ШАГЫЙРЬНЕ МИН ШУЛАЙ АЧТЫМ

Каләмдәшем Рөстәмне мин беренче шигырьләреннән үк укып барам, яңа китабын XXIX да кызыксынып кулга алдым. Бу җыентыктагы шагыйрь дә шул — «Эзләр»дәге егет. («Эзләр». Та- ■ арстан китап нәшрияты. 1967 ел.) Тик инде ул дөньяны күбрәк күргән, фикерләрен гадирәк, халыкчанрак итеп әйтә белә башлаган. Шагыйрь дөньяга гашыйк. Әмма ул «гүзәллеккә сак карый», чын гүзәллек өчен җанытәне белән көрәшә. Чөнки яхшы белә: бу гүзәллек җиңел яуланмаган. Таш дивардай кайгы а\ды өстемә. Әмма күрден минем йөздә тынычлык: Күкрәгемә кунып шатлык талпынды. Әмма күрдең үзгәрмәдем мин — шул ук: Һәм киттен син минем яннан «Жансыз 6v. Кайгы шатлык белми торган кеше!» — дип Моннан зуррак кайгы барын белим мин. Моннан зуррак шатлык көтеп яшимен («Белам») Тартып-сузып маташмыйча, күзгә туп- туры карап сабыр, ләкин саллы әйтелгән шушы ике строфада тулы бер образ, тулы бер шәхес, шагыйрь үзе. Ул ир-егетләрчә кырыс сөйли, әмма шигырь юлларының нигезендә эчтән бәреп чыгарга торган тыенкы дәрт, кайнар хис, сәенүкөенүләр вулканы ятканын сизү кыен түгел. Рөстәм, гомумән, уе, гаме зур шагыйрь, борчылып яшәүче шагыйрь. Хәер, чын шагыйрь борчылмыйча яши аламыни?! Ләкин борчылу төрлечә була. Юк-бар шатлыкка очынып китмәгән кебек, Рөстәм кыенлыклар алдында да коелып төшми. Аның уфтануы шәхси мәнфәгатьләрдән өстен. Кешелеинвп аерылгысыз бер вәкиле буларак, кешеләр турында, кешелек ту- оында уйлана ул: Рәхәтләнеп көлеп яшәгәндә Күкрәгемә авыр уй баеп- БҮ дөньяда әле бер көлүен — Жинаятьтер. бәлки, уйласак. Жинаятьтер. бәлки, уйласаң?! («Ул шулайдыр әле. уйласаң...») Шагыйрь борчыла. Укучысын да битараф калдырмый. Тик аның борчылуында чарасызлык, аптырап-каушап калу төсмере юк. Кешегә, көшенең гуманлы булуына ышана ул. Шушы ышаныч аны киләчәккә өметле итә, үзен көчле итә. Шуңа күрә дә: Ак көненке 6vca тән карасы. Төнне арттан буып ала таң БУ дөньяда әле бер елавың — Жинаятьтер, бәлки, уйласаң, Жннаятьтер. бәлки, уйласаң?! - ди ул шул ук шигырендә. XXIX Рөстәм Мингалкмов Алкын су. Казан. 1971 ел. Р. Мингалимов шигырьләрендәге драматизм, якты хисләрнең өстенлек алуы аның әсәрләренең тонын билгели, форма үзенчәлекләрен китереп чыгара. Бездә Равил Файзуллин, Ренат Харис, Рөстәм Мин- галимов кебек шагыйрьләрне алар барысы да бер төсле иҗат итә дип караучылар бар. Тыштан караганда, бу чыннан да шулай кебек. Асылда бу шагыйрьләр — гаҗәп төрлеләр. Аларның уртак яклары исә — фикер поэзиясе тарафдарлары булуларында. Шигъриятнең фикер белән хис синтезы икәнен, шуңа ирешкәндә генә укучы белән чын-чынлап аңлаша алуларын яхшы беләләр бу шагыйрьләр. Шуңа омтылалар. Бу нисбәттән Рөстәм кешеләргә якынрак килә, йөрәген учка салып сөйләшә белә. Бу аны еш кына ирекле шигырьдән традицион алым белән язылган шигырьләргә мөрәҗәгать итүгә китерә. ■Алкын су» җыентыгында шул якка таба үзгсреш сизелә. Монда инде образларны кирәкмәскә катлауландырулар юк диярлек, детальләр төрле яклап ачылганнар. Рөстәмнең фикер һәм хис бердәмлегенә чагыштырмача тизрәк ирешүенә, шагыйрь буларак тизрәк өлгерүенә Әнвәр Давыдов тәҗрибәсе ярдәм итте булса кирәк. Фикерне аһәңле, матур итеп әйтү ягыннан балалар өчен язган шигырьләрендә Рөстәмнең уңышы тагын да зуррак. Минемчә, Рөстәмгә, фәлсәфи тирәнлеген саклаган хәлдә, олылар белән дә шулай җылы итеп, кешелекле итеп сөйләшүгә таба баруын дәвам иттерергә кирәк. Әле хәзергә «Алкын су» җыентыгында фикере булып та, йерәкче җылытмый торган «Өлеш», «Атом төше хакында», «Туган як кырларына», «Бар» кебек салкын шигырьләр дә очраштыра. «Җир йөзендә...» шигырендә, мәсәлән, автор болай ди: К Чын беекпәр. Чын егетләр — Чын бәокетләр аз. дидегез, кешеләр Җирдә «ын кеше аз дисәм — Мина ышанмас илегез кешеләр Белом: «отисе сугышка киткәндә, Рөстәмнең кайнар беләктә калуын* да, нужа куып, әнисенең «үз яшеннән күпкә картаюын» да. Ватан өчен гомерен биргән, «укылмыйча югалган кыйммәтле хат тесле», әтисен юксынуын да белом. Авторның кеше үтерүчеләргә карата нәфрәте дә аңлашыла. Әмма бу шигырь күңелдә тирән хисләр уятмый. Ничектер, фәлсәфә артык гомуми, конкрет җирлексез — ышандырмый. Хәер, ышандырмавы әйбәт тә. ченки автор: «Җирдә чын кеше аз», дип ышандырмакчы була бит. Болай шигырь тәгел логикага нигезләнгән, югыйсә. «Җир йөзендә чын угрылар да, чын тугрылар да аэ... дидегез. Ә бит угрылар да. тугрылар да кешеләр Димәк, җирдә чын кеше аз булып чыга түгелме соң», димәкче автор Әмма монда логика законына туры килеп бетмәгән йәрәк законы да бар бит оле Ә саф йерәи угрыны тугры белән бер рәткә—Кеше рәтенә куярмы икән соңТ1 Шигырьнең акыл һәм йәрәк җимеше булуын онытып җибәрү әнә шула* уңыш- сызлыкка китергән. Ростом Мингалимов, алда әйткәнемчә, фикер поззиясе тарафдары Әмма ул хис позэиясе ягында да. Аның фикер бела- хис бердәмлегенә ирешә алган әсәрләренең ишәя баруы шул турыда сойли Бу нисбәттән «Минем дәүләт» поэмасы турында бер-ике сүз. В И Ленинның 100 еллыгына багышланган бу әсор хакын- да яшьләр иҗатына һәрвакыт илтифаты Сибгат Хеким: «Ростом Мингалнмов «Мн- нем деүлот»емдә ачылды». дигои фикерне әйтте. Әйе. «Минем дәүләт» поэмасында Растамга хас сыйфатларның күбесе чагыла Донья турында, кешелек турында уйланучы шагыйрьнең идеаль, бик табигый рәвештә юлбашчы обрезына килеп тота ша. Үз шәхесе белән үзенең идеалы арасындагы ургак сыйфатларны таба алуы шигырьне уңышка китергән. Юлбашчы ботен кешелек язмышы эчен борчыло, аның эчен җанын аямый. Шагыйрь до шулай... Шагыйрьнең дә үзенә күрә шәхси дәүләте бар. дәүләт башында ул үзе: Уйпанпмын Юглтпмыи Тагын калкам 'loill.nrn БОЗЫП торган Бер тап түгеп. Битах ЯУЛЫЙМ Дим она. Доньяда ике идеология яши. бик каты керәшеп яши. Кешенең зиһене, йерәге. үзе эчен керәш бара. Кеше — үзе бер дәүләт, дәүләт — кеше кебек. Кешедә дә «чиста акыл, чиста кул», үткер күз. сизгер йерәк булырга тиеш. Ченки «яшьнәп узган заманнар дошманны салкын канлылыкка, хәйләкәрлеккә өйрәтте» «Кешеләр уяу булыгыз, бер-берегезге илтифатлы булыгыз, бер-берегезнең күңелен ялгыш та яраламагыз, ченки ул ярага, микроб кебек, дошман кереп ояларга, кешене безнең сафтан үз лагерена тартып алырга мемкнн», дип киса-ә безне автор. Бу фикерне ул үз иҗатына хас драматизм, яктылыкның караңгылыкны җиңәчәгенә инану тойгысы белән сугарыл бирә Чонми а»ың шәхси дәүләте нигезендә юлбашчы сүзләре, остелендо — юлбашчы сыны; Кем сон Ул? Күрәсез, шагыйрь нинди зур гомуми- лоштерү ясый! Поэмада Ростом шигырьнең торле формаларыннан оста файдалана. Бу аңа моше- нең күңел яазиносен терле яклал. тулы итеп ачарга момкинлек бнро. Поэма ташлардан ташларга сикерә-сикорә швулвл аккан тау елгасын хатерләте Анда лирик уйланулар публицистик күторен«елок белен аралашып бара Дәрес, оле Ростомиен бу осәреидә дә фикере» аһәңле итеп әйтеп үк җиткерә алмаган строфалар очряштыргалый. Һәр сүзнең мәгънә йоге булуына, шигъри детальләрнең тегәлләгенә аеруча сизгер ирекле шигырьдә ул кимчелекләр күзгә бигрәк тә тиз чалыналар «Минам деүлот» поэмасының кече авторның замен проблемаларын үткен итеп куюында, шуларны бер фокуска җыел бирерлек отышлы форма табуында һем ф»- керлерен үзенчә әйтеп бире белүендә. Ростом Мингалимоаиы, шагыйрь буларак, мин шулай ачтым. Ихтимал, монда объективлыктан чмтнераи тайпылган фикерләр до очрар. Әмма шунысы бәаәссез: арабызда кызыклы бәр шагыйрь аш«. борчылып. сеаноп иҗат итә, безнең күңелләрне шигъри ачышлары белән баета Ә шагыйрьнең үзен һәр укучы үзенчә ачсын