БУЫННАР АВАЗЫ

ашта ишеттем, тыңладым. Соңыннан укыдым. Бала чак. Авыл. Кыш. Мари урманы. Мыекларына боз каткан кешеләр. Бүрәнә теяп базарга узалар. Тен буе чана табаны тавышы ишетелеп тора. Безнең ей каршында кое. Ишек тебендә чиләкле су. Өстә боз, чүмеч_
Ямь керде ейгә, ә тышта Җиһанның тоташ кары. Эштән соң китап тыңларга Әтинең чордашлары Җыелды кичен, җан керде, Шунда бор читтә посып. Тыңладым, кайда Золоиха? Кайда, дип, хәзер Йосыф? Ишәк тебендә бозлы су, Бәрәм-бәром чүмечләп Эчтеләр, янган йерәккә Торды алар су естәп. Кызсалар, кисәтте әти: Укыйм, имеш, кем очан? Куйды хәэрәти Галинең Ялтыратып кылычын...
Укыйлар, тыңлыйлар. Теш юрыйлар. Җиде тулы башак — җиде ел туклык. Ачлык куркыта. Тукайның «Кәэге җилләрне кинәт иске теше Кайдадыр ачлыктан интеккән ярлылар елый. Әнидән сорыйм: «Әни, бу шигырьләрне әти базардан алып кайттымы?» дим. Әни бор почмакта торган, шушы кенгә чаклы әз генә дә тутыкмаган Болгар чоры коэгесено күрсәтә Ул иозгенең дүрт почмагында дүрт кош утыра. «Өнә шул кошлар инде ул шигырьләрне үзләренең канатларында алып килгәннәр»,—ди. Дүрт уяу кош Бәрсе арыса, юлны икенчесе дәвам иткән. Икенчесе врыса, әченчесе, аннан — Дүртенчесе. Җилде, яңгырда, давылда. Сигез гәсыр буе туктаусыз очканнар алар. Мин бор читте тыңлыйм, тышта буран улый. «Йосыф китабы» белен мене мин шулай таныштым. Икенче тапкыр очрашуым сугышта. Дугада, сугышчан сакчылыкта булды. Ил язмышы хол ителгән кеииорде. Уйламагаидә- кетмегонде күз алдымда Кол Гали пайда булды
Юк, булуы момкин түгел, безнең Бу язмышка кем ул кызыккан? Эзләп, үтеп мина кырларыннан, Үтел хетта алгы сызыктан,
Шагыйрь Гали килсен... Монда фаиотъ Разведчиклар гына булгалый, Унечеиче гәсыр башларында
Б
Йөри карап безнең имәнлекне, Тимә, йөрсен, кума, ул моннан Үзе китәр, ярдәм итәр өчен Тарих кайчак куба урныннан. Йөри карап таңда имәнлекне, Солдатлары сабыр, гадиләр, Ярты халык Галиләрдән тора, Ватанына тугры Галиләр—
вакыт. Сигез гасырны эченә алган вакыт.
ны робагыйлар дип атап йөртәләр. Формасы гади. Үзе туйдырмый. Ул шигырьләрнең үз моңы бар. Кабатланмый торган аерым бер моңы бар. Биш мең юллык шул китап бер бөтен эпик җыр булып көйләнә, җырлана. Күбрәк хатын-кызлар көйләп укыйлар иде. Хатын-кызлар тавышы күңелдә күбрәк калган минем. Алар арасында үзләренең Зөләйхалары да бар иде. Гасырлар, буыннар авазы бу. Бу шигырьләрне рухы, характеры чагыла.
Мин туган йортта борынгы Болгар көзгесе саклана. Уникенче йөз көзгесе. Көзгенең дүрт ягында дүрт кош. Шулар «Кыйссаи Йосыфпны безнең чорга исән-сау китереп җиткергәннәр. Ерак юлдан соң ял итеп утыра алар. Уяулар. Тагын да озаграк, ераграк юлга әзерләнәләр шикелле. Илаһи сәнгать. Канатлы бөек сәнгать.
Юктыр газаплы, кыен юл
Китапның юлы кадәр;
Үлмиләр, яшиләр озак
Йосыфлар, Зөләйхалар.
Иҗат иткән шагыйрь Кол Гали Монда әле нишләп йөри икән? Төз, мәһабәт, горур сынлы ул, Гел сөйләнә үзе: көтмәгәндә Очраштыра — гомер шундый ул. Борчуларын яшермәде миннән: Безнең тарих — сезнең кулда, — ди. Улларының батырлыгын таңда Тикшерергә чыккан Кол Гали.
Мине, шагыйрьне уйландырган нәрсә
Сәнгать әсәре өчен иң усал, иң рәхимсез тәнкыйтьче — фәкать вакыт. Вакыт сынавын сирәк әсәрләр генә уза. «Кыйссаи Йосыф» ник шулай озак яши? Үзе бит бик гади. Минем әни уйлап чыгарган дүртьюллыклар шикелле генә алар. Халыкта алар-
халык үзе көйгә салган. Бу аның мәңге яши торган, мәңге үлми торган авазы.
Ә башкаларга йогынтысы ничаклы! Ул йогынты үзеннән соңгы бөтен татар шагыйрьләрендә сизелә. Тукайда, Тукайдан соңгы хәзерге шагыйрьләрдә ул йогынты. Берничә йөз еллык традициянең нигезе булып тора ул әсәр. Бөтен җырлаганы: сабырлык, тыйнаклык, батырлык, мәхәббәт, тугрылык. Шагыйрь Йосыфны «тугры Йосыф», ди. Татар халкы Тукайны «тугры Тукай», дип йөртә. Халыкка тугрылык.
Әсәрдә халыкны иң борчыган нәрсә — ачлык. Хыялы: икмәк, иген, туклык. Тештә дә, өндә дә шул... Йосыфның Мисырдан күчкән яңа шәһәре — Әмин. Бу тынычлык, ирек, бәйсезлек дигән мәгънәдә. Әсәрнең шулай халыкчанлыгы, сафлыгы мине сокландыра. Бу әсәрне укыгач кешелекнең бала чагы турында уйлана күңел. Марксның борынгы грек әдәбияты турында әйткән фикерләре күңелдә яңара. Кешелек үзенең бала чагын сагынып яши, ди Маркс. «Кыйссаи Йосыф» грек халкының бөек әсәрләре белән аваздаш. «Кыйссаи Йосыфпта татар халкының бөтен