә һәм тип ноэчы кушканнарның һәммәсен үти Урындык кочаклап йөри, җырлый
Бишкә ка дар санагач, уяна
Әхәт үзенең кеше ышандыруы көченә шул тикле бирелүенә гаҗәпләнде Жәү дат исә үзенең
ышандыра алу көченә сөенде бу тәҗрибәне өлкән укучылары белән дә ясап карарга мөмкин дигән
карарга килде һәм төнлә тыныч йоклады
Ике көннән соң ул егермеләп кеше каршында дүрт кешегә Тикнр итеп карады, •ларны төрле
хәрәкәтләр ясарга мәҗбүр итте Берсенә ун кулым агач булып каткан бөгелми, дип раслады
Чыннан да. сеанста катнашучылардан ике кеше бөгеп карасалар М кул бм|слмәдс Имчәгәдер
тикле санагач кул тадәтм «эленә кайтты һәм егет үзе да уянды Аның бу осталыгы бөтенесен дә
хәйран итте Авылныкылар Жәүдәткә «Синдә сихер көче бардыр, и тылсым көчедер'» диделәр
төзәтермен. тик ачуланыштай
«Балахна» көен уйнап җибәрә.
Егет егетлеген итә.
Ат эчерә буранда.
Йөрәгенә чыдый алмый.
Чыгын китә урамга Казан к>л
ы киртләч-киртләч. Киртләч
бетә кар киткәч.
Ир олан кайта хезмәт иткәч
Кыз атай кайтмый бер киткәч
Кара урманга керер идем.
Куркам умарта кортыннан.
Кыз балакай, бичаракай Китә
туган йортыннан
Иртәгесен ликбез дәресенә йерергә тиешлеләрнең һәммәсе дә килгән иде Класс та хәтта
исемлеккә теркәлмәгән кешеләр дә бар иде Дәрес башлангач, егетләрнең кайсыдыр әйтә куйды
«Мөгаллим1 Безиен берәребезне йоклатсаң, без җен юклы гына ышаныр идек>
һәр нәрсәнең үч вакыты, дәресне өзмибез —диде Җәүдәт — Өйгә биргән эшләрне
әйбәт башкарып килгән булсагыз, бәлки гипноз сеансын да кабатларбыз.
Дәрестән соң осталыгын янә күрсәтергә туры килде Шул кадәресен әйтергә кирәк, ул
моны бик теләп эшләмәде Ник дигәндә, нык йончыган һәм үз көченә ышанычы кимегән иде.
Шулай да ул теләге булган берәүне чакырып алды Һәм сеансны башлады Пыш-пыш сөйләшүләр,
тын гына утыра белмәү аңа бик комачау итә иде. Барчасының тынып калуларын сорады Кырыкка
кадәр санагач, үз ихтыяры белән ки.?еп утырган егет йоклап китте, аннары укытучы
кушканнарның һәммәсен үти ба шл ады
Бу көнне ул. ару-талуына карамастан, дөньяга фәнни караш тәрбияләү юлын да кечкенә
генә булса да янә бер адым ясарга теләп, авыл егетләре белән озак гәпләште.
Җәүдәтнең дингә ышанмаска өндәүләре, алланы юк дип раславы авыл халкын салкын суга
тотып чумыргандай хәлгә куйды Алар яши торган йортка сөт аертырга килеп йөрүче хатыннар
гына түгел, укытучыларны бик олылап торган фатир хуҗалары Гайшә апа белән кызы Хәтвмә дә
егетләргә эндәшмәс булдылар Аңлашылса кирәк мондый хәлдән Җәүдәт боегып калды Тик
укучылары мәктәпкә кабат кнлә башлагач кына, аз-маз тынычланды. Ә тегеләренә, борын аслары
да кибеп җитмәгән наяннарга, хәреф танудан, җөмләләр төзүдән, хисап эшләүдән битәр укытучы
абыйларының «күз бууы» кирәк Гипноз сеансы ясавын сорап ялвардылар Аларга җавабында
Җәүдәт ярым шаярып кына:
- Бөтен классыгыз белән гипнозласам, ризамы соң сез?—дигән иде. балалар бик тиз
күнделәр
— Алайса тып тын утырыгыз,—диде Җәүдәт абыйлары — Кулларыгызны парта өстенә
куегыз Селкенмәгез Миңа текәлеп карагыз да мин әйткәннәрне генә тыңлагыз, фәкать мине генә!
Бүтән нәрсә турында уйламагыз! Ишетәсезме?
Берничә минуттан, нке малайдан кала, барысы да йоклыйлар һәм укытучы кушканча
шигырь сөйлиләр, күмәк җыр башкаралар, класслары белән «очалар», ягъни кулларын бо лгап,
очкан шикелле хәрәкәтләр ясыйлар иде Гипнозга бирелми калган ике малай бу тамашаны
куркынып күзәтеп тордылар һәм укытучы бары сын да йокыларыннан уяткач, тегеләр
гипнозланмаган малайлар сөйләгәннәрне гаҗәпләнеп тыңладылар, аннары акрын гына өйләренә
таралыштылар Җәүдәт нсә . үзендәге гипноз көченә ныграк ышанды
Апрель уртасы авышкач, укытучылар фатирда торган йорт янындагы жнр бүтән төшләргә
караганда иртәрәк кипте Калкулыктарак булгандыр, күрәсең Бала чага шунда кузна уйный
башлады Җир тиз кнбүне дә Җәүдәттәге «илаһи» көчкә бәйләп карарга тырышучылар табылды
Инде яшь укытучы гипноз көчен күрсәтүенә үзе дә үкенә иде чөнки аның хакында тузга
язмаганнарны сөйли башладылар Кызлар гына түгел яшь яшәгән хатыннар да аның күзенә
карамаска тырышалар иде
Мондый мөнәсәбәттән соң укытучы егет «күз буу»дан тыелып торды Шулай да теше
сызлап килүчеләргә булышкалады Бу хактагы хәбәр дә тирә-юнь авыл ларга кадәр тиз арада
таралып өлгерде Ат җигеп аның хозурына киләләр һәм газаплардан йолуын гозерлиләр иде һәрчак
теләгенә ирешә алмаса да. укытучы Җәүдәт Фәйзуллин андыйларны борып җибәрмәде
Май бәйрәмен мәктәптә оешкан төстә уздырдылар Әле беркайчан да болай әйбәт узганы
юк иде. диештеләр Укытучылар конференциясендә уку һәм җәмәгать эшләре чараларын үткәрүдә
Иша авылы мәктәбен үрнәк итеп телгә алдылар.
Бәйрәм алдыннан Җәүдәт өч пәрдәле «Янгылышты» пьесасын язып тәмамлады Бу
әсәрендә ул совет мәктәбенең бурычларын, яшьләрне социалистик тәрбияләүдә комсомолның
ролен, нэпманнар каршылыгын күрсәтергә теләгән иде Пьесасын беренче тыңлаган кешеләр
фатир хуҗасы Гайшә апа. аның кызы Хәтимә һәм күрше Сәйфи булдылар Алар Җәүдәтнең укуын
бирелеп, кызыксынып тыңладылар, бәяләрен бик саран гына сүзләр белән «яхшы кызык» дип кенә
белдерделәр, ләкин пьесаның Җәүдәтнеке булуына барыбер ышанмадылар
Уку елын тәмамлап, авылдан китәр көн якынлашты Гайшә апа да. бнгрәк тә Хәтимә,
фатирчыларының китүенә бик күңелсезләнделәр Хуҗалар белән дә. та- чыш белешләр бел HI дә
җылы хушлашып, егетләр Казанга кайтып киттеләр
Өйдә Җәүдәтне каршылаучы булмаган Баксаң-торсаң, Шәүкәттән башка кеше лә юк икән
Әтн-әнн Идел буйлап түбәнгә киткәннәр иде. минем дә өйдә юк чак Моңсуланып калган Җәүдәт
иртәгәсен үк икмәк юнәтү хәстәренә керешкән (ипи карточкага бирелә иде) Күңеленә хуш килгәне
шул гына Мидхәт абыйсы өйгә телефон куйдырган' Егетнең Казанга кайтып ирешүен ишеткән
кешеләр 18-15 номерын җыеп сәламлиләр, тәбриклиләр икән
Жәен хәзерләнеп. керү имтиханнары тоткач, августмын соңгы көннәрендә Жәу датнен
Совет хокукы институтына (соңыннан юридик институт) кабул ителгәнлеге мәгълүм булды Егет
хәтта беркадәр кетелмәгәнрәк тә хәлдә калды Әти исә моны бик кулай күрде, юридик белем
алунын кеше алдында кин офыклар ачачагын әйтте Нур встеиә нур дигәндәй, шул көннәрдә үк
минем дә университетмын медицина факультетына кабул ителүем мәгълүм булгач,
гаиләдәгеләрнен кәефе күтәрелде Әтинең улларыма югары белем бирим дип тырышып йөрүе
гамәлгә ашуыяын башы * иде бу ' 5
Укулар башланды Жәүдэт 2 сентябрьдә «Хокук һәм дәүләт турында гомуми < тәгълимат»
дигән кереш лекцияне тынлады Берничә көннән ул бу факультеттагы £ лекцияләрне бик
яратуын әйтте
Жарии Казанда иде. ләкин Жәүдэт аны күрим дип ашыкмады Берничә ми ; иән сон кыз,
телефоннан шылтыратып, безнен өйдән ерак түгел генә җирдә булуын әйтте Жәүләт аны өйгә
чакырды Жария бездә берничә сәгать булды Әмма шуннан 2 сон аларнын очрашулары яңармады
«
Сентябрьмен 28 еидә кичен ул Булатовларда булды (Фуат Булатов сонын = нан
Германиядә фашистларга каршы көрәшкән Муса Жалил йен иптәшләреннән ' берсе) Аларда
Жәүдэт Оренбургтан килгән берничә кеше белән очрашкан Балачак * ел тарын искә алганнар
музыка уйнаганнар, аннары Жәүдэт авылда у >еиен уку 2 чыларын һәм өлкәннәрне гипнозлавын
сөйләгзи
Мәҗлестәшләре, әлбәттә, моңа бик үк ышанырга теләмәгәннәр Бигрәк тә Фуат г-
ышанасы итмәгән *
Теләсәң, хәзер үзснис гипнозлыйм, дигән Жәүдэт
— Карап кара, кулыннан килсә... -s
Карап караган Жәүдэт Фуатны йоклаткан, әкәмәт манипуляцияләр ясаган ♦ Аннары берәм-
берәм тагын ике егетне йокыга талдырган у
Бу хәлләрдән берничә көн генә элегрәк. «Мәгариф» журналы редакциясенә кереп. Жәүләт
үзенең «Авыл укытучысы көндәлегеннән» дигән повестеның басы лачак әсәрләр исемлегендә
икәнен белеп чыккан иде (пометь басылмый калды) Икенче көнне ул нәшриятка үзенең
«Янгылышты» пьесасын тапшырды, ләкин аны матбугатка тәкъдим итмәгәннәр, чөнки Фәтхи
Бурнаш тискәре бәя биргән иде
13 октябрьдә Жәүдэт Файзуллин Мәдәният йортында Габдрахман Минский белән
очрашты Язучы аның «Алты бармаклы» дигән пьесасын укыган һәм фикер әйткән ңде Жәүдэт
аның киңәшләрен тотып, әсәрне төзәтеп эшләде һәм пьеса басылып та чы кты
1930 ел азагында Жәүдэт Фәйзуллнины суд эшләре белән Мамадышка ж.ибә рәләр 1931
елны ул шул төбәктә дусларсыз һәм танышларсыз каршылый Күп көн гарен район авылларында
үткәрә
26 март көнне, әйтик, пианинода уйнап ял итәрмен, иптәшләрне күрен сөйлә
, шермен дигән уй белән, район үзәгенә кайта Аңа клубта киңәшмә уздырылуын әй
J тәләр Димәк, аның элекке иптәшләре дә анда Жәүдэт туп пры клхбка юл тота
’ Аны шатланып каршылыйлар Сөйләшә торгач судья һ ны Казане» чакыртып а.ту
ларын белә. Яңа судья билгеләнгән икән дә патифаларыи үтәл җиткерә алмаган лыктан. китәргә
җыена ди Район Советы башкарма комитеты председателе һәм прокурор Жәүдәтнең судья булып
эшләп торуын сорыйлар Жәүдэт у к-нгң Актаныш районына командиропкш а җибәрелгәнлекн
аңлата Шуннан соң Мамадыштан Та тарстан Үзәк Башкарма Комитетына Жәүләт Харис улы
Фәйзуллнины Мәмадыш районы җитәкчелеге карамагына командировать итүне сорап телеграмма
сугалар
Райбашкарма председателе Жәүдәткә «Сез студент кебек киенгәнсез. ә судья күрер күзгә
үк күркәм булырта тиеш» ди һәм район сәүдә идаржеи* лэмтыратыл ана костюм таманһахларын
сорый Уена да китермәгән җи(к-инән Җәүдәт • « кгиә ых ПОМЛЫ була һәм шаярып «Мин
иптәшләр, кан килгәнемне •
Менә ул халык судьясы па тиф .мэрын үти бапмын <\i ... ....... ....
да уздыру өчен сш кына авылларга чыт ә Бер Лр артлы төрле м.хым .ирг» «юылган эреле памы
эш карарга һәм хөкем карарлары чыгарырга туры килә
Эш шартлары, бигрәк тэ транспорт мәсьәләхе авыр була И»т өтегемдә апрель урткыпа...
бгр ««.,«»» |»«ок V»»»' ««ЬМК»« тч>»гм«»™и Жчнәт ♦ »
ти озпк вакытлар буена хәтереңдә саклады ,.а
... л я . ..л............ ..... ...» T.air.tH мәгәп ЭЛ • с ■ «>Ы»т» • »
рәтләнгән (җирләр тунги сөрелми кар суы тулысымча ин бер елганы кичкәндә, җигүле ат бата
иш һ.м куркудан ис сындыра Олаучы да. район судьясы ы биздән »•■ -ры . ларе дә котылалар.
атны да коткаралар, тик арба ■ " -
Бичарадан ни чара дигәндәй, атаучы атын «»• • яраклары
салынган саквояжым күтәреп Мамадыш»
Ж.итү атлапы да. йөге авырлыгы да бер хәл. аңа бит
р авылына
■1<Ч’тфе.те
н һ
мый киемнәре манма су Ә язгы суык бәгырьгә төшүчән Җелеккә үтә Туңып үлмәс өчен
үҗәтләнеп. өзек-төтек юлдан берничә чакрым титаклый торгач, алда авыл күренә Бердәнбер
чара булып шул авылда төн кичү кала
Кунып чыккач та. юлын җәяүләп дәвам итә. Әллә җигәр атлары булмый, әллә юллардан
барыр әмәл таба алмыйлар. Судьяны район үзәгенә озатыша барырга дип бер егетне генә
билгелиләр Егерме чакрымлап араны мен газап белән узалар Шундый хәлләрдән нза чиккән
Җәүдәт көндәлек дәфтәргә «Эшләр күп Юл да юк, чурт та юк. Эшлибез дә эшлибез», дип
теркәп куя
Телеграмма белән Казанга кайтырга чакырылгач та, юлсызлык аркасында, шактый
тоткарлана әле ул Навигация ачылуны көтә Аннары Вятка, Кама, Идел буйлап
республикабыз башкаласына кайтып ирешә Сагынып, зарыгып кайта
Казан, нурлы Казан аны шау-гөрле. күп кешеле урамнары белән каршылый Майның
кояшлы көннәрендә тарихи кала аерата матур һәм мәһабәт була «6» саны язылган трамвайны
күреп. Җәүдәт бик сөенә Димәк, тагын яңа маршрут ачылган ди гән сүз!..