ЙӨРӘКТӘГЕ ЭЗЛӘР

Газиз Мвхзммзтшинның тууына 50 ел азиз Мехәммәтшинның җитди әдип икәнлеге әллә кайдан күренеп тора иде. Йезе-бите. өстебашы. кешеләр арасында үзен тотышы — хәтта сей- ләшүләре, елмаюларына кадәр «менә нинди булырга тиеш безнең агай- зна» дип белдерә иде кебек Арабыздан ул бик иртә китте. Хәлбуки әдәбиятыбыз күгендә үз йолдызын кабызыл китте. Газиз Мехәммәтшин безнең укучылар ечен бик күп әсәрләр язып калдырды. Аның «Без әле җирдә яшибез» китабы тәрбияви әһәмияте ягыннан гына түгел. Жылылыгы. яктылыгы, йерәк кылларын тибрәндерерлек шигърилеге белән дә күңелгә якын. Аның шактый оста язылган «Йәрәитәге эзләр» романы — беренче саф мәхәббәт турында, яшьлек турында, беренче аерылу газабы, беренче сагыну хисләре турындагы •сэр. Әмма бу кадәресе романны язарга этәргеч мотивлар гына бит әле Әсәрнең мәгънәсе исе эчтәрәк, тирәндерек: кешенең җирдәге бурычлары, олы мәнфәгать һем мещанлык мәнфәгатенең мәгънәсе турында, шул олы мәнфәгатькә мещанлык күләгәсе тешкеч, яшьлекнең картаюы, мәхәббәт теленең сулуы турында ул әсәр Картиналар тәэсирле, эпизодлар җанлы, характерлар истә калырлык Роман тормышны тирәнтен ейренеп, материалны кичерел, йерәктен үткәрел язылган Шуңа күрә бүтән йерәкләргә барып җитә дә инде ул, Әдип пьесалар дә язды. Ләкин аның теп стихиясе, Газизне язучы Мехәммәтшин мткен жанры хикәя иде. Моңсу хикәяләр, нурлы хикәяләр, уйландыра тирән фәлсәфи хикәяләр һем... һәм иелке хикәяләр. Безнең прозада Мирсәй Әмир юморы бар. Аңардан соң проза юморында иң актив һәм нәтиҗәле эшләгән язучы, әлбәттә, Газиз Мехәммәтшин булды. Ул юмордан шаркылдап иелмисең, фәкать елмаясың гына. Бертуктаусыз елмаясың һәм эчеңнән генә, кайдан килүен үзеңә дә аңлышылып бетмәгән ниндидер гаҗәеп җылы тойгылардан сеенәссң. сафланасың «Ике •би бәрәңге ала» есәрендәге әбиләр сейләшүениеи де, «Вет минем кияүлер»деге •чкерсез картның кияүләрен үтерел мактавыннан да, «Зәңгәр күлмәк» хикәясендәге самими әңгәмәләрдән дә күңелләргә әнә шундый сееиечле хис иңә ■Ике әби бәрәңге ала» хикәясе хакында сүз чыккач, Гаэиз Мехәмметшинның ел- мав-елмая сейләве исемдә: «Дәресен әйтергә кирәк, егетләр, естәл артына утырып азмадым мин аны. Авылга кайткач, киртә буена чыгып яттым дв. бәрәңге байчасында •биләр свйлешивнне тыңладым. Әнә шул әбиләр әңгәмәсен генә күчереп алдым ке- 'азьгә. Билләһи менә, эстәсәм, үземнән биш-алты сүз эстәгәнмендер...» Бәлки, чынлап та, шулай булгандыр, бәлки, түгелдер. Әмма шунысы хак — гаять 'ормышчан, һәм халыкчан Газиз Мехәмметшинның хикәяләре Бу жанрда ул Г. Иб- Мһимов. UJ. Камал. К Нәҗми. Ә. Еники. И. Гази, М. Әмир традицияләрен дәвам ит. '• һәм бу традицияләрне яңартуга, баетуга да күп элеш кертте X........................................................................................................................... ..... сюжет-ком- "Ожциясенә. ритмикасына, теленә зыян китермичә, фикерен кыска, җыйнак итеп, •ык сәнгатьче итеп әйтел бирү сәләтенә ия иде язучы Г Моннан дистә еллар элек Гали Хуҗие» редакциясендә чыгарылган «Идел» альманахы битләрендә язучының «Автобус кичегеп килә» дигән хикәясе басылган иде. At- тобустагы кешеләрнең характерларын тулысынча ачып бетереп, берсеннән-берсе кызыклы типлар, үзенчәлекле образлар иҗат ител, бик тә кызыклы, яңа конфликтка кор- ган иде автор кыска гына хикәясен. Соңрак бу алымны, мондый сюжетны мин рус һәм башка милләт азучыларының әсәрләрендә, кинофильмнарда очраткаладым. Ләкин ул әсәрләрнең һәммәсе дә миңа ни өчендер Газиз Мөхәммәтшин хикәясен» ияреп иҗат ителгәндер сыман тоела иде Әйбәт хикәя — үзе бер вакыйга. Ул әйбәт роман-повестьлар кебек үк күңелдә озак яши, синең сердәшең, дустың булып китә. Ә. Еникиның «Әйтелмәгән васыяте, А. Гыйләҗевнең «Үги ана яфраклары». Г. Газинең «Тургай картая микән?»е һәм. ниһаять, шулар арасында Г Мөхәммәтшиниың «Дулкыннар» дигән хикәясе... Болар—хикәя жанрының бөтен таләпләренә туры китереп иҗат ителгән, әйбәт поэма, чын шигырь кебек җырлап торган әсәрләр. Тирән белемле, эрудицияле язучы Газиз Мөхәммәтшин «коеп куйган әдип» кенә түгел иде. Минзәлә якларында туып үскән егет, Минзәлә педагогия училищесын һәм Казан педагогия институтын тәмамлаганнан соң. Себер якларында укытучы булып эшләде. Татарстанга кайткач. «Чаян» журналында әдәби хезмәткәр. «Ялкын» һәм «Казан утлары» журналында баш редактор булды. Әмма, иң куанычлысы шул: Газиз Мөхәммәтшин чын язучы иде. Ул беркайчан да, бер әсәрендә дә купшы бизәкләргә, ясалма кичерешләргә, көчәнеп, әмәлләнгән эпизодларга, җансыз характерларга урын бирмәде. Аның язганнары барысы да чын, ихлас, тормышчан булды. Газиз Мөхәммәтшин безгә бигрәк тә әнә шул сыйфатлары белән кадерле