ЫК БУЕНЫҢ «ЯҢА ЮЛ»Ы

Ул-кенгә муллык һем куаныч алып килгән 1983 елгы кеэиең, уэ кадерем, үз дәрәҗәсен белеп, иңениән-иңенә яшел хәтфә түшәлгән уҗым басула- . ры куенына сыенып, сихри бер рахэтлеккэ талган чагы иде. Район үэе- геннан Тауасты Байлар авылына мин юри җаяүлеп чыгып киттем. Үземе бәләкәйдән үк таныш булган ул авылның Түбен Кама сусаклагычы тезелү уңае белен, яңа урынга күчеп утыргач, иң беренче нәүбсттә тышкы яктан ниндирек үзгәрешләр кичергәнлеген ерактан ук ашыкмыйча гына күзәтә-күзәтә барасым килде. Якын-тирә авылларда яшәүчеләр телендә Хәмәкәй урманы һәм Әтәч Шәех чокыры дип Аертелә торган урыннарны узуга, уң кул яктан — Ык ярлары буендагы әрәмәлекләр, сул яктан Мияш урманнары белән каймаланып алынган иген кырлары башлана. Бодай инде күптән җыеп алынган. Аның хуш исле саламы оэын-озыи эскертләргә еелгән. Әлеге басуларда мондый ыспай эскертләрне минем беренче тапкыр гына күрүем түгел. Хәтта: «Бу хуҗалыкта эскертләү осталарын алдан махсус билгелиләр»,— Дигән сүзләрне дә ишетергә туры килгәне бар. «Яңа юл» колхозының Мулланур Бадретдинов, Нәүбәт Гатин. Ирак Галләмов, Әхмәт Мәхмүтоа, Фарсил Хафизов, Миңнулла Биҗанов кебек уңганнары бу эшкә маһирлыклары белен елның-елына макталып телгә алыналар. Эскертләр басуларны ышыклау ечен утыртылган урман полосаларына барып тоташа. Бер-берләренә елышып үскен каеннар, наратлар, ерактан караганда, еслеренә ак кофта һәм яшел итәк кигән зифа буйлы яшь кызларны хәтерләтәләр. Соңгы елларда гына салынган Минэәле — Боерган юлыннан уңга борылып бераз баруга, чирәмле киң урамнары, ике яклап тезелеп киткән һәм заманча ител җиткерелгән калай түбәле йортлары белән яңа авыл үзе күз алдына килеп баса. Кәрнизләре куе зәңгәргә буялган, тәрәзә телләрендә чәчәкле геллер балкый, ишегалләрын- да — чәчәк түтәлләре. Рәшәткәле бакчалардагы чия, алма, куре җиләге, кара миләш, карлыган, шомырт, баланнардан хуш ис беркелеп тора Биредә җиләк-җимеш бакчасыз бер генә йорт та юк бугай. Гомер-гомергә Ык буенда Iron иткән, болын-ере- мәлекләрдәге сыйларның кадерен белеп яшәгән авыл халкы, яңа урынга күчкәч тә. һәр урамга агачлар утырткан. Колхоз биләмәләренең кайсы гына ягына юл тотма, яшь урманнар кочагына барып керәсең Хәтердә Антон Павлович Чеховның: «Әгео һәр кеше җирдә үзенең кулыннан килгәннең барысын да эшләсә, безнең җиребез нинди гүзәл булыр иде»,— диген сүзләре яңара. Түбән Кама ГЭСы тезелә башлагач, икенче җиргә күчеп утырган авыллар аз булмады. Әмма алар арасында Тауасты Байлар авылы тезеклеге. чисталыгы, яшеллеге белен аерылып тора. Монда хәтта кетүне дә урамнан йертмилер Мал-туар ечен каралтылар артында аерым капка булдырылган Шәхси хуҗалыкларның бәрәңге бакчалары — авыл читендәге басуда. Гаилә башлыкларыиың әйтүенчә, ул участокларда бәрәңге уңышы әйбәт икән, шулай да бу урында колхозчыларның бер гозерен әйтеп китмичә булмый. Шәхси хуҗалыкларның бәрәңге җирләре хәзер шактый кечерәеп калган Монда менә нәрсәне исәпкә алып җи- «р~е « мер шнкегле Авылның проекты моннан куп еллар элек «перспективасыз» дип саналган авылларны бер урыннан күчерел, агро-шәһәрчекләр тезү чорында ясалган. Инде тормыш үзе бу фикернең И һәр җирдә дә акланмавын раслады. Күпчелек колхоз һәм совхозларның үзәк утарларыннан читтә урнашкан кечкенә авыллар илдә азык-төлек муллыгын арттыру «чек үзләреннән бик зур өлеш кертәләр. Эшчәнлекләре өчен мөмкинлекләр тудырылган ул авыллар, үз урыннарында калган хәлдә, теге яки бу хуҗалыкны үстерү өлкәсендә потенциаль көчкә ия булып торалар. Моның шулай икәнлеген ниндидер катлаулы исәпләүләр ясап исбатлап торасы юк. Мисалга «Яңа юл» колхозы составындагы Мияш авылын ук алырга мөмкин. Монда әле күптән түгел яңа абзар төзелгән. Анда шәп токымлы таналар асрыйлар. Цех яңа ысул белән эшләп, көтүне тулыландыруда бик файдалы булачак. Мияшлеләр һәйбәт көтүлекләре, уңдырышлы җире, табигый сулыклары булган менә дигән урында көн итәләр. Аларны, ата-бабалары нигезеннән аерып, икенче урынга күчерү зур хата булыр иде. Колхозның иң зур авылы Дәвек турында инде әйтеп торуның да кирәге юк. Ул авылларны күчерәбез дигән булып, бәрәңге бакчаларын кечерәйтү, безнең уебызча, һич тә бүгенге көн таләпләренә җавап бирми. Шәхси хуҗалыкларда терлек үрчетүгә, бәрәңге, яшелчә һәм җиләк-җимеш үстерүгә тиешле шартлар тудыру турында Азык-төлек программасында да күрсәтелде. Тауасты Байлар авыл советы . мәгълүматларыннан күренгәнчә, бу авылларда яшәүчеләр узган елда гына да дәүләткә 600 центнер урынына 716 центнер сөт, 100 центнер ит, 27 центнер йон, планда каралган 120 тонна урынына ике тапкыр артыграк бәрәңге сатканнар. Ә гомумән, авылны генераль план нигезендә төзегәндә, кешеләр ихтыяҗын мөмкин кадәр тулырак канәгатьләндерү күз уңында тотылган. Колхоз идарәсе һәм парткомы, авыл советы һәм элемтә бүлеге, профсоюз комитеты һәм халыкка көнкүреш хезмәте күрсәтү комплексы урнашкан ике катлы Культура йорты, сигезьеллык мәктәп, фельдшерлык-акушерлык пункты, укытучылар өчен җиткерелгән кирпеч йортлар салынган Шулар янәшәсендә яңа өйләр төзелеп ята. Боларның бөтенесе дә колхоз исәбенә эшләнә. Авылны яңарту өчен Татарстанның атказанган агрономы, колхозда егерме ел председатель булып эшләгән Мизхәт Гайфуллин күп тырышкан. Халык мәнфәгате өчен янып йөрүче коммунист бернинди киртәләр алдында да туктап калмаган. Кыенлыклар туганда, ул үзенең сугышчан һәм хезмәттәш якташларының иңенә, авыл коммунистлары һәм аларның җитәкчесе Шакирҗан Закиров ярдәменә таянган. Җилләр генә хакимлек иткән шыр яланга күчеп китәргә берәү дә ашкынып тормаган. Шәхси үрнәк күрсәтеп, бүгенге авыл урынына сугыш ветераны Равил Моса- виров, тракторчы Кәрам Сафин, ат караучы Шәйхенур Нуретдинов, комбайнчы Рәшит Гыймадиев, урман белгече Рафак Хәмидуллиннар белән бергә иң элек председатель үзе нигез кора башлаган. Халык бу энтузиастларга олы рәхмәтле. Чөнки авыл матураеп үсә, үзенең иртәгесе көненә зур ышаныч, якты өмет белән карый. Беркөнне Культура йортында яшьләрне армиягә озату үткәрелде. Кичәгә егет- лернең әтиәниләре, туганнары һәм остазлары, сугыш һәм хезмәт ветераннары да чакырылган иде. — Без.— Диде Культура йорты директоры Роза Логинова, кичәне ачып,— колхозыбызның алдынгы механизаторлары, төзүчеләре һәм терлекчеләреннөн саналган Рафаэль Хәйретдинов, Марсель Гыйльфанов, Нил Вәлиев, Фарсил Гыймадиев, Фәнил Гыйлаҗев, Расил Сабирҗанов һәм Илдар Билаловны Совет Армиясе сафларына озатабыз. Алар ярыш маяклары гына түгел. Күбесе үзебездәге «Яшьлек» җыр һәм бию ансамблендә, драма һәм хореография түгәрәкләрендә дә катнаша. Кешеләр белән тиз аралашалар, хезмәт яраталар, гадиләр һәм тыйнаклар, әйткән сүзләрендә торалар безнең егетләребез. Өсләренә солдат шинеле кигәч тә алар шундый ук булып калырлар, Ватаныбыз, халкыбыз алдында биргән антларын тапламаслар. Хәрби хезмәтләрен тутыргач, без аларның колхозга әйләнеп кайтуларын көтеп калабыз... Өстәлдә чем-кара туфрак салынган пыяла савыт тора. Сүз Татарстанның атказанган зоотехнигы Рәйсә Сәлимовага бирелә. — Соз. бишектән тешеп, шушы туфракка аяк бастыгыз,— дип башлый ул үзенең сузай, җир җылысы беркелеп торган туфракны кызыл ситсыдан тегелгән кечкенә яичыкларга саклык балан гене сала-сала— Барыгыз да ети-аниләрегез шушы туфракта иккан икмәкне ашап үстегез. Изге бурычыгызны утау юлына чыкканда сезга шул туфракны биреп җибәрәбез. Ул ата-бабаларыгызның эзләре уелып калган буразналарны оныттырмыйча, һәркайсыгыэны кабат шунда алып кайтсын.— Рейсе ханым- ♦ иың уз кырында утыручы улы Нилнең башыннан сыйпап әйткән бу сүзләренә залны 2 яңгыраткан кечле алкышлар кушыла. £ Авылның аксакалы, гражданнар һәм Бәе к Ватан сугышлары ветераны персонале 2 пенсионер Шәйхи ага Гыймадиев чыгышы күз алдына елкән буыннар кичергән тарн- £ хи векыйгалерны китереп бастырды. Шәйхи ага сүзен: * — Сез бәхетле!—дил, гади генә итеп башлады—Безгә унҗиде-унсигез чактә х илебез утлы боҗра эчендә иде. Безнең баштан суз белән сейләл бетерә алмаслык ф авырлыклар узды. Әмма безнең еметләр якты. ачык иде (Силәчек буыннарның, менә £ сезнең бәхетегез, имин тормышыгыз эчен керешүебезне без бер генә минутка дә 10 истен чыгармадык. Өлкәннәр яулап алган матур тормышны саклау хәзер сезгә тап- 35 шырылды. Без, ветераннар, сезгә иң изге фатихабызны бирәбез. . Мәктәпнең уку-укыту бүлеге медире Таһир Миргаязов егетләргә колхоз идаресе, партком, профсоюз һәм комсомол комитетлары исеменнән бүләкләр тапшыра. Рафаэль Хәйретдиноа барысы исеменнән дә Ватанга турылыклы хезмәт итәргә, аннары о. тугай якка әйләнеп кайтырга сүз бирә. Армия хезмәтеннән соң аларның, бәхетне читтән эзләмичә, туп-туры үз колхоз- >_ ларына кайтачак ларына тулы нигез бар. Аларга үрнәк булырдай колхозчылар да X күп монда. Әйтик, Фәннур Билалое. Ул мәктәптә укыганда ук җәен комбайнда эшли. 2 Унынчы классны тәмам иткәч, гамәлдән чыккан иске машинаны ремонтлап, руль ар- & тына утыра, армиягә киткәнче шул машинадан тешми. Десант гаскәрләре сафында ике ел хезмәт ител, ул яңадан авылга кайта. Фронтовик әтисе Флүр аганың, әнисе Тәзкирә апаның дәрес тәрбиясе эзсез калмый. Херби киемнәрен салып куюга, атна ту- лар-тулмас, Фәннур үзенең элеккеге эшенә керешә Менә бишенче ел инде ул колхозга ягулык һәм майлау материаллары ташый. Фәннурның колхоз экономисты булып эшләүче хатыны Лузия Казан финансэкономия институтының соңгы курсында читтән торып укый. Флүр абый белән Тәзкирә ала киленне гел мактап кына торалар. Хәер, «Яңа юл* колхозында мондый тату гаиләләр байтак. Киләчәктә әле алар тагын дә артачак, узган елны урып-җыю чорында җиде моң центнерга якын ашлык суктырган комбайнчы Альберт Волиевне, тракторчы Шамил Нуретдиноены, механизаторлар Рифгат Нуриев, Нәҗип Гыйльметдинов, Камил Хисамиев, Фәнул Хәмедиевләрне, терлекчеләр Васил Шәехое һәм Хәсән Гәрәеа кебек ир-егетләр, терле тармакларда эшләп, ихтирам казанган Рәҗибә Гыйззетуллане. Римма Хәмидуллина, Афина Нуретдн- иова. Серия Муллахметоеа кебек кызлар булганда. «Яңа юл* колхозының киләчәге турында авыз тутырыл сәйли алабыз. Авылның аргы башыннан Ык ярларындагы биок-биек тау тезмәләре күкселләнеп күренә. Иске авыл шул таулар итәгенә, тирен казан тәбене тешәл утырган иде. Язгы- кезге коннарда урамнар тоташ сазламыкка әйләнә иде. Таулардан менә алмыйча яткан машиналарның свны-хисабы булмады. Хәзер колхозара юллар барысы да күтәрелгән. Минзәлә районындагы юлларның торышы бик үк мактанырлык булмаганлыктан, аның бер колхозы эчен бу җәһәттән шактый эш эшләнгән диясе килә. Дәрес, безнең бу фикеребез белей килешеп бетмәүчеләр булачагын да белеп торабыз. Моннан нибары унике-унеч еллар элек кенә нигезе салына башлаган авылны һәрьяктан җигешле итү эчен киләчәктә дә әле күп кеч түгәргә кирәклегә узеннен-үэе аңлашыла, һәм бу юнәлештә байтак кына чаралар тормышка ашырыла. Колхозның үзендә унике кешелек тезү бригадасы бар. Бригадиры — коммунист Флүр Шойхетднноа. Хуҗалыктагы яңа тезелешләрнең бетенәсе дә диярлек балта осталары Габделхак Карамов, Муллахмәт Героев, Өгьэамнур Хафизов. Рәфыйк Кә- римов, Гыйззетулла Галие», Хениф Риэатдиноа, Әхнәф Хәлиуллин, Дәүҗәт Мәрдәнов, электр белән эретеп ябыштыручы Рәшит Гаязоә, сылаучы Зәһинә Билалова составындагы шуш-i бригада кече белән сафка баскан. Тезүчеләр арасында тракторчы, комбайнчы, слесарь һөнәрен белүчеләр дә бар. Язгы чәчү һәм урып-җыю вакытында алар да — икмәк язмышы хәл ителгән урында, басуларда. Бригаданың прорабы Хәмит Гыйлфанов кечкенәдән үк шул һөнәргә тартылган булган. Яшьтәшләре аның мәктәптә уку елларында ук агачтан, таштан, калай кисәкләреннән горле уенчыклар, йорт кирәк-яраклары ясал мавыгуы турында сөйлиләр. Еллар үтә Хәмит Түбән Кама һәм Брежнев шәһәрләрен салышуда, Мәскәүдә Олимпия комплексын тезешүдә катнаша. Польша Халык Республикасына барып, анда берничә ел эшләп кайта. Кайда гына булмасын, ул һичбер кайчан да үзенең туган авылын онытмый. Авыл яңа урынга күчәчәк дигән хсбәрне ишеткәч, бөтенләй тынычлыгын югалта. Үз авылының яңа нигездә тагын да күркәмрәк булуын тели ул. Авыл төзүчеләреһә ярдәмгә ашыга. Яңа үсеп чыккан объектларның проектларын төзүде, күп кенә биналарны бизәүдә катнаша. Аның кулы тигән һәр нсрсәдә барыннан да элек халыкчанлык, гадилек, пөхтәлек, нечкә зәвык сизелеп тора. Башкалар аннан өйрәнүне үзләренә мәртәбә саныйлар, аның кебек булырга телиләр. — Хәмит бездә эшли башлаганнан бирле, төзүчеләребез арасында тәртип бозу, юк-бар сәбәп табып, эшкә килми калу, вакытны исраф итү очраклары бетте,— ди колхоз председателе Мулланур Сабиров.— Ләкин шунысы бар, авылга ул вакытлыча гына, ярдәм итешергә генә кайтты. Гаиләсе — шәһәрдә. Халык аның авылда бөтенләй калуын бик тели дә бит— Шулай да Хәмитнең авылда үзенә менә дигән йорт та салып куюы бу барыбер кайтмый калмас дигән өмет уята. Хәмит Гыйлфановтан аерыласылары килмәгән тезүчеләр дә шундыйрак фикердә торалар. Күмәкләшеп эшләгән җирдә уен-көлке дә күп була. Андый сүзләрнең иясе һәрчак — аларның үз араларында. — Хәмит китә-нитә калса, мине менә нәрсә үкендерәчәк, егетләр.— дип сүз башлый төзүчеләрнең берсе.— Янәшәсендә күпме гомер бөтерелеп йөрсәк тә, прорабыбызны тәмәке көйрәтергә өйрәтә алмадык. Шуның аркасында «перекурьга да тукталмый идек. Бөтенләй кайтсамы, мин эшне Хәмит дустыбызга тәмәке тартуның тәмен аңлатудан башларга торам... Уйнап кына әйтелгән шул сүзләрдә дә авылдашларының Хәмитне яратулары да, аның кул астында эшләүнең рәхәтлеге дә чагыла. Тауасты Байлар халкы, гомумән, бердәм, тату, ихлас һәм ачык күңелле. Бер-берләренә ярдәмләшү, шатлык-кайгылар- ны уртаклашу, күмәк хуҗалык мәнфәгатьләрен бер үк вакытта үзенең шәхси эше итеп кабул итү аларның канына сеңгән. Әйтик, районның Күзкәй урта мәктәбендә хезмәт укытучысы булып эшләгән Вил Абдуллин, пенсиягә чыккач та, тыныч кына яшәп ятарга телсмәгән. Төзүчеләр салган яңа йортларның веранда һәм капкаларына матур-матур бизәкләр, челтәрле кәрнизләр, рамнар ясарга алынган. • Тауасты Байларда салынган һәр объект башыннан алып соңгы кадагын какканга кадәр төзү бригадасының үзенә йөкләтелә. Төзелеш өчен кирәкле материалларны хәзерләү дә. аны ташу да тезүчеләргә тапшырылган. Кайчак эшләрне кайбер оешмаларның материалны үз вакытында бирмәве генә тоткарлый. Төзүчеләр, мәсәлән, шифер җитмәү аркасында, кыенлыклар туудан зарланалар. Бу зар район төзү оешмалары җитәкчеләрен» ишетелсен иде! КПСС ҮКның декабрь (1983 ел) Пленумында бу хакта нык итеп әйтелде. Заман безнең авыллар алдына искиткеч зур таләплср куя. Шундыйларның берсе — авыл халкының торак, көнкүреш һәм социаль-культура шартларын тамырдан яхшырту. «Яңа юл» колхозы бу өлкәдә дә матур нәтиҗәләр күрсәтә. Махсус уку йортлары тәмамлап, шушы колхозга эшкә җибәрелгән белгечләрнең, армиядән кайткан яшьләрнең «Яңа юл»да нигез корып, гомерлеккә төпләнеп калырга теләүләре үзе үк—әнә шуңа дәлил. Эреләндерелгән кайбер колхозларда үзәк утардан читтәге авылларга үгисетебрәк карау — беркемгә дә сер түгел. «Яңа юл» колхозында мондый килешсез гадәткә беркайчан да юл куелмады. Вак хуҗалыклар берләштерелгәнгә кадәр һәр икесе аерым колхоз булып саналган Мияш һәм Дәаек авылларында яшәүчеләрнең тормыш- кемиүреш. социаль-экономик шартларын яхшырту турында колхоз җитәкчеләре даими кайгыртучанлык күрсәтәләр. Утыз алты йортлы Мияш авылында бу нәрсә күзгә аеруча иык ташлана. Авыл һәртерле тезелеш материалларына һәм җиләк-җимешкә бай урман куенына сыенган. Калмаш суы ярларына утыртылган наратлар да куерып урман булып үсеп киләләр һәм Мияшнең ямен тагын да арттыра төшәләр Елганы буып ясалган сусаклагычта балык үрчетелә. Колхозда, гомумән, сусаклагычлар булдыруга, үләннәр чәчелгән мәйданнарны сугаруга зур игътибар бирелә. Үзәк утар янында гына Чыкырт күле җәелеп ята. Анда оя-оя казлар, үрдәкләр йөзә. Авылның әйбәт клубы, бай кибете бар. Хәтта колхозның үзәк утарындагы фермаларны да Мияштеге корылма су белән тәэмин итә. Күл кенә йортларга су кертелгән. Элек тә үзенең җыйнаклыгы белән күңелләрне тартып торган Мияш авылы соңгы вакытта тагын да тезекләнә. яңара, матурая бара Бәрәңге бакчалары артында, кой- ма-киртә белән әйләндереп алынган әвеслекләрдә печән кибәннәре кукыраеп утыра. Мияш халкы терлекне күп итеп асрый. Бу якта мал-туарсыз ишегалдын элек-электән кысыр далага тиңлиләр. Кыскасы, зур авылларның бер тыкрыгына сыеп бетәрлек Мияш авылы тормышның бетен рәхәтен тоеп яши. Кешеләре үзләрен шул тормыш- п ның чын хуҗалары итеп сизәләр. Гомеренең кырык бер елын мәктәптә балалар °- укытуга багышлаган Хесәен Мусин, Мәскәү яныннан алып Прагага чаклы сугыш юлы Дөрес, өлкәннәр белән яшьләрнең хезмәтен аерым-аерым күрсәтү мөмкин түгел, аның кирәге дә юк. Чөнки «Яңа юл»да өлкән һәм яшь буын кешеләре кулга-кул тотынышып эшлиләр, һәм колхозның һаман алга таба атлавында нәкъ шул бердәмлек, буыннар дуслыгы иң ышанычлы таянычтан саналырга хаклы.