ЕФӘК БАУЛЫ БЫЛБЫЛ КОШ...

Ефәк баулы былбыл кош бардыр синең илеңдә! Каеш биулы лачын кош бардыр минем илемдә! Кы- йортына КИЛ1ЭН яучы җырыннан.

Катнашучылар: Мн я с с ә р Шифан Рәшидә Әдһәм Әсма Хурия Рәсим Вакыйга XX гасырныц 80 мче елларында бара Беренче кисәк Күл буе Агачлык. Бер якта интернат почмагы да шәйләнә. Мняссәр кармак салып утыра. Мавыккан, яныннан узып баручы Рәсимне күрми. Рәсим дә. ашыкөр-яна бәби арбасы. Рәсим артыннан килә. Рәсим чыгып китә, яр буеннан Мняссәр калкына. Ми ясс.әр Күл буенда мондый ыгы- зыгыны байтактан күргәи юк иде. Карт- корыга аңа ни?. Пәриләр адымнарын санап! Яшьләр шул, яшьләр! Алар бар җирдә хәрәкәте дә бар. тизлеге дә. ашыгыч йомышлары да күп Әсма Мняссәр абзый, коры куаныч, син мондамыни? Мняссәр. Нишлисең?! Монда шул (Сузып.) Картлар интернат йортында Әсма Рәсим улым кайтып төште бит. М и я с с ә р. Күрәм Әсма. Нигәдер көлемсерәдең? Мияссәр. Нашатыр кыстырып җибәргәннәрме әллә дим? Кайтканнан бнрле канга күрә, картны күрми. Шунда ук Әсма Әсма. Рәсим, улым. Рәсим дим) Рәсим туктап тормый, югала, һич көтелмәгән яктан Шифан керә, Әсма ана каршы бара. Әсма Шифан! Ни булды сезгә? Шифан да тукталып тормый, ишетми дә. кырт борылып чыгып китә. Әсма һич анламыйм! Ни булган бо ларга?! (Чыга.) Шифан керә, аның артыннан Рәсим ияргән. Рәсим. Шифан! Шифан! Шифан эндәшми, чыгып китә. Рәсим ^ялгызы. Әсма керә. Әсма Берәр нәрсә аңлатасыңмы, юкмы? Нигә качышлы уйныйсың? Анамы мин сиңа, юкмы?! юрга тайдай чаба да чаба Әле Шифанны эзли, эле Шифамнан кача Әсма Бардыр инде, Мияссәр агай Мияссәр Тукта! Ә Шифан елый да елый! Әсма Елый’! Мияссәр, Гыйльметдингә укол кадарга керде, куллары калтырый Әсма Снзснәм Мияссәр. Ни булган? Студент улын күчтәнәчкә күңелсез хәбәрләр алып кайт канмы?! Яшьләрдән чыккан күнелсезле* безне дә бик борчый Әсма Әй, Мияссәр агай, үземнең дә юньләп сөйләшә алганым юк! Улымны алыштырып җибәргәннәр дняр идем, үзе! Мияссәр Шифан кызганыч' һәйбәт медсестра, бигрәк сылу бала, рнясыз Әсма Әле кызганырлык әллә нн юк бит, Мияссәр абзый! Алай ук хафаланма Мняссәр Бүген карыйм, карт коры лар гажәп нртэ уянганнар да коридорда кыштыр-мыштыр йөриләр Сөйләшүләр шыпыртланган Яшьләр хәле картларны борчымый калмый бит Әсма Үз әти-әннсе берни белми, сез. гөн ябалаклары, барын белеп, тикшереп торасыз тагын Мияссәр Тукта, алай димә син, Әс ма Ата ана күп чакта күрми кала ул. Менә мондагы картларның, карчыкларның фажнгасе дә шунда алар үзләре искиткеч әйбәт булганнар, ә менә балаларының кая аяк атланып күреп бетермәгәннәр Әсма Алай димә, Мияссәр агай' Мияссәр Баллны, яшьләрне тәрбия итү һай апыр, әьәмәт икән ул! Әле шушы арада гына укыдым, яшь буынны тәрбии итү мәсьәләсендә безнең илдә, беләсеңме, ничә галим эшли? Әсма Ундыр ннде. я йөздер Мияссәр Ун мең галим эшли’ Уи мең! Әсма. Минем улымның монда ни кат нашы бар? Мияссәр. Кайтты Шнфан елый Ин тернат гү-гү-ү килә. Әсма Бәйләнчек кеше син. Мияссәр агай! Мияссәр Ул гадәтем бар! Үз семьяң, булмагач, читләр белән мавыгып, ятлар белән юанып яшисең шунда Ә с м а. Өйләндерик соң үзегезне’’ Мияссәр Ул сүз белән шаярма.Әсма Әсма Гыйшык тотып йөргән әбиегез дә бар бугай Я, я, шаярып кына әйттем Мияссәр Авыр шаярдың. , авырттырып Әсма Үземмен дә авыр көнем. Мияссәр агай Чыга. Мияссәр кармакларын рәтлә* тагым тал арасына кереп чүгәли. Шифан керә, ул Мияссәрне күрми, талга таянып кырлый: Көлүеңне сөям нурландырып. Нигә моңланасын бу ара’ Матур күзкәйләрен кырыс карый. Ник ташлыйсын авыр уйларга? Сүзләреңнең беләм кайнарлыгым. Нигә салкын алар бу ара? Офыклар ак. көннәр, күкләр аяз. Үпкән бармы әллә дөньяга’’ Мияссәр Эх. юк би* балыгы, юк! Сиңа бирер идем, Шифан. сиңа Шифан (кипят борылып карый) Рәх мәт. Мияссәр агай Чыга. Рәшидә узып бара, арба янында туктала, кыштырдый. Мияссәр борылып карый. Мияссәр Рәшидә-ү! Рәшидә (ни яйтерга бглми аптырап) Утырасынмы. Мияссәр абзый’ Мияссәр Урын сиңа да җитәрлек, кил. күңеллерәк булыр Рәшидә Балыгы юк күлгә кармак салып. _ Мияссәр утырырга бер тиле 6»ш та җиткән дисеңме? Рәшидә. Алай димим дә (Уңайсыз юныл) Кеше көлдерәсем дә килми Мияссәр Миннән көләләр, беләм! Бап иүрәм картлар йорт ы на н берәү тәрәзәгә ябырылган Карый Күчеп утырдым Мои да агачлык, ышыграк Рәшидә Көләләр днл, Мияссәр аб- ■ый Әллә ничек алай да! Менә һич ки рәкиәгәнгә бәб) арбасы сатып алып кайт кансың. Мияссәр Матурмы? Рәшидә Житмеш оиксән яшьле* карт- корыларны үртәр ячеи алдынмы момы? Мияссәр Акча әрәм итеп, иеме’ Рәшидә Эш акчада гынамыни’ Хәер, акчасы да жәл Мияссәр (арба яныма киляп) Матур шул. матур Күрдем, кызыктым да алдым. Яшьрәк чвгымда тал чыбыгыннан бишек үрә идем мин авылда Кабыктан бәб* арбасы кирәксә ла мина киләләр иде Туйлар миннән башка узмый иде, Рәшидә-ү! Яучы да идем мин Чалбар балагын чыгарып салыр идем дә. билне чуклы зәңгәр зәр белән буып, кызлы йортка барып ке- pep идем. (Җырлап сәхнә буйлап йөри, аягы чак кына аксый.) Ефәк баулы былбыл кош бардыр синең илендә! Каеш баулы лачын кош бардыр минем илемдә! Ишетәсеңме? «ефәк баулы былбыл кош» дип атаганнар безнең борынгы болгар илендә! Шуннан калган жыр булыр бу! Ә егете «лачын кош»! Шулай булган. Былбыл кошлар белән лачыннарны бик күп кавыштырдым мин заманында! Рәшидә. Былбыл кош очкан. Лачын каргага әйләнгән Булган да уңган. Беткән Акча әрәм итеп, валлаһи, нигә шушы күз көеген алып кайттың?! Балыксыз күлгә кармак саласың... Билләһи, картлар йортына бер әкият булдың Мияссәр Шыр юләр карт, җиңеләйгән диләрме? Рәшидә. Алай ук димиләр! Минем алда каты сүз әйтергә базмыйлар! Мияссәр. Әһә. синең алда каты сүз әйтергә ярамаганны сизәләрме? Рәшидә Ни уйлап чыгарасын тагын? Мияссәр. һәммәсенә күнегерләр. Рәшидә. Килгәнеңә ике ел булдымы инде? Мияссәр. Ике ел да өч ай. Тагын унике көн. Бүген унөченче көнем. Җитмәсә, туган көнем Җитмеш тулды! . Сугыштан •кайтып төшкән көнем. Анысына утыз биш ел тулды .. Күнегерләр дигәч тә, сөенмәдем! Күнекмәсеннәр Бусы начар. Ичмасам мәзәк итеп сөйләп куансыннар, көлсеннәр. Кырык өч карт-коры .. Сирәк көләләр! (Рәшидә китә башлый.) Ашыкма инде. Рәшидә. Туган көнең икәнен беләбез. Кичке чәйдә котлаулар булыр. Мияссәр. Түгел лә! Рәшидә. Сәрбижамалны, бүлмәдәш карчыгымны авылына озатабыз. Мияссәр Бер әйткән идең. Мине тәмам хәтерсез дип уйлыйсыңмы, Рәшндә-әү! Рәшидә. Машина көтәбез. Мияссәр (чак кына мутланып). Бүлмәңдә берүзең каласың икән Рәшидә. Мияссәр абзый, тукталуымның сәбәбе шул, кичә үк әйтермен дигән идем. Мияссәр. Әйттең инде, әйттең, калдырмадың. Рәшидә Бусын әйтмәдем. Сәрбижа- мал киткәч, безнең бүлмәгә кереп йөрмә инде оин. Мияссәр. Нишләп? Рәшидә. Әллә нң уйлаулары бар (Үзе дә сизмәстән бәби арбасын Мияссәр кулыннан алып тәгәрәтә башлый.) Мияссәр (рәхәтләнеп көлә). Миңа житмеш! Рәшидә. Котлы булсын! Мияссәр Син чак кына яшьрәк. Ни сөйләрләр? Рәшидә. Күп калгандырмы гомер, аздырмы, гел монда яшисе, кеше күзендә Авыр сүздән бер куркам, гайбәттән ике! Мияссәр. Тиле-миле карт нишләмәс, дисеңме? Рәшидә. Берүк мине сүздән арала, читен хәлдә калдыра күр.мә. Мияссәр. Ә-э-эх, Рәшидә-әү! Хәзер акыллы сүз әйтсәм дә ышандыра алмам инде. Ә мин Сәрбижамал карчыкның китүен яхшыга юрап, сина бер арба сүз әзерләп йөргән булам тагын. Беләм, мине тыңламас өчен аның итәгенә тагылып йөрдең!.. Менә, китте дә барды! Рәшидә чыга. Мияссәр дә күздән югала. Кармак сапларын шунда агачка гына элә. Рәсим белән Шифан керәләр. Рәсим Нигә миннән качасың?. Шифан. Кем соң син хәзер минем өчен? Кем?! Аңлата аласыңмы шуны? Рәсим. Мин Рәсим. Шифан. Беттеме? Өстәп әйтер сүзен юкмы?! Үтенеп, ялварып сорыйм. Эзәрлекләмә. йөрмә минем арттан. Мина бо- лай да бик авыр икәнен сизмисенмени? Син Рәсим генә түгел шул! Рәсим генә булсаң, белер иден, аңлар идең! (Чыга.) М и я с с ә р. Типте бия тәртәгә!.. Рәсим. Шифан, Шифан! (Чыга.) Мияссәр бәби арбасын тәгәрәтә, жйрлый: Әлли-бәү, бәлли-бәү! Нәнекәчем-кошчыгым! Әлли-бәү, әлли-бәү. Йомшак сары томшыгым . (Кинәт м;ыры үзгәрә.) Күлем өсләрендә ак томан. Бу илләрдә күп тормам. Язын торсам, көзен тормам, Сагынырсыз, мин булмам. Елама, әлли-бәү, бәлли-бәү!.. Яшьләр елый икән, монда картларның да гаебе бар. Чыга. Пауза. Машина килеп туктала. Мияссәр кире кереп арбаны агач күләгәсенә- рәк кертә. Чыгып китә. Сагаеп карана-ка- рана Әдһәм белән Хурня керәләр. Хурия (алданрак килә). Кнл. кил. курыкма Әдһәм Кеше-кара юкмы? Хурия. Шушындамы? Әдһәм. Элекке килүләремдә шунда иде Хәзер кая китсен’ Кемгә барып сугылсын?.. X у р и я. Кешедән читенсенгән буласын, анан жәннәттә яши икән әле* Әдһәм. «Җәннәт» димәгәннәр шул. X у р и я Җәһәннәм дә түгел Әдһәм. Әнә. кыегына «Картлар интер нат-йорты» дип язганнар Кара Хурия (таякларны күреп) Кармак' Балык ашап яталар Әдһәм. Иясе мондадыр, кузгатма Хурия. Үзләренә күрә түгел, бамбук таяклар! Теге жәфа әллә кайчан сорап йе ри ндс. Синен теләнче тепчегенне әйтәм Әдһәм Ана кеше үз баласын «жәфа. теләнче» дип йортә. Хурия Әй. әй! Берәүләр уз аналары янына килгәннәр икән, кояш батыштан чыгып маташа! Мин китереп тыктыммы әллә әниеңне бу жәннәт-жәһәннәмгә’ Әдһәм «Җәһәннәм» дә димәгәннәр Гапгади колхозара интернат Ин-тер нат! Хурия Ә улынны жәфа димичә сон? Ел саен чалбар алыштыра Әдһәм. Алдыра икән, буйга үсә Хурия Үсә икән, тамагы тук. әнисе, әйбәт Карый! Әдһәм Анысы, үпкәләштән түгел, Ху рия. синен сүзне сүз итеп кен/ китердем моңда әнине Өч малае бар килеш чит кулларда ята Хурия. Әдһәм! Күрәсеңме. аста күл Сикер дисәм, сикерәсең. Сикерәсемме? Әдһәм. Сикерми кара! Муенга таш бәйләп твртеп твшерерсен! Хурия Шулай диген, ишәгем Әдһәм. Булган шул заманалар, ат бе лән иргә пачут булган Хәзер сыер белән хатын-кыз алдынгылыкка чыкты Закон да алар ягында, сүз дә Хурия Ике сойләшү юк. тәмам Исерек булып кыланып анаң янына керәсең Ул сине чеп-чн алкаш дип белә «Бурычым куп. түләмәсәм үтерәләр!» дип тәгәрәп елыйсын, һәм ике айлык пенсия акча сын каерып торып аласын Әдһәм Бирсә Хурм я. Кетәргә исәбем юк. бирсә дә аласын, бирмәсә дә Әдһәм. Бирмәсә ничек аласын? Хурия. Куркытасын! Өч акта ач ма лаен барын начальствога әйтәм. дисен Пенсиясен аласын да аласың Аның ачен генә мин килен тә йирмәс идем, рәхмәт, башка чакларда тагәл кайтарып тапшыр дыц Әдһәм Тагын ни житмв сиңа. ачкүз? Өч бүлмәле фатирым бар Өч җанга! Тартма-тартма туннарым. Таргәк-торгам акчаң. Хурия Сиңа әйтелгән онытсаң, тагып кабатлыйм — анын ой саткан акчасы бер биш йәз калган булырга тиеш Минем исәпләвемчә Әдһәм Бмш йоа’! Хурия Син! Онытма* Машина чира ты ж иткән* Мина мең сум акча кирәк. Әдһәм Мен сум?! Уаган айда гыиа «ике йоэ житми» дигән идек Хурия Тотынды! Шуны бел машина алгач яна күлмәк кирәкме’ Кирәк* Күл мәккә ятышлы муенса да аласы булыр Муенсага тин алка! Тукта әае, ки снйләшәбеэ? Өйгә кайткач аңлатырмын Бар! Әдһәм Барыбер машинаны сатабыз дисен ич Хурия Башкалар ме бәягә алтайда нигә сатмаска’ Алар безне талый, без дә юләр түгел, талыйк! Берне дә сатарбыз, икене дә. Бел. әгәр яныңда мин булма сам. син чеп-чи алкаш булып тайга урманында агач ега идең Әдһәм Трамвайда йорерлек аяча бирмисен Кулга талон тоттырасым Белән, ишеткән Элек «татар хатыны ниләр күрми» дигәннәр, хәзер — «татар хатымы ни ләр күрсәтми» Хурия Бар. ишәгем Дуңгыз борыным! Бар! Мпвссәр керә Ммяссәр Кардәшләр, теге сезнең ма шииамы? Хурия Син автоинспектормы әллә’ М и я с с ә р Түгал дә. Хурия Алайса, безнеке Әдһәм (клпяренеп) Нәрсә булгаи? М и а с с ә р Cd монда берәрсе яиыиа килдегезме, әллә узыл кына барасызмы? Хурия Кара әле момы! Әдһәм Безне, без _ Хурия Балык еозеи карарга исәп М я я с с ә р Бу нүддә балык кж Хурия Сима ни кирәк соң. бабай? М и Я С с ә р Бер бик хормәтле кешеме озатасы бар яде Безиеи интернат ятимем Станция ягына бармыйсызмы? Әдһәм (гмеямел) Кемне, кемне’ Кая озатасыз?! Миассәр Бер әбние? Әдһәм Нинди әбние’ Нигә безгә бәй ләиәсем? Нигә аиы безгә тагарга маташасым? М и я с с ә р. Сәрбиҗамал китә. Җәйгә авылына кайта X у р и я. Юк, юк, станция ягына бармыйбыз. Ми ясс әр. Кая барасыз соц сез? Әдһәм. Кайманга катык ашарга! Ми ясс әр. Хәзер генә таныдым Сине кайдадыр күргәнем бар. Ихлас. (Чыга.) Әдһәм. Хәтерли! Картайгач күз начарлана диләр тагын Хурия Әдһәм, монда казлар да бар икән. Әдһәм. Закускага дисеңме? Хурия. Бар, кер. Күр. Ал! Әдһәм. Куркам. Хурия Башка чакта ничек алып чыга идең? Әдһәм Бүтән чакта теләсә нннди машинага утырып килә идем. Эләгеп, йөз грамм булса да кабып керә идем. Салып бир! Хурия. Син рульдә. Машина кешенеке. Әдһәм. Керә алмыйм аек баштан! Кылана алмыйм Мин сиңа артист түгел. Хурия Машина алыйк. Ике бәһагә сатыйк. Заманалар гына үзгәрмәсен. Күп итеп машина ясап эшне бозып кына ташламасыннар. Гел җитмәсен ул әйбер-кара. Акыллы кешеләргә рәхәт була Ике бәягә сатып тагын берне алгач. Ун көн... юк, атна буе! 'Түгел лә, өч көн рәттән пиво эчертермен. Үзем! Әдһәм Булмас! Ай башында егерме кап сигарет тоттырасың бит! Акча бирмәс өчен! Хурия Дөнья мәшәкатьләре җилкәңә басса, ата каз булып каңгылдарсың. Әдһәм. Тьфу! Хурия. Яле, осталыгыңны күрсәт. (Әдһәм исерек булып кылана.) Фи, моңа сукыр тавык та ышанмый. Менә күр. (Үзе исерек булып кыланып күрсәтә.) Җиде ел алкаш булып йөреп тьфу! Әдһәм. Хурия! Акчаң бүгенге көндә ике машинага жнтә. Бәрәңге белән килька — кунак сыең да шул. Хурия. Ике машина алабыз да, икесен дә озатабыз!.. Ах! Акчам күбрәк булсын иде әле!.. Җан рәхәте! Күңел гел сөенеп тора! Акча бар, акча бар, дип җырлый. Әдһәм. Син машина кибете ачканчы, оят булса да, әни янына керәм. Хурия. Бар. минем ишәгем. Бар, минем акча янчыгым. Кер. Әдһәм бара башлый, каршысына ак халаттан Шифан очрый. Шифан. Исәнмесез. Хурия (Әдһәмне бер якка аралап). Исән, исән. Әлегә аңа врач кирәкмн. Шифан (Әдһәмгә). Мин сезне беләм Сез Рәшидә әби янына киләсез. Сез аның ерак туганы. Күчтәнәчләр китерәсез. Ике ай саен хәлен белешеп китәсез. Рәхмәт сезгә. Хурия. Нинди Рәшидә? Без машина юарга гына туктадык Юлда тузан, тузан! Фу, борын тишекләрең кап-кара! Бар! Шифан Ялгыштым микәнни? Әдһәм. Ялгыштың, ялгыштың. Шифан. Рәшндә апаның ерак кардәшенә бик охшагансыз. (Чыга.) Хурия. Нигә тормозга бастың? Әдһәм Әнә бит, «рәхмәт», ди. Хурия Әйтсә соң! Әдһәм Яү! Әни үзе монда таба килә! Хурия. Шулмы? Әдһәм. Килен! Әнине танымый башлаган! Хурия Күрмәгәнгә дүрт ел. Мин ычкындым Кара аны, озаклама. Җебемә. Кил әле, түшеңә аз гына аракы тамызыйм. (Нәни генә шешә чыгарып түшенә аракы сөртә ). Әдһәм Калганын, калганын! йотам! Хурия. ГАИ түгел. Авызыңны иснәп карамас, Чү. бу яктан да кемдер килә Әдһәм Директорлары. Хурия. Ул да сине таныймы? Әдһәм. Очратканы бар. Хурия. Шылдык. Түшеңнән аракы очып бетәр инде. Иртәрәк тамыздым. Чыгалар. Икесе ике яктан Рәшидә белән Әсма керәләр. Ә с и а. Озаттыгызмы .әбине? Рәшидә. Китте. Әсма. Утырып тор, Рәшндә апа. Таңнан аяк өстендә. (Утырышалар.) Монда жиләс. Син безгә килгәнгә дүрт ел булдымы инде? Рәшидә. Әллә бер-бер жалу бармы? Әсма. Юк. Нишләп алай сорадың? Рәшидә. Сүз җаеннан гына. Дүрт ел тулып узды. Байтак гомер, байтак. Сиңа рәхмәт, Әсма... Син алмасаң... Әсма Сәрбиҗамал синнән ике ел алдан килгән алайса? Рәшидә. Әйе. Мин килгәндә ул монда иде. Әсма Тату тормыйсыз, ахры, сез? Әллә бүлмәдәш итеп синең янга башка берәүне кертергәме? Рәшидә. Нишләп тату тормыйк ди? Кем сүзе бу’ Кеше сүзеннән, гайбәттән бо лай да бик куркам! Әсма Алайса, ике ай саси, ай акты гына таба, син аны нишләп авылына озатырга омтыласын' Кичә дә колагыма чалынып калды, бик нык үгетләдең Рәшидә. Кайтыр кешесе исән чакта авылын күреп калсын Әйе, дөрес, якын туган-тумачаң юк. ятнмә, мәгәр иске күршеләренең балалары бик тә әйбәт җаннар, ди «Бөтенләйгә кайт, әби!» дип тә әйтә ләр, ди Үз сүзе Әсма Алай да Ике ай саен шушы хәл кабатлана Бармаса, үпкәләшәсез Рәшидә Турысын ач. Әсма, берәр сүз ишеттерделәрме? Әсма Бүлмәгезгә Мияссәр абзый кереп йири. Р ә ш н д ә Әллә ул сүз чыгардымы?! Әсма Юк ла! Намуслы карт Рәшидә Йөремсәк жан бит Урын таба алмый Әсма Әллә Сәрвиҗамал көнләшәме дип тә уйлап карадым Рәшидә Син директор. Әсма, теләсә ни уйлый аласын Әсма. Мина рәнҗи күрмә Мина сез йен тынычлыгыгыз кыйммәт Рәшидә. Якадан беэнен ишек тотка сына кагылып карасын, мин ул исәрне! . Әсма Исәр түгел ул, Рәшидә апа Тынгысыз яшәгән, чәчрәп, хәзер дә шуны кумакчы тормыш ул түгел, шартлар башка! Интернат! Ни әйтсәм Дә. боегыр кеше боегырлык та! Рәшндә Авыр сүз ишетәсе килми. Әсма Тормыш болай да нык тукмады безне Инде жан тынычлыгына ирештек дигәндә Әсма. Борчылма Сөйләштек. гаепләш мәдек! Әйдә, керик Чәй эчәрбез Рәхәтлә нсп утырырбыз Тәмле сүз — жан азыгы булсын Чыгалар Әдһәм белән Хурия күренәләр X у р и я Эш беткән боларнын! Җәннәт' Чәй эчәләр Гәп куерталар! Әдһәм Син аларнын ни свйләшкәнен аңладыкмы? Хурия Әллә Тыңламадым' Әдһәм, бу арба машина багажнигына сыямы’ Әдһәм Китер аракыңны! . Хур и я. ГАН Инспектор! Әдһәм Мии үзем ГАИ! та •ип ала ) Имән әкәләсе хәтле шешә тык кан бит. һу. карун! Саран бака! Мияссәр керә Мияссәр (шешәгә ыл-шл) һай-һай һай! Көпә-көндез Үэеи машинада X у р и и Тай моинаи. карт, тиз бул! Мияссәр f каранып) Кармакларым! Ике ел беркем кагылмаган иде Әдһәм Нинди кармак, карт пәри? Монда балык юк. дидем ич. Мияссәр. Син алдынмы, исерек баш’ Хурия Ник бәйләнәсем ана’ Менә ич кармакларын (Бөтенләй башы җирдлн алып бир» ) Мияссәр Исеректән кармаклар да аякланып кача икән Машинага таба атлаганнар* Гажәл кешеләр булып чыктыгыз әле сез Беркая бармыйсыз Нидер күзәтәсез Тукта, директорны чакырыйм әле. Хурия Әдһәм! Өс. өс! Әдһәм Карт! Стоп* Нигә бәйләнәсең? Сакалыннан учлап күлгә салганмы көтәсеңме’ Нигә мии генә өркеп торырга тиеш Куркытасым килә! Ыргытам хәзер күлгә! Хурия Мә. йотып бетер! Мияссәр Кепә-көидсз. ә?! Әдһәм Бәйләнә* Карт пәри! Үэе* Уһ-х! Мин сине! Мияссәр Кагыласы булма! Әдһәм аиы йолыккалый. Рәсим керә Рәсим Бу ни хәл? Әдһәм Нигә ул минем үртәлгән җанымны үрти?! Мияссәр Исерек ул, сак бул! Рәсим Эшие зурга җибәрәсегез ил- мәсә, хәзер үк моннан китегез Әдһәм Нишләп китим’ Сии кем?! Хурия Ну кешеләр тар күңелле хәзер’ Иркенләп машина юарга да бирми ләр! Чыгалар Мияссәр Нишләде бу халык, ә?! Рәсим Хулиган' Мияссәр Син булмасаң. баш беткән иде, Рәсим улым Бугахга үрелә бит. явыз. Каушап калдым Рәсим Узып барчы, күрәм бо лай гына* Мияссәр Болай гына түгел Юк, Рәсим улым, жил исми яфрак селкенми Карт бабаңны явыздан саклап калыр миен дә ныгыган син Явызы бар икән, кодрәтле табигать яклаучысын да әзерләп өлгерткән Рәсим Мияссәр бабай, си и Шяфаины күрмәдеңме’ .Медсестраны? Мияссәр Иртәичәи күргән идем, хәзер генә юк Рәсим Табармын! Мияссәр. Кер. сакалыңны кырырмын. Йөрмә болай йонга батып. Рәсим. Сез элек тә парикмахер идегезме? Мияссәр Яшь чагында мин тимерче идем. Аннан, олыгайгач, колхоз машиналарын көйләүче булып йөрдем. Мастер-наладчик диләр иде. Рәсим. Хәзер чәч кыручы, ә?! Мияссәр Кая барасын, ничарадан бичара. Рәсим Дөрес сөйлисең, Мияссәр бабай! Моны минем әни алдында әйтерсең, яме Непременно! Шифанга да сөйләп күрсәт. «Кая барасың авылда яшәп!» диген. Мияссәр. Ялгыз калган карт кая барсын, дндем мин! Ә болай.. Менә син! Нинди тормыш көтеп тора сине! Колхоз стипендиаты булып иркәләнеп кенә укыйсың Җәйләрен — ата йортында Кунак! Белгеч, зоотехник булып авылга кайтып төшәсең. Рәсим Юк, боларын кузгатып торма, Мияссәр бабай. Кирәкми Мияссәр Ә кем көтеп тора! НинДи кыз!.. Рәсим. Көтә әнә, качып йөри! Мияссәр Кыз да шәп! Отличный! Сәгате житкәч. белдерерсең, яучы булып үзем барам. Рәсим. Мин үзем дә сөйләшә алам Мияссәр Алмыйсың шул! Әнә ич, әнигә тегене житкер, болай дип әйт, дип миннән ярдәм сорадын! Рәсим Анысы башка мәсьәлә Мияссәр. О. егет! Карт кешегә дә күз туктап ял итәр өчен зәңгәр күл буе гына түгел, күңел куаныр өчен кешеләр дә кирәк Яшьләр жирне-күкне мирас итеп алып кала торган өметле кешеләр кирәк. Менә Шифанга карыйм да, сөенәм Бетмәс куанычлар көтә бит аны!.. Шәп кыз. валлаһи! Нинди һәйбәт кызлар, егетләр бар авылда дип. көн саен куанып сөйләшәбез Яшьләрне ярату — гомереңне озайту бит ул. Җан ял итә сезгә карап! Син кайтып сөенечебезне икеләттең. Гомерле булыгыз. Рәсим. Мияссәр бабай! Мияссәр. Әллә нигә күңел тулып китә. (Чыга.) Рәсим ялгызы. Тәмәке кабыза. Бәби арбасы янына һәркем үзенчә килә. Рәсим исә кулы белән буявын сөртеп карый. Кармак сапларын күрә, көлемсери. Рәсим. Да-а. монда кешеләр үзгәрмиләр. Кызык карт! Бер сүз белән резюме ясаганда—исәр! (Әсма керә.) Әни! Әти Чаллыга күчик дигәндә нигә кузгалмадың син? Ничек түздең? Ничек син шушы оешмада директор булып тора аласың? Мин ярты сәгатькә дә чыдамас идем.’ Әсма. * Утыр әле, улым Иртәдән бирле сөйләшәсем килә. Рәсим Әйдә, сөйләшик! Дөнья күптән эзгә салынган. Нигә без үз тормышыбызны бутап, баш ватып интегәбез? һәммәсе дә күптән ап-ачык икән! Әсма Сүзнең ни турыда икәнен сизәсең. Рәсим. Бөтенесен сизәм! Син мине әрләргә керешәсең. Мин синең белән килешмим Актыктан, барыбер син минем белән ризалашасың! Әсма. Алай да тыңла! Рәсим. Тыңлау кирәкме икән? Әсма. Гармун алдырдың Уйнамадың. Рәсим. Шуны искә алып торасыңмы? Әсма. Электрогитараны Казанга барып алдым Ике-өч чирттең дә ташладың. Сүз әйтмәү генә түгел, әтиеңә дә әйттермәдем! Унынчыны тәмамлагач авиационныйда бер ел укыдың. «Сызымнар куп, көне-төне укырга кирәк!» дип яратмадың. Кайтып бер ел тик яттың... Әйе, китүчеләр бар, авыл шәһәрне азыктөлек белән генә түгел, эш көчләре белән дә туендырып тора Әмма син авыл хужалыгы институтын үзең сайладың! «Минем урыным авылда икәнен аңладым!» дидең. Этнең урнаштырды Председатель! Колхоздан акча аласың Егерме тәңкә түләп фатирда тотабыз Рәсим. Рәхмәт, әни, рәхмәт. Әсма. Икеле-микеле характерыңны сизсәм дә, моңарчы түздем. Беләсеңме, нигә? Рәсим. Син мине яратасың, әни. Әсма. Ник бер чакта да каршы төшмәдем? Әтиеңне тыеп, яклап килдем?! Нигә?! Рәсим Аналар һәммәсе дә шундыйдыр инде?.. Әсма Аналар шундый, хак. Син минем бердәнберем булдың! Врачлар катгый тыйганда, жанымны үлем астына куеп мин сине таптым Рәсим Болармы әйткәнең юк иде Әсма Көне-сәгате житкәнне көткәнмендер! Тыңла! Дүрт яшьтә чагында син: «минем алты балам булыр!» дия идең. Минем баламның берәү генә булуына офтанганымны ишетеп калгансыңдыр инде! Читкә борылып үкси-үкси елый идем бит! «Алты улымның алтышар бәбәе булыр, минем утыз алты оныгым туачак!» дип әйттерә идем мин синнән Санарга син туачак балаларыңны исәпләп өйрәндем Сигез яшь тутыргач, син һич квтмәганд» «Минем өч балам булачак* диден. «Өч ба ланы карау җннел булмас, улым», дигәч, сии: «Мин хатыныма бик нык булышыр мын, эшкә соңрак барырмын, иртәрәк кай тырмын»,— дип /канап бирә идеи. Синең шул акыллы сүзләреңне әйтеп күрсәтеп, дуснишләремнеи һушын ала торган идем Уи яшьтә сии кистереп «Минем бер генә балам булсын, әмма аның бар теләгәне тормышка ашсын», дип куйдың Сине авылыбызның иң чибәр, иң уңган кызы сөйде! һәм менә син аңа кичәгенәк ни дигәнсең?' Телем бармый «Мин бер чак та да өйләнмим, буйдак булып калам Минем бай буйдак булып, бнк җитеш тор мышта гомер сөрәсем килә1» дигәнсең Рәсим Ул шулерны сиңа җиткердеме? Әсма Көчләп әйттердем Укол кадый алмый, куллары калтырый.. Әйттердем! Рәсим. Ә мин аңа юри әйттем Әсма. Син байтактан инде юри генә сөйләшмисен Рәсим Әни! Укып бетергәч мин авылга кайтмыйм Стипендия акчасын кайта рып бирергә кирәк. Анысын үзем эшлим. Әсма Каян аласын? Рәсим Шабашкага йөрермен Мебель кибетендә грузчик булырмын Беләсеңме алар күпме суга?! Йке зоотехникның төшенә кермәгән акча ала алар Әсма Каян килде бу акыл’ Рәсим Тормыш үзгәрде Авыллар бе тә, перспектиналары юк L Әсма Бетә? Юк?! Икмәкне каян алыр быз? Итнемайны?! Рәсим Үзең шаһит Күреп торасын. Әнә ич колхоз ветераннары! Безне шул язмыш көтмимени?! Әсма Шнфлн нәрсә ди? Рәсим. Шнфан?! Сорашма әни! Әсма, Ә без?! Атаң-анан?' Рәсим Курыкма, мнн сезне дә үз яны ма алдырырмын! Болар кебек яшәтмәм Әсма Ә жир?! Җирне кемгә калдырыр быз?! Барыбыз да күчә, кача башласак, җирдә кем калыр?' Болар көненә калдырмам дисен Әйе, өйләнмичә, юньле тормыш кормыйча теләсә кайда »т сугарып йөрсәң, безгә алай гына булырмы әле?! Рәсим Усал сөйлисен бүген, әни Әсма. Син йомшак сөйләп кара Йомшарт күңелләребезне Рәсим (паузадан тң) Шнфан шәһәр га күчәчәк түгел Әсма Әйе, ул монда калачам, җирдә! Рәсим Нигә ул момда газап чигәргә тиеш? Әсма Ә кайда тормыш бик асинел. бик ансат? Тормыш итү әрәмтамакларга һәм имгәкләргә генә жмкел! Рәсим Быел мәктәбегезгә ничә бала укырга керә? Әсма. Бер бала Рәсим Ул да читтән китерелгән инженер малае Әсма. Шуннан’ Рәсим Ни* кайтыйм мии авылга? Әсма Ә Шифам калага китәргә ризалашса Өйләнәсеңме’ Рәсим Юк Әсма Юкмы’ Рәсим Бала чага карап хәсрәткә батасым килми Мнн үз рәхәтемдә генә яшәргә телим (Әсма китә башлый) Ки лештеңме. әни, минем белән’ Әсма Бердәнбер баласыннан шул сүзне ишеткән ана Аяк астында ничек жир убылмый?' Рәсим Сии бит акыллы хатын Кирәк чакта әтине дә үз жаеца бора аласым. Тынлл' Нигә мина сез яшәгән тормыш? Нигә кабатларга тиеш ди мнн аиы?1! Әсма Үзенчә кор Үзенчә оештыр Ил не көнне, жнрне без сезгә тапшырасы Парын бар Белемен' Син укыган кеше Нм дер ошамый икән, үзгәрт, жайла көрәш Бирешмә! Рәсим Сез интеккән дә ж иткән Шәһәрдә исә һәммәсе жайга салынган. Артык көч түкмичә геиә арага керәсең дә китәсең. Әсма һәм күренмисен' Югаласым, .шулаймы? Рәсим Күндер әтине! Ризалат! Әсма Бу юлы үзең ризалатып кара! Әиә, Шнфан килә Рәсим Синем инга килә Помышы зурдыр! Мин барында кмлмәс иде югыйсә Шифа и керә. Тынлык. Әсма Сии медикамент ларга китмәдем мени? Шнфан Алярыя шофер алып кайтырга булды Документларны бирдем Әсма Үзенә барырга иде Заказлар тагын үтәлми кала. Шифаи Әллә имгә аягым тартмады Әсма Җебемә' Бер юиьсезгә карап дөньямын чите кителмәгән Кителсә дә, тормыш туктамас! Шифаи Мин басыл торгам мәми геиә чите кителә шул аиып* Мнн баскай урым Рәсим Качма. Шифан. Әни барын да белә Шифан Анык белгәнен мин дә беләм Үзем сөйләдем Рәсим. Кирәкмәс иде! Шифан. Ул синең әниең Ә минем бергә эшли торган һәм алда да бергә булачак кешем. Белеп торсын!.. Әсма Улым, уйла! (Чыга.) Рәсим Барын да белгәч, аңлагач, нигә качасың миннән? Шифан. Барын да әйтеп бетергәч, нигә эзәрлеклисең син мине? Рәсим. Нигә курыктың син минем сүзләрдән? Ялган бармы аларда, ялгышмы? Каргышмы? Ни?! Шифан. Ичмагам алда идең! Дөресен әйтмә идең! Болай гына, тып-тын гына югал идең!.. Рәсим. Минем сүзләрнең кайсысы ялгыш?! Әйе, бергә булыйк, дидем Өйләнешмичә генә, семья богауларын такмыйча гына бәхет табып булмыймыни?! Әйдә, китик без моннан берәр яры! Шушы шомлы йорт теңкәмә тия! Шифан. Нигә шомлы?! Рәсим (дәвам итеп) Өйләнешкәч күпме бәла-каза киләсен белмисен син. Ә мин беләм, күреп торам. Өйләнү — газап, ызгыш, талаш, хәтта сугыш! Ә болай . тормыш —тоташ бәйрәм! Беребез алдында җавап бирәсе юк. Син ирекле кош, мин ирекле кош.. Шифан. Син «каеш баулы лачын кош», ә мин «ефәк баулы былбыл кош» Рәсим Кем сүзләре бу? Шифан. Эш кем әйтүендәме?!! Рәсим. Исәр Мияссәр карт сүзләре генә ич болар! Шифан Теләгәндә кавышабыз.. Җаннар ерак булса да, тәннәр бергә.. Рәсим Дөрес! Теләмәгәндә һәркем үзенчә яши! Үзенә-үзе хужа! Шифан Ә бала булса? Бала? Р ас и м, Бала булмас Кирәкми дә. Кем бу дөньяда баладан рәхәт күргән? Шифан Әйе, бала — мәшәкать. Семья— мәшәкать Рәсим. Интернатта эшлән, син тормышның төп фаҗигасен аңлагансың. Хәзер ничек итеп "әхәт чигәргә мөмкин булуын мин төшендерим. Шифан Ә авыл?! Кем эшләр монда!? Рәсим Кем булса да калыр әле. Шифан Ил сакларга кем барыр? Юк. мин монда калам Рәсим Кал! Мин кайтып-кайтып йөрермен. Кышларын, я җәйге ялыңда син минем ян«а килерсең. Шифан Мин андый сүзләргә җавап та бирә алмыйм Рәсим. Тормыш үзгәрде, Шифан! Хәзер бәхет төшенчәсе бөтенләй башка! Шифан. Кеше тормышны үзе үзгәртә. Хак, авылда яшәү ансат түгел. Юллар пычрак Кышкы төннәр озын. Ә ннгә без барыбыз да ансат юл сайларга тиеш?! БАМга китәләр Җиңелме?! Алтышар ай күктә очалар Ансатмы?! Караңгы жир астына төшеп күмер чабалар! Бәйрәмме?! Эссе цехларда смена буе «басып торалар. Уенмы?! Рәсим Авылның гомере ун-унбиш ел. Качалар авылдан! Качалар! Ш н ф а н. Качмыйлар, китәләр. Ә калганнар кала. Матур кешеләр кала. Акыл- | лы кешеләр кала Китмим мин моннан! Рәсим Шушы бәлтерәгән картлар янындамы? Шифан. Әйе. Китсәм дә авылга гына китәчәкмен! Җәйге ялга кайтып кәпәренеп йөргән буйдак, бай Рәсимне күрәсем килмәс анысы!.. Хуш! Рәсим Шифан! Шифан!.. Шифан чыгып китә. Рәсим дә аңа иярә. Хурия белән Әдһәм керәләр. X у р и я Фу! Башка чакта да шулай болгавыр була идеме монда? . Әдһәм. Әһә, күрдеңме? Белдеңме? Ир башына күпме пазап төшкәнен аңладыңмы? Хурия Монда кунар хәлем юк, ачты карыным, кер дә эшеңне башкар. Әдһәм (тукталып). Җәнҗал куптарса? ’ Хурия Бәяңне арттырырга маташма! Башка чакта дәшмәгәнне бер бүген генә._ Әдһәм Бу юлы биш йөзне сорарга куштың! Хурия Сорарга түгел, алырга! Мәнсез баш Әдһәм. Теге шайтан таягы тагы килә! Мияссәр белән Шифан керәләр. Мияссәр Кара! Машинаны хәйран озак юган сез? Хурия Бәйләнчек тә җан икәнсең син! Ш 'н ф а н Мин сезне белам бит. Сез Рәшидә әбинең туганы. Нигә яшерәсез шуны? Әдһәм Юк диләр ич сиңа! Вәт кыр- \ мавык! Минем туганым да, чуртым да юк. Хурия Төрле яктан ятим ул! Китик, җанкисәк. (Чыгалар.) Мияссәр. Минем дә күргәнем бар ши келле Тиккә йнрыиләр Баягынак та ди ректорга әйтергә теләдем Нигә чакырдык мине, кызым? Шифан. Мияссәр агрй. мин озакламый моннан китәм Мияссәр. Синме* Кая китәсең. бала кай? Шифа н Әлегә белмим Мияссәр Белыәгә I. ничек китәм дип әйтә аласын? Ш и ф а н Китүемне берәүгә лә әйтмим, беркемгә дә белдермим Мияссәр Миңа да ялгыш кына ыч кындыргансын алайса? Шифан Мин сезне бик яратам. Мияс сэр агай Сез мина гел гел шәфкатьле, мәр хәмәтле булдыгыз Мияссәр Бәй. тукта әле Синен яиА. тә елыйлар димени* Шифа н. Әйе, китәм Батенләйгә юга лам. Әткәйләргә дә белде оеп тормыйм Гел Мияссәр Тынычлан С*рт яшьләрен не Менә шулай Ул ничек? Ул? Рәсимне әйтәм Юктыр ла!. Без ничек? Безгә ни?' Шифан. Яратмый ул мине Мияссәр Ә.», тәмсезләшкәнсез икән Була инде ул Исен китмәсен! Шифан Яратмый, яратмый! Мияссәр Болытлы кениәр була. жи бәрмә тирәнгә Шифан Авылга кайтмыйм, ди Хыя илтче ул! Мняссәр Рәсим дә кайтмыймы*' Ала ай Шулай ук мыни? (Шифан раслап биш кага ) Ә син? Син? Снн дә китәм ди сен түгелме? Шифан Мин анын янына шәһәргә бармыйм Мияссәр Сина рәхмәтсмнен ин олы сы Ала ай. Алдагы гомерен ничек узса да, бүгенген нчен рәхмәт Мин сина карап кына юана идем, балакай Сезгә карап! Өч улым бар иде минем Өчәү! Икесе Ватаи сугышыннан кайтмады Өченчесе, ин ыы сы. кырык яра белән кайтып егылды Өй ләнә дә алмады Өлгермәде Ун ел урым кетендә тилмереп ятып, үз кулымда жан бирде! Өйләнгән генә булса сон' Мина кара башлы бер бала калдырган булса! Үа гомеренне бирәсеңмени*! Хәсрәтләр дәрь асы карчыгымны да алып китте Югыйсә, мин монда ята торган жан идемме?' Авы лыбытда тимерче генә түгел идем мин. туйларда түрдә, тәгам атасы да идем Кызлы йортларда зарыгып котеп алалар иде мине Яучысыз ийләнмиләр иде безнең Кемешле Елгада! Яучымы китәләр. йортта гылар капка тебеяә чыгып каршылыйлар иде Ә мин киләм Мии! Йоламын үз рәте. тәртибе, җырлары бар’ (ҖырлыЛ) Ефәк баулы былбыл кош бардыр симен илеңдә’ Каеш баулы лачын кош бардыр минем илемдә* Өч лачыи кошыммы очырттым Югыйсә моида килә торган тат идемме мии*' Шуииаи сезне күрдем Яокысыз. тынгысыз тәннәр кичеп, зар интизар булып тилмереп йвргәндә. Рәсим белән син шушы күл буен урадыгыз Икәү' «Ефәк баулы был был кош бардыр минем илемдә!» Ишетә сеңме, балакай, «оемдә» түгел, «жлеыдэ!» Яшь кияүле, яшь кәләшле йортмы безне* болгар бабалар Ил дип олылаганнар Син иден бит минем ефәк баулы былбыл кошым Ни булды сина* Нишләттеләр сане? Мин ул Рәсимнеме?! Кешене шулай җәберлиләрмени*' Авылны шулай мыскыл итәләрмени?! Шифан Кирәкми, Мияссәр агай Зур авыллар бар, матур, нык нигезле авыллар күпме?! Мияссәр Юк димим, беләм. бар! Авыл ларнын герләп утырганнары бар' Ә ничаклы авыллар хәл зчеидә?' Ташландык йорт лар. такта тәрәзәләр, шыксыз урамнар Менә бит. ерак барасы да түгел. Чабаклы күлгә кара' Житмеш икемен җәендә, афәт ле корылыкта, анын суын тибенә хәтле суыртып жиргә сипкәннәр Кирәкмәг*гә сипмәгәннәр. мәгълүм’ Кара балык йезгән мск монда, табан балык, сазан' Хәзер кәрәкә дә юк' Ике йез метр арадагы елга дан канау казып күлгә су тутырдылар Суы бар. балыгы юк Күл влекже хәленә кайтсын эчен тагын арты гасыр вакыт кирәк икән Әле ул чакта да чын чын уз мәгънәсенә кайтырмы, юкмы Авыл да шул күл сымак ич. кирәк чакта »шче куллармы суырып кына алабыз Китәләр, китәләр Күл яаыл бушап кала Авылны да читтән кеше жыеп тутырабыз Тик кичә елдан ү» тәртибенә кмлер ул* Килерме*' (Бәби ар басын гартыя. мгЬттәгеӘм ныграк аксак tan чабып диярлгк Аеры җыр гый ) Элли б«лли, бәү-бәү! Нэнекәчем кошчыгым' Әллн балла. бәү -бәү! Помшак сары томшыгым! Кисте сугыш безне* гомерне' Балыксыз күл Бәбәйсез арба Укучысыз класс Бу арбаны сезгә бүләккә дип алган идем Кае ташлыйм мин аны хәзер? Әлли-бәлли көен кемгә жырлыйм? Ш н ф а н. Минем гаебем юк, Мияссәр агай! . Минем бит Рәсим күзе «итмәслек жиргә генә китеп югаласым килә! Рәшидә керә. Мияссәр Эх, Шнфан балакай! Рә- шидә-әү! Кая кабаланасын? Рәшидә. Ялгыз калдыммы, күзгә күренә башлый. Әнә тегендә бер әйбер юкмы? Селкенәме?! Шнфан. Берни дә юк анда, Рәшидә әби. Рәшидә. Мөгаен, күземә күренәдер Мияссәр. Сиңа сүзем бар Рәшидә. Әйт, Мияссәр абзый Мияссәр Син мине айларга тиеш, син Рәшидә Тырышып багармын Мияссәр. Анларсын да, ышанам Шнфан. Мнн кирәкмимме инде? Китимме? Мияссәр. Син дә тыңла. Кирәге булыр Рәшидә-әү! Минем авылым моннан илле биш чакрымда. Көмешле Елга! Рәшидә. Сөйләгәнең бар, Мияссәр абзый. Мияссәр. Алты почмаклы, такта башлы йорт йорт алдында өч каен. Рәшидә. Аларын да хәтерлим Мияссәр. Өйне үзем салдым. Мичен дә үзем чыгардым Үзем үк тәрәзәләренә такта кадаклап чыгып киттем. Рәшидә. Нишлисең, дөнья! Мин исә йорт-жиремне тузгытыл, сатып чыгып киттем. Мияссәр Әйдә, парлашабыз да, безнең авылга кайтып, минем өйдә бергә яши башлыйбыз? Теләсәң, Шнфан кызым, сине яучы итеп жнбәрәм. Рәшидә (көлә) Шушы арбаны парлашып житәкләп кайтып керәбезме, Мияссәр абзый?! Эх-ха-ха! Мияссәр Мине тилегә чыгарасың инде, һич ни сүземә ышанмыйсың. Авыл бетә бит, авыл! Яшьләр авылны сөйми Авыл белән моң бетә, моң! Күңел моңы бетә! Әкиятләр бетә, табышмаклар.. Яшьләр нигезне ныгытмыйлар, өйләнмиләр Көмешле Елга бетә. Авылымның жан биргәнен ничек түзем генә карап торыйм? Ә ялгыз яши алмыйм. Ялгызлыктан качып чыгып киттем.. Ә хәзер уйладым, уйладым да... Хәл кадәренчә тырышырбыз! Тәндә егәр барда тәвәккәллик! Рәшидә Тукта. Мияссәр абзый, чү! Ш и ф а н. Ни күрден. Рәшидә әби? Ник алай сискәндең? Рәшидә. Ялгыз калдыммы, күземә әллә ниләр күренә башлый дисәм, чү, чүегез... Ш и ф а н. Нинди яхшы кеше сез, Мияссәр агай! Мияссәр. Кемне күрдең? Нигә курыктың? Ә-ә, юлаучылар алар! Баядан бирле машина юалар Озак юалар мәгәр. Рәшидә. Беттем. Мияссәр. Хәзер сөрел жнбәрәм мин ул исерекбашны. Р ә ш н д ә. Исерек икәнен дә белеп өлгергән Мияссәр Шешә авызыннан гына чөмереп ята Шнфан. Ул сезнең туганыгыз бит. Рәшидә әби. иеме? Рәшидә, Белмисез шул сез, берни генә дә белмисез! Мияссәр Белдер соң. Әдһәм исерек булып ярым кыланып керә дә Рәшидәне кул изәп чакыра. Әдһәм Кил монда, кил. Шнфан Рәшидә апа! Барасы булма! Мияссәр Үзең мондарак атла, тәти егет Ачу кабарган чак! Әдһәм Минем болар белән чуалып, вакланып торырга вакыт чамалы. Минем сиңа йомышым бар. Мияссәр. Үзең кил диләр сиңа! Әдһәм Әтәчләнмә, карт! Рәшидә. Кирәкми. Мияссәр абзый. Шнфан, балам... Икегез дә китеп торыгыз. Нигә өстәмә борчылырга? Юлаучының сүзе бар икән, әйдә, сөйләп карасын. Мияссәр Мнн иртәдән бирле сине сагалап йөрим! Сүземне әйттем, ниһаять Нигә жавап бирмисең? Әү, Рәшидә-әү! Рәшидә. Алай ордым-бардым белән генә жавап бирә торган сүз түгел Мияссәр. Әйдә, Шифан! Бер кызган чакта Рәсимеңне дә табыйк... Мин анымы, мин аны! Дагаламасаммы?! Рәшидә-әү, кирәк икән, без моңда гына Якында, яме? Рәшидә (Мияссәр белән Шифанны озатып). Ярый, ярый (Әдһәмгә.) Килеп життеңме, исерек Газраил?! Тагын килдеңме, жәфа? Килеп төштеңме, кара хәсрәт?! (Елый.) Әдһәм Килдем әни. Сиңа, бармыйча, Ч кемгә барыйм? Кая? Коткар! Рәшидә. Нишләтергә сине? Ни кылырга? Ничек котылырга синнән?! Пәрдә Икенче к Шул ук урын күл буе. Шул ук кешеләр - Рәшидә белән Әдһәм кара-иар- шы басып торалар. Әдһәм. Әнием, бердәнберем! Ташлама' Коткарсаң, син генә коткара аласын игелексез улынны Хәер, аны коткарып та дөньяга ня файда Беләм, күңелен балавыз, эри дә китә Беләм, шәфкатен киң. Ә мии?1 Олтырак! Беткән кеше Рәшидә Тагын ни булды? Әдһәм. Сорама Сорама да Сорап ни файда? Әйдә бетерсеннәр, бетерсеннәр Синен баш та котылыр Рәшидә. Ике айнын берендә дүртенче елынны йөрисең. Юньле берәр сүзен бу лырмы юкмы? Әдһәм Әнә, куак артында кемнәр торганын беләсенме? Туты, белмисен. Сезнең дөнья бит ул... Әнә, әнә! Мине сагалыйлар алар. Я качыр, я коткар Рәшидә. Бу юлга акчам юк Әдһәм (кинәт айнып). Пенсияңне ки термәделәрме? Рәшидә, Китерделәр Әдһәм. Өстен бөтен Тамак бушлай Кая куйдын3 Рәшидә. Бер айныкын барыбыз да. Тынычлык фондына бирдек Бөтенебез бер булып. Калганын Сәрбнжамалга багышла дым. Ул авылына кунакка кайтып китте Кунакка! Үзен гаепле Очрашуыгызны теләмәдем. Узган юлы да идәндә үрмәләп, әллә ниләр мыгырдый башладың «Әни!» дип ычкындырырсың дип бнк курыктым Ул бит сине ерак кардәшем дип белә Әдһәм. Әллә ниләргә акча жәлләми, ә үзенең газиз балакаена, төпчек улына Рәшидә Сиңа бит акча эчәргә генә кирәк Эчми торсаң да үлмәссең Әдһәм. Чыдыйм! Эчмим, әни Элек »ч- кәине түләргә кирәк Бурычым бар Рәшидә. Бурычка кердеңме? Ннчәләр әйттем мин сиңа?! Алма кешедән бурыч, дидем Үлсәң үл, мәгәр алма Бурыч адәм баласыныА муенына тагылган таш ул. Төпкә сөйри, тарта Харап булгансың Әдһәм Бәхет булмады, әни Рәшндә. Хатыннан уңмадың Шулай мы? Әдһәм. Үзем дә әллә кем түгел инде Хатымнан да уңмадым, әтн-әнндән дә. ту ган жирдән дә — берсеннән дә корт кун мады Рәшидә, һай. затсыз! Ничек аларга тел күтәрә аласың? Тел күтәргән дивана «ул күтәрүне дә чит итмәс Әдһәм Сон инде баш беләм уйла! Кы рык төтенле авылда туганмын. Бәхетме бу?! Рәшидә. Юк бит акчам, бирер идем дә олактырыр идем Дөмек йен шу и да эчеп Әдһәм Ә мии шәп калма, олы урындагы ашлы-сулы кешемен улы булып туа алыр идемме? Ала идем! Кем булыл яши идем мин бүген, ә?' Нигә дәшмисем? Туты. Рәшидә Шииер ходайга, моны башка лар ишетми Ана йөрәге түзә Ничек шарт ламый торгандыр Әдһәм Әни. син төпчек баланмын бә хетсезлегеи беләсең. Яман аиын хәле, баш китәрлек. Рәшидә. Күрәм Ничек йолып алу жа ен таба алмыйм Тол бит мии, ялгыз Тая яырым да. кинәшер кешем дә юк Әдһәм Шушы атна эчемдә түләмәсәк. харап итәләр, муенга аркылы чабалар Тереләй кычкыртып туныйлар Рәшидә. Кемнәр сон алар3 Әйдә, ми лицнягә тапшырыйк та котыл сии алардан Әдһәм Абыйларга барыр идем, үзлә ре сволочь Зариф абыйнын ишеген кагып караган идем, пыяла күздән гсиә чекерәеп карыйлар, ачмыйлар ДЛ, дәшмиләр дә! Ә тегесе настаяшний сяиижә! Алар аяча бир сә. сиңа килеп йөрми идем, кояштыр. Я> әле үзләренә хат. кече янеләрсн ржжет мәсеннәр. ныгытып яз Рәшидә Бурычын күпме? Әдһәм Алай ук түгел дә Рәшидә Сузма, барыбер әйтәсем бел Әдһәм Биш Аяз сум. ■Рәшидә Күпме, күпме дисен? Әдһәм Бусы үземнен гадел яяешем Өй сатудан калган акчадан бирерсеи Та гын бер Аязне үзеннән өстәрсең Бирәчәк, тән котылгач та яшәргә кирәк ич ам мн на Рәшидә Өй сатаан? Кайчан иде ул. беләсенме. тинтәк >1 Әдһәм Белүемчә, синдә запас калды Рәшидә Өйне саткач, имегезме дә Ая- pen чыктым Өчегез дә миме чират-чират протккага кертеп, өчәр бүлмәле фатир алдыгыз. Өчегезгә дә »А котлап байтак айча бирдем һ I ием кереп тетте. колагы да күренмәде Туйлар узып, хәмф-хәтәр онытылгач. өчегез дә мине күпсендегез Әллә мин монда ятар идемме? Әдһәм. Әни, хәзерге киленнәр кайнажа белән тынышмый! Аннары син хөкүмәт исәбендә! Фронтовик хатыны! Сине дә/ләт карый. Рәшидә Совет хөкүмәтеннән өч тап кыр фатдар өлеше алдым Дүртенче урынымны менә моннан бирделәр Ник млңа тынгылык юк икән һаман? Әдһәм Менә мине әйт син, мине' Башкалар балаларына машина калдыралар Иортлы-җирле итәләр Эшләтмиләр! Синен аркада гомерем буе чиләнәм, эшлим Тузан-туфракка манчылып өч ел комбайнда йөрдем. Өч ел! Өй котлап биргән мең сумын санап ята! Берәү булса аны телгә алырга оялыр иде. Бетерден баш- кайларымны! Я. бирәсеңме алты йөз сум? Жнде йөзгә менгәнче биреп кал. Рәшидә. Беттеме? Әдһәм Нәрсә тагын? Нәрсә? Рәшидә Болары өйдә хатынын биргән акыл. Ул өйрәткән сабак. Хәзер менә мон- дарак утыр да, сабыр гына, чынлыкны сөйләп бир. Әдһәм. Чыным сөйләсәм, акча бирәсеңме? Рәшидә. Карап карарбыз Әдһәм. Их, әни! Син кайда яшәсәң дә үзеңә үзең хужа Минем бит ЗарплатадаН бер тиен күрә алмыйм дип жалу язып, турыдан-туры кассага күчертә. Кенәгә аның исемендә. Тәмәкене дә парктан шешә жыеп алам Рәшидә. Тартма. Ташла Әдһәм. Өс-башны кыса Тамакны әйткән дә юк. Былтыр гына өч килога кимедем Рәшидә. Нигә издерәсең шул кадәр?! Әби патша түгел лә, үз хатының. Әдһәм. Моннан дүрт ел элек, малай лар белән юләрләнеп, контейнердан телевизор урлап саткан идек Тнмер юлда Рәшидә. Яманнын актыккы чигенә барып җиткәнсең икән, балам! Әдһәм. Ачык авызланып, шуны ычкындырып ташлаганмын Рәшидә. Акча хатынына кирәктер инде. Әдһәм. Ипләп! Үзе монда. Тыңлый! Рәшидә. Шулайдыр кебек тоела иде дә! Хурия, Хурия, кил! Хурия керә. Хурия (иренз яман карап.) Син нишләп монда сыер тәбикмәге төсле жәел- ден? Көн уза! Вакыт кыса. Бурычыңны мин түләр дип көтәсеңме? Минем акчаны әнә ачарбак малаең кимерә. Рәшидә. Исәнме, килен. Хурия Килен? Хи-хи, килен! Килен булып төшеп синнән ни хөрмәт күргән дә, ни рәхәт татыган?! Башка кайнаналар. әнә. киленгә алтын алкалар бирә, көмеш беләзекләр. Борынгы алтын акчалар калдыра. Рәшидә (сабыр гына) Боларын ишеттем. Хурия Каян? Кайчан? Дүрт ел күргәнем юк Килен... Рәшидә. Ирең, минем тыңлаулы кадерле балакаем, барын да бәйнә-бәйнә сөйләп тапшырды Түкмичәчми бар сүзеңне ишеттерде. Сүзеннән бушаганга тик утыра ул. Хурия. Рәхмәт әйт, әгәр аны мин кулда тотмасам. синең ул исерек башың койма астында чуар дуңгызлар белән аунап ята иде. Рәшидә. Рульдә! Аек ул! Хурия (Әдһәмгә). Булдымы? Әдһәм. Акчам юк, ди. Хурия. Иртәрәк айныгансың. Шәп! Әле дә ярый — үзем килгәнмен. Булды Гарык! Мин синең йолкышына саф кыз килеш кияүгә чыктым Матурлыгымны жәлләмәдем, яшьлегемне кызганмадым. Барын бүләк иттем Ни алдым мин аннан?! Я? Әдһәм. Хурия дим... Рәшидә. Әйтеп куансын. Әллә кабат очрашабыз, әллә юк. Хатыныңның кем икәнен аның янында күреп кал. Хурия. Кайтам да тиешле кешеләренә тапшырам мин аны Алсыннар чебен җанын. Мәетең өстенә менә аны чакырам! (Рәшидәгә күрсәтә.) Сөекле төпчек улын көн яктысында күреп китсен. Болары гына җитмәсә... Әдһәм. Туктасана! Ватык самовар кебек гөжли... Хурия. Гөжләү түгел, шартларсың монда. Күрә торып улын әҗәлгә... (Еламсырый.) Әдһәм. Телеңне авызлыкла азрак. Рәшидә Ә син. килен,* бүген олы хата ясадың Хурия Нинди хата? Әйт, нинди хата? Рәшидә. Хатаңны үзең дә аңлап алдың, зирәклегең юк түгел. Иреңә ияреп акча таларга килгәнсең Үзе генә чакта гаярь иде, хәзер әнә икеләнә Әнкәсен этләрдән талатасы килми Хурия Мнне эт белән тиңлиләр. Әдһәм! (Рәшидәгә.) Балаңны гөлдәй итеп карап торган намуслы хатынны эт дидеңме?! Әдһәм Ярар дим. шыңшыма Туйган Хурия Кайтып керәсеңме онытма' Ач кыч миндә Рәшидә Шулай, улым Акчам юк Хурм и Җәһәннәмнең жидеиче катыннан эзләп табарсың Балаңны суйдырасын килмәсә (Агачлыкка ымлый ) Әдһәм Я днм, Хурия Дөньяның асты өскә килмәгән Тирә-юньдә кешеләр дә йөри. Хурия (кинәт ялварып) Теләсә ничек ител хурла Эт диген! Хайнан диген' Акча гына тап. Улыңны йолып аласы бар! Улыңны! Әдһәм (паузадан соң). Әни. минем хәлне аңладың Кызган, чын күңелемнән дөресен әйтәм. Көч юк мнила Тукмар идем, тамырыңны кортыр Рәшидә Ярый, актык чиккә терәлгәнсез икән, бераз табармын Хурия (Әдһәмне арттан йолыккалап) Тизрәк сорап кал' Күпме бирә?! Ела иңде Рәшидә. Күпме табачагымны белмим Безнең монда акчалы халык юк Алай да бурычка алып торырмын Әдһәм Бурычка?! Бурыч муенга б->й ләигәи таш дидең Хурия Дәшмә, юньсез Әдһәм. Снн яманлама аны! Әнә. бу рычка булса да таба Рәшидә (үртәп, тегеләрдән котылырга теләп)г. Безнен картлар бик елгыр, маши нагызнын тәгәрмәчен чәлдермәсеннәр Хурия. Ә?! Әдһәм Шаярма Әйдә. китеп торыйк X у р н я. Сузмасын иде МИДе Кайтып җитәсе дә бар Чыгалар Рәшидә ялгызы Мияссәр керә Мняссәр Киттеләр. Ай һай озак гәп дәштегез. Күзәтеп тордым Рәшидә әү! Нинди котсыз кешеләр Ни йомышлары бар икән синдә апдыйларнын!? Рәш и дә (кармак /абын тотып иш) Бу күл тирәнме, Мняссәр абзый? Мияссәр Шактый диләр Үлчәгәнем юк, Рәшидә Рәш ндә. Чоңгылдыр Суы да салкын Син. Мняссәр абзый, гел күлгә карап уты расың Ннилн уйлар килә башына' Мняссәр Төрле чак булды Элен уйлар чуалчык нде, хәзер, үзең дә белеп торасың, гел бер тирәдә йнрн Рәшидә Шушы күл төбенә чумып мәңгегә югаласы килгән вакытлар да бул таладымы? Ми.ссар Н« в)Л>и ««■ Бер чакта да күз яшенне күрсәтмәгән идең, хәзер атна буе җанынз урын таба ал мыйсым?! Олы кешегә кинәт жил кагылса, хәтәр* Сөблә' Теге ямьсез кешеләр ия дип килгәннәр? Белдем, алар машина «хаи булып, симе көтел, сан чыкканны сагалап торганнар Сиздем, алар смнен ялгыз калган чагыңны көттеләр. Байдан бирле күзәгә м! Ә сине атна буе гаҗәпләнеп сагаладым* Тиешле сүземне дә ашыкпошык кына әйтергә мәҗбүр булдым Рәшидә Шулай ук булдымыни? Мияссәр Смна берәр бәла каза кмл деме алла? Рәшидә Куйчы. Мняссәр абзый Дөнья белән эшем өзеп туры юлга чыккай кешеме нинди сикәлтә көтсен лн тагым?! Мияссәр Хәзер эзләрен суытам мин аларнын. Хәзер! Көчем жптмәсә. әнә. Рәсимне чакырам Ул да йөри илереп’ Бер очтан үзенең арт сабагым да укытасы бар Р л ш я д ә Тимә апа йөрсен шулай Те ләгәнчә Мняссәр Нигә тыныч түгел син? Ни гә тыныч түгел без?! Рәшидә Ил тынычмы? Җиркәебез ты нычмы?' Мияссәр Юк, сип бүген үзен турында гына сөйлә Рәшидә Мияссәр абзый, син мина бераз акча биреп тора аласынмы? Мняссәр Акча диденмс? Рәшидә. Мин өлешләп, пенсиямнән аяклап-каклап түләрмен Ходай кушса, бурычлы булып үлмәм Мияссәр Ни хаҗәтең килеп чыкты әле алай? Кичтән сорамадым, иртән очрашкан да да бернм әйтмәгән плен Ни тынычсызлый сине» Хат-мазар алмадым. Налог агенты да күренмәде. Рәшидә Мина акча кирәк Шул Мняссәр Бердәнбер шигем - алар! (Читтәге ддһәмнәргә күрсәтә) Акча сипа кирәкме, әллә шул шыксыз Йои төргәмлә- реиәме?! Рәшидә Барыбер түгелмени1 Сима мин түлисе. М я ассәр Нкшләа алай барыбер булсын? Мм енне үземә чакырдым Көмешле Елгага! Бергә торырга! Няням мин сниа «бурыч** лпл акча бирә языйм1 ! Рәшидә Алзрга бирәчәгем калтам нкән. Түләнеп бстмәгаи Миасс әр Ышанмыйм Ас. кис. тура, син бурыч саклый торган кеам түгел. Рәшидә Няшләмәя варан сон? Мняссәр Ярар Бераз табармын Mow ул акчаны синен белән кавышып яшн башламга дип багышлап кунган идем Жава- бың әзерме? Нигә иң кирәген, шул турыда сөйләмисен син?! Рәшидә. Жанны көйдерәсең. Мияссәр абзый Мияссәр (езелЛ Кулме бирим? Рәшидә Күпме бирә яласын инде? Мияссәр Әллә күпкә өметләнәләрме мөртәтләр?! Рәшидә. Күп кирәк диләр. Биш йөз. Мияссәр Күсе даруы ашаганмы әллә алар? Ятим карчыктан ярты меңне таптыралар. Бик нык юмартлансам да мин алар- га йөз тәңкәдән ары. ну пүч. йөз ярым китсен, бирә алмыйм. Бирәм дә пумала белән куам Якадан эз дә бастырмыйм. Әнә. Рәсим дә килә. Икәүләп куабыз алар- ны. Рәсим, тизрәк атла! Тагын бер мәртәбә синнән көч-гайрәт кирәк. Рәсим узып бара. Рәсим Вакыт юк. Мияссәр бабай Мияссәр Кая киткән ул вакыт? Сатып эчмәгәнсеңдер бит Рәс и м Юк та. Мияссәр. Шулай булгач?! Әле сине болай да күрәсе бар! Р ә с и м. Тагын бәйләнәсезме3 Мияссәр Бая узып барам.'атасы белән пыр да пыр сөйләшеп яталар. Ата белән шулай сөйләшәләрме? •Р ә ш и дә Снн аннан юкка ярдәм сорыйсың, Мияссәр абзый. Анын үзенә ярдәм кирәкмиме икән?! Рәси м. Сез нигә мина бәйләнәсез?! Күл буена да чыгарга ярамый башладымы?! Мияссәр Бәйләнү генә аз! Атаң урынында булсам мин сине дилбегә белән агачка бәйләп ярыр идем!.. Рәсим. Кыргыйлык ягында инде сез алайса? Оят, Мияссәр бабай, газеталар укыйсыз Кулыгызда гел китап... Мияссәр. Төс сиңа! Шундый кызны рәнжеттең. шундый ахак кызны! Рәшидә. Егәрең булса, дөньяны колачлар идең. Мияссәр абзый. М н я с с ә р. Әллә жавабың шул? Рәшидә Бер түмгәктән икенчесенә сикерәсең. Түмгәкләр бетмәс жир өстендә!.. Мияссәр Хак! Әй. Рәсим! Тукта, тукта, китү юк. Синең кызган чак. минем кайнаган вакыт, икебез дә коры куык кияү егете, әйдә, теге әтрәк әләмнәрне интернат тирәсеннән өшкереп жибәрәбез Рәсим. Мин аларны белмим. Мияссәр Как так белмисен?! Кешегә хәсрәт китергәч әйбәт адәмнәр түгел инде. Рәсим. Куып жибәргәч миңа бәйләнүдән туктыйсыңмы? Рәшидә Туктар ул! Мияссәр Бармыйм. Нигә юкка бер беребезгә бәйләнергә? Яшәсеннәр үзләренчә генә Мин аларга тимим, алар миңа кагылмый. Мияссәр. Юлбасарлар алар Таларга килгәннәр! Рәсим. Алайса, милиция чакыртыгыз. Мияссәр (Рәсимне әйләнеп чыга). Карыйм да. парин, исем китә. Кан иртә суынган синең. Алда ничек яшәрсең?! Шнфан төс тә түгелдер әле синен ише юеш балакка! Рәсим Юлбасарлар.. Яратасыз инде күперенке сүзләрне! Тормыш тыныч телле кешеләрне өстен күрә. Эшегез беткән, тамак тук. кайгыгыз юк. йөрисез шунда. Мияссәр. Туктал диләр сина! Теге юлбасарны, чакырып яллап тәки үзеңне . тукмарбыз! Рәшидә. Мияссәр. Мияссәр абзый! Шнфан керә. Шнфан. Нигә кычкырышасыз? Тавышыгызга кешеләр жыели. Әнә! Рәсим. Минмени?.. Шнфан Анда әтиең белән талашкансыз... Рәсим Минем тормышыма бәйләнергә кемнең хакы бар? Мияссәр. Тыел, егет, тукта. Рәшидә. Үз ата-анаң белән дә аңлаша алма икән... Даньяда моннан да зур газап юк. Балаң белән аңлаша алма!.. Мияссәр. Уйлаган алга килде: каршыбызда кыз бала! Әйт аның үз алдында: ни гаебе бар аның? Нигә кагасың аны?! Рәсим. Әйдә. Мияссәр бабай, теге юлбасарларны куабыз! Минем бокстан разряд... Шнфан. Мияссәр агай, кан басымыгыз күтәрелмәсен Керик, үлчәп карыйк. Дарулар бирермен. Мияссәр. Басым күтәрелде, сизәм. Шуны төшерергә маташам да! Яле. Рәсим атла алга! Егетлекне күрсәтик. Постой! Ә үзең?! Нигә жавап бирмәдең баягы сорауга? Безнең ишеләрне явызлардан аралыйсы урынга, үзең дә Шифанны кимсегтен түгелме?! Шнфан. Заманы шулайдыр. Мияссәр агай, үзгәргәндер. Без монда, күл буенда яшәп, арттарак калганбыздыр Әйтмәгез аңа авыр сүз. Path и дә. Хан та Нигә табалыйсын син аны? Мияссәр. Үзе белә' Синнән-миннән артык укыган Колхоз акчасына Белмиме сон?! Эх, шулай ук юкка яшәдекмени, Рә тидә-эү! һәммәсе бушка, тиккә булып чык тымы? Әнә бер яшьрәге көпә-көндез акча талап йври Бездән соң бу җирдә сез каласы бит. Рәсим! Син торып каласы' Рәшидә Өметсезләнмә бигүк, Мияссәр абзый, монда Шифан бар Ул кала Вәгъ дә биреп тә өйләнмәү хәсрәтнең олысы, кы зым, нишлисен бит, түз Туз! Мияссәр. Әллә бу бик азмы? Кеше күңелен рәнжетүе өчен мактаргамы аны? Беребез вәгъдәсен бозса, икенчебез алдащ са, өченчебез урлашса Якты көнне, якты исемебезне ничек саклап калырбыз сон?' Рәшидә Рәсим улым, син Мияссәр ба баннын тузынуына артык игътибар итмә Рәсим. Әйдә әле, Шифан Рәшидә Ул бер төрле әйтер, мин икеи черэк . һәркемнең үз үлчәве бар Мияссәр Чыпчыкка үз адымы да зур димәкче син, Рәшидә әү! Рәшидә. Кеше сүзе кешегә ярамас Әгәр тыныч яшисем килә икәи, миннән си на бер генә кннәш өйләнмә! Шифан (бик борчылып) Рәшидә апа! Рәшидә Бәхетле картаясын килсә, сии дә кияүгә чыкма Юләр булырсың Мияссәр (тиң калып) Ни әйттең син. Рәшидә әү' Рәшидә. Күпме яшәп, күпме газапла нып ирешкән акылымны әйттем Ачы тәж рнбә авазын Мияссәр Юлны белеп гә. адашканга кире якны күрсәттең түгелме?! Рәшидә Үзем белгәнчә әйттем, гаеп лэмәгез Мияссәр Ничек әйтә алдын мондый суык сүзләрне?! Шушы сүзләрне әйтерлек үк күңелен каттымыни?! Рәшидә. Беләсең ич Сорама' артыгым Рәсим Да-а Ишеттеңме, Шифан? Шифан Син. Рәсим, бар. моннан epat рак йөр Рәшидә ала, әйдәгез, керик Ятып торырсыз, ял итегез Башыгыз авырта бу лыр, куе чәй вчертермен! Бик кайнарын ясап бирермен Рәшидә Рәхмәт, балам, бер төшем дә авыргчый Рәсмм. Менә бу кннәш! Акыл! Анла дыңыы. Шифан? Мияссәр Син. егет, чынлап та читтә рәк й«р әле! Рәсим Ачы тәҗрибә авазы! Өйләмен, бала үстереп кем рәхәт күргән*' Балачагымнан интернат ятммиәреи күрә к иләм' Рәшидә Син. Шифаи кызым, рәнҗемә мина Сонымняи, татыгач, бәрыи белгәч, күргәч, миңа рәхмәт кенә ухырсын Читем ул семья хәлләре* Былтыр имчәү иде* тә. быел күпмегә арттык* Әнием яна бина салдырырга йөрм. Рәсим улым Ә бодай, гомергә ялгыз калсаң, рәхәт* Кайгым бар икән - берү зен Сөенечен килә икән — бер башын. Ялгыз кеше Дә сөенечем таба ал»' Таба! Мияссәр Менә сама Рәшидә-әү! Менә сина олылар кинәше* Рәсмм, Шифам, м- дәшүе сезгә түгел анын. ялгыш аклама гыэ' Рәшидә атзагыэныи мяна җавап бирүе' Миңа Шулай бит. Рәшидә әү! Рәшидә Сина да. үз үземә дә Балаларга да! Мияссәр (арбамы тартып титаклап itepu) Әлли бәлли. бәү -бәү. Локла, йокла, йом күзем Төи лә йонын кала да. Елап үтә көндезең Шифан Аягын сызлыймы. Мияссәр агай? Мияссәр Бодай бөртеге хәтле гезтә мина ярчыгы утыра анда Тет капкачымда Ай-Һай, Рәшидә әү! Рәшидә Чапма алайса, тпгрәк утыр Мияссәр Әллә йөрәккә дә мина ярчыгы барып тиде имде, сулкылдый Рәсим Шифа и. әйдә әле Шифан Рәшидә ала смие кораллан дырдымы* Ашыгып һөҗүмгә күчәсемме1 (Кулларым кутлр» ) Мми бмреләм Әмма синен беләи беркая да бармыйм Аягыммы да атламыйм Монда яралылар барында, мии. шәфкать туташы Кит» аламмы?! Ми в с с ә р Сакалымны кырып ыргы тыйммы. Рәсмм*! Кер! Бушлай! Рәшидә. Рәнҗемә егеткә, Шифам Рәсим турысын әйтмәм, аллап юллап маташмаган Шума куаи! Ми ас cap Ни булды емка? Рәшидә Инде чират мина җитте' Ми на ии булганын күрмжемнеми* Комчы бе ләи дөнья иплә торгам җан! Мияссәр (күрелття) Тагым бер кат со рыйм. алар гаеплеме?! Рәшидә Кем белсен Гчп гаеп бәлки миндәдер* Мияссәр Сам изге ж а ил а нанда гам- кыек булсын! Үз чордмиларымнык иаңды авыр, лаклы вхл узу зарым белән Намда кыеннарда да намусыбызны сатмадык. Гомерен буе колхозда. Кышың-җәең эш-хез- мәттә. Орденың бар! Курорт күргәнең юк. диңгезнең ни икәнен дә белмисең. Тамагың канчан туйды? Әһә! Ә туган илгә синең кул аша күпме икмәк узган! Шнфан (күзәтеп карап). Рәшидә апа. бу кеше сезнең янга элегрәк тә килгәләде. Исемә төште! Шул! Үзе! Ул килүгә сез каушап каласыз да. китүенә чирли идегез. Басымыгыз уйный Рәшидә. Әйе. Хак. Рәсим. Китәбезме без. Шнфан. юкмы? Бәлки минем дә ярам ачылгандыр. I Шнфан. Синең тәнең корыч, тирең калын Ачылмас! М и я с с ә р Кем ул?! Рәшидә (газапланып, гасабиланып). Бу котсыз кеше минем улым һәммәсе бер гә. Улыгыз?! Мияссәр. Булмаганны! Шаяртма! Рәшидә Әле бусы төпчеге. Тагын икәү бар минем, Мияссәр абзый. Мияссәр Менә сиңа вак бәлеш! Пешсә дә авызга сыймый! . Ә мин аның чак кына ипи шүрлеген җимермәдем. Рәшидә. Өчесе дә сау-сәламәт. Ә мин монда ятимнәр арасында ышыкланып ятам Ишеттеңме, Шнфан! Син дә белеп кал, Рәсим улым Сиңа «өйләнмә!» дигәнмен икән, юкка түгел. Ә сиңа «чыкма кияүгә!» дип үгет биргәнмен икән, кыланып түгел. Тормыш өйрәтте ул шыксыз ымнарга, бары тик шул гына Мияссәр Өч улың?! Өчәү!. Ә Көмешле Күлдә безнең өй турында өч каен. Утыртма каен агачы, кайгыга батарсың, диде мина күршеләр... Агачларым зур инде хәзер. Кайгым да бәләкәйдән түгел... Рәшидә. Хәйлә белән монда урын алган икән дип рәнҗемәгез миңа Юк. аңлата китсәң озак та, авыр да... Балаларны артык иркәләдек. Яраттык! Бары шул безнең гаебебез Җилкәдән бик озак төшермәдек. муенга алар үзләре менеп атландылар. Актыккы серемне дә алдыгыз. Ә син «Бергә булыйк!» дисең, Мияссәр абзый Я, була аламмы мин синең белән?! Була аламмы? Шундый хәсрәт төяп бусагаң аша атлап керә аламмы?! Соңыннан барын да белер идең... Ничек яшәр идем мин калган көннәремдә? Кояшка карый алыр идемме?! Авыз тутырып әйткән сүзем һаман бер: өйләнешмәгез, Рәсим! Шнфан әйбәт кыз. суз дә юк... Ә нинди заман килер? Балаларыгыз кем булып үсәр? Шуннан куркыгыз! Рәсим Рәхәт булып китте бит әле, әй! Бөтенесе, олысы-кечесе «өйлән, өйлән!» дип туйдырып бетергән иде. Ниһаять! Бер чын сүз! Туры сүз! Рәшидә апа, сез бу сүзне үз тәҗрибәгездән чыгып кына әйтмә- тәнсездер, мөгаен?! Рәшидә. Мнндәйләр азмы әллә? Кими барабызмы?.. Мияссәр. Ну кирәген бирәм монысының! Теге улларыңны да эзләп табам. Рәсим, ярдәмен хәзер конкретно кирәк! Раз рядын бар икән, давай, теркелдә! Рәсим, Хәзер барырга да була! Шнфан. Менә хәзер барырга ярамый да ярамый сиңа. Хакың юк. Рәсим. Нигә булмасын! Шифа и. Син дә үз ата-анаңның өметен алдадың?! Рәсим Мине таш дип беләсеңме? Бу гыйбрәтләр мине борчымыймы? Уйландырмыймы?! Рәшидә апа кызганыч түгелме мина?! Мияссәр. Кызганасыңмы? Рәсим Теге улларын да эзләшәм мин сиңа, Мияссәр бабай! Мияссәр Кешегә әверелә башладың алайса! Йөнтәс маймыл идең, хәзер агачтан төшә башладың! Әгәр теге чучкаларны да аз-маз уйландырып тукмап җибәрә алсак, тәмам кешегә әйләнәсең! Рәсим. Көлмәгез инде, Мияссәр бабай Мияссәр. Елап та булмый. Ш и ф а н. Соңгы сүзем: син дә алар кебек үк кансыз, шәфкатьсез. Рәсим Алай каты хөкем итмә, Шнфан. Өзмә өметеңне! Әллә ничек булып китте әле. Рәшидә әбинең өч улы исән! Өч! Үз балалары! Күз алдыңа китереп кара әле! Китереп булмый! Әллә ничек күз аллары яктырып китте, яхшырак күрәм кебек! Күлнең суы куе зәңгәр икән. Тирән җирләре яшькелт! Ә сез яр читендә басып торасыз, Мияссәр бабай. Рәшидә апа да синнән ерак түгел һәм бер читтәрәк мин... Әллә нигә күңелгә тирән уйлар агыла... Шифа н. Кыланчык! Маймыл! Мияссәр (Әдһәмгә кычкыра). Әй син, карачкы! Саламторхан! Кил монда. Рәшидә. Нигә чакырасың аларны? Рәсим. Әйдә, үзебез барыйк. Рәшидә. Хак юлга төшерермен дип уйлыйсыңмы? Мияссәр Ятып калганчы, атып кал. Вакыт! Әдһәм белән Хурия керәләр. Ху рия. Нигә чакырасыз безне» Абау, чырайлары. Көл ашаганнар Әдһәм. Без беркемгә кагылмадык Әйбер-карага тимәдек Ми ясс әр. Килегез, кил Якынрак Менә шулай Я?! Әдһәм. Килермен дә, китәрмен дә. Мияссәр. Бернидән дә курыкмыйсын алайса?! Рәсим Беркемнән дә?! Ш и ф а и. Рәсим, катышма Кеше хөкем итәргә әлегә симен хакын юк Хурия. Хөкем?! (Мияссяргя) Син. карт пәри, дөньянын баш аягын бутама Калдык-постык көчекне үзен өчен сакла Мияссәр. Сәгать сукты, чык уртага! Әйт, кем басып тора синен каршында?! Яхшы кара, бутама! Таныйсынмы? Әдһәм Мин болай да бик әйбәт курам Мияссәр Күргәч, әйт безгә Кем?! Рәшидә Я, ходай' Рәсим Ну! Әдһәм Бумы?. Хурия. Балаларын юньле тормыш кө тәргә өйрәтә алмыйлар да менә хатыннары газап чигә аннары! Кемлеген анын үзенн.м! сорагыз сез! Мимнән! Сөйләп бирә алам! Ш и ф а н Сез дә сөйләгез. Хурия. Менә, матуркаем, ышаиырсын мы? Авылның күпер төбемә кабым арба дан төшеп калган бер бичарасы иде Мәх лук! Жәлләп шәһәргә алып киттем Кеше иттем. Квартиралы! Шунысы яман — эчте Бурычка батып бетте Кәрт уйнап акча оттыра! Бүгенгесе кемдә Мен сум бурычы гына бар анын! Мияссәр. Белүемчә, анык бурычы алай гына түгел Хурия Әллә?! М и я с с п р. Менә хәзер ачыкларбыз! Рәшидә. Чыннан да зчәсенмс, улым? Элек-бер дә капмый торган идеи ләбаса Әйт, бурычын күпме»! Хурия. Улым?! Үләм, валлаһи' Әдһәм Минме? Минемме?' Хурия Эчә! Иснәп карагыз! Фу. күпчеп беткән Рәсим. Сездән сорамадылар, апа М н я с с о р. Яле. яле Ш и ф а н Китми моннан. Рәшидә ала Авыр монда, читен Рәшидә. Улымның әжәтенсн күпмеле ген тәгаеп генә беләсем кмлә Мияссәр Анын күпме бурычы барыи үзем әйтәм! Хурма Әллә синнән да алып торды, мәрхәмәтле карт?! Мияссәр Әтисенең якты исеме, әп- сеиен якты көне алдыма анын бурычы— мәңге түләп бетерә алмаслык! Хурия Аны гына әйтсәк ярый Шифан Апа’ Хурия Хәзерге балалар атаанаиы карамый Ата-ана гомере буе бала тәрбияли Үзебез дә бер имгзк үстереп ятабыз, беләм. ' Шифан Әйе. кияүгә чыкмыйм мим. Рәшидә апа Рәсим Ашыкма, сиңа тәкъдим ясаган кеше дә күренми әле. Шифан Тәкъдимнәре белән соига калдылар. Мияссәр Үзем яучы булып килсәм, нибуч, чыгарсын.' Хурия Ярый, акчабызны бирегез дә. без китик Кеше машинасы Бел бит ярлы- ябагай, ата малы белән калмаган, булганын бөртекләп жыйган Мияссәр Бирәбезме акча. Рәшидә-әү* Хурия Нигә дәшмисен. Әдһәм! (Шы пырт ) Өй ачкычы миндә, баскычта ку нарсың, чамала! Әдһәм Әйе. Бу минем әнием Әсма керә. Әсма Ник бодай мыеллыгыз» Кыя фәтл әрегез дә мәзәк Сугышырга торган кыдрач әтәчләр шикелле Болары кемнәр? Кем янына килгәннәр? Әдһәм (А урил/ә шылмрт) Директор! Мияссәр Кемнең кем икәиси. аем- иеп кемгә күшме бурычы бар икәмсн ачыклыйбыз Хурия (кычкырып) Директормы? Әдһәм (качарга ымлап) Үзе! • Хурия Әһә! Рәшидә Китегез Барыгыз, юлыгыз да булыгыз Сораганыгызны табыл салырмын М и и с с ә р Алай ук димә, Рәшидә Акча ү зебездән дә артмас Хурия Ксынеи аем икәнеиә пичәт сугу кирәк Хөрмәтле иптәш директор бкм вавытды килде Кайберәүләр мең балалары барлыгын яшереп, хикүмәтие бер яктай, улларын икенче яктан мыштым гыиа имеп ятканын ачыкларбыз Әдһәм Життеме сиңа. Хурия. юкмы?!! Рәшидә Зинһар, күземнән генә югалыгыз Мияссәр Чү. телиләр и кәй. Мина белеп китсеннәр’ Исемең бармы, сине*. В>1 Ә д һ ә м Әдһәм лә мин! Ми яссәр. Бездә дә бер зур сүз бар иде, Әсма, олы киңәш. Без, Рәшидә белән икәүләп, минем авылга, минем йортка күчеп китәргә мәслихәтләштек. Ягъни, синең элеккеге әнкәң белән була инде ул. Әдһәм Хуриянең ире! Хур и я. Әдһәм, анаң кияүгә чыга! Бурычын калдырмасын! Әдһәм Тьфу! Тел түгел, чалгы янавычы. Хурня. Бурычың биш йөз! Төп-төгә- ле! Китсә тәтемәс! Әсма. Мияссәр абзый, бу сүз уен түгелдер дип беләм Гәрчә син шаярткаларга яраткалыйсың. Мияссәр Ялгыз яшәүне дошманыма :да теләмим. Хәтта менә бу ала күзгә дә! Без татыдык, мәҗбүр идек... Ә берәүләр (Рәсимгә ымлый) ирекле баштан ялгыз яшәргә маташалар!.. Авылны, туган җирләрен ятка калдырып китәләр. Рәсим. Мияссәр бабай! Алай ук димә әле син! Мияссәр. Әйтергә хакым бар! Җан әрнүем хак! Рәсим. Мин сезне аңлыйм шикелле. Рәшидә. Мин риза, Мияссәр абзый. Сине кызганам! Җаның һаман тере ич синең! Тырпылдый торган җан! Бергә булыйк. Гомеребезнең аяныч азагын бергә уздырыйк. Җиңелрәк булыр. Мияссәр. Рәхмәт, сиңа, Рәшидә-әү! Какмам, рәнже+мәм. Бергәләп яшәү икебезгә дә җиңелрәк булыр. Кайтам да тәрәзә такталарын каерыл ыргытам. Рәшидә. Мин пыяла тузаннарын юармын! Мияссәр. Дөрес! Ичмасам, тагын бер авыл йортына нур керсен! Әсма. Мин дә хуплыйм. Гәрчә монда, бездә диюем, начар да түгел... Алай да.. Рәшидә. Көч кенә бетеп калды. Юкка сарыф иттек без аны. Мияссәр (һаман Рәсим ягына ишарәләп). Яшьләр оятына көч килсен. X у р и я Әдһәм! Әдһәм. Кирәкми миңа акча. Машина да кирәкми. X у р и я Алайса, барыгыз да белегез! Менә ул, ягъни минем ир җәфам. Рәшидә апа дигәннәренең улы! Әсм 4 Беләм. Мин Рәшидә апаның өч улы барлыгын әллә кайчанйан бирле беләм. Рәшидә. Ничек? Әсма. Безиең арада күп яшәгән, күпне кичергән затлар да бар. Аларның эч серләрен ачыл, хәсрәтләрен арттыруның һичнигә хаҗәте юк. Әдһәм. Без барын белә торып аны монда тоттыгызмы? Әсма. Күрәсең ич. Әдһәм. Хурня, Ишеттеңме? X у р и я. Сиңа ни кирәк соң? Әдһәм. Миңа бүгеннән берни дә кирәкми. Мияссәр. Ничек? Алай булмый инде. Менә Рәсим алма кебек ярыннан баш тартты. Димәк, аңа без белмәгән нидер кирәк «Машина кирәкми», дисең. Нидер сиңа да кирәктер инде? (Шифан елый.) Елама дим. түкмә яшеңне. X у р и я (Әдһәмгә сырпаланып). Аңа мин генә кирәк. Әдһәм. Син дә кирәкмисен. Әгәр әни рөхсәт итсә, Мияссәр каршы төшмәсә, мин дә алар белән авылга кайтыр идем. Үз авылдашларымнан оялам. Йорт та юк. Көмешле Күлгә! Комбайнчы идем. Уч тутырып акчасын ала идем. Почетым бар иде! Кеше идем Узганда сокланып карап калалар иде. Минем төп урыным авыл булган! Хурня! Өч бүлмәле квартира, ике машиналык акча, кием-салым — һәммәсе сН- ңа калсын. Шулар бәрабәренә мин синнән котылыйм. Мияссәр. Әй, Рәшидә-әү! Ул бит әле алай карт түгел, өшәнгән генә. Без малайлы булабыз түгелме? Әй, Әдһәм! Кайту белән мин сине өйләндерәм. Безгә касмак башлы кара малай алып кайтасыз! Бүләк әзер, тот бәбәй арбасын! Рәсим. Мияссәр бабай, коляска безгә түгелмени? Мияссәр. Базардан бәрәңге ташыргамы? Әсма. Улым, ачыклап сөйлә. Рәсим Шифан, читтә боегып торма алай. Шифа н- Нишлим соң? Төшеп биер идем, сәбәбе юк. Рәсим. Сиңа сүзем бар! Шифан. Миңа? Рәсим Яшьлек мәхәббәтем бәрабәренә мин сиңа үземне бүләк итәм. Гомерлеккә? Ризамы? Бирәсеңме кулыңны?! Шифан. Рәшидә апа ни әйтер әле! Әдһәм. Әни, әйт Рәшидә. Бир кулыңны, балам. Бергә булыгыз.