ДУСЛЫК, ТУГАНЛЫК ҖЕПЛӘРЕ

Олы елгаларның тарихы да зур. Әгәр алар телгә килсәләр, безгә бик күл нәрсәләр хакында сөйли алырлар иде Чөнки гасырлар дәвамында күп вакыйгаларның шаһиты булганнар алар.. Шундый бай тарихлы елгаларның берсе — чал Идел Әйе, аңа үз гомерендә мөрәҗәгать итәләр Бу образларны һәм мотивларны сайлауда да шагыйрьләр беру берсенә бик якын торалар Мәсәлән, Тукай да. Чавайн да 1907 елда халык әкияте = материалларына нигезләнеп «Шүрәле» һәм «Вуеер» дигән поэмаларын язалар Әсәр- ' лорнең беренчесендә тапкыр егет Былтыр Шүрәлене җиңсә, икенчесендә мари кре - стьяны шулай ук үзенең кыюлыгы һәм тапкырлыгы белән әкияттәге кара көч Вувер дан өстенрәк чыга Икенче төрле әйткәндә, шагыйрьләр тормышның кара көчләре белен көрәштә җиңел чыккан кеше акылына дан җырлыйлар Халык рухына тирәнтен үтеп керү иҗтимагый үсешнең елгерген мәсьәләләрен кыю рәвештә сурәтләү — Тукай, Иванов һәм Чавайниың популярлыгы үз чорында •мә шулар белән билгеләнә иде Шушы ук сыйфатлар безнең заманда алар поэзиясенең милли һәм интернациональ әһәмиятен ачыкларга да булыша Шундый сыйфат "врга ия булганлыктан Тукай поэзиясе шагыйрь исән чакта ук милли рамкалар белән генә чикләнеп калмады ә күл кенә бүтән халыкларда да зур популярлык казанды Беек татар классигының бу әдәбиятлар үсешендәге роле аларның күренекле вәкилләре тарафыннан күп тапкырлар зур хөрмәт белән билгеләп үтелде Биредә бары бер генә мисал китерәсе килә Казакъ әдәбияты аксакалы С- Муканов болай ди «Октябрь алды елларында төрки халыкларның күп кенә әдипләре һәм шагыйрьләре Тукай әдәби мәктәбен үттеләр, аңардан әдәби осталыкка өйрәнделәр туры мәгънәсендә аның шәкертләре булдылар Башкорт язучысы Сәйфи Кудаш, казакъ әдипләре Солтан-Мәхмүд Торайгыров, Сабит Дунантаев һәм Бәимбәт Майлин кыргыз язучылары Ишангали Арабаев һәм Касыйм Тнистанов үзбәк язучылары Фитрат. Шулпан һем Абдулла Кадыйри. таҗик язучылары Садриддин Аини һәм Рәхим Задә, теримен язучысы Берды Кербабаеә һәм башка бик күпләр әдәбияттагы беренче адымнарын Габдулла Тукайның шифалы йогынтысы астында башладылар» Чуваш халык шагыйре Педер Хузангайның иҗат практикасыннан түбәндәге эпизод та кызыклы Бервакыт, туган авылына кайткач, ул колхоз идарәсендә Тукай белән Ивановның рәттән куелган портретларын күрә Ике халыкның һәм әдәбиятның дуслыгын гәүдәләндергән бу факт Хузангайны нык дулкынландыра һәм ул үзенең шул вакытта туган хисләрен «Таңнан таңга» дигән лирик поэмасында да чагылдыра Хуэангай фикерен девам иткәндәй, чуваш әдәбиятчыларыннан берсе болай ди «Чувашиядә Тукайны бик яраталар һем ихтирам ителер Еш кына: «Тукай — татарның Константин Ивановы ич ул»,— диген сүзләрне ишетергә туры килә»» Габдулла Тукай Сборник статей, ә бнт ■ Шунда Ук. Ml U2 битләр Тукайны, Ивановны һәм Чавайнны алдынгы рус культурасына тирән мәхәббәт тә үзара якынайта. Алар Пушкин белән Лермонтов таланты алдында баш иделәр Әмма бу шагыйрьләрнең бөек рус классикларыннан өйрәнүе чын мәгънәсендә иҗади характерда булды Гәрчә Тукай. Пушкин белән Лермонтовны кояш дип карап, үзен, «ай кеби. нурны алардан икътибас иткән, баш» итеп санаса да: Булмый Пушкин шигырене һич хаинәнә үз итеп. Булса да «әлхәм» уку ул, ер-яңа бер суз итеп. — дип белдерде Тукай шигырьләрендә ике кызыклы момент күзгә ташлана. Берише әсәрләрендә ул үзенең Пушкин белән Лермонтов поэзиясен ничек аңлавын, аларга үз мөнәсәбәтен чагылдыра Моңа мисал итеп «Пушкине», «Бер татар шагыйренең сүзләре», «Җавап», «Кыйтга» дигән шигырьләрен алырга була Икенче бер очракта исә татар шагыйре Пушкин белән Лермонтовтан ирекле тәрҗемәләр ясый. Бу тәрҗемәләрнең характеры турында рус әдәбиятчыларыннан берсе болай ди: «Пушкин поэзиясенә мөрәҗәгать итеп. Тукай күпчелек очракта үзенең оригиналь әсәрләрен тудыра, ул чыганакның структурасын, образларын үзгәртә, аларны шигырьгә милли колорит бирә торган детальләр белән баета Кыскасы, биредә Тукай Тукай булып кала. Пушкиннан ул осталыкка өйрәнә, әмма үз милли поэзиясенә хыянәт итми, үз әсәрләрендә татар укучылары арасында прогрессив идеяләрне үстерүгә хезмәт итә торган моментларны үткенәйтеп бирә» Шушындый ук фикерне Тукайның Лермонтовтан ясаган тәрҗемәләренә карата да әйтергә мөмкин. Идел һәм Урал буе халыкларының культура бәйләнешләре Совет власте елларында яңа баскычка күтәрелде, яңа сулыш алды Илебездә социалистик җәмгыять төзү процессында алар тирән социаль һәм рухи яңарыш кичерделәр, үзләрен идеаллар һәм максатлар уртаклыгы белән ныгытылган яңа тип милләтләр берләшмәсенең тулы хокуклы вәкилләре итеп тоя башладылар Шушы бердәм, тату семьяны тою хисе аларның бөтен уйларында, эшләрендә чагылды. Әлеге хәлиткеч социаль-политик факторлардан тыш. Идел һәм Урал буе милли культураларының үзара бәйләнешләре ныгуда башка моментлар да үз рольләрен уйнадылар Совет властеның беренче елларында бу регионның иҗтимагый-политик һәм культура тормышында Казан шәһәре һаман әһәмиятле урын тота Менә кайбер фактлар 1918 елда Казанда чувашларның беренче профессиональ театры оеша Шул ук елда биредә чуваш телендәге беренче газета «Канаш», беренче иҗтимагый- политик һәм әдәбинәфис журнал «Таң» (1919) һәм тагын берничә газета һәм фәнни- популяр журнал чыга башлый. 1918 елда Алабугада удмурт телендәге беренче большевистик газета «Яшен», ә Казанда 1919 елдан көндәлек удмурт газетасы «Кызыл сугышчы» чыга башлый Егерменче елларда күрше халыклар әдәбиятларының күп кенә күренекле вәкилләре Казанда укыйлар һәм эшлиләр Бу хәл шулай ук халыкларыбыз һәм әдәбиятларыбыз арасындагы бәйләнешләрнең ныгуына булыша Революциядән соңгы рухи-мәдәни үсешнең яңа мөһим сыйфаты шунда: бу чорда милли культураны, әдәбиятны үстерү инде аерым халык эше генә түгел, ул процесста теге яки бу дәрәҗәдә башка милләтләр дә, бигрәк тә якын күршеләр катнаша башлый. Шушындый хезмәттәшлекнең ачык мисалы итеп түбәндәге фактны алырга була Әйтик, башкорт җирендә күп кенә татар әдипләре дөньяга килде Алар арасында Г Ибраһимов, Ф Кәрим, Ә. Фәйзи, М Әмир, Ә. Еники һәм башкалар бар Башкортстан — шулай ук чуваш әдәбиятының күренекле вәкилләре К Иванов һәм Я Ухсай- ның да туган җире Мордовиядә татар классикларыннан Ш, Камал, һ Такташ. Г. Әп- сәләмов туган. Чуваш җиреннән Ф. Бурнаш үсеп чыкты. Икенче яктан, күрше әдәбиятларның күп кенә вәкилләренең тормышы һәм иҗаты Татарстан җире белән бәйле Совет власте елларында татар һәм башкорт әдәбият ' Пехтелеи И ТукаП н русская литература Казань, 1966, 89 бит лары ерасында аеруча тыгыз элемтәләр урнашты Кайбер әдипләрнең иҗат мирасы ис» бу ике халыкның уртак хәзинәсенә һәм рухи байлыгына әверелде Моңа аеруча иракгерлы мисаллар булган М Гафури һәм Ш Бабич иҗатлары социализм заманы I »двбиятларында миллилек белән интернациональлек арасындагы мөнәсәбәтләрнең үзенчәлекле якларын өйрәнү өчен кызыклы материал да бирәләр Ике тугандаш әдәбиятның хезмәттәшлеге турында сүзне дәвам итеп, тагын баш- ♦ чорт совет әдәбиятына нигез салучылардан А Таһиров, С Кудаш һәм башкаларның - 'атар әдәби мохитында иҗади чыныгу алуларын әйтәсе килә Егерменче елларда 2 алар хәтта татар язучылары булып исәпләнгәннәр Чуваш әдәбиятының да бер төркем вәкилләре безнең төбәк белән тыгыз бәй- лвигәи М Сеспельның комсомол яшьлеге Татарстанда үтә Егерменче елларда ул ж Тәтештә укый һәм эшли. Н Шелеби белән С Эльгер хакында да шуны ук әйтергә ? мемиин Аларның беренчесе Татарстанда туа, икенчесе Казанда укый Безнең рес- 5 публика белән аеруча нык бәйләнгән чуваш язучысы — әлбәттә, П. Хузангвй Биредә > ул туа, укый һәм гомеренең ахырына кадәр бу җир белән элемтәсен өзми Ул туган *" акларында еш була, татар язучылары белән якыннан аралаша Хәзер күренекле чу- 3 ааш әдипләреннән берсе булган А Талвир да озак еллар Казанда яшәде һәм иҗат ~ -тте £ Әлбәттә, туган яклары бу әдипләрнең иҗатларында да чагылмый калмады, анарның әсәрләрендә шактый яктыртылды Мисал өчен башкорт җире Г Ибраһимов, М Әмир һәм Ә Еники иҗатларында әледән-әле күэаллана Гомумән XX йез башы - мсгърифәтчеләреннән үк башлап башкорт темасы татар әдәбиятында актив яктыртылып килә Татар язучылары башкортлар турында һәрвакыт зур ихтирам һәм мәхәббәт -• белән язалар, бу халыкның күңел киңлеге, җор табигате, шигърилеге кебек сыйфат- ' ларын калку итеп гәүдәләндерәләр Мондый мисалларны башка әдәбиятлардан да — кигерергә булыр иде Идел һәм Урал буе милли әдәбиятларының Совет власте елларында бәйләнеш- Э лвре ныгуда язучыларның шәхси бәйләнешләре моһим роль уйнады һәм уйный Егерменче елларда мондый бәйләнешләрне булдыруда 1923 елда Мескәүдә оештырылган СССР халыкларының үзәк нәшрияты (Центриздат) зур гына булышлык күрсәтте Бу нәшрият матур әдәбиятны 32 телдә чыгара иде Аның планнарында Идел буе әдәбиятларына шактый урын бирелде Центриздатның милли секцияләрендә әлеге әдәбиятларның күренекле вәкилләре татарлар М Җәлил, Ә Фәйзи. М Максуд. М Галәү, марилар М. Кузнецов, Н Орлов Ал Ток, мордвалылар 3 Дорофеев, П Кириллов, удмуртлар А. Бегай, К Герд, чувашлар Я Ухсай, П Хузангвй А Талвир эшләделәр Соңрак П Хузангвй болай искә алды «Минем буындашларым булган күп кенә милли язучылар өчен Центриздат үзенә бер трамплин булды Коридорларда бертуктаусыз сөйләшүләр Редактор бүлмәләреннән аңа шигырьләрен укучы шагыйрьләр тавышы яңгырап тора Анда татарлар Муса Җәлил һәм Әхмәт Фәйзи, удмуртлар Кузебей Герд һәм Ашальчи Оки, марилар Яныш Япкайн һәм Ал Ток, чувашлар Иван Курак һәм Николай Шубоссини һәм Россия халыкларының башка күп кенә әдипләре очрашалар. танышалар, бәхәсләшәләр, бер-берсенең иҗатын зур кызыксыну белен күзәтәләр, дусларының уңышларына шатланалар, уңышсызлыклары өчен борчылалар иде Зур бер дус семья иде бу« 1 Егерменче елларда Мәскәү университетында укыганда Муса Җелил мари язучысы Яныш Ялкайн белән дуслаша. Замандашларының әйтүенә караганда Җәлил «Яныш Ял- кайнның рухи үсешенә кечле йогынты ясый Басрвк тормыш тәҗркбэсзнә ия булып, иҗтимагый эшчәнлек белән актив шөгыльләнеп, ул мари студентына тормыш кыенлыкларын җиңеп чыгарга, коллективта үз урынын табарга дусларча булыша. : Аерым елгаңда, ВЛКСМ Үзәк Комитетының милли секторында эшләгәндә Җәлил Ялкайниы шунда эшкә тарта Татар шагыйре белән дуслашу соңыннан Ялкайнның. -Шәһәр, дигән повестенда чагылыш таба Анда автор мари егете Ачин образында үзен, ә Ачнн- ның якын дусты булган татар студенты Хәсән Решится образында Җәлил сыйфатларын гәүдәләндерә •Литературмя. Рнссая» 3* яеьәврь. ая Вясин К Тиорческис мянчосвяти ывркйскоО штгрятуры Пошкар О Бөек Октябрь тудырган яңа социалистик тормыш безнең әдәбиятлар алдына уртак проблемалар һәм бурычлар куйды. Егерменче елларда шуларның иң әһәмиятле- се — илебездә яңа кеше формалашуын күрсәтү иде Әдипләр бу мәсьәләне иҗат фантазиясе ярдәмендә дә, тарихи шәхесләрне сурәтләү юлы белән дә хәл итәргә омтылдылар. Яңа герой идеалының тормышта иң тулы һәм иң күркәм чагылышын язучылар үзләренең бөек замандашлары Ленинда күрделәр Шуңа күрә әлеге мәсьәләне сәнгатьчә хәл итү эшен алар революция юлбашчысы образын сурәтләүдән башладылар дияргә мөмкин. Башкорт Д. Юлтый, марилар Н. Мухин һәм С. Чавайн, мордвалылар 3. Дорофеев һәм И. Кривошеев, татарлар һ. Такташ, X. Туфан, Ә. Фәйзи һәм Г Кутуй, удмурт К. Герд, чувашлар С. Эльгер, Н. Шелеби һәм башкалар шул ук елларда бөек замандашлары Ленин турында әсарг.гр иҗат иттэг.әр. 1924 элда Татарстанда һәм Башкортстанда бөек юлбашчының якты истәлегенә багышлап < Ленин» һәм «Траур җырлары» дигән җыентыклар чыгарыла. Аларда Ленин Һәм аның идеяләренең үлемсезлегенә дан җырлана, юлбашчының һөм партиянең халык белән тыгыз бердәмлеге ачыла. Ленинның кабатланмас образын гәүдәләндерү өчен шагыйрьләр әледән-әле үз халыкларының фольклорларына мөрәҗәгать итәләр Башкорт Д. Юлтый, мәсәлән, «Ильичның авыруы» дигән шигырендә юлбашчыны кояш белән чагыштыра. Мари М. Иванов үзенең бер шигырендә Ленинны «көчле буранда юл күрсәтүче маяк, урман куелыгыннан дөрес юлга алып чыгучы аваз» дип атый. Икенче бер мари шагыйре О. Шабдар Ленинны борынгы фольклор каһарманы «Он» (кабилә юлбашчысы) дип бәяли. Егерменче еллардагы Идел һәм Урал буе әдәби ленинианасының иң зур уңышын исә һ. Такташның «Гасырлар һәм минутлар» поэмасы (1924) тәшкил итте. Алай гына түгел, татар шагыйре үзенең бу әсәрендә, гомумән, шул чордагы бөтен совет поэзиясендә беренчеләрдән булып, Ленин образында яңа герой идеалын киң гомумиләштереп һәм зур шигъри көч белән гәүдәләндерә алды Революция һәм гражданнар сугышы темаларын, яңа герой тууын, яңа иҗади хезмәтне, халыклар дуслыгын һ. б. яктыртканда да республикаларыбыз әдипләре бер- берсенә шактый якын торалар иде Бу темаларны сәнгатьчә гәүдәләндергәндә алар рус әдәбиятыннан, аеруча М. Горькийдан һәм В Маяковскийдан актив өйрәнделәр Егерменче еллар—поэзиянең гөрләп үскән заманы, шуңа күрә ул вакытта милли әдәбиятларда В. Маяковский йогынтысы нык сизелә иде Республикаларыбызның яшь шагыйрьләре өчен аның новаторлык поэзиясе зур иҗат мәктәбе булды Маяковскийдан өйрәнү байтак дәрәҗәдә аның шигырьләрен тәрҗемә итүдән башлана. Менә бер характерлы мисал. Төрле милләт шагыйрьләре бөр үк вакытта диярлек Маяковский- ның атаклы «Сул маршынн тәрҗемә итәләр Татар шагыйрьләре арасында бу эшне беренче булып Г. Кутуй, мариларда Ал. Ток, чувашларда П. Хузангай башкара Маяковский үзе Казанга килгәч исә (1928 ел) аның тәрҗемәчеләре бөек шагыйрь белән очрашалар һәм аңа әлеге шигырьне үз телләрендә укыйлар. Күңеленә бик хуш килгән бу вакыйганы Маяковский «Казан» дигән шигырендә тасвирлый. Әле күптән түгел генә социаль һәм рухи коллыкта яшәгән халыкларның алдынгы улларының белемгә, дөнья культурасы биеклекләреңә омтылуы Маяковскийны дулкынландырган, күрәсең. Әлеге шигырендә ул болай дип яза: Уралның бозына терәлеп, мохтаҗлык базында яшәгән халыклар бәреп керделәр ишекне, һөҗүмгә күтәрелеп. культура крепостен алырга. Утызынчы еллар безнең әдәбиятларда эпик фикерләүгә, синтезга омтылыш көчәю белән характерлана. Поэзиядә бу хәл күләмле жанрларга, барыннан да элек, поэмага игътибар артуга китерде. Гомумән алганда исә, утызынчы еллар өчен прозаның зур темплар белән үсүе хас. Илебездә куәтле революцион кузгалышлар һәм дөньяны үзгәртеп кору заманының киң күренешләрен тудырган, шушы чорда халыкларыбыз- 144 иың социаль-рухи үсешен чагылдырган романнар повестьлар языла Шундый әсәр- ләрнең иң әһәмиятг.еләре рәтенә татар язучыларыннан Г Ибраһимзвның «Бз:-эң кәннәр» һәм «Тирән тамырлар». Ш Камалның «Матур туганда». М Галәүмең «Болганчык еллар» һәм «Меһаҗ/рләр», башхсртлердгч Д Юлтый-ың «Кан», А Таһ» = ;зиың «Кызылтвгрдиецлар» чувашлардан С Эльггрның «Таң атканда, һәм «Сугьпи сейнере». марилардан С. Чавай-ның «Эг.нат» һәм М Шкетг-тың «Эрг.-эр», м:рдз;-ы- * лардан В Коломасовның «Лавгинов». удмуртлардан Г Медведевның -Лоза кыры» £ һем М Коноваловның «Җәрәхәтле йөз» романнарын кертергә була Аларның күпче- леге проблематикалары буенча бер-берсенә шактый якын торалар Әсәрләрдә халык 5 массаларының иҗтимагый аңы уяну, эшчеләр сыйныфының һәм крестьяннарының яңа > тормыш өчен көрәшкә килеп кушылулары, 'оииалистик төзелештә катнашулары күр- i£ сәтелә. Шундый киң тарихи фонда халык арасыннан чыккан геройларның дөньяга J карашлары формалаша, һәм алар яңа тормыш өчен актив көрәшчеләргә әвереләләр ~ Социалистик стройның ныклыгы, совет халыкларының какшамас бердәмлеге эчен л тарихи сынауга әверелгән Бөек Ватан сугышы язучыларның да игътибарын шушы мәсьәләләргә юнәлдерде Фашизмны жиңүнең төп чыганакларыннан берсе халыкла- 3 рыбызның какшамас дуслыгы һәм бердәмлеге иде Кырыс сугыш елларында езучы- _ лар бу көчне аеруча нык тойдылер Шул сәбәпле, сугыш еллары әдәбиятында, биг- г» рәк тә поэзиядә, халыклар дуслыгы темасына игътибар бермә-бер көчәйде Мондый * шартларда инде революциягә кадәр үк рус халкы белән дуслык идеясен яклап чыккан классикларыбыз авазы үзгә бер көч белән яңгырады Аерым алганда, интерна- Z ционалист шагыйрь Габдулла Тукай иҗаты Башкорт шагыйре М. Кәрим «Россиянмын» дигән шигырендә Хаклымынцыр. днмеи, уземне әгәр Чагыл имәненә ошатсам,— Тамырларым бит дурт гасыр злек Мәсиәу белән барып тоташкан. Без синең белән мәңгегә россияннар. Без синең белән мәңгегә вопгарьлар! — дип белдерә Үзеңне бөек елга белән бәйләп, аның кешесе итеп карау — Идел буе халыклары поэзиясенең мөһим мотивларыннан берсе Идел-ан.г. балалык ме.әбб.те һем аны сагыну хисләре X Туфан белән П Хуэаигай шигырьләрендә үзгә бер кеч белән тагылдырыла П Хуэаигай. гомумән, уз тормышым бу елгадан башка күз алдыма д. китерә алмый Үзең туып-ускән Иделне, балыкчы учакларын, Каимәләрне, акчарлакларны күрмичәме, Үзебезнең җырларны ишетмичәме!. Эг.р Т,ф.и һ.„ X,..»,- И.ллл. ь»рв«Р "•»“ һ, “ «•”» .. 6,п.р.« .РР...Л.Р, -ор».. ‘ЛЛ'-'-Р- * 6 -“>-*•" Идел-ана! Россиянең анасы дип Атыйбыз сине, тик сине. С. Хрлим ШЛГЫР.Л.Р.Л». .« И«.л оврл.ы Тлтлрст.. обрл.м в.л ........................................... .... «лл — Сез кайдан! - дип сорыйсыз. — дип язды X Туфанның «Россияннар» шигырендә дә фашист палачлары җәлилчеләрие Мамай нәселеннән итеп күрсәтергә тырышалар Чыңгыз ханны. Батыйны мактап, анардагы «милли җеп»не тартып карыйлар. Әмма җәлилчеләр үзләренең Рахметовлар нәселеннән булуын, аларда Рахметовлар «каны» агуын раслыйлар Бу кырыс һәм корыч кешеләр Басып тора илләр хәтерендә. Россияннар дигән исемне — Без Казаннан, Иделдән Идел — эчкән су булыр. Иделдә иген иккән. Яшәгән, кәнен иткән Татарстан шул булыр. Россия анасы Иделгә мәхәббәт аның ярлерында яшәүче халыкларга карата да шундый ук хисне тудыра Мари халкына булган иң якты хисләрен С Хәким, мәсәлән, болай аңлата: «Безнең якларда элекэлектән татарлар марилар белән тыгыз аралашып яшиләр Бу хәл ике халыкның тормышында бары безнең як өчен генә хас булган гореф-гадәтләр тудырган Марилар татарлар белән бергә эшләгәннәр, авыр ва- кытлерда бер-берсенә ярдәм иткәннәр һәр татарның мари ягында үз тосы (дусты) булган Шулай булгач, нишләп болар барсы минем күңелдә, иҗатта эз калдырмасын' Мин бу хакта язмый булдыра алмадым! Мин бу дуслыкны, туган ягымны җырлап килдем һәм киләчәктә дә бу мәңге үлмәс темага шигырьләр багышлаячакмын» һәм мари темасы С Хәким иҗатында әһәмиятле урын алды «Мари карты Филипп» шигырендә. мәсәлән, шагыйрь ике дус — татар Хәйрулла белән мари Филиппның үзара мөнәсәбәтләрен гәүдәләндерә Алар яшь вакытта ук дуслашалар һәм бу дуслыкларына гомер буе турылыклы булып калалар Бәйрәм табынында очрашканда аларның «татарча башлаган җырлары күп вакыт марича очлана» Әмма халыкларыбыэның күптәннән килә торган мондый дуслыгы белән хәзергә әле шагыйрьләр генә күбрәк кызыксына Тулаем алганда исә безнең әдәбиятлар бу дуслыкны әле аз яктырталар Бу өлкәдә проза аеруча калыша Мәгълүм ки. әлеге теманы гәүдәләндерү өчен безнең чорда эшчеләр сыйныфы тормышы аерата бай һәм кыйммәтле материал бирә Чөнки һәр эшче коллективта — кечкенәрәк берәр предприятиеме ул, яисә КамАЗ һәм Чабаксар трактор заводы кебек гигант комплексмы.— анда төрле милләт вәкилләрен күп табарга була Мисалга КамАЗны гына алыйк КамАЗны төзүдә союздаш һәм автономияле республикаларның күбесе катнашты Бер яктан алар төзелешне төзү материаллары, техника һәм җиһаз белән тәэмин итәләр Икенче яктан автозаводның төзелеш мәйданында һәм яңа шәһәрне төзүдә илебезнең төрле республикалары вәкилләре катнаша Алар совет халкының хезмәттәге батырлыклары елъязмасына яңа күркәм сәхифәләр яздылер Автогигант төзелешендә бердәм гаилә хисе белән ныгыган күпмилләтле коллектив формалашты Эшчеләр сыйныфы тормышы безнең илдә кешеләрнең яңа тарихи берлеге — совет халкы формалашу процессын гәүдәләндерү ягыннан зур әһәмияткә ия Совет власте елларында илебез хезмәт ияләре күп кенә гомум сыйфатлар һәм традицияләр белән тыгыз үрелгән күпмилләтле коллективка берләштеләр Бу уңайдан бер мисал китерәсе килә Моннан берничә ел элек СССР Фәннәр академиясенең Н И Миклухо- Маклай исемендәге этнография институты Татарстанда комплекслы этносоциологик тикшеренүләр уздырды Институт гелимнәре республика тормышын төрле яктан — экономик, политик, культура, психологик планда өйрәнделәр Безнең илдә беренче- пәрдән булган бу тикшеренүләрнең нәтиҗәләре «Социальлек һәм миллилек» дигән коллектив хезмәттә гомумиләштереп бирелде. Республикада яшәүче рус һәм татар хезмәт ияләренең төрле өлкәләрдәге үзара мөнәсәбәтләрен социологик өйрәнү аша әлеге китап авторлары илебездә яңа тарихи берлек ничек формалашуын конкрет төстә күз алдына бастыралар. Бу тарихи процесс хәзер әдәбиятта да үзенең җанлы гәүдәләнешен көтә. Икенче яктан, хәзерге чорда әдәбиятларыбызның үзара бәйләнеше мәсьәләсе дә бик аз өйрәнелгән Шушы ук фикерне музыка, театр һәм сынлы сәнгать өлкәсендәге бәйләнешләрне өйрәнүгә карата да әйтергә була. Хәлбуки, сугыштан соңгы дәвердә безнең күрше республикаларда әдәби атналыклар уздыру, театраль гастрольләрдә булу, сынлы сәнгать күргәзмәләре оештыру, тугандаш әдәбиятлардан тәрҗемәләр ясау мөһим роль уйнаган иделәр Дөрес, соңгы елларда әдәбият һәм сәнгатьләребезнең хәзерге этаптагы үзара багланышларын өйрәнү эшенә беркадәр игътибар ерту күренә Мәсәлән, 1973 елда һәм 1981 елда Казанда Идел һәм Урал буе әдәбиятлары һәм сәнгатьләренең үзара бәйләнешләрен өйрәнүгә багышлап зур фәнни-теоретик конференцияләр үткәрелде Мондый эш. һичшиксез, милли культураларыбыэның дуслыгы тагын да ныгуга, аларның социалистик реализм юлыннан уңышлырак үсүенә ярдәм итәчәк