КАЗАНЫШЛАРЫБЫЗ ЕЛЪЯЗМАЧЫСЫ

Илебездәге куп санлы көндәлек басмалар арасында, юл күрсәтүче кораб кебек, иң алдан партия һәм совет матбугаты флагманы — ' Правда» газетасы бара. Ул бер генә өлкәдәге мәсьәләне дә игътибар күзлегеннән чипа калдырмый Ул Ватаныбыз халыкларының мәдәният үсеше проблемаларын да даими яктыртып килә. В. И. Ленин нигез салган -'Правда» милли әдәбиятлар һәм сәнгать үсешенә гомум пролетар эшнең аерылмас өлеше буларак дөрес юл күрсәтеп килде, аларның үсүе һәм чәчәк атуларына ярдәм итте Илдә гражданнар сугышы төгәлләнү белән үк, партиябез халыклар алдына наданлыкны, укый-яза белмәүчелекне бетерү бурычын куйды. "Правда» газетасы шул эшне практик гамәлгә ашыру барышын һәрвакыт бәян итеп торды. Мәсәлән, партиянең Казан губерна комитеты секретаре "Казан шәһәрендә укый-яза белмәүчелекне бетерү» дигән мәкаләсендә болай дип язды . Казанда— 12360 кеше, губернада 600 меңләп кеше укый-яза белми Күренә ки. партия, совет органнары һәм халык мәгарифе эшлеклеләре алдында яңа кеше, социалистик җәмгыять кешесе тәрбияләүдә ифрат зур бурычлар тора. Тиз арада биш мең мәктәп төзелде, бөтен көч наданлыкка каршы көрәшкә тупланды. Кайбер өязләрдә уку кирәк-яраклары эзләп табуда осталык күрсәтәләр Мәсәлән, имәннән каләмнәр ясыйлар, такта эшлиләр» («Правда», 1920, 22 май). Халыкның аңбелемгә омтылышы, партий һәм мәгариф органнарының оештыру сәләте гүзәл җимеш бирде 1921 елда гына да Татарстанда «65462 кеше укырга Һәм язарга өйрәтелде» («Правда- 1921. 30 август) Бу искиткеч зур казаныш иде Бөек Октябрь социалистик революциясеннән соңгы беренче төзелеш елларында -Правда» крестьяннарны коммунист ик рух-а тәрбияләүгә күп көч куйды. Егерменче елда ул беренче тапкыр авылларда оештырылган халык театрлары турында язып чыкты. Бу хакга Татарстаннан да ..нэгериаллар бирелде. Газета шулай ук хатын-кызларны иҗтимагыи эшкә глр’у өлкәсендә Идел буе халыиггры тәҗрибәсен киң яктыртты 1921 елда аның битләрендә Татар хатын-кызлары арасында-. Казанда хатын-кызлар бүлеге эше», «Татреспубликада хатын-кызлар белән эшләү» дигән материаллар басылды Соңгысында мондый юллар бар: «Германия белән сугыш ирләрне тыныч хезмәттән аерды һәм хатын-кызларны тормыш йомыклыгыннан ваз кичеп, җәмгыять өчен эшләргә мәжбүр итте Шул рәвешчә, Казан зәвод-фабрииаларында эшләүче һәр йөз хатын-кызның утызы татарлар арасыннан иде Бу татар хатын-кызлары гомерләрендә беренче мәртәбә җәмәгать эшендә катнашалар, руслар белән беррәТтән профсоюзларда торалар, делегатлар сайлыйлар. Делегат хатын-кызларның 362 се төрле совет учреждениеләрендә, асылда, балалар бакчалары һәм йортларында, мәктәпләрдә эшли» («Правда», 1924. 15 май) 1923 елда «Правда» иң яхшы укытучыга конкурс игълан итте Әйе. бу елларда хезмәт ияләренә аң-белем бирүдә укытучының мактаулы ролен күтәрү төп бурычларның берсе иде Шушы максат белән газета халык мәгарифе органнары эшен яхшыртуга зур игътибар бирде һәм моңа җирле .-азета-журналларны тартуның кызыклы формасыннан файдаланды Бердәм тырышлык белән авылны безгә язышу өчен кузгатыгыз! Конкурсның шартлары турында иң ерак төбәкләргә җиткерегез! Аның бурычларын аңлатыгыз!•—ул әнә шундый чакыру белән җирле матбугат органнарына мөрежәга»ь и-»е Бу чакыруга барлык газеталар шул җөмләдән «Известия ТатЦИКап газетасы да бердәм кушылдылар Озак »а үтми Россиянең барлык өлкәләреннән - «Лравдапның иҗат оешмалары һәм коллективлары эшенә дә игътибары зур Бу аеруча 1928 елдан соң ачык чагыла. Газета рус әдәбиятының милли әдәбиятлар бе- с лвн багланышын һәм дуслыгын үстерү юлында ышанычлы күпер ролен үти: Идел < буенда яшәүче төрле милләт әдипләренең чыгышларын укучы игътибарына тәкъдим — итә, татар азучыларының, мәсәлән. Мәскәүгә килүен зур вакыйга итеп күрсәтә, татар һәм рус язучыларының иҗади дуслыгын конкрет раслаган язмалар бирә «Правда» тарихи истәлекләрне сакларга кирәклеге мәсьәләсен до күтәреп чыга, боек революциягә багышланган яңа һәйкәлләр иҗат итәргә чакырып яза Газета сү- -- зенең халык күңеленә ничек барып ирешүен менә бу кыска гына хәбәрдән дә күрергә мөмкин: «Казанда Ленин көнйәрендп 400 ләп ударник партия сафына керде Ленинга һәм Бауманга һәйкәлләр салына башлады» («Правда», 1931. 24 январь) Хәзерге Ирек мәйданындагы зур һәйкәл Казанның күрке санала, иң зур бәйрәм тантаналары шушының янында уздырыла Кыскасы, республикабызның культура тормышындагы һәртөрле зур яңалык газета культураларыннан читтә калмаган Менә ул Казанда культура һәм ял паркы төзелә башлавын хәбәр итә Культура революциясенең иң зур казанышы, әлбәттә революция тудырган кеше икәнен күздә тотып, шундый кешеләр турында төрле манрда һем формада материаллар оештыра Мисалга түбәндәге язмага күз төшерү урыңлы булыр «Халык санын алу кәгазендәге сорауларга җаваплар халыкның культура дәрәҗәсе гаять нык үсүе турында сөйли Мәсәлән, Апае районының Кулар авылы бу елларда 13 укытучы 4 агроном, 3 техник, 4 шофер биргән, 8 кеше югары белем алган. 11 е — техникумнарда. е 70 кеше урта мәктәптә укый ; Правда». 1937, 1 январь) Газета битләреннән тагын бер кызыклы мәгълүмат белән танышыйк Ул Казандагы югары уку йортларында эшләүче педагогик кадрлар турында фикер йөртергә «емкнн-ек бирә. «Казанда 1 академик 132 профессор, 231 доцент 333 ассистент. 357 гыйльми хезмәткәр, 170 аспирант фәнни педагогик эш белен шөгыльләнә Шулерның 246 сы. шул җөмләдән 10 профессор, 55 доцент — татар милләтеннән» («Правда». 1937, 1 март) Газетада республикабызда музыка тормыш»' театрлар »ше һем татар язучылары- "ың иҗаты турында сөйләүче язмаларны күп очратасың «Кичә Татарстан республикасы культура фронтында яулаган зур җиңүен бәйрәм итте Яшь композитор Щҗип Җи һановның «Качкын» операсы белән Татар опера театры ачылды» («Правда», 1939 18 июнь) Ленинчыл «Правда» газетасының фатиха булырлык зур бәясе сәнгатебезнең бу тере канат җәеп үсүгә ярдәме, әлбәттә, һичшиксез зур икәне көн кебек ачык Танылган татар язучыларының юбилейларын һәм бүтән зур, истәлекле даталарны газета битләрендә билгеләп үтү дә инде күптәннән гадәткә керде Мәсәлән, илебез халыклары беренче татар драматургы һәм татар театрына нигез салучы Галиәсгар Камалның 60 еллык бәйрәме, соңгарак Казанда 8 И Ленинның һәм А М, Горькийның музей-йортлары төзү хәбәре белән дә «Правдапны укыл таныштылар. Бөек Ватан сугышы башлануга ук «Правда», дошманга каршы көрәштә әдәбият һәм сәнгать әһелләренең, фән эшлеклеләренең урыннарын һәм постларын ачык әйтеп бирде Бигрәк тә атаклы галимнәр, ару-талуны белмәстән, көнне төнгә ялгап эшләделәр Совет фәнен фронтка ярдәм юнәлешендә үстерүгә гаять зур өлеш керттеләр, халык хуҗалыгы өчен белгечләр әзерләү бурычын уңышлы үтәделәр Аларның бу хезмәте партия һәм хөкүмәт тарафыннан югары бәяләнде — күпләре Дәүләт премияләре белән бүләкләнде 1943 елның 4 апрелендә исә «Правда» газетасында Казан галимнәренең Башкомандующийга җибәргән телеграммасы басылып чыкты Анда академиклар Александр Арбузов, Сергей Наметкин һәм Александр Порай-Кошиц үзләренә бирелгән 200 мең сум күләмендәге премия акчасын Ватанны саклау фондына күчерүне үтенәләр. | Газета фронт белән тыл бердәмлеген ныгытуның үзенчәлекле алымнарын таба Һәм куллана Мәсәлән, газета битләрендә бер-бер артлы төрле республика хезмәт ияләренең хатлары игълан ителә Менә 1943 елның 5 мартында басылган шундый хатларның берсе—«Татар- халкының татар фронтовикларыңа хаты». Ул — чын мәгънәсендә югары сыйфатлы публицистика осталыгы үрнәге Хатның төп текстын К Нәҗми, Г Кашшаф, X. Ярми язганнар, ә рус телендәге текстын ул чакта Татарстанга килеп торган күренекле язучы Константин Федин эшкәрткән. «Правданда чыкканнан соң бу хат үзебезнең җирле матбугатта һәм фронттагы татар газеталарында дөнья күрә Аннары Воениздатта 350 мең данә тираж белән аерым брошюра итеп чыгарыла Хат меңнәрчә сугышчылар күңеленә барып ирешә, һәм алар барысы да дошманга каршы аяусыз, батырларча көрәшергә ант итәләр Татар әдәбияты һәм сәнгате ул дәһшәтле елларда йөрәкләргә мәңге онытылмаска кереп калган гүзәл әсәрләр бирде, халкыбыз тарихына кагылышлы рухландыргы1 хезмәтләр дә язылды Ләкин кайбер кимчелекләр һәм хаталанулар булуы да билгеле. Шул уңай белән ВКП(б) Үзәк Комитеты махсус карар кабул итте «Правда» газетасы аларны төзәтү юлларын күрсәтә («Правда» 1946, 14 октябрь 1947, 1 август, 27 август, 7 сентябрь, 7 октябрь) Шуннан соңгы елларда «Правда» нигездә Казан югары уку йортлары тормышы». В И. Ленин һәм А М Горький музейлары эшен тугандаш республикалар белән дус- лашу-аралашуның яңа якларын сөйләде Ә патриот-шагыйрь Муса Җәлилгә үлгәннән соң Советлар Союзы Герое дигән мактаулы исем бирелү турында СССР Верховный Советы Президиумы Указы игълан ителгәч, «Правда» рус шагыйре Степан Щипачев- ның «Үлемсезлек» дигән ялкынлы мәкаләсен басты Моннан соң да газета үзенең дистәләрчә сәхифәләрен герой-шагыйрьгә багышлады, үлемсез «Моабит дәфтәрләре» шигырьләрен күпләп чыгарды Бу исә М Җәлил иҗатын хаклы рәвештә совет әдәбиятының алтын фондына кертү булды Газетада рус теле аша дөнья әдәбиятына шулай ук Г Әпсәләмов, Г Бәшироө, К Нәҗми, Г. Кутуй, Ф Кәрим һәм башкаларның иҗатына да лаеклы бәя бирелде 1957 елда Мәскәүдә һәм илебездә олы вакыйга булган: татар әдәбияты һәм сәнгате декадасы көннәрен «Правда» җентекләп язып барды: «Татар артистлары һәм әдәбиятчыларының чыгышлары ахырга якынлашып килә Декадада катнашучылар бу вакыт эчендә уннарча спектакль һәм койцертлар куйды, башкала хезмәт ияләре белән бик күп иҗади очрашулар һәм әдәби кичәләр уздырды Кунаклар кайда гынв булмасын, концерт заллары яки театрлармы, клублар яки культура сарайларымы — барысы да тамашачылар белән шыгрым тулы иде » («Правда», 1957, 2 июнь) Бүгенге көннәрдә «Правда» коммунистик җәмгыять төзүче яңа кеше тәрбияләүдв совет культурасы, әдәбияты-сәнгате һем фэне ирешкән казанышларны халык йврэ гена җиткерүдә мактаулы эшне киң колач белән башкара Анда культурага кагы лышлы теоретик хезмәтләр белән беррәттән, әледэн-әле аерым төбәкләрдән килгән конкрет материаллар урнаштырыла Мәсәлән. 1979 елда Татарстан хезмәт ияләре гене соевт матбугаты флагманы — «Правда»га 146 хат юлладылар, шулердан 50 се «ларның үзләренең иҗат әсәрләре иде Хәзер газетаның иҗат интеллигенциясе белән элемтәсен тагын да көчәйтү өчен бөтен мөмкинлекләре бар, аның сафлары елдан-ел үсә һәм ныгый бара: Татарстан Язучылар союзы 162 прозаик, шагыйрь һәм драматургны. Композиторлар союзы 37 музыка сәнгате остасын берләштерә Безнең 70 профессиональ рәссамыбыз бар Театрларда һәм Дәүләт филармониясендә эшләүче 800 дән артык сәхнә остасы халыкка культура хезмәте күрсәтә Социалистик төзелеш колач җәйгән беренче көннәрдә үк әле Һади Такташ каләм ияләренә үз йөрәкләрен газета ярдәмендә миллионнар йөрәге белән бәйләргә чакырып мөрәҗәгать иткән иде. Шагыйрьнең бу авазы күптән инде чынга ашты 60 нчы елларда татар язучылары һәм публицистларының дистәләрчә шигырь, хикәя һәм башка әсәрләре «Правда» битләрендә басылып чыкты. Алар арасында Р Төхфәтуллинның ■Авылдашым Нәби» хикәясе, Ә Маликовның «Дуслык юлы» дигән шигырьләр бәйләме Ә Ерикәй җырлары, М Зариповың «Сабирҗан абый» дигән зарисовкасы һәм башка әсәрләр бар иде «Правда» торган саен киңәя һәм тирәнәя барган әдәбият һәм сәнгать алдына яңадан-яңа проблемалы мәсьәләләр куя Аларны хәл итүдә татар әдипләре дә бик актив катнашып киләләр 1963 елда «Правда» совет әдәбиятында авыл хезмәтчәннә- ренең рухи йөзен тулы канлы итеп чагылдыру мәсьәләсен күтәреп чыкты Бу уңай белин танылган язучы Гомәр Бәширов хәзерге авыл кешесе образын иҗат итүдәге уй-хыяллары белән уртаклашты («Правда», 1963. 8 апрель). Татарстан җирендә нефть промышленносте кызу темп һәм киң колач белән үстерелгәндә республика әдипләре «кара алтын» чыгару осталарына багышланган әсәрләр иҗат итә башладылар Нефтьчеләрнең үзләре арасыннан да язучылар үсеп чыкты, бу төбәккә Казаннан да тәҗрибәле каләм осталары күчеп килде. «Татарстан нефть челәренең яшь каласы Әпмәт җәмәгатьчелеге,— дип язды «Правда» 1963 елның 8 апрелендә.— идея тормышында зур вакыйганы билгеләп үтте: биредә ТАССР Язучылар союзы бүлеге ачылды» Шушы кыска гына хәбәрне укып та эшчеләр сыйныфын — нефтьчеләрне һәм химикларны коммунистик рухта тәрбияләүдә татар яэучыларының актив катнашын ачык тоясың 1965 елда партиянең Татарстан өлкә комитеты һәм ТАССР Министрлар Советы әдәбият һәм сәнгать өлкәсендәге иң яхшы әсәрләрне билгеләп узу максаты белен Габдулла Тукай исемендәге Дәүләт премиясен булдырдылар» («Правда» 1965, 24 октябрь), Сөекле шагыйребез исемендәге бу олы бүләкнең ел саен бирелүе әдәбият-сенгать үсешенә бәрәкәтле йогынты ясый «Правда» газетасының 1964 ел. 15 март санындагы «Әдәби сәхифә» безнең өчен аәруча кадерле Анда «Безнең төбәк нефтькә дә. җырга да бай» дигән гомуми баш астында республикабызның танылган нефтьчеләре, язучылар һем журналистлар чыгыш ясады, татар әдипләренең Мескәүдә һәм Казанда чыккан яңа китаплары турында киң информация бирелде Совет матбугаты флагманының бу тәҗрибәсен Татарстан журналистлары уңышлы кулланалар Менә егерме еллап инде «Социалистик Татарстан» белән «Советская Татария» газеталарында атна саен «Әдәби сехифә»ләр чыгып кило. Моны «Правда» 1978 елның 16 ноябренда шулай ук уңай яктан билгеләп узды Соңгы ун елда «Правдакда татар прозасы үсешенең төп юнәлешләренә оч тапкыр җентекләп анализ ясады «Бүгенге татар әдәбиятына хас үзенчәлек шунда,— диелә аның 1975. 25 февраль санында.— ул тормышның яңа бизәкләрен эзләп таба, чынбарлыкны бетен тулылыгы белән сәнгатьчә тасвирларга омтыла Элегрәк роман һәм повестьларның сюжеты асылда авыл тормышы материалы нигезендә корылса, хәзер исе әдипләр яңага, эшчеләр сыйныфы тормышына ныграк мерәҗәгать итәләр аның социаль һем рухи деньясын ачалар» Газетаның әнә шундый югары бәясе әдәбият һем сәнгать эшлеклеләрен яңа биекләргә рухландырып тора