ВАТАН ТОЙГЫСЫ

1Гине мчә - «еше вакытның өч үлчәвендә берьюлы яши: ул — үткәннең дә- Рл /II вамы, ул — бүгенге чынбарлык, ул — киләчәккә юл башы. Аны бу бәй- Л v JL ләнештән башка күз алдына китерү мөмкин түгел. Кешенең дөньядагы урыны халкы һәм Ватаны язмышы белән бәйле. /Лин дә. шәхес буларак, дәрәҗәмне, үз урынымны ачыкларга теләсәм, беренче чиратта, туган халкым турында, аның тарихы, бүгенгесе, киләчәге хакында уйларга тиеш булам. Уйлый төшкәч, тиз үк шуны күз алдына китерәм: минем дә, халкымның да, бөтен илнең, хәтта бөтен кешелекнең дә язмышы үзара аерылгысыз бәйләнгән. Үткәнгә күз салсак, анда — авыр, катлаулы фаҗигаләр, сугышлар. Сугышлар тарихыбызга шәфкать күрсәтмәгән — шәһәрләрне һәм авылларны, фәнне һәм культураны, әдәбият һәм архитектура һәйкәлләрен вата, җимерә килгән. Вакыт бүгенге көнгә шулар аша гына уза алган. Тарих, мәйданнар тутырып, китаплар янганын да яшерми. Хәтта кеше хәтере дә янарга мөмкин. Калалары һәм авыллары белән бергә, татар халкының тарихи аңы да янып бетәргә хөкем ителгән булган. Әмма хөкем җиренә җиткерелә алмады. Халык үзенең тарихы белән Октябрь революциясе көннәрендә яңадан кавышты. Ерак кала һәм авылларның күп өлеше җир һәм туфрак астында күмелсә дә, хәзер ул акыртын- акыртын дөнья өстенә барыбер калка тора. Калка алмаганнарын безгә риваятьләр җиткерә. Риваятьләр исә акрынлап чынга әйләнә, тормышка күчә. Күз алдына китерәм урам буйлап, зирәк сәфәрче атлый. Ул күрә: берәү, эшләпәсен җиргә куйган да хәер сорап утыра. Аңа карап, сәфәрче кычкырып көлә һәм ары китә. Күпмедер узгач.— урамнармы, юллар ашамы,— юлчы бер кибеткә керә Анда башмаклары тузып беткән таныш хәерче, үзенә әйбәт аяк киеме сайлый. Сатучы аңа арзанга гына менә дигән итекләр бирә Шушы хәлне күргән сәфәрче елап җибәрә Кешеләр гаҗәпләнеп: — И хөрмәтле акыл иясе, аңлатып бирче: теге чакта фәкыйрь кешенең хәер соравыннан ник көлгән идең?— дип сорыйлар. — Көлмичә ничек түзәсең,— дип җавап бирә юлчы.— Кеше искиткеч зур хәзинә өстендә утырып тора иде, ә үзе хәер сораша. — Аның әйбәт итек алганын күргәч, ник еладың? — Шуңа күрә еладым, чөнки ул тиздән үләчәк... Бу риваять байтак халыкларга билгеле. Ләкин ул, беренче булып, безнең җирдә барлыкка килгәндер, диясе килә. Ничәмә гасырлар буе шушы җиребездә нинди олы хәзинәләр өстендә утырганбыз бит. һәм бөлгенлек кичергәнбез. Шуларны таптап йөргәнбез. Аяк асларыбызда салават күперенең барлык төсләренчә асыл маллар яткан, ә кеше фәкыйрьлектән үләргә тиеш булган — риваятьтә түгел, монысы чынлап. Есерменче гасырга ул итексез генә кергән. Бөек шагыйрь шуңа күрә: — Татар халкы, син бетәргә мәхкум инде,— дип сызланган. Сызланган күп акыл ияләре ялгышты. Халкыбыз яңа көннәр яктылыгында үзенә тиешле хәзинәләрне ачты. Халык үзен, үз тормышын, үз исемен, үзенең республикасын тапты. Ә,»р беренче 6ишь.пл„«„ева, у„ „,о„оив„, г.„рст!я д^1а_ гч>.» >ур ореАери.г.еп.р .................. ..................... . кре ».<ш..5еы җ.ң.„ 6,„„„ .уҗ.лыг-ид. ирешелген уңышлерь. е.ен рклублнн. 1934 ,, рев„ п. белен булеклеигән «ней. бу «иҢ,лер».ц -,,ер,„. rlt„p„,p 6уе б.лгеее. яткаи хәзинәләрнең хәрәкәткә, дөньяга килүе хакында сөйлидер Хәзинәләрнең зур өлеше нефтькә, -азга туры килгәндер — кара алтын, зәңгәр алтыннарга Шулар куәте белән борынгы җиребез өстендә өр-яңа шәһәрләр барлык - Татарстан нефте бөтен дөнья өчен күрелмәгән хәл булды. 1981 елда җиребездә чыгарылган нефть күләме ике миллиард тоннадан ашты. Дөньяда бер генә чыганак тан да шул вакыт эчендә бу кадәр нефть алынганы юк иде Төзелеш — халыкның яшәү, үсү чарас.. гына түгел, аның мәңгелек күңел таләбе дә. Төзүгә хокук шулай ук җиңел генә бирелмәгән Татарстан җирендә дә латшалар- ханнар каршылыгын җиңә-җиңә генә, шәһәрләр, сарайлар салынган Бу көрәш шулай ук үзенең риваятьләрен калдырган Шулерның берсен искә төшерик Падишаһ үз бөеклеген, үлмәс рухын чагылдырган сарай алырга боерык бирә. Осталарны көнчыгыштан, көнбатыштан чакырыл, төзәтел карыйлар. Берсен дә ошатмый падишаһ Аптырагач, берсеи — Ниҗнийдан, икенчесен Казаннан табып, үзебезнең осталардан салдыралар Сарай, туган җирнең барлык матурлыкларын җыйнаган чәчәк бәйләме сыман калкып чыга. Патша анда үз бәеклеген, үз данын күрә, һәм осталардан сокланып — Моннан да матуррак итеп төзи алыр идегезме?—дип сорый. Осталар, алдын-артын уйламыйча, дөресен әйтәләр — Ихтыяҗы чыкса, моннан да матур итеп салыр идек.— диләр — Ләкин минем бу сарайдан матуры салынмас’— дип падишаһ кызган тимер кө ЛЫк. Атом сугышы Һәлакәте соңгы вакытта аеруча реаль яны- башлады Дәһшәт кешеләрнең кендепек тормышын, кәефен агулый, бәхетен киметә Шуңа күрә җ-рне тынычлыкны санлау барлык халыкларның уртак максатынә. һәр кешәнең нәмус эше- не әйләнде Тынычлыкны саклау илебезнең моном., «уетеи ныгытуга да тоташкан Тынычлык сугышны җиңәргә тиеш һ.м җиңәчәк Бу җ-ңүд. дә соее. кешесенең иҗади хезмәт, нигез булып тора Радио-.елеакдөн-е. газеталар аша илебезнең төрле тәргә, осталарның күзен сукырайта. Әмма осталар нәселенең исән калганлыгын егерменче гасыр яңадан исбат итте. Безнең дәвердә халык даһие яңа могҗизалар тудырды. Әлмәт. Лениногорск. Җәлил. Түбән Кама, Брежнев шәһәре һәм Идел. Кама буйларындагы аңа тезелешләр — Татарстан атом злектр станциясе КамАЗ автомобильләре бөтен дөнья юллары буйлап чаба китте. Ихтимал, бу төзелешләр дә риваятьләргә әверелеп килер заманнарга барыр. Шәм, керосин лампасы, аннары вак-вак злектр станцияләре яктырткан еллар аша узып, республика югары вольтлы злектр агымының куе челтәре белен бизәкләнде Әле күптән түгел генә Кама елгасында Түбен Кама гидростанцивсө корылды Кама суыннан алынган энергия бөтен ил челтәренә, аның аша Европага тоташты Үзенең бетон куәте белән ул өч Днепрогэс хәтле электр энергиясе озата һәр кеше исәбенә бүлеп караганда, Татарстан электр энергиясе эшләп чыгаруда бик күп алдынгы капиталистик илләрне узып китте Үз башы, үз акылы, үзенең иүэләре булган республика менә ярты гасырдай артык инде, дус пам тугандаш халыклар белен берлектә, уртак ватанны тагын да куәтлерәк итү өчен, дөньяның (хатурлыгын арттыру өчен керәшә Киләчәккә у тәнең екты күзләре белән карап елмая Олы тарихы, нык тормышлы бүгенгесе, ышанычлы «илә- часе булган ил яңа легендалар иҗат итә — иген үстерә калалар, авыллар тезм, кара һем зәңгәр алтыннар чыгара, табигатьнең яңа серләрен, хәзинәләрен эзли, китап яза. Яңа бурычлар, яңа проблемалар хел итә Алда торган бурычларны гомумиләштереп әйткәндә, вакыт куйган иң зур җаваплылык Боек Октябрь социалистик революциясе казанышларын саклап калудан һәм дәвам иттерүдән гыйбарәт Максатларның иң изгеләре — халыклар дуслыгы, тыныч- якларыннан көн саен килә торган хезмәт рапортларының олы мәгънәсе дә әнә шунда. Хезмәт җитештерүчәнлеген туктаусыз күтәрә бару—экономик максат кына түгел, политик максат ул. Кешенең әхлак сафлыгы да илне ныгытуга керткән өлешенә, хезмәт нәтиҗәсенә бәйле Кемдер үзенең файдасызлыгын сүз уйнатып кына капларга тырышса да шуңа ирешсә, бу хәл, башкаларның кәефен бозып, гомум эшкә зыян китерсә, икенчедән, ул экономикага да тәэсир итә. Бу күренешкә халыкта сизгерлек, кискен мөнәсәбәт тәрбияләү көн тәртибендә тора. Республика үзенең бүгенгесен һәм киләчәген авыр көрәшләр аша, фидакарь хезмәтләре белән яулады. Илнең йөзе гадел яу каһарманнарының, эш батырларының яңадан-яңа казанышлары белән бизәлә. Чишмәләргә ятып су эчәргә һәм мәгънәви кыйтгамның беренче утравында калган яланаяк эзләремне эзләргә мин туган авылыма кайтам. Кайткан саен тиз генә онытыла алмаслык хатирәләргә байыйм. Кайтуларымның берсендә ерак Сүрия республикасыннан килгән кунаклар белән очраштым. Кунаклар авыл хезмәтен, тормышын һәм культурасын оештыру формалары һәм методлары белән танышырга теләгәннәр Алар тәҗрибә җыйнау, аннары үз илләрендә файдалану максаты белән минем туган җиремне карап йөрделәр. Алар төзелешнең яңа үрнәкләре нигезендә салынган һәм җиһазландырылган район китапханәсен, культура йортларын, терлек фермаларын карадылар, дәресләр ике телдә — татар һәм рус телләрендә алып барылган урта мәктәптә булдылар, төрле профессия әһелләренең үз эшләре хакындагы фикерләре белән кызыксындылар, һәр очрашу-әңгәмәләрдән соң күргәннәреннән зур канәгатьлек алуларын әйттеләр һәм күрелгән тәҗрибәләрнең яңа тормыш төзегәндә файда итәчәген белдерделәр. Минем өчен әлбәттә, үземнең туган авылымда булган әңгәмә аеруча мәгънәле тоелды. Очрашу мәҗлесендә, гадәти гыйбарә белән әйткәндә, өстәлләр сыйдан сыгылып тора иде: чәк-чәк, тутырган тавык, Грузиядән килгән шифалы су, әрмәнчә әзерләнгән шашлык —барысын исәпләп бетерү дә җиңел түгел иде. Нинди генә сыйлар өстәлне Бизәмәгән дисең ул көнне! Елмаюга — җор суз шикелле Кымыз белән шәрап өстәлде. Табыныбыздан ерак та түгел, гап-гади су — чишмә чылтырап ага. Кунаклар шул чишмә чылтыравына да колак салганнар икән. Арадан берсе, тартынып кына шул суны эчеп булмасмы икән дип сорады. Янда гына аккан чишмәләр Тылсымлырак икән шәраптан. Кунакларны күр дә гаҗәплән: Шул суларны өстен куйдылар. Сөенделәр чөмереп, көлделәр. Мең тылсымны садә суз җиңде «Су — тормыш бит. су бит ул изге!» Кунаклар безнең гомер буе эчкән суны изге дип атадылар. — Су — тормыш ул! — Бу — изге су!— диештеләр. Бу минутларда (бәлки һәрвакыт, бәлки гомер буе шулай тиеш булгандыр), мин үземнең туган табигатемне, халык телендә, оҗмах дип йөртелгән рәхәт җирнең бер почмагы дип кабул иттем. Бу ачышым шулкадәр нык аңлашылды миңа, һәм моңарчы шушыны аңламыйча яшәү хәтта гаҗәп тоелды. Кешеләр үз илләреннән ерак-ерак юлларга чыкканнар. Кешеләр, үз җирләрендәге изгелекне күрмичә, танымыйча, туган йортларын, ата- хмарыи, хатыннарын, балаларын калдырып, ерак сәфәргә йөргәннәр Җәяүләп. Аф - рикага — Мәккәгә, Мәдинәга. Табыну, гыйбадәт кылу эчен — кыйбла дигән җиргә. Аллага баш орып, изге саналган суыннан тамчылар гына булса да татып, ескэ. кмем- каргә чәчрәтеп, үзләрен һәм нәсел-ыруларын изгеләр рәтенә кертү ечен барганнар алар. Күл очракта шул юлда үлемнәрен тапканнар. Байлар гына туган илгә кайтып җитә алган. Хаҗи дигән изге дәрәҗәгә ирешкәч, алар халыкка, чынын-ялганын бергә кушып, беркатлы хикәятләр сөйләгәннәр. Кыйбладан алып кайткан суны тамчылап дус- искә. бик якын туганнарына гына авыз иттергәннәр. Бу тамчы тигән кеше үзем шулай ук изгедән исәпли башлаган. Кайбер хаҗилар, юл чыгымнарын каплау максаты белән бик үк изге булмаган ысулга да тотынгалаган; изге су дип. үз чишмәләреннән алган суны саткалаучылар да булган икән. Вакытлар үзгәрә тора. Кешеләр ул якларга, әлбәттә, бу заманда да сәфәр чыга. Дөнья белән танышу ниятеннән кешеләр күп илләргә сәяхәткә дә йөри. Хәзер безгә дә чит илләрдән кунаклар еш килә. Безнең районга Германия Демократик Республикасыннан, Польшадан һәм бүтән илләрдән иген үстерү серләремә ейрәиерге килделәр. Инде менә Африка ягыннан үзләре әйткәнчә, совет кешеләреннән хер яшәргә ейрәиү өчен килгәннәр. Якташларым аларны ипи-тоз белен каршылыйлар. Чишмәбезнең саф суы белән сыйлыйлар. «Изге су» дип атадылар аны. Изгелек тешенчәсе күзгә күренеп, үзенең яңа реаль мәгънәсен табыл үзгәрә Безнең бабайлар ечен кыйбла кайдадыр Комлы, чүлле киңлекләрдә булса, яңага, үсешкә омтылган халыклар әчем инде менә бераз урынын алмаштыра төште безнең якка, сан-мсәпсез чишмәләре һәм елгалары чылтырап ага биргән яшел җиргә, без туган җиргә күчте түгелме!.. Суларыбыз да ялгансыз, саф, ялгансыз изге. һаман кирәк ләкин кыйблалар ...Кем өчендер бәлки юк алар. ләшкәндә кырыс мәгънәләре белән ачылып китте. Гареп илләренең Израил сионист лары белән булган каршылыгы бер гаепсез кешеләрнең канын коюга барып җиткән чак иде бу. Илләрнең бәйсезлеге кен тәртибенә куелган чак Тәгаен кеше бәхете дигәндә дә нәкъ әнә шул дуслык дигән кеч зарурлыгы әерымачык сизелде Әйе, нәрсәләр кирәк кешегә тулы бәхет ечен! Бәхет тулы булсын ечен күп кирәк. Аның иң беренче компоненты — Ватан куәте Иң беренче чиратта кешегә үз гражданнарын тыныч, гадел тормыш белен тезмим ите алган. атлар ихтирам иткем яки санашырга мәҗбүр булган, аңа кем дә кул күтерә, киңәне алмаслык куәтле Ватан бердәмлеккә төшенергә киләләрдер бербетен. Без үз » нан тыш итеп күз Безнең заман кыйбласы — халыклар дуслыгы, алдаусыз, чын дуслык. Халыклар туганлыгы, метафора гына булудан туктап, көндәлек яшәү рәвешенә өйләнә бара. Интернационализм — һәр халыкның бөтенлеген саклаган керсез мөнәсәбәт—безнең яшәеш законы. Бүтәнчә булуы мөмкин түгел, бүтәнчә без яши дә белмәс идем Кешегә тулы бәхет ечен нәрсәләр кирәк! Гадәти бу сорау кунаклар белен сөй кирок. Миңа башка республикаларда булырга, бүтән ил кешеләре белән аралашырга туры хилгәләде. Беркайчан да сүзләремнең аңлашылмый калганын сизмәдем. Азербайҗан халык шагыйре Әләскәрнең тууына 100 ел тулуга багышланган зур җыелышта илебезнең бөтен милләт вәкилләре катнашты, дисәм, хата булмас. Бүтәннәр рәтендә мин дә үз сүземне әйттем һәм гүяки бүгенге көннән дә дусларыма шул сүзләрне кабатлый алам. «Азербайҗанның исемнәре бөтен дөньяга танылган шагыйрьләргә, фикер ияләренә бай икәнлеге безгә күптән мәгълүм,— дидем мин.— Сүз даһилыгымның мондый муллыгына һәр халык, шул исәптән, гәрчә үзенең дә бөек исемнәре булуга карамастан. татар халкы да көнләшә алыр иде. Ләкин бөтен катгыйлыгы белән белдерә алам безнең халыкка мондый хис ят. Чөнки безнең халык азербайҗан шагыйрьләрен үзенеке итеп таный. Дөнья поэзиясенең Физули, Низами. Сабир, Вагиф һәм халык җырчысы Әләскәр кебек олы . фигуралары күптәннән бирле безнең уртак горурлыгыбыз булып килә һәм бу хакта, миннән бигрәк, тарих сөйли. Безнең халыклар — игезәк туганнар. Туганнарга исә үзара ярдәм итешү һәм яратышу хас Тарихта бу фикерне раслый торган фактлар бик күп, һәм аларны санап торуның мәҗбүрияте дә юктыр. Шуны гына искә төшерәм: ерак заманнарда, Идел буйларын корылык йончыткан елларда, безнең яктан бик күп кешеләр, бәхет эзләп, Азербайҗанга килгәннәр. Шуларның берсе — татар әдәбияты классигы Шәриф Камал. Ул, Каспий балык промыселларында йөргән һәм... тапкан—үзенең атаклы «Акчарлаклар» повестена материал алып киткән. Икенче зур язучы Кави Нәҗми Баку пролетариаты тормышыннан шулай ук мул материал тапкан һәм үзенең «Язгы җилләр» романында файдаланган Революционер язучы Нариман Наримановның «Надершаһ» исемле әсәре буенча татар сәхнәсендә иҗат ителгән спектакль безнең сәнгатьтә тарихи факт буларак саклана. Җаббар Җаббарлы — безнең «штатта торучы» драматург. Сезнең «Монла Насретдин» исемле сатирик журналыгызның бездә хәтта Азербайҗанның үзендәгедән дә күбрәк таралганлыгын искә төшермичә кала алмыйм. Бөек Тукай аны даим яздырып алучыларның берсе булган. Бер-береңә игелек кылу — безнең ата-бабадан килгән гадәт. Әгәр дә без, Татарстан җиреннән миллиардларча тонна нефть алына, дип горурланабыз икән, без бу байлыкта Азербайҗанның безне шул эшкә өйрәткән нефтьчеләре өлеше барлыгын да истә тотабыз. Берничә ел элек, Казанга кунакка килгәч, Азербайҗан шагыйрьләре Идел буендагы бер бакчага, ядкарь булсын дип, аккаен утыртканнар иде. Бакуга сөенечле хәбәр җиткерәм: татао җирендә Азербайҗан каены бик әйбәт тамыр җибәрде. Ямьле җәй көннәрендә ул яшелләнеп мәгърур басып тора. Ул сезнең җырларыгызны көйли һәм шаулый бугай. Без ул каен мәңге яшелләнеп, мәңге шаулар, халыкларның чын туганлыгы хакында мәңге сөйләр дип ышанабыз. Чөнки аның тамырлары күп елларга, гасырларга тоташкан дип уйлыйбыз». .. Бакуда тоеп йөргәнемчә, хәзер дә нык хәтерләвемчә, анда мине аңладылар. 1976 елның маенда Төрекмәнстан язучылар съездыннан да шундыйрак хисләр белән кайттым. Мин андагы чыгышымны: — Әгәр дә әйтеп җибәргән йомышларын үтәмәсәм, безнең татар язучылары миннән, ник кайттың, дип сораулары ихтимал,— дип башладым.— Мин Ашхабадта үземне өемдә итеп тойсам да, күреп торасыздыр, миңа, Идел табигатенә күнеккән кешегә, монда шактый эссе. Шуңа күрә иптәшләрем теләгенә каршы килә алмыйм. Бу сүзләрне әйткәндә, үземә төбәлгән күзләрнең елмаюын, җөпләвен күреп, йомышымны тантаналы тавыш белән җиткердем: Съездда катнашучыларга һәм Төрек- мәнстанның барлык язучыларына Татарстанның барча яэучыларыннан ялкынлы туганлык сәламе тапшырдым. Гугвилык безнең өчен - тарихи чынлык. Безнең халыкИарыбыэиың культурасы объектив рәвештә, бер буын тарафыннан икенчесенә кыйммәтле мирас буларак тапшырыла килгән. Хәзер исә бу уртаклык безнең яшәеш законына, халыкларның беек бердәмлеге законына әверелде Әгәр дә бөек Мәхтүмколый әсәрләре хәзергә хәтле безнең телдә басыла килә икән һәм рухи- кыйммәтләребезнең бер өлеше булып тора икән, яки безнең Кол Гали төрекмән халкы тарафыннан үз шагыйре итеп исәпләнә икән, ихтимал, халыкларның дуслыгын моннан да яхшырак раслаучы мисаллар эзләүнең кирәге калмыйдыр. Төрекмән совет әдәбияты классигы Берды Кербабаев безнең Габдулла Тукай әсәрләрен тәрҗемә иткән һәм аның үз иҗатына игелекле йогынтысы хакында яки Муса Җәлилнең поэтик батырлыгын зурлап язган икән, безнең халык та аңа шундый ук затлылык белән җавап кайтара, төрекмән дустыбызның гүзәл сүзләрен һәм эшләрен хәтердә саклый, рәхмәт хисләре белән искә ала. Халыкларның шушындый дуслыгыннан мөһимрәк һәм гаделрәк тагы нәрсә бар?. Минем бу чыгышым, андагы изге теләкләр һәм фикерләр төрекмән азучыларының әдәби газетасында басылып чыкты. Тагын берсендә, Чехословакия—СССР дуслыгы җәмгыяте оештырган бер җыелышта катнашырга туры килде. Форсаттан файдаланып, күңелдәге фикерләрне әйттем. Алар моннан гыйбарәт иде: «Без барыбыз да бик яхшы аңлаганча, дуслык хисләре сүзләр белән генә түгел, ә кылган эшләр аша белдерелә Безнең га^ть зур шатлыгыбыз һәм бәхетебез шунда, безнең халыкларыбыз дуслыгы карусыз, әйбәт эшләр белән дә беркетелгән. Безнең дуслык фашизмга каршы көрәштә бик күп кешеләрнең каны һәм гомере белән беркетелгән. Дуслык шул ысул белән ахыр чиккәлә ачык итеп белдерелгән. Дуслык договоры рәвешендә ул шундый ук ачыклык белән дәвам итә. Язучының эше — аның әсәрләре Мин язучыларыбызиың дуслык хисләренең дә эш белән ныгытылуын зур канәгатьлек тоел белдерәм. Чехословакия җирен данлый торган һәм аның гүзәл хезмәт халкын зурлый торган күп кенә илһамлы шигъри һем чәчмә юллар барлыгын беләм һәм андый сәнгатьле әсәрләр күбәя барыр дип уйлыйм. Бу мәгънәдә чех һәм словак кешеләренең тәгаеи дуслары исәбенә мин үземне дә кертергә кыюлык итөм. Чехословакия әдәбияты мине күптән кызыксындыра. Укучы буларак, чех һем словак азучыларының байтак әсәрләрен хәтердә тотам. Алардан беренче итеп Мария Пуйманованың «Кешеләргә юл өзелгәндә», «Ут белән шаяру». «Үлемгә каршы ашеү» һем, табигыйдер ки, Ярослав Гашекның «Җитез солдат Швейк маҗвралары«н атый апам. Укучы буларак кызыксыну эшлекле мөнәсәбәткә әйләнде һем Чехословакия авторлары әсәрләрен туган телемә тәрҗемә итә башладым Шул рәвешле. Ярослав Гашекның «Бөгелмә шәһәре коменданты» исемле китабыннан хикәяләр газета битләрендә басылды. Алтмышынчы еллар башында. Чехословакия авторларының шигъри әсәрләреннән газетада берничә махсус бит оештырдым Бу әдеби сәхифәләр турында «Руде Право» газетасы да язып чыкты. Ярослав Гашекның иҗатын һем биографиясен өйрәнүче әдәбият белгече Станислав Антонов Гашек биографиясеннән алып, повесть язган иде Мин. ул әсәрне шулай ук тәрҗемә итеп, «Казан утлары» җурналында бастырыл чыгардым Соңгы вакытта Витөзслав Незвал әсәрләрен укыдым һәм «әйберләрен тәрҗемә иттем. Аның шигырьләре миңа күпкырлы булулары белән — Назим Хикмәт күрсәткән төп сыйфатлар аркылы килеп җиттеләр. Аның мирасында сагыш һем оптимизм әнә- Фикерләреңне һәм тойгыларыңны башка халыкларга җиткерү җае чыккан вакытта күңел ничектер җиңеләеп, иркенәеп киткәндәй тоела. Шул рәвешле, әйтерсең, день я киңәя килә. Очрашулар дәвам итә. Җәлил юбилейлары уңаенннан күрешкән дусларны хәтерлим. Аларның берсендә рус совет шагыйре В. Федоров: «Җәлилне укыган чакта, ун миңа рус кешесе булып тоела»,— дигән иде. Рус шагыйренә таныш тойгыны мин дә яхшы беләм Мин шулай ук үз шигъри дөньямны Блоктан һәм Есениннан, Маяков- скийдан һәм Твардовскийдан башка күз алдына китерә алмыйм. Халыкларның үзара якынлашуы, уртак экономик, социаль мәнфәгатьләр. Бу изге омтылышларның тормышка ашуы өчен тигез тырышлык һәм вакыт таләп ителә. Әдәбият һәм сәнгать өчен төрле телләрнең булуы, минемчә, чикләнмәгән киңлекләр ача. Барча телләр уртак кешелек культурасы хакына хезмәт итәләр. Теләсә нинди милләт кешесенең күп тарафлы үсеше өчен уңдырышы бетми-төкәнми торган бөек кырны әнә шулар ясый. Мин, мәсәлән. Һади Такташ язган «Киләчәккә хатлар» үз адресатларына барып җитәчәк, дип, һәм ерак чорларда да теләсә нинди кешегә дә тулысынча аңлашылыр, дип ышанам. Безнең суларыбыз изгелеген мин әнә шундый мәгънәләрдә аңлыйм. Чишмәләре- безнең сафлыгын саклау — безнең гарантияләнгән хокукыбыз һәм шул ук вакытта— бурычыбыз. Аккан сулар белән бергә тарих та киләчәккә таба үсә, байый, зурая бара.