ТӘЛГӘШЛӘРДӘ СУСЫЛ ҖИМЕШЛӘР

иннур Наеыйбуплим иҗаты белән татар укучысы беренче мәртәбә 1969 елда танышкан иде «Казан утларывның җиденче санында ачын шигырьләре басылып чыкты Кереш сүэда Зиннур- «... Хәзер Башкортетанның Чакма- гыш районы газетасында эшлим. Корок- еәнек. балта-пычкы, гайка ачкычы кебеч эш коралларын каләмгә алыштырганчы шактый вакыт узды Армиядән соң читтән торып урта мәктәпне бетердем Башкорт дәүләт университетында укуны читтән торып дәвам итем Казан күңелне тарта»,— дип язган идп
Бу ачың кыекача тормыш юлы Күренгәнчә шигърияткә ул. Уфа университеты белән бергә «тормыш университетларын» да бетереп килгән кеше Ә «Казан күңелне тарта» дигән сүзләре чыннан да хак булган икән, озак та тормады. Зиннур На- сыйбуллин Казанга күчеп килде һәм менә аның беренче җыентыгы день» күрде***.
Зиннурның иҗаты турында уйланганда, ирексез дом, миләш агачы күз алдына кило. Башка
*** 3 НасыЯвуллин. Тәлгәш Шигырьләр. Казан 10'3.
җимешләр ширбәткә туенганда, миләш әле әче була, авызны бореш-
З
тер». Милош шулай соңрак, башка җимешләр коелып яки кибеп беткәндә, көзге салкыннар башлангач кына өлгерә. Әмма бер өлгергәч кышкы салкында да үз төсен, үз тәмен югалтмый.
Зиннур Насыйбуллин да шулай, миләш кебек, «соңга калыбрак» өлгергән шагыйрь. Тик соң өлгерсә дә, аның «Тәлгәш»- ендәге җимешләр сусыл, һәркайсының үз яме, үз тәме бар, аларның нигезенә авторның тормыш тәҗрибәсе һәм дөньяга олыларча карашы салынган. Моның шулай икәненә тәлгәштәге җимешләрне авыз итеп карау белән үк ышанасың.
Авыз итеп караганчы, тагын бер генә сүз. Берәүгә дә сер түгел, җыентык төзи белү үзе бер осталык ул. Автор бу осталыкка да ия икән, һәр тәлгәшкә тематик яктан бер төсле шигырьләр тупланган, һәм автор әйтергә теләгән фикер шигырьдән шигырьгә үсә, тулылана, камилләшә барз. Бу — инде укучы күңеленә ышанычлы күпер салу дигән сүз.
Беренче тәлгәштән аңлашылган төп фикер шул: тормышның, яшәүнең асылы, кешенең кешелеге нидө? Шагыйрь әлөдән- әле шушы сорауны куя һәм аңа төрле ноктадан торып җавап бирергә омтыла. Тормышта яшәве авырмы? Авыр, әгәр: ... йөрәксезләр өчен йөрәк булсан.
... кулсызларның сынар кулы булсаң.
... Аяксызга терәк-таяк булсаң.
... Яманлыкка үчле-тешле булсаң.
Әйе, «җиңел түгел яшәү. Кеше булсаң». Юк, бу тормыштан зарлану, авырлыктан качарга өндәү түгел, бәлки мәгънәле яшәүгә, кешенең олылыгына мәдхия. Моны түбәндәге юллар да раслый:
Ләкин кеше башын салса салыр. Кешелеген барыбер саклап калыр.
«Кешелекне саклап калу» берәүгә дә җиңел бирелми, «күкрәк киереп сынны туры тоту» кайчак авырга да туры килә, хәтта ныклык символы булган имәннәрне дә җил тегеләй дә, болай да бөгә. Ләкин кеше, киресенчә. «җилнең каршысына авыштыра үзенең гәүдәсен». Янып, ялкынланып, тормышын сөеп яши алучы кеше генә әнә шулай давылларга бирешми. Менә аның тормыш фәлсәфәсе:
Язгы ташкын булып, ташып, тулып.
Яшәү көче кайный күңелдә:
Аңым, жяным. эшем — яшәү өчен, Тәнем генә калыр үлемгә.
3. Насыйбуллинның шигырьләре иң элек тормышчан булулары белән игътибарны җәлеп итәләр. Ул шигъри бизәкләрне күк- тән дә чүпләми, бармак очыннан да суырып чыгармый, ә тормыштан ала. Анык илһамчысы — тормыш үзе.
Менә аеруча характерлы бер мисал, һәр яшь кеше өлкән буыннан «тормыш йөген» кабул итеп алырга һәм аны гомере буена — киләчәк буынга тапшырганчы намус белән иңендә күтәреп барырга тиешле. Бу — шәхеснең кешелек каршындагы изге бурычы, — бу яшәү диалектикасы. Зиннур
††† Н. Арслановның әлеге китапка язгр- кереш сүзеннән. j
Насыйбуллин менә шушы гади тормыш күренешендә дә шигърият күрә.
Җиде диңгез кичкән чая ирләр Кайтмас юлга китәр алдыннан Bv дөньяның бөтен мәшәкатен Мирас итеп безгә калдырган.
... Тик курыкмый йөкнең зурлыгыннан
Ата улы булган беркем дә — Иөк төялгән көймә — тотырыклы. Ә буш көймә — дулкын иркендә.
Шушы берничә юлда да шагыйрь тормыш дөреслеген, чор сулышын, яшь буынның уй-хыялларын бирә алган, һәм, гомумән, бүгенге көн сулышын күрсәтергә омтылу Зиннур өчен хас төп сыйфат. Ул:
Хиросима
Син үткәне мнкән.
Киләчәге микән дөньяның,—
кебек бөтен кешелекне борчып торган проблемаларны күтәрә һәм аңа киске*' җавап та бирә:
Мин ышанам:
Төтәп яткан бикфорд шнурларын Безнең тешләр өзә алырлар.
Болар аның шагыйрь буларак кына түгел, шәхес буларак та өлгергәнен күрсәтәләр инде.
Икенче тәлгәштә төп урынны Бөек Ватан сугышына караган шигырьләр алып тора. Сугыш... Аның яралары әле дә төзәлеп җитмәгән. Алар шагыйрьнең күкрәгендә «җөйсез яра» булып әрниләр, алар «шагыйрь күңелендә әнисенең иңбашыннан шуып төшкән», ничөмә еллар инде «сөйрәлеп барган кара шәл сыйфатында уяна-ла𻆆†. Ләкин совет кешесе дошман алдында тез чүкмәде, азатлык өчен көрәштә батырлык үрнәге күрсәтте. Аның бу сыйфаты «Исем турында баллада»да бик дөрес һәм дулкынландыргыч итеп күрсәтелгән.
дм* шягырьлернея күлчәлегем* «дяяв, «диләр» «әбәк артык сүзләр килеп кере, ә шигъри тукымамы булдыоуда аларның бернинди әһәмияте булмый Әйбәт кенә язылган «Колларга һәйкәл» шигырендә дә бу «имчелектән «отыла алмаган шагыйрь;
«Безнең кенге карый Спартак*, «Яшьтәшләрең ките армиягә*, «Җөйсез яра», «Юк, билгесез түгел» кебек шигырьләрдә дә җиңелмәс керешче образы гәүдәләнә, һәм Зиннур бу шигырьләре аша:
Ваш июне белмпгчне өчен Ваш исән дә ярый кешегә,— дигән фикер үткәрә.
Бу идеягә автор өченче тәлгәштә дә турылыклы булып калган. Мәхәббәттә ачын өчен, барысыннан да бигрәк, сафлык, турылык һәм тигезлек кадерле. Шушы фикерләрне яклап ул:
Варысын да уртаклашып, безгә Гомер юлын бергә үтәргә.
Тимер юлда рельслар да шулай Бетен йөкне уртак күтәрә,—
ДИ.
Әмма кулдагы бармаклар тигез булмә- ган кебек, тәлгәштәге җимешләр дә тигез пешмәгән әле. Андагы кайбер шигырьләр (мәсәлән, «Кешенең бит табигате шундый*, «...Тынычлан дим, йөрәгемә», «...Шундый .чаклар була», «...Качар идем кайчак дуе- эымның» кебек шигырьләр) образлы этләүгә түгел, ә бәлки нинди дә булса Ф керне шигъри калыпка салып сөйләп чыгуга корылганнар, һәм, һичшиксез, мон- Пирамидаларны төзегәндә Канн*н диләр, язмә нэелгоя.
Биредә «диләр» ник кирәкте икән? Билгеле инде, буш урынны тутыру өчен. Ә шушы урынсыз кулланылган бер сүз күзгә кергән чүп кебек (бу урында Зиннурның үз сүзләрен искә төшерик: «Күзләрем бетен дөньяны болганчык «үргән иде, » бит «үземә нибары чүп кенә кергән иде) кү
Тынычлан, дим. йөрәгемә.
Ярсыма, дим. ярсыма
Барыбер, лим сяя дигәнче Булып бетми барсы да.
Бу юллардагы «дим-димнәр» дә түтәлдә үскен әрем көбәк.
Зиннурның бик шеп әйтелгән сүзләре бар.
Слнлая белән чүкеч арасында
Кылыч туа.
Күрәчгәнчә, шигърияттә үтмен кылыч булып җитәр өчен Зиннурның тагын да чүкеләсе бар әле. Шагыйоь үз сүзләрен онытмас дип ышаныйк.
Казаи дәүләт университеты студенты.