ЮЛ ДӘВАМ ИТӘ

Тәнкыйтьче Роберт Бикмөхэммәтовка 50 яшь
Аның ре спубликабыз пионерлары һәм комсомолы
матбугатында бе ре нче мәкалә һәм ре цензияләре
басыла башлавына инде өч дистә е ллар узып
киткән. Әдәби түгәрәккә йөрүче яшьләр иҗатына
яшь буынның тормышка а як басуы темасын
яктырту чы әс әрләргә багышланган ке че рәк күләмле
ул язмал ар әдәбият мәйдан ына дәртле яшь каләм
иясе , кайнар рухлы тәнкый тьче килүе н хәбәр итәләр
иде Бу шулай булып чыкты да. Сове т чынбар лыгы
тудырган шартларда иле бе знең иң мәртәбәле уку
йортларында бе лем туплавы. Ка зан һәм Мәскөү
матбугатында даими язышып, әдәби җыелышларда
конфе ре нцияләрдә катнашып, иле бе зне ң әдәбият
корифе йларыннан туктаусыз өйрәнүе аңа санау
лы^-е л лар э че ндә үтке н һәм җите з каләмле
тәнкыйтьче , киң эрудицияле әдәбият бе лге че булып
үсе п җитәргә мөмкинле к бирде . Бүген исә бе з
Робе рт Бик- мөхәммәтовны.— милли әдәбият
вәкиле булып калган хәле ндә,— бе те н союз күлә-
ме ндәге әдәби проце ссны әйдәп баручы ә дәбият
галимнәре һәм тәнкыйтьче ләр арасында күрәбе з.
Милли әдәбиятлардан интернациональ
киңле ккә.— Р. Бикмәхәммәтовның иҗат юлын бе р
сүз бе лән әнә шул рәвешчә билге ләргә була. Чыннан д а, ан ың эшчәиле - ге ндә өч те л (татар, рус,
башкорт те лләре) стихиясе бе ргә кушыла Зур иҗат поте нциалына, граж данлылык темпе раментына
ия булган әдип Татарстан, Башкортстан ре спубликалары әдәби җәмәга тьче ле ге тормышында да,
союз күләме ндәге әдәби хә- рвкәттө дә актив катнашырга өлге рә.
Татар һәм башкорт те лләре моң-аһәңнәрен ул. күрәсе ң, әле Башкортстан АССР ның Татарстан
бе лән чиктәш районы Илештә үткәргән бала чак е лларында, ре волюция һәм граж даннар сугышы
ве тераны гаиләсе ндә үскән, ә аннары Казан дәүләт униве рсите ты тарих-филология факул ьте тын ың
татар те ле һәм әдәбияты бүле ге ндә укыган чорларда күңе ленә се ңде рә килгән. Сәләтле яшь
тәнкыйтьче не бное дә тиз күре п алалар һәм 1952 е лда, униве р сите т курсын тәмамлауга ук, Татарстан
Язучылар союзы ре коме ндациясе бе лән Мәскәүгә, А М. Горький исеме ндәге әдәбият институты
аспирантурасына укырга җибәрәләр 1956 е лдан алып ул А М Горький исеме ндәге дөнья әдәбияты
институтында, алтмышынчы е ллар башында «Друж ба народов» ж урналының баш ре дактор
урынбасары булып эшли Хә зе рге көндә исә Мәскәү дәүләт униве рсите тының сове т әдәбияты тарихы
кафе драсында СССР халык лары әдәби ятлар ы се кторын җитәкли
Р Бикме хәммәтов әдәбият дөньясында заман рухын үтке н тоючы тәнкыйтьче һәм киң те оре тик
гомумиләште рүләр ясарга сәлә тле әдәбият галиме буларак танылды Илле нче е ллар башыннан алып
«Комсомоле ц Татарин», «Сове тская Татария», ә яннары «Комсомол ьская правда», «Лите ратурная
газе та» «Друж ба народов», «Вопросы лите ратуры», «Лите ратурное обозрение », «Казан утлар ы» һәм
башка газе та- ж урнал битләре ндә. СССР х алыклары әдәбиятлары үсеше проблемаларына багыш-
ланган те рле җые нтыкларда тәнкыйтьче не ң күләмле мәкаләләре һем саллы ре це нзияләре бе р-бе р
артлы дөньяга чыга тора. Әдип бу мәк аләләре ндә Г Тукай һ Такташ, М, Гафури калдырган олы
мирасның бүге нге әдәби тормышыбызда тоткан урыны х акында уйлана, L U. Бабич, Ә Фәй зи, Туфан,
Г Баширов. С Хәким. Ә Еники, Ф Хосни, Г Ахунов, А Гыйләҗе в, Ә Б а«‘ов һ 6 язу чы һәм шагыйр ь-
ләре бе знең әсәрләре н анализлый, ул әсәрләрне ң поэтик, стилистик Һәм ж о.л үзе »- чәләкләрен
тикше рә
Тәнкыйтьче татар әдәбияты классигы Г. Ибраһимов, патриот шагыйрь Муса Җә лил иҗаты
хакындагы монографик хе змәтләре бе лән бу олы әдипләрне ң мирасын өйрәнүгә зур өлеш ке ртте .
Аның 1957 һәм 1 962 е лларда Мәскәүдә басылып чык кан «Муса Җәлил. Биографик һәм тәнкыйть
оче ркы», «Муса Җәлил. Иҗат оче ркы» исемле китаплары сове т әдәбият белеме ндә күренекле урын
тота.
Татар шагыйрьләре нә багышланган ае рым хе змәтләре тәнкыйтьче не милли поэ зиядә
традицияләрне ң тоткан роле , татар шигърияте ндә гасырлар буе нча килгән тра дицион образлар,
стиль чарал ары тарихын тикше рүгә алып килә. Әдипне ң бу тик ше ре нүләре 1960 е лда Казанда
«Поэзиябе зне ң сулмас чәчәкләре » исеме астында ае рым басмада д а чыкты.
Р. Бикмөхәммә товның барлык бу хе змәтл әре татар әд әбияты туплаган мәгънәви, эсте тик
кыйммәтләрне бөте н союз укучысына җи тке рү, сове т әдәбиятын ың уртак хә зинәсе нә әве релде рүгә
булыша. Ул үзе не ң фәнни-өдәби эшчәнлек колачын эзле кле төстә киңәйтә килә. Тәнкыйтьче Ә
Фәйзине ң «Тукай» романын сове т тарихи романы калыбына салып тикше рә, Г. Ибраһимовның
«Тирән тамырлар» романы хакында язганда социаль-политик роман үзе нчәлекләре н дә
гомумиләште рә, татар сове т прозасында ре волюция темасын ың ниче к үзләште ре лүе н өйрәнә.
1960 е ллар башыннан «Друж ба народов» ж урналы битләрендә Р. Бикмөхәммәтов ның иле бе з
халыклары әдәби ятлар ының үзара йогынтысы, эчке бәйләнешләре , алар үсеше ндәге уртак
те нденцияләргә багышланган фәнни мәкаләләре басыла башлый. Тәнкыйтьче не әдәбиятта
миллиле к һәм инте рнациональле к нисбәте уйландыра. Ул 1965 е лда «Вопросы лите ратуры»
ж урналы оештырган дискуссиягә катнашып, иле бе зне ң төрле әдәбиятлары, төрле язучылар
иҗатының үзе нчәле кле якларын өйрәнү аларның үсеш закончалыкларын билге ләүгә ките ре ргә тиеш
дип чыга.
Р. Бикмөхәммәтов рус әдәбияты бе лән иле бе зне ң башка халыклары әдәбиятлары арасындагы
үзара тыгыз бәйләнеш мәсьәләләре н җе нте кле өйрәнә, рус язучыл ары Л. Ле онов, Ю. Бондаре в, Ф
Абрамов, бе лорус язу чысы 8 Быков иҗа тын Ч. Айтма тов, А. Мохтар, К. Кулие в, Р. Гамзатов, Д.
Кугультңнов әсәрләре бе лән янәшә куе п карый, аларны чукча прозаигы Ю. Рытхе у, нивх В. Санги
иҗатлары бе лән очраштыра, шул ук яссылыкта та тар әдипләре X. Туфан, С. Хәким, А. Гыйләҗе в, Ә.
Баянов, башкорт каләм осталары М. Кәрим, Ф Исө нгуловларның иҗат дөньяларын кү здән киче рә.
Төрле милләт язу чыл ары ә сәрләре н әнә шул рәвешчә янәшә куе п фткше рү тән кыйтьче гә те ге
яки бу каләм иясе не ң алга таба үсеш пе рспективасын, милли әдә биятл арның киләчәк офыклар ын
гомумсоюз ма сштабыннан чыгып билг е ләргә мөмкинле к бирә.
Илле нче е ллар ахыры, ал тмышынчы е ллар башлар ыннан алып Р. Бикмөхәммә тов үзәк
ж урналлар битләре ндә барган әдәби-тәнкыйть дискусси яләре ндә, региональ һәм бөте н союз
конфе ре нцияләре ндә, Мәскәу, Прага, Ле йпциг шәһәрләре ндә үткән ха лыкара симпозиум һәм
конгре ссларда даими катнашып килә, үзенең чыгышларында’ әдәбиятларны өйрәнүдә чагыштырма -
тарихи ме тодология принципларын куллану, әдәбиятларның э чке бәйләнеш закончалыкларын
билге ләү ке бек җидти те оре тик мәсьәләләрне күтәрә.
Р. Бикмөхәммәтов соңгы ун е л эче ндә «Вопросы лите ратуры» ж урналында бастырган күп ке нә
мәкаләләре ндә күп милләтле сове т әдәбиятын иле бе з һәм бөте н дөнья әдәби яты тарихында зарури
этап тәшкил итүче яңа тип әдәби бе рдәмлек итеп карый Бу конце пцияне ул Иде л буе регионы
әдәбиятлар ының тарихи үсеше һәм хәзе рге чорына, Се бе р. Төньяк Кавказ һәм башка ре гионнар
әдәбиятлар ына багышланган хе змәтләре ндә тирәнәйтә килә. Әдәби-эсте тик регионнарның
ге не зисын ачу, бөте н союз әдәбияты үсеше ндә аларның тоткан урынын билге ләу сове т әдәб ияты-
ның эчке бөте нле ге н, структурасын һәм киләчәктәге үсеш пе рспективаларын тирән - те н аңлауга
ярдәм итә. Р Бикмөхәммәтовның «Яңа ү сеш этабында» («Вопросы лите ратуры», 1971 е л, 9 сан),
«Дөнья әд әбияты бие кле ге нә куе п», (1975 е л, 6 сан), «Үткәне һәм бүге нге се . Бөте ндөнья әдәби
проце ссында сове т әдәби бе рдәмле ге һәм регионнары» (1977 е л, 3 сан) дигән һәм башка мәкаләләре
нәкъ әнә шул макса тларга хе змә т итәләр һәм сове т әдәбият бе леме н яңа те оре тик фике рләр,
күзәтүләр бе лән бае талар Аның кайбе р хе змәтләре немец, инглиз, поляк те лләренә тәрҗемәләрдә дә
басылып чыккан.
Әдәбият бе леме һәм әдәби тәнкыйть өлкәсе ндәге эшчәнле ге н Р. Бикмөхәммәтов фәнни-
оештыру һәм әдәби-иҗтимагый эшләре бе лән бе ргә алып бара. Ул Та тарстан, Башкортстан
ре спубликалары әдәби җәмәгатьче ле ге , РСФСР һәм СССР Язу чылар союзлары бе лән даими
бәйләнеш тота, төрле әдәби конфе ре нцияләр, ки ңәшмәләр, фике р алышуларны оештыруда
катнашып килә Аның б у эшчәнле ге СССР, РСФС Р һәм күп ке нә автономияле ре спубликалар
язу чылар ы союзлары тарафыннан рәхмәт язулары бе лән билгеләп үтелгән.
Әдәби тәнкыйтьче , әд әбият галиме , прозаик (ул, йөздән артыграк мәкалә һәм әдәбият бе леме
буе нча җиде монографиясе өсте нә, Мәскәүдә проза әсәрләре китабын да дөньяга чыгарды Кара:
«Дорога остае тся», Мәскәу, 19 69 е л) Робе рт Гата улы Бикмөхәммә товка — 50 яшь Та тарстан Язу чылар
союзы идарәсе һәм «Казан утлар ы» ж урналы ре дколле гиясе аны илле еллык юбиле е һәм иҗат
эшчәнле - ге нә утыз е л тулу уңае бе лән кайнар котлый, әдипкә киләчәктә дә яңадан-яңа иҗат
уңышлары те ли.