БОЛГАНЧЫК ДУЛКЫН

(Капитализмның рухи кризисы) зган гасыр уртасында ук, «Коммунистлар партиясе манифестыандә К. Маркс һем Ф. Энгельс буржуаз җәмгыятьнең таркала бару процессының һаман тизленүен билгелел үтеп, аның һолаяәте котылгысыз булуын. аны социализм белән алыштыру зарурлыгын алдан күрсәткәннәр иде. Шуннан соң үткен вакыт фәнни коммунизмга нигез салучыларның алдан күрүен тулысымча раслады. Хазар кешелек алдында торган юл бар генә — социализм. Кешелекнең эчтән бер елешеннәи күбрәге җиңүләр яулап шул юлдан бара. Барлык халыклар да котылгысыз рәвештә шул юлга басачак. Капиталистик системаның юкка чыгу куркынычыннан, хезмәт ияләренең демократик һәм революцион хәрәкәте үсүдән, социализмның һаман үсә һем ныгый баруыннан коты алынган буржуазия үзенең какшаган позицияләрен ныгыту, халыкларның социализмга омтылышын буу ечен әллә ниләр кылана. Ачыктам-ачык ирексезләү методларыннан тыш ул хезмәт ияләренә рухи һеҗүм ясау ечен үз кулындагы идеология чараларыннан, шул исәптән яман аты чыккан «массовый* культурадан да киң файдалана Капиталистик илләрнең хәким сыйныфлары халыкларның прогрессив үсешендә алдынгы культураның нинди зур роль уйнавын, день яга дәрас фәнни карашның рухландыру һәм туплау кече никадәр зур икәнлеген аңлыйлар. Шунлыктан алар демократик культурага каршы барлык чаралар белән керәшәләр. Культура исеме сетында массаларга рухи агу тәкъдим ителә. В И. Ленин «Артта калган Европа һем алдынгы Азия» дигән мәкалссендә әле 1913 елда ук болай дип язган иде: «Цивилизацияле һәм алдынгы Европада, бик нык алга киткән техникалы, бай һәм һәрьяклы культуралы һәм конституцияле Европада, шундый тарихи момент килеп җитте ки. хакимлек итүче буржуазия, үсеп һәм ныгып бара торган пролетариаттан куркып, бетен арттә калган, үлеп бара торган урта гасырчылыкны яклый. Гомерен кичерүче буржуазия, какшый башлаган яллы коллыкны саклап калу ечен. гомерен кичергән һем кичерүче бетен кечләр белен борлешә» (Әсәрләр, 4 басмадан тәрҗемә. 19 том, 81 бит). Кайчандыр, феодализмга каршы керешкән чорда буржуазия культура прогрессына булышлык иткән булса, хәзер культураның злек булган демократик злементлары турында иске тешерү дә аңарда ярсулы ачу уята. Буржуазиянең знономик һем политик терәкләре антигуманистнк характер алгач, ул котылгысыз тирән рухи паралич кичерә. Халыкның да шактый елеше шушы паралич корбаны булсын — капиталның идарәче даирәләре ене шуңа омтыла. Шунлыктан хәзерге буржуазиянең культурА үсешендәге нң яхшы, иң кыйммәтле бетен нәрсәне яманлавы, бозып күрсәтүе, үткән дә булган бетен тискәре, реакцион нәрсәләрне күтәрел чыгуы һич гаҗәп түгел АКШта күптәннән инде культурага каршы котырынкы поход игълан ителде. КешеУ лек Америка реакциясенең 1915 елда мәшһүр пролетариат җырчысы Джо Хиллне үтерүен, танылган опера җырчысы Мәй де Сузаның ачлыктан үлүен бервакытта да гафу итмәс. Капитал сакчылары «чикләнмәгән азатлык иле» дип күрсәтергә тырышкан АКШтан атаклы композитор Ганс Эйслер «рус стилендәге моңлы музыка язган» эчен генә куыла. Анда беек художник Чарли Чаплинга күп еллар буена көн күрсәтмиләр, аның фильмнарын тыялар, ахыр чиктә Европага күчеп китәргә мәҗбүр итәләр. Җырчы Поль Робсон каһәрләнә һәм өендә бикләнеп утырырга мәҗбүр ителә.. 1978 елның ноябренда Америка властьлары танылган җырчы, актер һәм режиссер, тынычлык һәм гражданлык хокуклары ечен батырларча чыгыш ясаучы Дин Ридны кулга алалар һәм төрмәгә ябалар. «Безнең кулга алыну, дип белдерде Дин Рид, АКШ конституциясе тарафыннан формаль төстә гарантияләнгән, ә чынлыкта властьлар тарафыннан салып таптала торган матбугат, җыелышлар ирегенең, башка ирекләр турындагы сүзләрнең Америкада ни бәягә торуын тагын бер мәртәбә күрсәтте». Башка капиталистик илләрдә дә алдынгы культура эшлеклеләрен Америкадагы ирек буучылар үрнәгендә һәм катнашында эзәрлеклиләр, юк итәләр. Мәсәлән, Төркия палачлары язучы Сәхәбетдин Алины яшерен рәвештә үтерделәр. Назыйм Хикмәт ун ел төрмәдә газап чикте. Грециядә талантлы шагыйрь Дмитрий Лагос һәм яшь галим Кристос Карамбелас атып үтерелде. Испания фашистлары трибун шагыйрь Гарсия Лорканы үтерделәр. Гватемаланың 27 яшь патриоты белән бергә полиция подвалларында 23 яшьлек шагыйрь Рене Кастильо газаплап үтерелде. Аларның үле гәүдәләрен самолеттан Тын океан суларына ташладылар. Чили хунтасы йөзләгән культура эшлеклеләренең, шул исәптән җырчы Виктор Хара, бөек шагыйрь Пабло Неруданың башына җитте. Көньяк Корея шагыйре, «Лотос» премиясе лауреаты Ким Чжи Ха озак еллар якты күрмичә төрмәдә яткырыла. Буржуазия культураны табыш алу чарасына әверелдерде, шуңа күрә аны «акча культурасы» дип атыйлар. Романнар, поэмалар, рәсем сәнгате, театр, фән, музыка культура байлыклары итеп түгел, бизнес итеп, акча эшләү чарасы итеп карала. «Капиталистларның культурасы, дип яза М. Горький, алдый торган мәктәп, алдый торган чиркәү, шулай ук алдый торган парламент, алдый һәм яла яга торган пресса, аларның культурасы — эшчеләрне кыйнарга һәм үтерергә хокук бирелгән полиция». Бөек язучының бу сүзләре бүген дә актуальлеген югалтмый. Империализм ялчылары агуны дәва дип күрсәтмәкче булалар, үзләренең әшәке, күңел кайтаргыч «әсәрләрен» культура дип атауда дәвам итәләр, аларның реакцион асылын яңа форма, яңа «измннар белән пәрдәләмәкче булалар, шуларның һәммәсен «массовый культура» дип исемлиләр. Әмма, ничек кенә төс үзгәртмәсеннәр, бу әлеге дә баягы шул иске һәм черек нәрсәнең чагылышы, кайчандыр Герцен бик хаклы рәвештә әйткәнчә, «төсе киткән биттәге сифилитик тапларны яшь егет алсулыгы итеп күрсәтергә» маташу. Буржуазия рәссамны, язучыны, журналистны, артистны — һәммәсен дә монополия- лернең ялланган колы, реакция хезмәткәрләре итәргә омтыла. Хәзерге капиталистик дөнья К. Маркс һәм Ф. Энгельсның «Коммунистлар партиясе манифесты»нда язган түбәндәге сүзләрен тулысынча раслый; «Буржуазия эшчәнлекнең хәзергә кадәр хөрмәтле дип саналган һәм ниндидер изге нәрсә итеп каралган барлык төрләрен изге нурлардан мәхрүм итте. Врачны, юристны, дин башлыгын, шагыйрьне, фән кешесен ' ул үзенең түләүле яллы хезмәтчесенә әверелдерде» (К. Маркс һәм Ф. Энгельс. Әсәрләр, 4 том, 427 бит). Ә моның белән килешергә теләмәүчеләр иҗат итү хокукыннан мәхрүм ителә, эзәрлекләнә. Реакцион буржуазия, имеш, культура эшлеклеләре, «ирекле», политикага, сыйнфый интересларга «бәйсез» дигән легенда тарата. Әмма бу ялганның фаш ителгәненә биш былтыр инде. Әсәрләре халыкка барып җитмәгән һәм капиталист әфәнделәргә күңел ачу өчен генә хезмәт иткән композитор, язган нәрсәләрен буржуаз пресса хуҗалары реакция файдасына борып, бозып чыгара торган журналист азат була аламы соң? Коллык һәм эксплуатация законнарына буйсынган бер интеллигент та ирекле була алмый. «Буржуаз язучының, художникның, актрисаның азатлыгы,—дип күрсәтте В. И. Ленин «Партия оешмасы һәм партияле әдәбият» дигән мәкаләсендә,— пәрдәләнгән (яки риячыл пардәләнә торган) бәйлелек, акча капчыгына, сатып алынуга, сәяркәлеккә бәйлелек кон» ул». Хазарга Кенбатышның «массовый культурасы», табыш алудан тыш. мәгълүм сыйифый-политик максатка — бетен халыкны гамәлдәге капиталистик тәртипләргә карага килешүчеилек рухында эшкәртүгә юнәлдерелә. Массовый культура сәнгать функцияләрен башкарудан ерак тора. Ул фикер йертүгә, кичерешкә түгел, иң элек ф күңел ачуга юнәлеш тота. Ә күңел ачу сүрүенә тәрле идея кертеп утыртырга мемкии. — Бу «массовый культура»ның һәм аны тарату чараларының ахыргы максаты — публика- 2 га уйларга комачаулау гына түгел, аңарда күп кенә шартлы рефлекслар да булдыру Шундый түбән зәвыкка исәпләнгән нәрсәләрнең кайвакытта безнең матбугатка. е$ экранга, сәхнәгә үтел керүе бигрәк тә түзеп тормаслык хәл. «Культура байлыкларын * алмашу буенча чит илләрдән ала торган рухи продукцияне сайлауга җентеклерәк т карарга кирәк,— диелде бу уңайдан КПСС Үзәк Комитетының июнь (1983 ел) Плену- < мында— Эчтәлекле әсәрләр белән рәттән идеясезлек, түбәнлек, художество ягымнаи 5 булдыксызлык хас булган фильмнар, пьесалар, басмалар, музыканың безгә килеп ш эләгүе мәгълүм нәрсә ич. Монда, иптәшләр, безнең эчен беренче урында коммер- ф ция түгел, политик караш торырга тиешлеген онытырга ярамый» Кенбатыш илләрдә, башлыча АКШга «фанатология» дигән нәрсә, ягъни үлем ту- ш рыидагы фән киң таралды. Ул кеше шәхесенең мораль яктан һәм физик үлемен тас- “ вирлаучы әдипләр эчен «теоретик нигез» булып хезмәт ите. Күп кенә университет- < ларда һем колледжларда үлем идеяләре һәм догматлары Элизабет Кюблер-Россның * «Үлем һәм үлү турында» һәм Герман Фейфельиың «Үлем тешенчесе» дигән китапла- п ры буенча ейрәнелә. Миннесота университетында «Үлем социологиясе» дигән темага - лекцияләр укучы Роберт Фултон болай дип белдерә: «Бурыч шуннан гыйбарәт: үлем- ' наң яңа перспективасын ачарга кирәк, үлемнең табигый эш икәнлеген күрсәтергә тк кирәк». Эш шуңа барып җиткән, кайбер студентлар инде табутчыга барып үзләренең буена туры килә торган табут сайлыйлар, үзләрен күмү планнарын теэиләр икән. Буржуазия, шулар ярдәмендә культурадагы бетен җанлы нәрсәне, котырган реакция интересларына туры килми торган нәрсәләрне бетерү эчен терле череп таркалган элементларны— җинаятьчеләрне, гангстерларны, наркоманнары хезмәткә ала. Власть ияләре кайчандыр намуслы саналган елкән художникларны да, эшкәртәләр, сатып алалар, капитал интересларына хезмәт итәргә мәҗбүр итәләр. Мәсәлен, Синклер Люис, Говард Фест кебек язучылар империализм лагерена күчтеләр. Үз халкыннан, демократик кәйләрдән аерылган бу ренегатлар хурлыкка лаек булдылар Англия һәм АКШның китап базарлары Ян Флеминг һәм Микки Спиллениың маҗаралы бульвар романнары белән тулды, аларда тупас кеч, рәхимсезлек, кешелекне иефрәт данлана. Бу романнарның һәм башка шундый китапларның геройлары, пистолетлар, кастетлар, шешәләр белән коралланып, кеше канын агызалар, хатын-кызлар шәраб, айча артыннан куалар. М. Спиллән (АКШ) романнарының исеме дә моны ачык күрсәтс: «Пистолетлар кәне». «Зур үтерү», «Минем револьвер әлгер», «Канлы шәфәкъ», «Үлем ярдәмчеләре» Америкалы Генри Миллер да әхлаксызлыкны аклап һәм кеше матурлыгын инкяр ител чыга. Ул Нью-Йорк. Париж һәм Лондон урамнарындагы байбәтчәләр кетәп торучы фәхишәләрне күреп соклана. Порнографиянең дә аргы ягына чыккан хикәя- лсрне күпләп яза, шуның белән «порнография короле» дигән исемгә дә лаек булды. Миллер кешеләрне тормыш, политика белен кызыксынмаска ендн, чәнки, аның ышандыруынча, «якындагы йеэ ел эчендә цивилизацияле денья җир йезәннен юк ителәчәк». 1914 елның 5 июнендә Инесса Армандка язган хатында В. И Ленин Винничонкоиың ■Аталар васыятьләре» дигән романындагы «ахинея һәм ахмаклык» уңаеннан чиктән тыш нәфрәтләнүен белдерә, «һәртерле коточкыч нсрсәләрне күпләп кушу», «бозык- ЛЫКвта, «сифилис»та, романик явызлык эшләү дә... коточкыч нәрсәләрне сурәтләү үзаңнәң дә, укучының да котын алу, үзеңне дә, аны да миңгерәтү» — Ленин гариплек һем ометсезлек культурасын шулай бәяли (Әсәрләр. 4 басмадан тәрҗемә. 35 том, IU бңт). Кәнбатыштагы күп кенә әдипләрнең, реакцион буржуазиянең социаль заказын үтәүчеләрнең әсәрләре нәкъ әнә шундый. Реакцияне ныгыту, халык массаларының иҗат качена ышанычны бетерү, политикадан, демократия һәм социализм эчен керештән күңеллг-рен кайтару, бетен бер буынны үз-үзенә, якты киләчәккә ышанмый торган итеп, идеалларсыз итеп үстерү — алар барысы да шул максатка хезмәт итә. Дәрес, хәзерге бружуаз дөньяда еш кына аек тааышлар да ишетелә, рәсми идеологиягә каршы килә торган, культураны һәм сәнгатьне шакшы оясына әйләндерүгә протест белдерә торган акыллы фикерләр әйтелә. Буржуаз таркалу караңгылыгында реалистик һәм гуманистик культура яктысы җемелдәп «уя, чын талантлар күренә. Әмма еларга зур кыенлыклар кичерергә, терле киртәләрне җиңеп үтәргә туры килә. Әсәрләрен бастыру бик кыен. Аз санлы тиражлар белән генә бастырган хәлдә дә, аларны күрмәмешкә салышалар, таратмыйлар яисә бөтенләйгә тыялар. Үзенең прогрессив әсәрләре (СССРда рус телендә басылып чыккан «Берра», «Вашингтон. Колумбия округы», «1876») белән танылган Америка язучысы, актив җәмәгать эшлеклесе, буржуаз җәмгыятьнең бозыклыкларын фаш итүче Гор Видал, АКШта һәм СССРда әдипләрнең тоткан урынын һәм ролен чагыштырып, болай дип яза: «Советлар Союзында язучыларга бик җитди карыйлар, ә АКШта аларны, кагыйдә буларак. санга сукмыйлар... Әйтик, сездә халыкның 70 проценты Катаевны яки Евтушенконы китаплары буенча, язучы буларак белә. Безнең язучылар, чын язучылар, чынлыкта беркемгә дә мәгълүм түгел... Әйбәт дигән хәлдә дә китаплары максимум 10 мең дане тираж белән чыга. Ә инде поп-культураның шанслары чагыштыргысыз шәбрәк — каты тышлыкта еч йөз мең чамасы һәм йомшак тышлыкта өч миллионлап» («Литературная газета», 27 октябрь, 1982 ел). Тормыштагы җитди мәсьәләләрне күтәргән пьесаларга буржуаз сәхнәдә урын табу кыен. Буржуазия акча капчыгының политик исәпләренә һәм интересларына идеясез һем бигрәк тә сексуаль пьесалар, кием алыштыруга корылган һәртөрле водевильләр бик туры килеп тора. Мистика, уйнаш, мәгънәсе булмаган һәм әшәке көлү, кот алырлык хәлләр — Нью-Йорк, Лондон, Парижның күпчелек театрлары әнә шуңа кайтып кала. Шунлыктан артистларның да хәлләре кызыгырлык түгел. Аларның күбесе талантларына тиң эш таба алмый, очраклы һәм вакытлы эш белән канәгатьләнергә яисә миллионнарча эшсезләр армиясенә кушылырга мәҗбүр булалар. Мәсәлән, француз актеры Поль Саватье 25 ел дәвамында эшсезлектән интегә. Буржуазия дөньясындагы музыканың да хәле шуннан яхшырак түгел. Классик моңлы музыканы яратмыйлар. Аның урынын мещаннар күңеленә хуш килә торган, тәме һәм аһәңе булмаган «вальслар», «җырлар» алды, вульгар джаз какафониясе колак тондыра. Гарип-формалистик иҗатлары белән хәзерге Америка һәм Көнбатыш Европа композиторлары музыканы сәнгать буларак инкяр итәләр. Алар музыканың җаны булган көйне бетерәләр. Америкада Генри Коуэлл дигән бәндә новатор дип танылды, ә уйлап талкан нәрсәсе — рояльдә йодрыклар һәм терсәкләр белән уйнау икән. Көнбатыш Еврога илләрендәге һәм АКШтагы күп кенә рәссамнар иҗатында да таркала бару процессы күзәтелә. Нью-Йоркта һәм АКШның башка шәһәрләрендә «абстракт рәсем сәнгате» күргәзме ләре үткәрелә, аларда тормыштан аерылганлыкны девиз итеп куйган рәссамнар гына катнаша. «Әсәрләре» төрле төстәге квадратлардан, түгәрәкләрдән, буй-буй сызыклардан гыйбарәт була. Хәзерге сәнгать тормышны чагылдырырга тиеш түгел дигән фикер киң таралган. Имеш, бу сәнгатьне түбәнәйтә, рәссам кешеләр тормышын тасвирламасын, ә инде- кеше рәсемен ясый икән, аның әгъзалары төрлечә бозып сурәтләнсен. АКШта Джорджия О Киффны мәшһүр рәссам дип атыйлар. Бу хатын-кыз сөякләр, сексуальлорнографик картиналар ясый. Вашингтондагы милли галереяда аның «әсәрләре» берничә зал биләп тора, анда булганда нормаль кешенең күңеле болганмыйча калмый. Аның «Оча сөяге аша күк чагыла» дигән картинасы сәнгатьнең бөек казанышы дип исәпләнә Бу цинизм һәм мәгънәсезлек, сәнгатьне тәкәллефсез инкяр итү үрнәге. Галереяда йөргәндә- хәзерге сәнгать залларына хезмст күрсәтүче хезмәткәрләргә сорау бирдек: — Бу эч пошыргыч полотноларның мәгънәсе нәрсәдә? Шушылар барысы да сәнгать дип саналамыни? Җавап МОНДЫЙ булды: — Әйе, бу — диваналар. наркоманнар сәнгате. Нормаль кеше шундый рәсем ясамас. Лакин бу «шедеврлар» кирәк, кешеләрне шаккаттыру ечен ал арны бик телеп күрсәтәләр. Башта үземнең дә күңел болгана иде. Хәзер инде гадәтләндем, шушында басып торам- Кайда да булса торырга кирәк бит, ашамыйча яшәп булмый. Иң киң колачлы массакүлем информация чарасы булган телевидение дә хәзерге буржуазия кулында культурага, мәгарифкә һем сәнгатькә менәсәбетле булган бетен сыйфатларын югалтты. Ул интеллектка һәм талантка хезмәт итми, ә кешеләрне аңгырайтуга, кешелексеэлекне пропагандалау коралына әверелә. Өстәвенә иң камил һәм * массовый коралга. Йәз миллионнарча кешеләр бетен буш вакытларын телевизор кар- * шыида утырып үткәрелер, театр, кино, китапханәләргә йермнләр, гаэетажурналлар, х китаплар укымыйлар Америкалылар, мәсәлән, телевизорны уртача кенеиә 5—6 сәгать 3 карыйлар. Японнар газета-журналларга уртача 33 минут кына вакыт бүләләр, ә теле- х визорга 3 сәгать 47 минут вакыт бирәләр Совет кешеләренә, ди Америка язучысы Гор Видал, Америка телевидениесенең О ни икәнлеген аңлау җиңел түгелдер Нигездә бу ниндидер бер коточкыч нәрсә... безнең массакүлем информация чаралары менә 65 ел инде, бигрәк тә сезнең ил турын- * да, әшәкелекләр сойлиләр... Боз китап укучылар җәмгыяте булудан туктадык, китапның и тәмен оныттык... АКШтагы гадәти бала телевизор каршында тәүлегенә 6 шар сәгать ы утыра. и •Совет куркынычы». Совет дәүләтенең, имештер, агрессив һәм террористик политикасы турында тапшырулар бик модага керде. Лос-Аиджелеста, демократик җәмәгатьчелек оештырган кабул итү вакытында бу s юлларның авторына, СССРга барып кайткач, эшләре герләп бара торган бер бизнес- X мен белән сойләшергә туры килде. Гостиницага урнашу белән үк ул Кызыл мәй- * данга юл тоткан, АКШка тебәлгән танкларны, пушкаларны һәм ракеталарны үз күзе белен күрссе килгән. Әмма күрүгә исе-акылы киткән: мәйдан буйлап тыныч кына кешеләр йери, В. И. Ленин Мавзолеена зур чират тезелгән икән. «Ник бер танк, в ракета булсын! — дип аптырый оңгемедәшем.— Ә бит Америка телевидениесе безге янап торган сугыш кораллары тулы Кызыл мәйданны гел күрсәтел тора» АКШтагы һәм башка капиталистик илләрдәге телевизион тапшыруларның күпчелеге янә дә терлетерле җинаятьлсрне, чәчең үре торырлык хәлләрне тәмләп тасвирлауга багышлана. Америкалы Уилбур Шрамм «Телевидение балаларыбыз тормышында» дигән китабында 100 сәгать телевизион тапшыруларга 12 үтерү, 16 корал кулланып сугышу, 21 атыш, 37 йодрык сугышы, бер «рттан пычак белән кадау, 4 үз-үзеңне үтерү, 4 упкынга егылу, 2 автомобильнең аска тәгәрәве. 2 линч суды. 2 талау һем башка бик куп шундый хелләр туры килүен исәпләп чыгарган Иң күп үтерешләр якшәмбе кеннерендеге балалар тапшыруларына туры киле икән. Иң куркынычы шунда — шулерны гел карап торган балалар үзләре дә мондый хәлләргә бик ис китмичә карый башлыйлар, шундагы геройларга охшарга телиләр, үэлвре дә шулай кыланалар. Телефильм карый-карый да. бер бала утлы корал алу эчен ата-аналарыннан акча сорый, икенчесе укытучы апасына агулы шоколад «бүлек ите», еченчесе сеңелесен газаплый, дүртенчесе ашка тоелган пыяла сала, бишенчесе банк басу ечен компания оештыру хыялы белен яна... Әмма «ирекле» капитал деньясындагы власть ияләрен бу борчымый. Социаль проблемалардан ерак торган, местәкыйль фикер йортергс һем эш итәргә сәләтсез булган яшь буын, нәрсә белән генә мавыкмасын, еларга бик ярый. Америкада чыга торган «Ньюсуик» журналы 1978 елның мартында болей дип язып чыкты: «Ниһаять, сексуаль революция зәңгәр экранга да үтеп Керде». Әйе. телевидение компанияләре. Табыш артыннан куып, бернәрсәдән до тартынып тормыйлар, шул исәптән секс һәм порнографияне ачыктан-ачык күрсәтүне бернигс санамыйлар. Телеэкран каршында балалар һәм үсмерләр утыруы турында бик яхшы белеп, АКШта, Англиядә, Италиядә. Франциядә. Япониядә, ГФРда һәм башка күп кенә буржуаз илләрдә сексуаль акт. җенси бозыклык күренешләре токьдим ителер. «Хатын-кыз полицейский». «Семья», «Парк Ааеню-79» дигән һ. б. телефильмнар әнә шундый. Телевизион программалар элементар әдеплелек белән шулкадәр сыешмый, шулкадәр оятсыз һәм түзеп торгысыэ, алар күп кенә гражданнарда, җәмәгать һам куль- тура эшлеклеләрендә законлы ачу тудырмыйча кала алмый. АКШтагы Бэттл-Крик шәһәре (Мичиган штаты) кешеләре зәңгәр экран аша үтерүләр, секс күренешләре, башка төрле җинаятьләр һәм оятсызлыклар күрсәтүгә карата протестларын шулай белдергәннәр: шәһәрдәге бер мәйданда телевизорларны җыел өйгәннәр дә, бензин сибеп ут төрткәннәр. Культура прогрессының куәтле факторы булган матбугат һәм радио да капитал дөньясында байлык җыю, спекуляция чарасына, идея-политик агуга әверелә. Буржуаз матбугат әллә кайчан инде объектив информация һәм мәгариф чарасы булудан туктады. Бу шулкадәр күзгә бәрелеп тора, аны журналистлар һәм рәсми кешеләр үзләре дә инкяр итмиләр. Бу җәһәттән АКШ оборона министрының информация органнары белән элемтә буенча ярдәмчесе булып эшләгән А. Сильвестерның түбәндәге сүзләре характерлы; «Хөкүмәтнең ялганларга хакы бар... Әгәр дә Штатлардагы берор рәсми кеше сезгә дөресен сөйләргә җыена дип уйласагыз, сез просто ахмак». Ә Ак йорт хуҗалары теш агартырга яраткан «матбугат иреге» кайда соң? Дөрес, ул бар, ләкин капитал, империалистик реакция һәм агрессия апологетлары өчен, антикоммунизм, төрле җинаятьләр, кешелексезлек һәм оятсызлык пропагандалаучылар өчен генә. Берәүләр өчен ирек, икенчеләр, үзләрен ишеттерә алмаучылар өчен рухи коллык. Америкада матбугат иреген сугышны, расизмны, апартеидны, дөнья халыкларының азатлык керешенә һәм тынычлыкны яклауларына, социализм илләренә карата дошманлыкны котырынып пропагандалаудан башка күз алдына китерә алмыйлар. Көнбатыш илләре колониаль изүдән күптән түгел азат ителгән һәм әле үзләренең бәйсез массакүләм информация чараларын оештыра алмаган илләрдә көчле идеология экспанциясе үткәрүдә дәвам ителер. Халык күп яшәсә дә, бу илләрдә чыга торган милли газеталарның гомуми тиражы промышленносте үскән капиталистик илләрдә басыла торган газеталар тиражының алтыдан бер өлешен генә тәшкил итә. Үсеп килүче дәүләтләрнең 11 ендә көндәлек газеталар бөтенләй юк, 19 ында берор генә газета чыга, 35 илдә үз информация агентлыклары юк. Империалистик дәүләтләр һәм эчке реакция көчләре моннан бик оста файдаланалар, көнбатыш, бигрәк тә АКШ агентлыкларының продукциясен киң тараталар. Хәзерге дөньяда массакүльм информация чараларының роле турындагы мәсьәләгә багышланган халыкара киңәшмәдә (Стокгольм, апрель 1978 ел) Ливиянең Джана аген*лыгы генераль директоры Саад Муджибер болай дип белдерде: Көнбатыш информация органнары тарата торган материаллар сш кына чып-чын дезинформация була. Зур, мөһим вакыйгалар турында дәшми калалар, икенче дәрәҗәдәгеләре иң алга куела. ЦРУның Америка һәм башка илләр журналистларын шпионнар итеп яллавын Кушма Штатлар үзләре дә икрарь иттеләр. Шуңа күрә дә, ди С. Муджибер, без Көнбатыш корреспондентларының үз илләребездәге эшчәнлегенө сагаеп карыйбыз. Америкадагы күпчелек информация чараларының, шул исәптән, матбугат һәм радионың, разведка органнарына һәм хәрби ведомствога буйсынуы, журналистларның яшерен агентлар итеп файдаланылуы киң мәгълүм. Игълан ителгән мәгълүматларга караганда, Американың 200 дән артык журналисты ЦРУ кушуы буенча шпионлык эшчәнлеге бельн шөгыльләнә; разведка белән хезмәттәшлек итүдән баш тартса, корреспондентны урыныннан мәхрүм итәләр. Мәсәлән. «НьюЙорк таймсиның Мөс- кәүдәге корреспонденты В. Филиппе шундый язмышка дучар булды. Англиядә Д. Уэбстер, Швециядә О. Гурич, Мисырда К. Керне, Мәскәүдә С. Джаффе һәм башка күпләр шпион-разведчик буларак фаш ителде. Монополияләр һәм милитаристик даирәләр интересына хезмәт итә икән, журнапис т— хөрмәтле. Ә инде, үз «эшчәнлегенең» зыянлы һәм шакшы максатларга хезмәт итүен аңлап, реакциянең казынуларын фаш итәргә теләсә, аны эштән куалар һәм эзәрлеклиләр. АКШ гражданы Филипп Эйджи шундый хәлгә очрады. ЦРУ агенты булып ун ел эшләгәннән соң. ул бу эшчәнлегенең никадәр әшәке икәнлеген таный һәм отставкага чыга. «Коллегаларым һәм мин кылган эшләр,— ди ул,— үтерүләргә һәм ирексезләүгә китерде». Эйджиның үзен шулай тотуы АКШның гына түгел, НАТОга керүче кайбер башка илләр властьларының да ачуын китерде. Аны башта Англиядән, аннары Франциядән (гәрчә, Американың Париждагы илчелегендә, Эйд- Безнең идеология дошманнарыбыз сосет гражданнары, бигрәк тә яшьләр арасында әдәбият, сәнгать, матбугат аша терле идеологии диверсияләр үткәрергә, безгә ят булган карашларын тагарга маташалар. Моңа каршы килешмсүчән көрәш алып бару — бөтен иҗади җәмөгатьчелегебезнең зур бурычы. «Партия фәнне, культураны баета, хезмәт ияләрен нык үскән социализм нормалары һәм принциплары рухында тәрбияләүгә булышлык итә торган бөтен нәрсәне яклый,— диде КПСС Үзәк Комитеты Генеральный секретаре. СССР Верховный Советы Президиумы Председателе иптәш Ю. В. Андропов КПСС Үзәк Комитетының июнь (1983 ел) Пленумында.—Ул талантларга, художникның иҗади эзлс-нүенө, алар эшенең формасына һәм стиленә катнаш- мастан, саклык һәм ихтирам белән карый. Әмма партия совет сәнгатенең идея эчтәлегенә битараф була алмый. Ул һәрвакыт сәнгатьнең үсешен халык интересларына хезмәт итүгә юнәлдерәчәк». Халыкның культура дәрәҗәсе үскен саен сәнгатьнең кешеләр акылына йогынтысы көчәя бара. Димәк, сәнгать эшлеклеләре үз кулларындагы куәтле корал халык эшенә. коммунизм эшенә хезмәт итсен өчен тагын да зуррак җаваплылык тоярга тиешләр.