ЗАМАНДАШЫМ ТУРЫНДА

Мин кергәндә Гәүһәр телевизор каршында утыра иде. Мәскәү- дән спектакль тапшыралар икән. Узганда бер кереп чыга торган гади танышы түгел, газиз әнкәсе килсә дә. бүген аны урыныннан кубаруы кыен икәнен күреп торам. Биш ел укыган башкаланың таныш театры, яраткан артистлар . Яшьлек еллары шулерның иҗатына табынып, шулардан өйрәнеп узган бит. Кечкенә лампадан аз гына якты төшеп торган өч кырлы журнал өстәле янына килеп, креслога җайлап утырам. Өстәлдә бүген килгән газеталар һәм театр журналлары ята. Бәрхет да, жуоналлар актарырга да ашыкмыйм, телевизор экраныннан тошкән зәңгәр яктылык аша бүлмәне күзәтәм. Ничә кереп күз төшергәнем юк иде. Кош оясыдай җайлы җыйнак бүлмәнең стеналары сыек яшел төскә буялган икән Вак-төяк рәсемнәр белән дә чуарланмаган, бизәкле тәлинкәләр, кош каурыйлары да эленмәгән. Кергән бер кешенең күзе төшәрлек урында татар театрының беренче артистларыннан берсе булган Габдулла Камал I нең зурайтылган рәсеме генә тора. Ул — Гәүһәрнең әтисе. Татар әдәбияты классигы Галиәсгар Камалның бертуган энесе. «Сәйяр- труппасында артист, режиссер, художник булып эшләгән, оригиналь әсәрләр язып та, рус һәм дөнья классикларын татарчалаштырып та театрның репертуарын кайгыртып яшәгән Галиәсгар Камалның сәхнәгә мәхәббәте бертуган энеләре Габдулла белән Габдрахманга да күчә. Габдулла Камал I ботен гомерен театрга багышлап, «Сәйяр» артистларының авыр һәм романтикалы тормышын уртаклаша. Революциядән соң бу мәхәббәт тагын да көчәеп, егетнең бөтен күңелен биләп ала. Ул фронт труппаларында гражданнар сугышының ялкынлы юлларыннан уза, үзбәк, төркмән театрларын булдыруда, андагы милли сәнгать кадрларын үстерешүдә зур көч куя. Соңыннан агасы Галиәсгар Камал исемен йөрткән Татар академия театрында рухланып эшли. Әйе, гомере юкка үтмәгән. Артта татар халкын шатландырган матур образлар калган. Ә алда, сәхнәдә Камаллар традициясен дәвам иттерүче тормыш иптәше Фатыйма ханымның матур иҗат юлы бар. Инде менә кызы Гәүһәр... Мамык шәлгә төренеп дизанда утырган Гәүһәрнең бала чакларын күз алдына китерергә тырышам. Тетар сәнгатенең нечкәлекләре Гәүһәргә ана сөте белән күчкән булса да гаҗәп түгел. Аның әнисе Фатыйма ханым да унсигезенче еллардан бирле сәхнәдә уйнап килә бит. Ата-анасы роль өйрәнгән чакларында әле берни аңламаган сабый, гөнаһсыз күзләрен мөлдерәтеп, гаҗәпләнеп карап торгандыр, бүлмәдә шат авазлар яңгыраса, кулларын чәбәкләп көлгәндер, роль өйрәнүчеләрнең тавышы хәвефле, я рәнҗү белән ишетелсә, энҗе яшьләрен тәгәрәтеп елап җибәргәндер* 5ышлы фотоальбом читеннән ниндидер коноертның почмагы күренеп тора. Тапшыру сзаккарак китсә, юанып торырлык әйберләр күп монда. Ләкин мин а вм льбом алырга Габдулла да, Фатыйма да кызлары Гәүһәрне артистка итәргә теләгәннәр Бу табигый да. Элегрәк үзенең һөнәрен бик яраткан такта яручы да, минем улым лилачы булыр, лилачы булыр, дип сөйгән ди бит баласын, Яраткан эшеңнең ләззәтен балаларыңа бирү үзе бер талант ул. Тукайның «Бала белән күбәләк» шигырен сейләп сәхнәгә баскан нәни Гәүһәр сигеэ-ун яшьләренә кадәр әги-әнисе эшләгән Оренбург, Астрахань сәхнәләрендә малай рольләрен уйнап йөри. Ул заманның театр белгечләре Гәүһәрнең шактый «чын» итеп уйиааын әйтәләр. Әтисеннән килгән матур тембрлы кор тавышын, әнисеннән күчкән ихлас күңеллелек, хислелекне күрәләр. Әмма Гәүһәр чын театр сәхнәсенә шактый өлгереп, Луначарский исемендәге Мәскәү дәүләт театр сәнгате институты студиясен тәмамлап кайткач кына аяк баса. Сугыш башлангач заводта эшләргә тотынган кыз өчен уку еллары өлкән буын артистларының бик күбесе хыяллана да алмаган олы бәхет була. Әле 1944 нче ел гына бара. Мәскәү әле сугыш ритмы, сугыш авырлыклары белән яши. Бөтен җирдә соры шинельле хәрбиләр, азык кибетләрендә озынозын чиратлар, трамвай-троллейбусларга утырыр хәл юк. Шулай да Левитанның куанычлы хәбәрләр кигергән көр авазы торган саен ешрак, тантаналырак яңгырый. Яшьлеккә ни җитә! Яшьләргә син дәртен дөрләтерлек эш бир, рухын күтәрерлек сәбәп тап. Тормыш авырлыгыча исе дә китми аның шул чагында. Гәүһәр һәм аның сабакташлары өчен уку еллары өр-яңа бор дөнья була Бала чакның буй житмәс, күз күрмәс хыялы булып тоелган Мәскәүнең үзендә яшәү, заманында атаклы Самойловлар Садовскийлар, Яблочкиналар, Турчаниналар ачып кергән театр ишекләреннән, борынгы храмнарга кергәндәй, тантана һәм олылау хисе кичереп узулар. Тархановлар, Поповлар, Пыжовалардан сәхнә серләрен өйрәнүләр гомернең онытылмас сәхифәләре булып калдылар. Өченче курска житкәч, бик яхшы укуы һәм жәмәгать эшләрендә актив катнашуы ечен Гәүһәр Дәүләт стипендиясе апа башлый. Институт сәхнәсендә мавыгып уйнаган кызның кеннән-иөн ачыла барган сәләтенә укытучылар югары бөя бирәләр. Чыгарылыш имтиханы ечен әзерләнгән спектакльне карагач, М. Горький исемендәге Мәскәү художество академия театры артисты-режиссеры А. А. Андерс аңа болан дип әйтә: — Кадерле Гәүһәр, чын йөрәктән тәбрик итәм үзегезне! Театрны шундый көчле яратуыгызга, сәнгать дөреслегенә нык ышануыгызга сокланам. Сәхнәдә ныклы урын алачагыгызга минем шигем юк. Диплом спектаклендә Гәүһәр Максим Горькийның атаклы пьесасыннан Васса Железнова ролен бэшкара. Шул спектакльдә уйнап ул Казан тамашачылары алдында беренче сынауны үтә. Утыз бишенче еллардан бирле бөек әдипнең бу әсәрен ничәмә-ничә буын артистлары башкаргандыр. Бөек рус сәхнәсендә туган Васса образы онытылмас булып хәтердә калган. Ә син инде табылган бизәкләр арасыннан үзеңнекен, үзең генә күргәнне ачарга, үз Вассаңны тудырырга тиешсең. Тулы гоүдәсенә килешеп торган озын кара күлмәктән Васса-Гәүһәрнең сәхнәгә килеп кергән минутын хәтерлим әле мин. Күкрәк естендә алтын чылбырга тагылган медальон-сәгать Ашыкмыйча, вәкарь белен генә йөри, күкрән тавышы белән салмак кына сөйләшә. Әйтерсең лә бу дөньяга мәңге кит өн дә уч гәбендә ж«р шарын уйната. Ул бай. Шуңа ул үзен кечле тоя. Ул үзенең байлыгын, үзенең идеалларын саклап калырга тели. Аның максаты ачык — ул үзенең варисларын яшәтергә үз фәлсәфәсен еларга да калдырырга тели. Шуңа күрә без аның тавышында ыклым. хәрәкәтләрендә үз-үэенә ышанган кешеләрдв гене була горган төгәллекне күрәбез. Сәхнәдә вакыйгалар алышына тора. Гәүһәр исә Вассаның катлаулы эчке дөньясын, үз сыйныфының бетен әшәкелекләрен туплаган характерын өкрен-әкрен ача бара. Без Вассаның акыллы, хәйләкәр һәм шәфкатьсез кеше икәненә ышанабыз. Аның куллары агуны да, ришвәтне дә бердәй җиңеллек белән суза. Без аның каты бәгырьле хатын икәнен күрәбез. Балаларына булган мөнәсәбәте дә, аның аналарның олы хисләреннән бигрәк, жанварлэрда булган нәсел калдыру инстинктына охшый. Менә аның килене революционерка Рашель кайтып төшә. Бу хәл Вассаның чуала башлаган тормышына тагын да ныграк буталчыклык кертә. Без инде Вассаның элекке горурлыгын күрмибез. Ул каушаган, ул үзенең зирәк акылы белән тиздән киләчәк котылгысыз һәлакәтне сизә. Ул инде бу яңа көчкә — Рашельләрга дошманлыгын да яшереп тора алмый, ул кычкыра, аакыт-вакыт нәфрәтенә буылып тынып кала. Без аның халәтен Гәүһәр-Вассаның кул хәрәкәтләреннән, адымыннан, тавыш тембрыннан, күзләреннән, йөз сызыкларыннан күрел утырабыз. Институтны тәмамлаганда бирелгән характеристикада да Гәүһәр Камалованың күп уйланучан, акыл һәм эчке тойгыларны тирән ачарга тырышкан артистка икәнен әйтеп, Васса Железнова образында аның нәкъ шул планда эшләвен, тулы канлы, дөрес образ тудыруын, эмоциягә бай тавышы да бу образны ачарга ярдәм итүен язалар. Васса Железнова Гәүһәрнең шөбһәсез уңышы була. Бу спектакльдән тамашачы тургиясенең тирән фәлсәфәсен тышкы бизөклар аша түгел, бары тик фикер активлыгы, тирән эчке кичерешләр белән генә бирергә мөмкин. Биредә хәрәкәт һәм хисләр бердәмлегенең аеруча тәңгәл килүе сорала. Бөек одилнең иҗатын җентекләп өйрәнгән һәм Горький театр мәктәбенең традицияләрендә тәрбияләнгән артистка моны яхшы аңлый. Менә аның Полинасы — ир канаты астында сыенып гомер иткән гамьсез, бай хатын. Полина да, ире Захар Бардин да бер карауга йомшак табигатьле, либераль характерлы кешеләр булып күренәләр Ләкин бу либеральлек крокодил турындагы билгеле бер әкиятне искә төшерә. Крокодил да бит үзе корбанын йота, ә үзв аны кызганып күз яше түгә, ди, имеш. 1905 ел реакциясе вакытында үзенең бөтен әшәкелеген ачып биргән дворян Коламейцеялар аны яратып кала, аңа ышанып кала. Горький образлары белән Гәүһәр соңыннан да берничә кат очраша. Менә алар: «Дошманнар» спектаклендә Полина, «Соңгылар»да Соколова. Васса Железноәаны да кертеп исәпләгәндә, еч төрле тормыш, өч характер, өч язмыш. Горький драмаМ Горькийнын «Сонгыларэ спектакленнән Соколова семьясының череп таркала баруын һәм аларның чыннан да капитал җәмгыятенең «соңгыларны булуын раслаучы әсәрдә Соколова образын Гәүһәр яратып, якты тонда ача. Ул революция эшенә гомерен багышлаган егетне гәрбияләп үстергән кеше, Нилов- иалар белән янәшә торырлык бөек ана. Тамашачы аның хисләренә, үз бәясен яхшы белеп яшәвенә, әшәке җаннарга булган тирән нәфрәтенә ышана. Горький әсәрләрендә уйнау Гәүһәр өчен чын иҗат мәктәбе була. Мәскәүдо уку елларында остазлары да, сәхнәдәш олы буын артистлар да, әнисе Фатыйма ханым Камалова да Гәүһәрне бер принципка туры булырга өйрәтәләр — барысы да тормыштагыча дөрес булырга тиеш. Тамашачы ялганны, ясалуны сөйми Артист кеше тормыш дөреслегеннән чыгып кына сәхнә дөреслегем тудыра ала. һәм Гәүһәр гомере буе шушы принципка буйсынып иҗат итә. Татар академия театрында эшли башлавына егерме елдан артык вакыт үткән. Шул арада татар драматурглары рус һәм дөнья классиклары, тугандаш халыклар әдәбиятларыннан күпме рольләр уйналмаган да, нинди генә образлар тудырылмаган. Бу образлар галереясында бик күп төрле бизәкләр бар: трагик буяуларда бирелгән ярсу канлылык та, халкыбызның буыныннан-буынына килгән зирәк акыллылык, сабыр-салмаклык та, җиңел холыклы җилбәзәкләргә хас беркатлылык та, киң күңелле шаяннарның җорлыгы да салынган еларга. Ниһаять, әтисе Габдулла Камал I, әнисе Фатыйма Камалова, агасы Габдрахман Камал II эшләгән театрда, Бари Тарханов, Шакир Шамильский, Гөлсем Болгарская, а Зәйни Солтанов, Хәлил Әбҗәлилов, Нәгыймә Таҗдарова, Нури Сакаев һ. б. шикелл* = олы буын сәхнә осталарыннан килгән зур традицияләре булган татар академия теат- < рында эшләү җаваплылыгын һәрвакыт тоеп яшәү дә Гәүһәр Камаловага иҗади үсәргә * коч бирә. а Иҗат дигәннән, бервакыт аннан сораганым бар: ф — Гәүһәр, әниең шундый күренекле артистка булу яхшыдыр ул. Әниләр бит алар и бетен байлыкларын балаларына бирергә генә торалар. Ул сине бик күп нәрсәләргә өйрәткәндер? — Әнием кебек буласым да килә минем, шул ук вакытта аңар охшарга да теләмим,— дип, бераз шаярыбрак җавап бирде ул.— Охшамаска теләвем яңа образлар тудырганда, әлбәттә. Мәсәлән, «Хр җа Насретдиньда бик озак еллар буе Гөлбануны әнием уйнап килгән. Соңыннан аны миңа башкарырга туры килде... «Зифаода да шул ук хәл. Кайбер начальникларның эшсез һәм гамьсез хатыннары яшәгән мәгънәсез тормышны тамашачыга РСФСРның атказанган артисткасы Фатыйма Камалова бик оста күрсәткән иде инде. Әнисеннән соң бу рольне үзенә уйнарга туры килгәч, Гәүһәр куркып калган. Инде туган һәм халык күңелендә урын алып өлгергән таныш образны гына кабатлап чыкмасмы соң ул» Нәкъ өнисе кебек ител башкара алса, бер хәл ела. Әгер начаррак уйнаЗАМАНДАШЫМ ТУРЫНДА ф Г Камалоаа аЗифа» комедиясендәге Әйш\к ролемдә. шын Горький пьесалары «Хужа Насретдин» спектакленнән бер күренеш. шикелле җитди, фәлсәфи С.ХИЛЭ карчык ралидо Г. Камалоаа. „арлардан башлап, э.маидашларыбызның яхшы һәм яман, авыр язмышлы һәм көлке образларын тудыруга ирешә. Аның үсеш баскычларын күрсәтерлек рольләр күп. Аларның берәүләре шактый зур, икенчеләре кечкенә, берәүләре тамашачы тарафыннан алкышлап каршы алына, артисткага чын иҗат куанычы китерә, икенчеләре андый ук эз калдырмый. Әмма аларның барысына да зур көч, ихлас күңел салынган була. Аларның барысы өчен дә туктаусыз эзләнү, яну кирәк була, һәм бу хезмәт күп вакыт үзенең уңай нәтиҗәләрен бирә, һәр спектакльдә Гәүһәр иҗатының әле бер ягы, әле икенче кыры ялтырап ачылып китә. Образ өстендә эшләгәндә ул күп кабатланган детальләрдән, әзер өлгеләрдән качарга тырыша, күзгә ташланып торган җете ачык буяуларны сирәк куллана. Образ ачыла барган саен күренәрәк төшкән характерлы детальләр һәм тәэсирле алымнарны табуга омтыла. «Хуҗа Насрегдинида ул Сахилә карчыкны да уйный. Бу карчык карап торуга мескен, кыерсытылган булып күренә. Ә бит болар барысы да хәйлә генә. Чапан астыннан ялтырап киткән зур комсыз күзләре шул хакта сөйли. Сахилә ул явыз, җарияләр белән сату итүче намуссыз кеше. «Чаткылар»да без моның киресен күрәбез. Изге күңелле, шәфкатьле Газизә карчык тамашачы күңелендә аналар гына сала белгән җылы тойгы калдыра «Беренче театрвда ул яктылыкка омтылыш чаткысы туа башлаган яшь хатын Факиһәне, М. Брэндлиның «Килен кайтты» спектаклендә кара һәм сары тәнлеләрне кешегә дә санамаучы шәфкатьсез Амелия Гамельтонны ышандырырлык итеп уйный. Гәүһәр Камалова бервакыт Солодарьның «Сирень бакчасыпнда яшь врач Раевская ролен башкарып, водевиль жанрында уйный алу мөмкинлеген күрсәткән иде. «Күк капусы ачылса» водевилендә ул бу жанрның мөмкинлекләрен тагын да остарак файдаланды. Тормыштагы бар омтылышы дәрәҗәлерәк, баерак кияү эләктерү булган, шуның аркасында һәрвакыт мәгънәсез һәм көлке хәлләргә калып килгән җиңел акыллы тол хатыннан ул ачы көлә, куе сатирик буяуларны кызганмый файдалана. Шәмсиянең тупаслыгыннан, комсызлыгыннан, мәгънәсезлегеннән тамашачы эче катып көлә һәм бу көлү тормыштагы андый кешеләргә карата каты хөкем булып яңгырый. Шулай да Шәмсияне уйнау Гәүһәргә җиңелрәк булгандыр. Шәмсия бер генә са.. Менә шунда инде ул әнисенә охшамаска тырыша, үз Әйшүген тудырырга тели һәм үзе күргән тормыштан, үзе белгән кешеләрдән материал җыя, өйрәнә. — Булдыра алдыммы, дигән сорау хәзер да булса борчый әле. Әниемә ошады үзе. Яратып карады ул минем Әйшүкне. Ул биргән бәя минем өчен иң олы бәя. Чөнки иң гадел тәнкыйтьчем ул минем, олы терәгем. Эше белән дә, киңәшләре белән дә гел ярдәм ител килә. Кызы өнисенең сүзен җиргв Салмады. Институтны бик яхшы характеристика белән бетереп кайткан артистка үзенең иҗат йөзен тиз тапты. Ул сәхнә тормы Ш dicai Млчилчмевхс docneauej 'лчлтлчиАд erdeix эм» xedHedxi мм» 'лчЛ/иемлчии rtf илч-лсл аичнетежел-лчкАхА dvu»jMi4»»a 'deuamax MjetfMt 'иелиениА H»HMi4₽d»i Mdauriao »н -хеэ а»нц - draiwot amex нелажиеиммхиАСГ UMMA e»de:>e Ag XMudMuAg HWMI »jdeurny имигпед еиих uAx rtf нлчлес deuiex ‘нвленнА MHMCH^UAJ ••ourwvx d®4AeJ rWw’ wi4drg Mi4Hdouog 'WMndrur Qcg rtf 1чдгмнг1иЛи uetoi нэйенжэзи MaHdeuahAeumc rtfrtfriMdg ■ ‘xeti dag наюд 'etf adeHMeiuadMg etfxridrg rmrwri ’имимсмэ енәсид юниоид хлчтои-хлчте ’rtf i4d»H -малех uiadixiAi лид deha-drmaxn 'uiadiaiA ueuuaxdM '«ideqAaj аиих uAx deucey «i»ur deqAej 'елеээ lewxej -жавол uaoi ним xixdpg caiamaua d/t Мансар rtf rtfHi43i4drg ManadeucAs Aeixew нелиалие ewecA 'иехтел но№емх«э *wi4imi4di4i pjdi4HPi/pVxp(b weq eлdәdэrneл ехэи detfrx ииижеж i4i-ci4Ji4tfoiaw Aeudac ■ax чихелхеиэ Маиса;) ’иелмеихеи rtf MHMdAg Алменмха еленхеэ нмвилхәииох ueixew weq nedeuxma илчаа 'вналэе AuAg idoawox 'ьелеитгд аичхА ичлиои елимау—■ нави малмхА exdag Аехи неиад daqAej сад омах маис мах тиднА-нА неинож нгчлех Нанлвла Heidex exxedeiAiwedtf нелеихелиМ deqAej rtfuriRxA ri -laiHadeaMHA -мехи лех тлчиал налилчек неиад pdex uamg 'wrtdri ненналии Манчселех MVjdoi 1Л1ЧЛ1ЧҺ HrMH»i4di4x wog4ua 'гхи1чжиг1 игм etf exdeixx илчллчи weq ’uixuixhdog ежәнвлиих Слчэлмхед 'е№ни иел/д лчлллчно rtf Hi4ii«udpg атәх etfnasewuAg еллех ид -Ht4dex илчллчно нлчэхчне» ’илчиАд wetfdeiHX uadax енанс Mi4HdotM»auai uA лид аи@ ми|чжи1Чи ejd.4»dog анатвх »МАх rtf иемАт w»dt4iA шчиАд ijrtfdiiAx ui4dog и1Члаиох Нчийосиааиал uAm 'ui4drg i4Ad'4muri Аехэе\у Ад auo 1ид аиих xcdrxxrco 'аи@ •wi4tfHtAx uadAx irx dag ммлал etf-deu !a -laxa-dn" м1чАдвх Hadei/хесид эах «нал енәсА Mi4Hcrdgo deq ‘жчАиАд рхлэилба (чииосаи -rMtf Мим М|чиг ииж жец -atfM нелИид ШЧҺГ неиад пнчап dngra 1чи1члиах 'deuiexedex — Hpdri deqAej Н1чт1чжси Н|чни1Ч1гх Ад weiHadAx н|чм|чх Hrimi4i *и -эмнохвиу i4jetf«dtaxA^» netfcaixadM 'xajdAx etfxauxeiMauj «demaia-dn» endeqAej ~ М1ЧЭГ1ИРХ шчненич енаиохи auuaMAx Лета еВачнв» etfHi4deg deuamex ич»нЛт etfMiqja a, -edMi *Маэелим неиад ajauaxHadeiAx л/әмАи неМчихелхәиэ Miesedoi uaoi Hi4Atedx > «Hdev»m»x i4H.T.i4wdoi Н1чне насей xMUHetfwedj MiqwextsHide erne cedgo Ag eidex maue ф uAx ejAxa HadeuaatfM XMUMUHOWAJ ajetfdese ncedgo axmej nejneuetfAej etfHiatfua cAx неиад ийи/иф-пэ audei uAx uAm вне -etf esewue MHHiadA dAc xiaide etfquxeixeu} xedwx 1чАиАд нс iui4di4tfжчэиАд eideiz - madeicA нәхэих ewuAx xaHdeuiexedex 'adeudawaei иед detfexMH М|чнт1Ччг1 'аиһожс аллнех HVHXH rtfueudexmeg laxcedgo Ag deueunx deue еМчна ллэдолеи *Me3dei рлрллед deuedHg сАх аМиэ deuamax м1ч»нАт вне маис Ми ‘MeauMia dej© etfunAvAg нлчюх auuaMAx элен HPidoi dace eudadug uiada илчнеМ нан» deuamax ’nAieda aHdeuamax М1ЧИ8 — 1Ч1сфи1чэ uei MaxaHmej нихе^ x4ui4mdexewuax detfexMH etfamax xA dag cagedAx etf налэинелнеихин әле^емеае» aewue илчиМа иэйеиэихллА Manadeu4ma Hawpc алдәсех etf нлчАиАд аир auxedeM лчио нелеиэл eideiM әтәхед нлчэеиед 'etf нлчнем лчиэАжен нехли dAgxew ₽Jdлчdexmeg ui4mi4di4i etf нате Haiewieda ’etf нааелгах exdiqx - eudAdoi неиад AuAg лчилчлрх amax auefeedetf etf илчлчилчисеи слчх-млчхех HeiHadama еилчеэе лчллчиефоов «чхтлчх Млчне гад е»нәА Ад иэлАх cedgo лчuleиdәg нелдол ели» лчилчне еннлчэлчиХл елАэед ххе елеихеэ etf асА axmej ели хаииалэе dowot xemwox etfadxg иэлАх edx AB3 najdaiA эВии etfadug eww© edwg иали cedgo axuax exoHid» etf OHpMmej лчнлчлех xuaxetfastfadu е»нэихелхэиз «deuiaxa-dn» МлчнниииАнМиуу ирфА^ ciqgediaxA ианәәз detfrx uAm еэаллчьжех xedxi4M detfexMH «не exA3xide weq cagedAx енлчл Hiedeuxa adxx хил (4dpg Млчне tag cedgo iqxetfHeau ЗАМАНДАШЫМ ТУРЫНДА сәхнәсеннән отышлы бер ягы да бар иде, тамашачы башкаручының йөз сызыкларын, күз карашын якыннан күрә, тавышын якында ишетә. Менә без, дулкынланып, ике ананың очрашуын карыйбыз. Аның берсе — гасырлар буе барган каты дауларны һәм азат тормышның кояшлы иртәсен күргән, сагыш- моң белән тулган, илереп елаган авазларны һәм мәхәббәтнең йөрәк җилкендергәч бәхетле пышылдавын ишеткән бик борынгы Җир әнкәбез. Икенчесе — озын гомер юлы үтеп, берсеннән-берсе асыл егетләр үстергән, газизләре олы яуда ятып калганнан соң ялгыз башы калып та, тормышка, кешеләргә мәхәббәтен сүндермәгән изге күңелле Тулганай. Аның да чәчләре иртә таңда Җир әнкәбез битен юган көмеш чыклар кебек ап-ак. Аның да йөзендә Җир әнкәбез битен сырлаган буразналар кук тирән җыерчыклар. Сөйләр сүзләре күп аларның бер-беренә. Тулганай-Камалованың хәсрәт тулы күкрәк тавышы, сагыш белән өртелгән күз карашы тойгыларыбызны шул кадәр үткенәйтә, без җәйрәп яткан кара җирнең әкрен генә уфылдап тын алганын ишеткәндәй булабыз. Менә кайда кирәк була Гәүһәргә эчке тойгыларны бирә белү осталыгы. Биредә бит хәрәкәткә бер генә дә урын юк. Үзе кебек үк картайган, кибеп, яргаланып беткән таягына таянган да ул, бер моң белән башыннан үткәннәрне сөйли дә сөйли. Экранда ул сөйләгәннәрнең җанлы күренешләре бара. Аларның кайберлөрендә Тулганай үзе күренми дә, әмма без аның барлыгын, бу эшләрнең күбесе аның ихтыяры, аның кодрәте белән эшләнүен тоеп торабыз. Кайвакытны тел әйтеп бирә алмаганны күз карашы тизрәк аңлата. Тулганай-Камалованың ачылып киткән йөзе, нурлы күз карашы экранда барган вакыйгаларга, рәсем өстенә төшкән кояш нуры шикелле, яктылык, күңел күтәренкелеге өсти, һәм, киресенчә, чал кашлар астындагы моңлы күзләр, тирән йөз сызыклары, калтырап чыккан шомлы тавыш хәвефнең якын икәнен, бәхетсезлекнең котылгысыз булу тәэсирен көчәйтә, тамашачыны сагайта, борчылдыра. Шатлыгын да, кайгысын да Тулганай белән бергә кичерергә мәҗбүр итә. Ниһаять, Мәскәү тапшырулары да тәмамланды. Мамык шәленә төренеп, Гәүһәр минем янга күчеп утырды. — Әйбәт тапшыру оештырганнар,— диде ул, бик канәгать булып.— Әйеме? — Мин карамадым шул. Ул гаҗәпләнеп миңа төбәлә, зур, соры күзләрендә аптырау. Г — Ә мин синең турыңда уйладым. — Әй, ташла әле,— ди ул игътибарсыз гына кулын селтәп,— бүген без яңа пьеса укыдык. Кешенең бөеклеге турында... Өч кырлы журнал өстәлендә кечкенә лампадан зәңгәр якты төшеп тора. Гәүһәр белән без шул өстәл янында җайлап кына үткәннәр турында, театр һәм әдәбият турында, дус-ишләр, таныш-белешләр турында гәп корабыз. Сөйләшер сүзебез дә күп икән, ни әйтсәң дә, хезмәт юлын бер еллардарак башлап җибәргән замандашлар бит.